در مرداد سال 1323 نخستين کنگره حزب توده در تهران برگزار شد و در اين کنگره که علني و حضور خبرنگاران در آن آزاد بود مرامنامه و برنامه حزب به تأييد نهايي رسيد. اعضاي يازده نفره کميته مرکزي مشخص و با توجه به فوت سليمان ميرزا اسکندري سه دبيرکل در صدر حزب تعيين شدند. در اين کنگره اصل اول حزب اين گونه تعريف شد: «حزب توده ايران حزب طبقا ت ستمکش يعني کارگران و دهقانان و پيشه وران و روشنفکران آزادي خواه است».15 گرچه اعضاي حزب در حل اختلافات ميان خود چندان موفق نبودند اما برتعداد شاخه*هاي زير مجموعه حزب افزوده مي شد. حالا حزب داراي سازمان جوانان و سازمان افسران بود و به دنبال تشکيل سازمان زنان. در شهريور همين سال معاون وزارت امور خارجه شوروي، کافتارادزه، راهي ايران شد تا امتياز نفت شمال را به دست آورد. اين در حالي روي مي*داد که نمايندگان حزب توده با دادن امتياز به کشورهاي خارجي مخالفت خود را اعلام کرده بودند. اما با اين پيشنهاد شوروي موضع حزب عوض شد و در دفاعيات حزب به نظر نمي*رسيد که روسها از بيگانگان باشند و قصدشان حفظ منافع ملي ايران بود.