متن جلسه شانزدهم اخلاق آیت الله العظمی حاج آقا مجتبی تهرانی در شب های ماه مبارک رمضان
رمضان المبارک 1431 / 5-6-1389 / جلسه (16)
اَعوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّيطانِ الرَّجيم؛ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِين وَ صَلَّی اللهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبينَ الطَّاهِرِينَ وَ لَعنَةُ اللهِ عَلی اَعدائِهِم اَجمَعين.
«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اسْمَعْ نِدَائِي إِذَا نَادَيْتُكَ وَ اسْمَعْ دُعَائِي إِذَا دَعَوْتُكَ وَ أَقْبِلْ عَلَيَّ إِذَا نَاجَيْتُكَ فَقَدْ هَرَبْتُ إِلَيْكَ وَ وَقَفْتُ بَيْنَ يَدَيْكَ»
مروري بر مباحث گذشته
بحث ما راجع به ماه مبارک رمضان بود که عرض کردم اين ماه، ماهي است كه عبد قرآن را كه كلام رب است، بازگو مي‌كند و ماه دعا یعنی سخن گفتن عبد با ربّ است كه آن هم دارای آداب و شرایطی است. دو نوع دعا داريم: ادعیه مأثوره و غیرمأثوره و بحث ما در ادعیه غیرمأثوره بود. این مسأله را مطرح کردیم كه دعا به خودي خود مؤثر است، اما عواملی وجود دارند که بر روی اجابت دعا تأثیرگذار هستند؛ هم برخي از اعمال موثر را مطرح کردیم، از قبیل روزه، وضو، نماز و ... هم زمان‌هايي را در باب شبانه‌روز بحث کرديم و بعد هم در بین ایام هفته روز خاص و شب خاص را گفتيم.
تأثير «زمان نماز» و «عمل آن»
حالا یک بحثی در دعا مطرح است كه ما در روایاتمان داریم و من اینها را به دو دسته تقسیم می‌کنم. با بررسي اي روايات می‌بینیم که در اينها چند احتمال مطرح است. يكي اينكه احتمال دارد در اين روايات «زمانِ خاص» برای اینکه در اجابت دعا مؤثر است، هدف‌گیری شده باشد، يا «عملِ خاص» و يا هر دوي اينها كه من اينها را توضيح خواهم داد.
در یک روایتی است از پیغمبر اکرم دارد، حضرت فرمود: «إذا أُذِّنَ بالأذان فُتحَتْ أبوابُ السَّماءِ واستُجیبَ الدُّعاءُ» آنگاه که اذان گفته می‌شود درب‌های آسمان، باز می‌شود و دعا به اجابت می‌رسد.
احتمالات سه‌گانه
در اینجا من سه تا احتمال را مطرح می‌كنم؛ یک، این که ممكن است نظر روايت، به عامل زمان باشد. يعني مي‌خواهد عامل زمان را مطرح کند. اذان در زماني گفته می‌شود كه مردم بايد نمازهای فریضه را انجام دهند و اوقات فرائض هم، اوقات خاصی است. یعنی زمانی که انسان مي‌خواهد نمازهای واجب را بخواند، با اذان اعلام می‌شود كه وقت خواندن نمازها فرا رسيده است. و وقت نمازها هم مشخص است؛ طلوع فجر، زوال شمس، مابین ظهر و عصر و هنگام غروب. در جلسات گذشته همه اینها را تقریباً بررسی کردیم؛ هم طلوع فجر را گفتیم، هم زوال شمس را. ممكن است كه این مطلب مورد نظر روايات باشد كه آنچه به عنوان عامل تأثیرگذار مطرح است، عامل زمان ـ این زمانها ـ باشد.
احتمال دیگر این است «نفس عمل اذان» در اجابت دعا مؤثر باشد. همانگونه که در باب روزه و وضو و ديگر اعمال قربي و خيرات گفتیم كه اينها روي دعا مؤثر است، ممكن است اذان گفتن هم ـ خودش ـ مؤثر باشد. این هم احتمال دوم؛ اما احتمال سوم این است که هر دوی اینها، این مجموعه «زمان و عمل» بر روي دعا مؤثر باشد. هیچ مشکلی هم پيش نمي‌آيد كه مسأله اينطور باشد. چون ما در روایات ديديم که هم بر روي زمان تأكيد شده است و هم بر روي عمل.
فرار شيطان از صداي اذان
روایت دوم دوباره از پیغمبر اکرم است كه: «قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): إذا نُودِیَ بِالصَّلَوۀِ أدْبَرَ الشَّیطانُ فِی مَا بَیْنَ الزَّوحَاءِ حَتَّی لایَسْمَعَ صَوتَ التَّأذینِ وَ فُتِحَتْ أبْوَابُ السَّمَاءِ وَ أبْوَابُ الجَنَانِ وَ أُستُجیبَ الدُّعَاءُ» حضرت فرمود: وقتی که صدا به نماز بلند می‌شود ـ كه این نداي به نماز، همان اذان است ـ شیطان از آن شخص فرار می‌کند و فاصله می‌گیرد، فاصلش هم تا «زوحاء» است؛ یک محلی بین مکه و مدینه است و فاصله‌اش هم ده‌ها کیلومتر است، تا صوت اذان را نشنود، «حَتَّی لایَسْمَعَ صَوتَ التَّأذینِ». بعد حضرت فرمودند: در اين هنگام درب‌های آسمان و بهشت باز می‌شود و دعا هم مستجاب است.
باز شدن درب‌هاي آسمان هنگام اذان
روایت دیگر، « إذَا کَانَ عِنْدَ الأذَانِ فُتِحَتْ أبْوَابُ السَّمَاءِ وَ اُسْتُجِیبَ الدَّعَاءُ وَ إذَا کَانَ عِنْدَ الإقَامَۀِ لَمْ تُرَدْ دَعْوَۀً» دارد پیغمبر اکرم فرمود: هنگام اذان که می‌شود همان تعبیر، درب‌های آسمان باز می‌شود، دعا مستجاب. و «عند الإقامۀ» دعا رد نمی‌شود، اینجا اقامه اضافه شد. من یک نکته‌ای است البته این نکته ادبی است می‌گویم برای آن کسانی که اهلش هستند. این دو روایت چون درش إذای زمانیه به کار رفته چه بسا ظهورش در زمان بیشتر باشد، «إذا کان» هر دوتای آنها، آنجا هم «إذا نودی» تعبیر شده است.
روایت دیگر، از پیغمبر اکرم است كه فردي از ايشان سؤال کرد: «إنّ رجُلاً قالَ: یَا رَسُولُ اللهِ (صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ وَ سلَّم): إنَّ المُؤذِّنِینَ یَفضُلُونَا؟» آيا كساني كه اذان می‌گویند، بر ما برتری دارند؟ حضرت فرمودند «فَقَالَ رَسُولُ اللهِ قُل کَمَا یَقُولُونَ» تو هم همان چيزهایی که آنها می‌گویند را بگو! اذان را حکایت كن! « فَإذَا انْتَهَیْتَ فَسْئَلْ تُعْطَهَا» وقتی که تمام شد از خدا درخواست کن كه به تو عطا می‌کند. این روایت، خودِ اذان را مؤثر دانسته است. بحث، بحث زمان نیست بلكه عملِ اذان گفتن مطرح است. در آخر بحث من مي‌خواهم جمع‌بندی كرده و بعد هم یک توصیه كنم.
دعاي بين اذان و اقامه رد نمي‌شود
در روایاتی از پیغمبر اکرم آمده است که حضرت فرمود: «لایُرَدُّ الدُّعاءُ بَیْنَ الأذانِ و الإِقامَۀِ» وقتي انسان اذان گفت، اگر بین اذان و اقامه‌اش دعا کند، دعایش رد نمی‌شود. در یک روایت دیگر که خیلی روشن‌تر است، اينطور آمده است كه « الدُّعَاءُ بَینَ الأذانِ وَ الإقامۀِ مُسْتَجَابٌ فَادْعُوا». دعا در بين اذان و اقامه مستجاب است پس دعا كنيد! البته به شما بگویم كه من از ميان روايات، چند روايت را به صورت نمونه انتخاب کرده‌ام.
از این مجموعه به دست می‌آید که اولاً «زمان» خودش در باب تأثير گذاري بر روي دعا، مدخلیّت دارد، ثانياً این دو عمل ـ اذان و اقامه ـ هم مدخلیّت دارند. حتی در این دو روایت آخر که به دعا كردن بین این دو عمل سفارش فرموده بود، روی عمل تکیه می‌کند. يعني وقتي مي‌فرمايد: بین این دو عمل اگر دعا کني، دعا مستجاب است؛ ديگر بحث زمان مطرح نيست و آنچه اثر دارد عمل است.
تذكر؛ بحث راجع به دعاي غير مأثور است.
من یک تذکر بدهم یک وقت اشتباه نکنند، آن‌هایی که اهلش هستند، من «دعای مأثور» را بحث نمی‌کنم. دعاهای وارد شده در باب مسأله اذان و اقامه گفتن و اينكه بین آنها چه بگو، اینها هيچكدام مورد بحث من نیست. بحث من «دعاهای غیرمأثور» است. اشتباه نکنید! می‌گوید: دعا کن! نمی‌گوید چه بگو. دعای مأثور معنایش این است كه او به تو می‌گوید این را بگو! خواسته‌ات اين باشد.
مثلاً در باب وضو داریم كه وقتي آب را روي صورتت می‌ریزی، بگو: «اللهم بیِّضْ وَجْهِي....» آب را كه روي دست راستت می‌ریزی، بگو: «اللهمَّ أعْطِنِی کِتابِی بِیَمِیِنِی ....» دست چپ را كه مي‌شوري، بگو: «اللهمَّ لاتُعْطِنِی كِتابِي بِيَسَارِي ...» آنها دعای مأثور است. من در مورد آنها بحث نمی‌کنم. اینها بحث جدایی دارد و من بحثم دعاهای غیرمأثور است، یعنی حاجت‌هایی را که خودم دارم، از خدا بخواهم. بحث ما اینها است. يك وقت اشتباه نکنید!
از اين فرصت‌ها استفاده كن!
این روایات اینها همه نگرششان به همین دعاهای غیرمأثور و حاجاتی است که بنده دارد. می‌گویند هم از نظر زمانی، هم از نظر عملی، از این فرصت‌ها استفاده کن! تو که داری اذان می‌گویی، حاجتت را هم از خدا بخواه! تو که اذانت را گفتی و بعد می‌خواهی اقامه بگویی و نمازت را بخوانی، بین اذان و اقامه یک حاجت بخواه! مطلب را خیلی ساده کردم.
رحمت واسعه حق تعالي یک مداری را براي اجابت دعاي بندگان باز مي‌كند كه هم مرتبط با زمان است و هم مرتبط با عمل است. نگاه کنید! این «فتحت»ها را خوب توجه کنید! من اینها را از خودم نمی‌گویم. همه اين مطالب در روایات است كه درب‌های رحمت و فضل خدا در اين زمانها و با اين كارها باز می‌شود. وقتي كه شما در این زمانها قرار مي‌گيريد يا این اعمال را برای خدا انجام می‌دهید، از اين موقعيت پيش آمده استفاده کنيد! بهره‌گیری کنيد! از آن‌هایی نباشید که غفلت دارند! غفلت نکنيد و از این موقعیت‌ها استفاده کنيد! این روايات دارد موقعیت‌هایی را بيان می‌کند که در آنها، فضل و رحمت واسعه حق تعالی بر بندگانش، گسترش پیدا می‌کند. هم زمانی آن را می‌گوید و هم عملی‌اش را.
توسعه دايره رحمت حق، براي اينكه تو دعا كني!
موقعی که شما این کارها را می‌کنید، برای خدا انجام مي‌دهيد ديگر!؟ اذان که می‌گویی که برای شیطان که نمی‌گویی؟ چون شیطان فرار می‌کند؛ اینطور که در روايت گفته در روایت بود، شیطان فرار می‌کند و فاصله‌اش هم با آدم، ده‌ها کیلومتر است. تو این اذان را برای خدا می‌گویی؛ خدا هم درب فضل و رحمتش را بر تو باز مي‌كند؛ از اين موقعیت استفاده کن!
لذا از نظر موازین معرفتی ما هیچ مانعی نیست که هر دو عامل ـ چه زمانی‌اش باشد، چه عملی‌اش باشد ـ بر دعا مؤثر باشد. قبل از عمل، بعد از عمل، وسط عمل و در اين زمانها دعا كردن وارد شده است. ببین کجاها را گرفته است. این‌قدر توسعه‌اش داده است كه تو از او حاجتت را بخواهي. این موجب می‌شود که خدا دعايت را به اجابت برساند.
اوقات نماز بهترين ساعات است
اینها یک دسته از روایات هستند ولي یک دسته دیگر از روایات داریم که اینها را مي‌شود دو چهره‌ای تعبير کرد. «قالَ رسولُ اللهِ (صلّی اللهُ علَیهِ وَ آلِه وَ سَلّمَ): وَ ارْفَعُوا إِلَيْهِ أَيْدِيَكُمْ بِالدُّعَاءِ فِي أَوْقَاتِ صَلَاتِكُمْ فَإِنَّهَا أَفْضَلُ السَّاعَاتِ» در اوقات نمازهايتان، دست‌هاتان را به دعا کردن و درخواست کردن، به سوی خداوند بلند کنید. اینجا اشاره به اوقات نمازهای فریضه است. حضرت در ادامه ويژگي اوقات را بيان می‌کند. «يَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهَا بِالرَّحْمَةِ إِلَى عِبَادِهِ يُجِيبُهُمْ إِذَا نَاجَوْهُ وَ يُلَبِّيهِمْ إِذَا نَادَوْهُ وَ يُعْطِيهِمْ إِذَا سَأَلُوهُ وَ يَسْتَجِيبُ لَهُمْ إِذَا دَعَوْهُ» خواسته‌هايشان را می‌دهد چه به طریق مناجات باشد، چه به طریق ندا باشد، چه دعا باشد. این روايت در عامل زمانی ظهور دارد.
دعا در «وقتِ نماز» و دعا «قبل و بعد از نماز»
روايتي از امام باقر (علیه‌السلام) است كه: «الْمَسْأَلَةُ قَبْلَ الصَّلَاةِ وَ بَعْدَهَا مُسْتَجَابَة» دعاي پيش از نماز و بعد از نمازمستجاب است. در اينجا حضرت، «عمل» را مطرح کرده‌اند. می‌خواهی از خدا درخواست کنی؟ چه وقت دعا كني بهتر است؟ قبل از نماز و بعد از نماز بهترين زمان است. همان وقتي كه ایستاده‌ای و می‌خواهی نماز بخوانی، زود دعا كن! فرصت‌طلب باش! بیا از این فرصت استفاده کن! فرصت طلبی همین را اقتضا می‌کند، آدم عاقل و کسی که به خدا اعتقاد دارد اينطور است.
امام صادق (صلوات‌الله‌علیه) فرمود: «عَلَيْكُمْ بِالدُّعَاءِ فِي أَدْبَارِ الصَّلَوَاتِ فَإِنَّهُ مُسْتَجَابٌ» بعد از نماز. بر شما باد که دعا کنید و مستجاب است. نگاه کنید! من این دو روايت را به ترتیب خواندم؛ اولی بحث زمان بود و دومی بحث عمل. روايت سوم را که می‌خوانم هم در مورد زمان است، هم در مورد عمل. اين روايت از امام صادق (علیه‌السلام) است كه: «إِنَّ اللَّهَ فَرَضَ عَلَيْكُمُ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسَ فِي أَفْضَلِ السَّاعَاتِ فَعَلَيْكُمْ بِالدُّعَاءِ فِي أَدْبَارِ الصَّلَوَاتِ» همانا خداوند نمازهاي پنجانه را در بهترين ساعات بر شما واجب گردانيده است، پس بر شما باد به دعا كردن بعد از نمازها.
سفارشِ دو قبضه
بخش اول روايت اشاره به زمان دارد كه فرمود: «إِنَّ اللَّهَ فَرَضَ عَلَيْكُمُ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسَ فِي أَفْضَلِ السَّاعَاتِ» خداوند، نمازهاي پنج‌گانه را در بهترین اوقات، بر شما واجب کرد. پس معلوم مي‌شود «زمان» خودش فضیلت دارد. در بخش دوم كه داشت: «فَعَلَيْكُمْ بِالدُّعَاءِ فِي أَدْبَارِ الصَّلَوَاتِ» بحث «عمل» را پیش کشید. گويي اين روايت يك سفارشِ دو قبضه است. «بهترین ساعات» عامل زمانی است و «بهترین عمل» ـ نماز ـ عامل عملي است. پس از این موقعیت استفاده کن! وقتی اول وقت به نماز ایستادی، زمان اجابت دعا است. نمازت که تمام شد هم، هنوز وقت، وقت اجابت دعا است. نماز خودش عامل دیگری است كه دعايت مستجاب شود. هر عامل به تنهايي بر دعاي تو اثر مي‌گذارد، چه رسد به اينكه دو عامل در کنار هم باشد! ببین اگر اينها با هم جمع شوند، چقدر اثر می‌گذارد. من دیگر نمی‌رسم همه روايات را بخوانم، چون روایات خیلی زیاد است، شاید من از این روایات بین ده تا بیست روایت دیدم.
حال داعي در اين زمانها متوجه به خداست
اما آن چيزي که در همه اینها سریان دارد و مشترک است، بحث «حالت داعی» است. موقعی که اذان می‌گوید، برای شیطان که ـ نعوذبالله ـ اذان نمی‌گوید، برای خدا می‌گوید؛ آن حال توجه مؤذن به خدا است كه او را براي دعا كردن مهيا كرده و دعايش را تقويت مي‌كند كه به هدف اجابت برسد. مابین اذان و اقامه باز حال توجه، به خدا است. بعد از اذان و اقامه حال توجه، به خدا است. قبل از صلوۀ، و موقع تكبير «الله اکبر» توجه به خدا است. نمازت كه تمام شد، هنوز منقطع نشده‌اي و به این زودی، توجهت به خدا گرفته نشده است؛ شیطان به این زودی نمی‌تواند توجه به خدا را از تو بگیرد.
با خدا درد دل كن و گره‌هايت را به او بگو!
در تمام این حالات یک چیز دارد و او حال داعی است و آنچه که در دعا اثر اساسی دارد نيز همين توجه تامّ داعی به خداوند است. یعنی دعا كه لقلقه زبان نیست، یک حالت اتصال به معبود است. می‌گوید همین که سیم متصل شد، از این فرصت استفاده کن! از همان حال خودت بهره بگير! از این حالت خوبت که متوجه خدا شده‌ای، استفاده کن! همانجا درد دل‌ها و گره‌هایت را با خدا در میان بگذار. ببین چطور جواب مي‌دهد! اگر مؤثر نبود؟! آنچه که در تمام این موارد مشترک است اين است كه تمام عمل‌هایی را که مطرح می‌کند، برای يك حالت توجه به معبود را ايجاد مي‌كند.
منبع: پایگاه اطلاع رسانی آیةالله العظمی حاج آقا مجتبی تهرانی
پاسخ با نقل قول
علاقه مندی ها (بوک مارک ها)