راهی به آسمان | ریحانه خاضع

[R A H A]

و آقایفهیمی شروع به صحبت کرد:
"خب سمفونی به مفهوم متداول امروزی، قطعه یی است مفصل به فرم سونات و معمولا دارای چهار قسمت مجزا و مستقل - موومان - است که برای ارکستر سمفونیک تصنیف می شود. اما باید گفت که این اصطلاح در طول تاریخ دچارتغییرات فراوان و پیچیده یی شده است؛ چه از نظر مفهوم و چه از نظر املا و تلفظ. مثلا کلمه سنفونی در دوره باروک و اوایل دوره کلاسیک به معنای قطعه یی بیش از دو بخشی و با روش کنترپوانتیک بود.
آنچه یک سمفونی را به طور مشخص از سایر انواع موسیقی متمایز می کند عاملی است به نام بسط و توسعه، عاملی که در حقیقت موضوع اصلی در موسیقی است. درست مثل زندگی: عواملی مثل تغییر، رشد و شکوفایی، دگرگونی به سوی کمال...خب بهتر است این طوری نگاهم نکنید، الان توضیح میدهم. آخر توضیح یک مفهوم به شکلی ساده، مشکل است. اگر می توانستم الفاظ پیچیده و طولانی و تخصصی به کار برم، کار آن قدرها هم مشکل نبود...ببینید بسط و توسعه سه مرحله دارد؛ درست مثل طفولیت، جوانی و بلوغ؛ مثل گلی که از تخم کوچکی سر برمی آورد. سمفونی پنجم بتهوون را گوش کنید. متوجه دانه یی که او در آغاز این سمفونی کاشته است خواهید شد.
رشد تم ها، ملودی ها و ایده های موسیقایی هم در نظم یک قطعه موسیقی به همین شکل تحقق می یابد. یک اثر موسیقی ابتدا از یک دانه کوچک (موتیف) به وجود می آید و قبل از آنکه متوجه شوید تبدیل به یک گل بزرگ درخشان می شود. مرحله دوم یعنی رشد گل: هر لحظه که می گذرد بزرگتر و بزرگتر می شود. سپس مرحله سوم فرا میرسد. - مهم ترین مرحله یعنی تغییر. در واقع فقط یک تغییر ظاهری. درست مثل یک درخت میوه که در زمستان بی بار و بر است، در بهار پوشیده از شکوفه است و بالاخره در تابستان میوه میدهد و هر فصل، ظاهری متفاوت از فصل قبل دارد، ولی هنوز همان درخت است. مثل خود ما که در طول سالیان تغییرات زیادی می کنیم؛ مثلا بنده در موقع تولد بور بودم، حالا باورتان می شود که من همان طفل موبور هستم، ده سال دیگر هم احتمالا تمام موهای سرم سفید خواهد شد یا حتی خواهد ریخت."
سروش با شیطنت گفت:"ده سال دیگر استاد!"
و آقای فهیمی خندید و ادامه داد:
"بله حق با شماست، همین حالا هم چیزی برایم نمانده است. از این قبیل موارد در موسیقی هم اتفاق می افتد؛ مثلا گل بتهوون گاهی آنچنان ظاهرش به کرات و بهطور اساسی تغییر می کند که تقریبا ناشناختنی می شود. ولی همه اینها گل هایی از یک ساقه هستند. تمام این مراحل قسمتی از رشد یک قطعه است و داستان واقعی زندگی یک سمفونی. البته تمام موسیقی ها سمفونیک نیستند و تمام موسیقی های سمفونیک هم سمفونی نیستند. توضیح مسئله این است که اصولا هر اثری که برای ارکستر سمفونیک تنظیم شود، یک اثر سمفونیک است در حالی که ممکن است این اثر سمفونیک، یک سمفونی نباشد. مثل سونات ها، اوورتورها، کنسرتو ها، پوئم سمفونیک هاو...ولی تمام موسیقی ها هم به نوعی مراحل بسط و توسعه را طی می کنند. حتی ترانه های کوچک محلی؛ ولی این ترانه های کوچک عموما با تکرار بسط می یابند - با تکرار مکرر آن. تکرار ساده ترین راه بسط دادن موسیقی و نخستین قدم در راه بسط و گسترش واقعی ایده واریاسیون است. واریاسیون ها فرمی از تکرارند، ولی نه فقط تکرار دقیق. بلکه در این میان چیزی تغییر می کند. روش دیگر هم که به همان اندازه معمول است، روشی است به نام سکانس. این شیوه در واقع حقه ساده یی است. تمام کار سکانس این است که همان رشته معین از نت ها را با زیر و بمی متفاوت تکرار کند، همین و بس. برای مثال، اوورتور فانتزی رومئو و ژولیت اثر چایکوفسکی، نمونه یی از معروف ترین سکانس ها در تاریخ است. سکانس ها روش بسیار ساده یی برای بسط و توسعه موسیقی به شمار می روند. آن ها نوعی تکرار های بالا رونده اند که هیجان انگیز کردن موسیقی را تضمین می کنند. و اما عامل مهم تری برای استفاده از تکرار و بسط و گسترش وجود دارد به نام تقلید که عبارت است از تکرار آهنگ یک ساز به وسیله سازی دیگر در ارکستر. موضوع هیجان انگیز در مورد تقلید این است که با ورود صدای دوم که اولی را تقلید می کند، صدای اول با نواختن ملودی دیگری به نواختن ادامه می دهد، به طوری که دو ملودی مختلف هم زمان شنیده می شود و این طرز کار عاملی مهم در موسیقی به نام کنترپوان است که عبارت است از شنیده شدن بیش از یک ملودی به طور هم زمان. نوعی از این موسیقی کانون نم دارد که می تواند بسیار قوی و پیچیده باشد، بسته به اینکه چند صدا یکدیگر را تقلید کنند. آه خدای من! قرار بود زیاد تخصصی صحبت نکنم، ولی خب مهم نیست، همین قدر که با این نام ها و اصلاحات هم آشنا باشید خوب است. کم کم در طی آموزش ها و گوش کردن های مکرر آن ها را درک می کنید. تمام راه هایی که درباره آن ها صحبت شد، شیوه یی برای ساختن است: بسط تم ها به وسیله اضافه کردن به آن ها، استفاده بیش از صداهای مختلف و هم چنین از سکانس ها و واریاسیون ها یا تزیینات."