عوامل موثر در بالا بردن باروری شتر مرغ

زادوولد یکی از قسمت های مهم در مزرعه داری تجاری است ٬چه در سطح وسیع باشد و یا کوچک .جوجه شدن تخم ها بستگی به شرایط پرندگان مولد دارد .درصد تخم های بی نطفه در شتر مرغ مولد در مقایسه با پرندگان اهلی دیگر زیاد است . در حال حاضر میانگین تخم بی نطفه در آمریکا 42 درصد که این میزان در اروپا اندکی کمتر است . همین مسایل تاثیر فراوانی روی بازار فروش دارد . در این فصل به بحث در مورد عوامل موثر در بالا بردن باروری شتر مرغ می پردازیم که از لحاظ اقتصادی- تجاری حائز اهمیت است . مشکل ناباروری بیشتر حالت موردی دارد . این مشکل را میتوان بدون شکستن تخم مرغ ها تشخیص داد که روش آن را اصطلاحاً Canding می گوییم یعنی این که تخم را در مقابل نور قرار می دهیم . در این صورت تخم های بدون نطفه ٬شفاف دیده میشوند البته اگر در آن سلول تخم (germ cell) وجود نداشته باشد . روش تابش نور برای تشخیص نطفه دار بودن Canding در روز چهاردهم انکوباسیون صورت میگیرد . البته تشخیص تخمهای بی نطفه (که هیچ در آن سلول تخمی وجود نداشته )از تخم هایی که جنین در آن مرده است ٬مهم است . برای تشخیص این مطلب تخم ها باید پس از انکوباسیون به سرعت امتحان شوند .

برای نتیجه گیری بهتر باید در روز ششم یا هفتم پس از انکوباسیون یک بار مورد امتحان قر ار گیرد و سپس در روز چهاردهم . اگر از طریق Canding نتوانستیدبه خوبی تخم را مورد امتحان قرار دهید ٬ تمام تخم هایی که در پایان انکو باسیون جوجه نشده اند باید شکسته و مورد امتحان قرار گرفته و تقسیم بندی شوند .

1- نسبت نرو ماده

اگر چه نسبت یک نر به ماده (1:1) در وهله ی اول برای بارور سازی مناسب است اما سازگاری و پذیرش می تواند مشکل ساز باشد . نا سازگاری بین زوج ها ممکن است وجود داشته باشد . البته این وقتی است که شتر مرغ ها در انتخاب زوج خود آزاد نیستند اما این انتخاب که به شکل طبیعی صورت میگیرد گاهی در مزارع تجاری مقدور نیست . اما شخصی که مسئولیت مزرعه را دارد میتواند رفتارهای شتر مرغ را مشاهده کند و سازگاری آنها را تشخیص دهد . البته فراموش نکنیم که این کار وقت گیر است . نسبت نر به ماده می تواند 1:2تا 1:4 باشد . البته 1:4 چندان مطلوب نیست چون ممکن است شتر مرغ نر نتواند با همه ی آنها جفتگیری کند و همین مساله باعث افزایش تخم های بی نطفه می شود .

2-روش جفت یابی و جفت گیری

جدا از مساله نسبت نر و ماده ٬سیستم جفت بابی می تواند از عوامل موثر باشد . این سیستم را میتوان با توجه به تعداد نر ها در محوطه جفت گیری به 2 دسته تقسیم کرد:

الف ) سیستم تکی 10 :در این سیستم فقط یک شتر مرغ وجود دارد .

ب ) سیستم اجتماعی :در این سیستم بیش از یک شتر مرغ نر وجود دارد . سیستم تکی موقعی مناسب است که بخواهیم سوابق باروری و زاد و ولد را برای فروش بعدی در خصوص شتر مرغهای نر خاص و یا یک گروه ثبت کنیم . مشکلی که در این سیستم ممکن است به وجود آید مساله انتخاب زوج است یعنی این که مثلاً شتر مرغ نر تمایل دارد با تعداد خاصی از پرنده های ماده جفت گیری کند .اگر این سیستم را اعمال کنیم و در آن مشاهده کردید که شتر مرغ نر با پرنده های خاص جفت گیری میکند و یا برخی پرنده های ماده او را نمی پذیرند باید شتر مرغ را عوض کنید . اگر چه همین کار هم خود می تواند باعث استرس و اضطراب شود و تخم گذاری را برای مدتی متوقف کند .

در مقابل سیستم تکی می توان از سیستم اجتماعی استفاده کرد تا از مشکلات مطرح شده در امان بود. در این مورد شتر مرغ های ماده در قلمروی شتر مرغ های نر حرکت میکنند و بدین ترتیب حق انتخاب خواهند داشت . به خاطر داشته باشید که شتر مرغ های نر پرخاشگر هستند و بسیار متمایل به جنگجویی هستند . حد اقل تا زمانی که قلمرو خود را مشخص کنند (مرزهای فیزیکی بین این قلمرو ها وجود ندارد بلکه شتر مرغهای نر آنرا میشناسند )٬ قرار دادن تعداد زیادی شتر مرغ نر ممکن است باعث افزایش درگیری در بین شترمرغها شود و باروری کم شود . با توجه به اندازه محوطه ٬قرار دادن 3یا4 شتر مرغ نر در هرقسمت مطلوب است . این تعداد را میتوان در محوطه های بزرگ افزایش داد (برای اطلاعات بیشتر به فصل بعدی مراجعه کنید ).

2- سن پرنده های مولد : سن در تخم گذاری و میزان نطفه د ار بودن و مساعد بودن برای مولد شدن یک پرنده بسیار مهم است . گر چه پرندگان نر جوان شرایط ظاهری مولد بودن را از خود نشان می دهند اما به خوبی قادر به جفت گیری و تولید نیستند .

همانطور که قبلاً هم گفتیم فصل تولید حدوداً 6 تا 8 ماه طول می کشد و زمان بندی بستگی به عرض جغرافیایی و نیمکره شمالی یا جنوبی دارد .در اوایل دوره جفت گیری ٬بی نطفه بودن و نامساعد بودن تقریباً موردی عادی است . چون جنس ماده 7 تا 14 روز قبل از جنس نر قابلیت تولید پیدا میکند . در هر فصل تولید نطفه دار بودن در اواسط تخم گذاری به اوج خود می رسد و پس از آن کاهش می یابد . تعداد تخم های بدون نطفه که در آخرین دوره ی تخم گذاری تولید شوند بیش تر از تعداد ی است که در اوایل فصل تولید شده اند .بنابراین نطفه دار بودن با بزرگتر شدن پرندگان در تمام فصل افزایش می یابد . این مطلب تا وقتی که به زمان اثبات برسد ادامه دارد (یعنی زمان ثباتی که پس از رشد حاصل میشود)سپس تا چند سال بعد این حالت کاهش می یابد . دلیل این کاهش را می توان کم شدن قدرت کاهش میزان جفتگیری و کاهش تولید اسپرم دانست . در جاهایی که در مزرعه داری مناسب است ٬مساعد بودن و نطفه دار شدن در پرندگان از پنجمین تا بیستمین فصل جفتگیری بسیار بالاست .

4-عوامل ژنتیکی(وراثت):

از این لحاظ تفاوت قابل توجهی بین گونه های مختلف شتر مرغ و یا گونه های اصلاح شده وجود دارد .همانطور که در نوع طاووسیان اهلی اسپرم سازی ارثی است در مورد شتر مرغ هم مطلب به همین شکل است . از برخی گزارشها و تحقیقات در این خصوص در می بابیم که شتر مرغ گردن قرمز کمی بیشتر دارای انرژی و تمایل جنسی است. نطفه دار بودن تخم در این پرندگان کمی بیشتر است و پرنده توانایی جفت گیری با ماده های بیشتری را دارد . متاسفانه مقایسه ای بین کیفیت مایع حاوی اسپرم در زیر گونه های شتر مرغ صورت نگرفته است.

5- تغذیه

این مورد برای پرندگان در حال رشد و بزرگسالان بسیار مهم است . تغذیه خوب پرنده را به حداکثر توانایی تولید مثل می رساند . کمبود های اصلی یا فرعی در کیفیت یا کمیت غذایی میتواند تاثیر مثبت ومنفی روی تولید تخم وعوامل دیگر بگذارد . مثلاً گرسنگی برای 6 روز می تواند منجر به کاهش قابل توجه در مایع حاوی اسپرم شود و دلیل آن کاهش ترشح برخی هورمونهای مربوطه در بدن است . وقتی که سوء تغذیه به شکل حاشیه ای باشد ٬شتر مرغ ماده تخم گذاری خود را به وزن طبیعی تخم انجام میدهد ولی شتر مرغ نر توانایی تولید میزان مناسب مایع حاوی اسپرم را ندارد تا بتواند تمام تخم ها را نطفه دار کند . کلسیم تاثیر بسزایی روی ارگان های تولید مثل خصوصاً در پرنده ماده دارد . پرنده نر باید رژیمی داشته باشد که شامل 3تا4 درصد کلسیم باشد . کمبود در این مواد ممکن است باعث کم کاری و ناتوانی بیضه ها شود . وقتی که فصل تولید تمام شد ٬پیشنهاد میشود که پرنده نر جدا شود و رژیم غذایی با کلسیم کم داشته باشد .این جریان تا فصل بعدی ادامه خواهد داشت . شتر مرغ های نر جوان باید به شکل جداگانه تغذیه شوند تا وقتی که علائم تولید مثل را از خود نشان دهند و قبل از این که با پرنده های ماده جفت گیری کنند. این مساله به ما اطمینان میدهد که رشد و شکل گیری بیضه ها به شکل طبیعی جریان خود را داشته است . کمبود ویتامین A,E و سلنیوم نیز می تواند منجر به بی نطفه بودن و نامساعد شدن شود .

6- سلامت

واضح است که پرنده های ضعیف و مریض امیدی برای تولید مثل ندارند. این شرایط نامطلوب در سلامتی می تواند ریشه در انگلهای داخلی داشته باشد مثل نماتدها 11 که یکی از عوامل اصلی در بی نطفه شدن و ناتوانایی پرندگان در تولید است . حضور کرم های انگلی هم میتواند پرنده را ناتوان کند چرا که اشتهای پرنده کم میشود و در ادامه باعث کمبود مواد مغذی و مورد نیاز بدن میشود . پرندگانی که در ظاهر به نظر سالم می آیند ممکن است دچار بیماریهای مزمنی باشند که میتواند کارایی آنها را در تولید مثل کاهش دهد . بیماری سل 12 ٬ اسپرژیلوس 13 (بیماری عفونی قارچی )٬کوکسیدوز14 بیماری انگلی مسری در دستگاه گوارش در تمام گونه های این پرنده یافت میشود . آسیب دیدگی هر یک از قسمت های بدن مثل بالها و سرو پاها میتواند به عنوان عاملی بازدارنده در تولید مثل باشد . همانطور که قبلاً گفتیم رنگ سیاه در بالهای پرنده نر به دلیل نبودن هورمون تولیدی در ارگان جنسی است . یک پرنده نر بالغ با پر های کاملاًمشکی که گاهی دارای فعالیت های جنسی شبیه به ماده است و از طریق کلوآک فعالیت میکند٬ قادر به تولید مثل نیست و یا ممکن است دچارعدم کارآیی دستگاه جنسی (شامل بیضه یا تخم راه)شود. عوامل آناتومی هم میتواند در بی نطفه بودن تاثیر بگذارد مثلاً انحراف در دستگاه تناسلی نر که در این صورت جفت گیری میسر نیست . پایین افتادگی یا جابه جایی در دستگاه تولید مثل به ندرت در فصل جفت گیری دیده میشود و یا در شرایط نامساعد هوایی ٬اما اگر این مساله ادامه پیدا کند ٬ ممکن است منجر به آسیب دیدگی آلت تناسلی شود .

7- باردار کردن یا تلقیح مصنوعی 15 (Al)

این کار یکی از مهمترین تکنیک های مورداستفاده برای اصلاح ژنتیکی در حیوانات است . روشهایی برای بارور کردن روی خوک٬ گاو ٬ ******************فند٬ بز٬اسب٬سگ٬ مرغ و خروس اتخاذ شده است .اساساً (Al) شامل چند مرحله است : جمع آوری مایع حاوی اسپرم ٬ارزیابی آن٬ نگهداری و رقیق کردن و نهایتاً بارورکردن پرنده های ماده ٬ تلاشهای زیادی برای انجام موفق این طرح روی شتر مرغ در آمریکا صورت گرفته است و محاسنی نیز برای این صفت خواهد داشت .

8- عوامل محیطی

اکثر پرندگان با تغییرطول روشنایی روز برای شروع جفت گیری تحریک میشوند این مطلب در مورد شتر مرغ هم صادق است . با افزایش طول روز٬ متابولیسم پرنده٬ (در جنس ماده ونر)تغییر میکند و شرایط مناسب برای تولید تخم و اسپرم ایجاد میشود . برنامه ریزی های مناسب و دمای بسیار بالا یا پایین و بارش باران نیز میتواند تاثیر گذار باشد .این تاثیر ممکن است غیر مستقیم باشد ٬یعنی میزان اشتهای پرنده را کم کند و یا مستقیماً تعداد جفتگیری را کم کند . عوامل دیگری مثل وجود خطوط فشار قوی و یا پرندگان و حیوانات شکارچی و تجهیزات مزرعه ممکن است در رفتار جفتگیری پرندگان خلل ایجاد کند . ازدحام بیش از حد تاثیر منفی خواهد گذاشت . چون فضای کافی و مناسب برای جفت گیری وجود ندارد .

9- محوطه جفت گیری

اساساًباید گفت که هر چه محوطه بزرگتر باشد ٬بهتر است . اما بهره گرفتن از محیط بسیار بزرگ هزینه های زیادی دارد . بنابر این بایدتصمیم عاقلانه ای برای اندازه محوطه گرفت . کمیته رعایت حقوق حیوانات در انگلیس پیشنهاد میکند که هر آکر (4/0 هکتار) نباید بیش از12 شتر مرغ باشد . این میزان بیشترین حد را نشان میدهد . شتر مرغ طبیعتاً از محیط های باز استقبال میکند . واضح است که شتر مرغ هایی که در مزارع نگهداری می شوند از محیط های بزرگ استفاده نمی کنند (حتی اگر قیمت زمینی کم باشد )اما این پرنده باید فضای کافی برای قدم زدن ٬دویدن٬به دنبال علوفه رفتن و حرکت نر و ماده برای انتخاب یکدیگر را داشته باشند . بنابراین حد اقل فضا برای 2 یا 3 شتر مرغ بالغ (یا یک شترمرغ نر و 2 ماده )501 هکتار است . برابر با 25/0 آکر. اگر تعداد بیشتری در یک فضا نگهداری شوند مسلماًمحوطه باید بزرگتر شود . یعنی حد اقل 3/0 هکتار برابر 75/0 آکر برای 4 تا6 شتر مرغ و 6/0 هکتار برابر با 5/1 آکر برای 8 تا 12 پرنده و این روند به همین ترتیب به نسبت ادامه می یابد . البته لازم به ذکر است که شتر مرغ در فضای مناسب بهتر جفت گیری می کند (یعنی محطه ای بیش از حداقل میزان بیان شده) . فضاهای مناسب با جذب مناسب آب و کف ماسه ای را باید برای فضای تولید مثل شتر مرغ انتخاب کرد . اطراف این محوطه باید با ارتفاعی حداقل برابر 5/1 متر محصور شود . این حصارها باید چوبی یا سیمی باشد . گوشه های محوطه باید ترجیحاً گرد باشد که خطرات برخورد و ضربه دیدن را کاهش دهد . پیشنهاد میشود که فضایی مثل راه رو بین حصارهای محوطه ها وجود داشته باشد تا بدین ترتیب از جنگ و درگیری بین شتر مرغان نر جلوگیری شود .

10- جمع آوری و نگهداری تخم :

تخم ها معمولاًجمع آوری می شوند و برای جوجه کشی نگهداری میشوند . این مطلب امری عادی در شرکت ها و در مزارع تجاری است . تخم ها جمع آوری می شوند تا به تعدادی برسند که یک دستگاه جوجه کشی را پر کنند . نگهداری صحیح تخم ها قبل از قرار گرفتن در دستگاه به اندازه خود عملیات جوجه کشی اهمیت دارد . جابه جایی های شدید و بی دقتی در حمل و نقل باعث آسیب دیدن ساختار داخلی تخم میشود وبه جنین صدمه می زند . پس از حمل و نقل پیشنهاد میشود که تخم ها را برای مدت 24 ساعت قبل از قرار دادن در دستگاه بی حرکت بگذارید .

جمع آوری تخم

آلودگی های باکتری ممکن است یک تخم کاملاًسالم را خراب کند و از بین ببرد . باکتری میتواند از طریق روزنه ها روی سطح پوسته تخم مرغ وارد شود . این مساله درصورتی که تخم کثیف یا خیس باشد سرعت بیشتری پیدا میکند .

پی نوشت ها:

9- incubation

10- Single mating

11- nematode

12- Tuberclosis

13- Aspergilosis

14-Coccidiosis

15-Atificial Insemination

نويسنده / مترجم : امین جعفری – بهمن جعفری