بخش اول ) مختصری راجع به چشم انسان و اثر ان بر روی رویت هلال ماه : كار سيستم بينايي تشكيل آني تصاوير رنگي در زمينه دامنه وسيعي از شدت روشنايي محيط است به علاوه تصوير به طور همزمان بر روي فوواي هر دو چشم تشكيل شده و تصويري سه بعدي از آن پديد مي آيد نوري كه وارد چشم مي شود ابتدا توسط قرنيه متمركز مي گردد ، قرنيه در طول زندگي از قدرت همگرايي ثابتي برخوردار است، سپس عدسي چشم با تغيير دادن فاصله كانوني خود نور را بر روي شبكيه متمركز مي سازد ، تغيير در اندازه عدسي اين امكان را به شخص مي دهد كه اشياي دور و نزديك را به يك اندازه واضح ببيند .
شايد دوستان رصدگر ما با دو مشخصه مهم در رويت اجرام سماوي و بخصوص هلال ماه برخورد كرده اند يكي انكسار و ديگري اختلاف منظر، انكسار يا شكست نور يكي ازعوامل مهمي است كه يك رصد گر الزاما مي بايستي به ان توجه خاصي داشته باشد.
انكسار ( Refraction )همان تمركز تصوير بر روي شبكيه است ، ما ميدانيم در افق بر اثر لايه هاي ضخيم جو نوري كه مي خواهد به چشم ما برسد بيشتر از نقاط ديگر مي شكند لذا يك رصدگر به هنگام رصد بهتر است اين عامل مهم را مد نظر قرار داده و با در نظر گرفتن شكست نور رصد دقيق تري را داشته باشد.
در هنگام تولد عدسي چشم انسان بسيار قابل انعطاف و نرم است با شل شدن زنول كه به اجسام مژگاني اتصال دارند عدسي به شكل كروي در مي ايند و در نتيجه با افزايش قدرت انكساري ان ، امكان ديد نزديك و واضح فراهم مي ايد بدين معني كه اگر يك نوزاد مي توانست بخواند و حرف بزند حروف ريز چسبيده به چشم را واضح مي ديد وبه راحتي ان را مي خواند در حالي كه با گذشت چندين سال عدسي به تدريج نرمي خود را از دست داده و در دهه پنجم زندگي انسان براي مطالعه نياز به عينك دارد.
نور پس از عبور از قرنيه – مايع زلاليه – عدسي و مايع زجاجيه به شبكيه مي رسد ( شبكيه از دو سيستم تشكيل يافته ، سيستم استوانه ها كه با حساسيت به نور و حركت مشخص مي شود و سيستم مخروط ها كه با وظايف عالي تر قدرت بينايي و دريافت رنگ سرو كار دارد ) سپس مغز انسان نور- رنگ – جسم و يا ... را درك مي كند بديهي است ادراك نور- رنگ - جسم و .. به خاطر يكسان نبودن چشمان افراد با يكديگر فرق كرده و براي همين است كه ميزان دقت افراد و توانايي انها در ديدن اجسام تفاوت دارد ، در مرحله بعدي تجربه و نوع ابزار است كه بين دو رصد گر جبرا تفاوت بوجود مي اورد،اين موضوع فقط در انسانها مصداق ندارد مثلا در پرنده اي مثل عقاب شكل و نوع عدسي طوري ساخته شده تا اين پرنده بتواند حدود 40 برابر بيش از انسان ديد و توانايي تفكيك اجسام را داشته باشد و چون اكثر مواقع در حيطه استحفاظي خود ( اسمان ) قرار دارد احتمالا توانسته با اين قدرت ديد هلال هاي زيادي را رويت كند ! حال اگر با دقت به اين موضوع بپردازيم متوجه خواهيم شد كه اين اختلاف در حيوانات نيز وجود دارد از جمله در پرنده تيز چشمي مثل عقاب ميزان ديد به يك اندازه نيست ديد بعضي از عقابها كمي بيش از 40 برابر و بعضي ديگر كمتر از ان است .
نتيجه : در بهترين شرايط ، چشم انسان تا يك حدي مي تواند اجسام را در دور دست ديده يا دو جسم در كنار هم را از همديگر تفكيك و از همه مهمتر دو منبع نور را در افق از همديگر متمايز سازد و اين حد كاملا قابل اندازه گيري و از همه مهم تر محدود است هر چند كه ميزان ان در افراد مختلف تفاوت دارد.
مثال : فرض كنيم ميزان روشنايي اسمان در زماني كه خورشيد 2 درجه زير افق قرار گرفته x و ميزان روشنايي هلال ماه كمي كمتر از x است ، چون روشنايي محيط بر روشنايي هلال غالب است بعيد است بتوانيم در ان لحظه هلال را درافق ببينيم ، ممكن است اين تصور به وجود ايد كه خوب مي توان با ابزار بسيار دقيق مثل تلسكوپ هايي مدرن با قدرت بالا هلال ماه را رويت كرد در صورتي كه چنين نيست به همان مقدار نيز نور محيط وارد ابزار و در نتيجه وارد چشم ما شده و نتيجه همان است كه گفته شد، حال اگرميزان روشنايي افق با ميزان روشنايي هلال ماه برابر شد چه ؟ در انوقت امكان ديدن هلال با چشم غير مسلح نيز بعيد به نظر مي رسد چون درست نور محيط و نور هلال برابرند و همانطور كه گفته شد چشم و در نهايت مغز انسان نمي تواند دو منبع نوربا يك ميزان و اندازه را از همدیگر تشخيص دهد و اين حالت در چشم غير مسلح قطعي ولي در موارد نادري با چشمان مسلح امكان پذير است به شرطي كه از فيلتر هاي مخصوصي استفاده شود كه بتواند نور قرمز و نارنجي محيط را كم و نور هلال را واضح تر كند در واقع فيلترهای مخصوص رنگ محيط را كمرنگ تر كرده و در ان موقع احتمال اينكه بتوان نور هلال را از نور زمينه تشخيص دادوجود دارد اما درصد ان بسيار پايين و از اين حالت در شرايط خاص و استثنايي بايد استفاده كرد رويت در اين حالت تابع شرايط و حالات خاص خودش است ، حال اگر قدري هوا تاريك تر شد به طوري كه به ميزان بسيار بسيار كم ميزان نور هلال از ميزان نور زمينه بيشتر شد انوقت اينجا ميزان قدرت چشمان افراداست كه مي تواند قدرت عمل خود را نشان دهد به خصوص با چشم غير مسلح در واقع تمام توضيحاتي كه در بالا گفته شد در اينجا مصداق پيدا مي كند ، نكته مهمي كه بايد به ان اشاره كرد رويت با ابزار است ، دو ابزاربا يك قدرت پيش رو داريم يكي يك دوربين دوچشمي 120*20 وديگري با همين قدرت اما تك چشمي ،هر دو وسيله در اختيار دو رصد گر با يك تجربه برابر و با قدرت ديدي به يك اندازه ،ايا هر دو ابزار يك كار برابر را انجام مي دهند؟ قطعا خير، ابزار دو چشمي نور را از دو منبع با توصيفي كه گفته شد به مغز رسانده و مغز ما تصوير ان جسم را بهتر درك خواهد كرد، تجربه براي اينجانب ثابت كرده علاوه بر اينكه دوربين دو چشمي از عدسي ساخته شده و مزيت بيشتري نسبت به اينه دارد بنا به دلايلي كه گفته شد مغز ما قدرت درك و وضوح اجسام را با دو چشم بيش ازيك چشم خواهد داشت.
حال ببينيم وضعيت رصد زماني كه خورشيد در آسمان قرار دارد يا هنوز غروب نكرده چگونه است ، همانطوركه گفته شد ميزان ديد انسان محدود ودر افراد مختلف نيز تفاوت دارد مردمك چشم انسان حد اكثر تا حدود 7 ميليمتر باز مي شود هر چه شدت نور بيشتر باشد مردمك بسته تر و هر چه از ميزان نور كاسته شود مردمك باز تر مي شود ، زماني كه يك رصد گر در روز به دنبال هلال مي گردد با تغييراتي كه خود رصدگر براي چشمان خودش صورت مي دهد ( چون شدت نور محيط اطراف بيشتر از زمان غروب خورشيد است با هر چرخشي به اطراف يا نگاه كردن به چشمي تلسكوپ يا دوربين باعث تغيير در شدت نور محيط اطراف مي شود ) اين تغييرات ناگهاني نور تاثير شديدي بر مردمك چشم دارد و اگر اينكار ادامه پيدا كند به سرعت چشمان رصدگر خسته و احتمال خطا زياد مي شود لذا استفاده از محيط بسته با سقف قابل تحرك مثل رصد خانه و در صورت عدم دسترسي به ان استفاده از پتو و امثال ان كمك زيادي است براي عادت دادن چشم به ميزان مشخصي از نور محيط و درصد بيشتري براي يك رصد موفق .
گفته شد هر چه مسير نور در داخل جو طولاني تر باشد نور كمتري به چشمانمان مي رسد و مي دانيم مسير نور هر چه از سمت الراس به افق نزديك شود طولاني تر و رويت جرم سخت تر خواهد شد به همين دليل است كه در سمت الراس انكسار نوريا وجود ندارد يا بسيار بسيار كم است .
محاسبات نشان مي دهد هرچه از افق فاصله بگيريم آسمان شفاف تر می شود بطوريكه در سمت الراس، آسمان حدود 11 برابر شفاف تر از لبه افق است ، برای رویت هلال در روز طبیعی است هرچه اختلاف سمت بیشتر و دو جرم ماه و خورشید در یک ارتفاع باشند هلال بهتر رویت خواهد شد اگر از هم ارتفاعی گذشت دو حالت وجود دارد رویت قبل از مقارنه و رویت بعد از مقارنه که در مبحث بعد راجع به ان و همچنین رویت هلال شامگاهی و صبحگاهی مفصل تر صحبت خواهیم کرد .
پاسخ با نقل قول
علاقه مندی ها (بوک مارک ها)