تأليفات پهلوى


در همان حال که عدهاى از ايرانيان کتابهاى پهلوى را، به قصد جلوگيرى از انهدام قطعى آنها، به زبان عربى نقل مىکردند، گروهى از علماء زرتشتى تأليف کتابهائى را به خط و زبان پهلوى ادامه مىدادند. اين کتابها که غالب آنها در دست است يا ترجمه و تفسير و تلخيص نسکهاى اوستا، و يا کتبى در مسائل مختلف اخلاقى و دينى و تاريخى و جغرافيائى و ادبي، و تاريخ تأليف آنها قرنهاى هفتم و هشتم و نهم ميلادى بود.

دين کرت
مهمترين و مفصلترين کتاب موجود پهلوى است. اين کتاب اصلاً در ۹ جلد بود که اکنون دو مجلد اول آن در دست نيست. اسم اصلى آن زندآکاسيه (آگاهى از کتاب زند - مقصود اوستا است -) و مؤلف آن آذرفرنبغ پسر فرحزاد معاصر مأمون خليفهٔ عباسى است. دينکرت مجموعهٔ بزرگى از اطلاعات دينى و عادات و عقايد و روايات و تاريخ و ادبيات مزديسنا و حاوى خلاصهٔ جامعى از بيست و يک نسک اوستاى عهد ساسانى است و بههمين جهات از حيث حفظ روايات تاريخى و دينى و ملى و علمى ايرانيان عهد ساسانى و اوايل دورهٔ اسلامى از بهترين مأخذ موجود است. اين کتاب را دانشمند پارسى دستور پشوتن سنجانا و پسرش داراب با حواشى و ملاحظات به انگليسى ترجمه و در بمبئى چاپ کردهاند.

بندهشن
بندهشن که نسخهٔ کامل آن را ”تهمورث دينشاجى انکلساريا“ در سال ۱۹۰۸ چاپ کرده و چند ترجمه از آن به زبانهاى اروپائى صورت گرفته است. اين کتاب از جملهٔ کتب بسيار معروف پهلوى و حاوى اطلاعات پربها دربارهٔ مسائل تاريخى و جغرافيائى و دينى ايران دورهٔ ساسانى و اوائل عهد اسلامى است.

ارداى ويرافنامک
که ظاهراً در اواسط قرن نهم ميلادى تأليف شده و متضمن روايت معراج ارداى ويراف از مقدسان آئين زرتشتى و ديدن بهشت و دوزخ و مشاهدهٔ ثوابهاى نيکوکاران و عقابهاى بدکاران است. اين کتاب به انگليسى و فرانسوى ترجمه شد.

ساير تأليفات پهلوى
از کتابهاى ديگر پهلوى در اين سه قرن شکندگمانيک ويژار در مسائل کلامى و فلسفي؛ شايست نشايست در ذکر وظايف و مراسم دينى و بعضى مسائل مذهبى ديگر؛ شترستانهاى ايران مهمترين کتاب پهلوى در جغرافياى تاريخى ايران؛ ماديگان چترنگ (شطرنجنامه) در باب پيدا شدن شطرنج و اختراع نرد بهدست بزرگمهر و چندين کتاب و رسالهٔ ديگر است