یا آنتی ژن اختصاصی پروستات یک ماده پروتئینی است که توسط سلول‌های غده پروستات تولید می‌شود و به میزان کم در خون تمام مردان بالغ وجود دارد. عملکرد اصلي PSA جلوگیری از انعقاد مایع منی پس از انزال است و در صورتی که غده پروستات سرطانی شود سلول‌های سرطانی قادرند مقادیر بالاتری از PSA را تولید و وارد گردش خون کنند .

چرا PSA اندازه‌گیری مي‌شود؟
در واقع PSA بهمراه DRE (معاینه توشه ركتال) دو آزمايش استاندارد جهت تشخیص زود هنگام سرطان پروستات در مردان می‌باشند. البته افزایش PSA همیشه به علت سرطان پروستات نیست و علل دیگری نیز منجر به افزایش سطح PSA خون می‌گردد که از مهم‌ترین آنها می‌توان به عفونت‌های ادراری، بزرگی خوش‌خیم پروستات، و دستکاری مجرای ادراری مثل اعمال سیستوسکوپی، نمونه‌گيري پروستات، انزال، عفونت پروستات (پروستاتیت) اشاره كرد. علل مهم ديگري نيز به طور طبیعی وجود دارند که باعث افزایش سطوح PSA خون می‌شوند؛ مثل نژاد و سن. سطوح PSA خون در نژادهای مختلف با يكديگر متفاوت است. علاوه بر این، PSA خون به طور طبیعی با افزایش سن افزایش می‌يابد. بنابراین PSA بالا در مرد 70 ساله خطر کمتری برای ابتلا به سرطان پروستات دارد تا همان سطح PSA در یک مرد جوان. مردان مبتلا به بزرگی خوش‌خیم پروستات (BPH) در 60-25 درصد موارد دارای سطوح افزایش یافته PSA مي‌باشند. همچنین 50 درصد مردان دچار پروستاتیت با سطوح بالای PSA خون هستند؛ بدون اینکه سرطان پروستات داشته باشند.

سطح نرمال PSA چقدر است؟
سطح نرمال پروستات، همانطور که ذکر شد، با افزایش سن تغییر می‌کند. همچنین بین آزمایشگاه‌های مختلف نیز ممکن است مقداری تفاوت در سطح PSA اندازه‌گیری شده دیده شود؛ بنابراین حتما جواب آزمایش‌ها را به پزشک معالج خود نشان داده و تفسیر آزمایش را از او بخواهید. در آزمایش PSA معمولا سطح خونی 4ng/ml برای بسیاری از مردان به عنوان حداکثر میزان طبیعی مد نظر گرفته شده و بالاتر از آن غیر طبیعی تلقی می‌گردد.

PSA بالا به چه معنی است؟
همان‌طور که ذکر شد PSA بالا در سرطان پروستات است؛ اما این به آن معنا نیست که فرد حتما سرطان پروستات دارد، بلکه فقط بیمارانی را که در معرض خطر بالاتر کانسر پروستات هستند، شناسایی مي‌كند تا براي انجام آزمايش‌‌های اضافی جهت رد یا اثبات سرطان اقدام كنند. البته همانطور که بیان شد، بسیاری از موارد دیگر مثل BPH، پروستاتیت، عفونت‌های ادراری، انزال، جراحی و دستکاری مجرا باعث تغییر در PSA خون می‌گردد.

PSA را در چه افرادی باید اندازه‌گیری کرد؟
انجمن اورولوژی امریکا، مجمع سرطان امریکا و برخی از نهاد‌های دیگر توصیه کرده‌اند که PSA در تمام مردان از سن پنجاه سالگی به صورت سالانه اندازه‌گیری شود. و اگر شخص سیاه پوست است یا در خانواده خود (پدر، برادر) سابقه سرطان پروستات دارد باید از سن 45-40 سالگی شروع به اندازه‌گیری سالانه PSA نمايد. البته این توصیه‌ها توسط تمام نهادهای علمی پذیرفته شده نیست و بعضی از آنها اندازه‌گیری PSA سریال را در تمامی افراد توصیه نمی‌کنند. آنها معتقدند که پزشك بايد فواید و عیوب تشخیص زودهنگام سرطان پروستات را برای بیمار توضیح دهد و در صورت توافق PSA سریال بیمار اندازه‌گیری شود. برخی از عیوب تشخیص زودهنگام سرطان پروستات افزایش هزینه مراقبت بهداشتی، انجام بی‌مورد آزمايش‌های تهاجمی (مثل بیوپسی) و احتمال انجام درمان غیر ضروری است. بنابراین اگر قرار است فرد تحت غرباگری سریال و روتین سرطان پروستات قرار گیرد، این موارد نيز باید پذيرفته شود و مدنظر قرار گيرد.

در کسانی که سطوح افزایش یافته PSA خون دارند چه کارهایی باید انجام گردد؟
همان‌طور که ذکر شد علل دیگری غیر از سرطان نیز وجود دارند که باعث افزایش سطوح PSA خون مي‌شوند. وقتی PSA خون کمتر از 4ng/ml باشد خطر وجود سرطان پروستات کم است و معمولا نیاز به اقدام اضافه‌ای نیست. وقتی این میزان به بیش ازml/ 10ng برسد، خطر وجود سرطان پروستات بالا و حدود 50 درصد یا بیشتر خواهد بود. بیشترین مشکل تشخیص زمانی است کهPSA بین 4-10ng/ml گزارش مي‌شود که محققان برای افزایش صحت آزمايش PSA و همچنین خودداری از انجام آزمایش‌های تهاجمی مثل نمونه‌گيري غیرضروری در این گروه از افراد (PSA=4-10 ng/ml) روش‌هایی را معرفی کرده‌اند که می‌توان از آنها برای بهبود تشخیص استفاده نمود. یکی از این آزمايش‌ها اندازه‌گیری درصد PSA آزاد خون است . PSA در خون به دو صورت آزاد و ترکیب با سایر پروتئین‌های خون دیده می‌شود. چون سلول‌های سرطانی تمایل به تولید PSA از نوع ترکیبی و نه آزاد دارند، بنابراین اگر نسبت درصد PSA آزاد خون به کلPSA خون کمتر از 20 درصد و PSA خون نیز بین 4-10ng/ml باشد، احتمال وجود سرطان پروستات بالاست. البته باید گفت تا به امروز هیچ آزمايشي بهتر و حساس‌تر از خود PSA مشاهده نشده است.

تشخیص سرطان پروستات
در هر کدام از موارد ذکرشده، یعنی هنگام معاینه انگشتی رکتوم مشکوک برای وجود سرطان پروستات، یا وقتي سطح PSA افزایش یافته باشد، باید از بافت پروستات نمونه‌گیری (بيوپسي) به عمل آید. تنها یک نمونه‌گيري که در آن مقادیری از بافت پروستات خارج و تحت بررسی میکروسکوپی قرار می‌گیرد. می‌تواند واقعا تشخیص سرطان پروستات ر ا اثبات کند‌. نمونه‌گيري سوزنی پروستات با هدایت سونوگرافی ترانس رکتال (TRUS) بهترین روش برای تشخیص سرطان پروستات است. البته بعضی محققان توصیه کرده‌اند افرادی که PSA بالا دارند (بالاتر از 4ng) باید چند هفته بعد از آزمایش اولیه و قبل از انجام نمونه‌گيري یک بار دیگر PSA خون خود را چک کنند. البته بايد گفت یک جلسه نمونه‌گيري سوزنی پروستات ممکن است نتواند بعضی سرطان‌ها، به خصوص آنهایی را که بسیار کوچک هستند را تشخیص دهد بنابراین ممکن است برای اثبات یا رد وجود سرطان پروستات در افراد مشکوک و پرخطر نیاز به سه و یا بیش از سه جلسه نمونه‌گيري سوزنی پروستات تحت هدایت سونوگرافی باشد.

 منبع:salaamat.ir