تعریف حضانت

حضانت از ریشه حضن به معنای دامن‏ گرفته شده است که کنایه از نگهداری وپرورش فرزند خردسال در دامان والدين است (۱) و در اصطلاح به معنای اقتداری است‏که قانون به منظور نگهداری و تربیت اطفال‏به والدين آنان عطا کرده بطوری که‏در این اقتدار حق و تکلیف به هم مي آميزد. (۲) حقوق پدر و مادر وسیله اجرای ‏تکالیف آنان است و می‏توان آن را به دوعنصر نگهداری و تربیت طفل تجزیه کرد.در عمل این دو عنصر بدشواری قابل تفكيك است ; زیرا شیوه نگهداری کودکا‏ن در پرورش استعدادهای آنان موثر است وزمینه آموزش را نیز فراهم می‏سازد. باوجود این آنچه بطور مستقیم ناظر به ‏پذیرفتن کودکان و پرستاری و تامین نیازهای‏ مادی و معنوی آنهاست ، مانند تهیه غذا،مسکن، لباس و پرستاري در زمره کارهای ‏مربوط به نگهداری آنهاست ولی هویتشان درشناسایی محیط و آموختن تجربه زندگی وعادات و رسوم آن و تامین وسیله تحصیل ومانند اینها در شمار تکالیف مربوط به تربیت ‏کودکان است. (۳)

نگاهداری طفل مستلزم بکار بردن وسایل لازم برای بقا، نمو و بهداشت ‏جسمی و روحی طفل است و درهر سنی متناسب با طبيعت اونوع نگهداري او متغير است. (۴)

نگاهداری کودک

نگاهداری به معنای عام کلمه‏شامل همه کارهایی است که برای‏ سرپرستی و مواظبت‏از کودک لازم‏است. قانون در موارد موارد مختلف ودر مباحث متفاوت شيوه ولوازم نگهداري را تعيين ويا تمثيل نموده ودر پاره ائي از آنها ضمانت اجرائي نيز مشخص كرده بطور مثال عدم پرداخت نفقه فرزنداز سوي پدر مجازات داشته وترك بي دليل فرزند از سوي مادر مستوجب محروميت از حضانت فرزند است .همچنان كه پذیرفتن‏طفل در کانون خانواده یا تهیه محل‏سکنای مناسب ، از جمله‏اقدامهایی است که نه تنها اجرای آن‏می‏تواند بآسانی مورد نظارت قرارگیرد بلكه نشانه انجام سایر مواظبتهانیزخواهد بود. پاره‏ای ازنویسندگان نگاهداری به معنای خاص‏را ناظر به تهیه مسکن دانسته‏اند.


آیا شیر دادن از لوازم نگاهداری‏است؟

شیر مادر بهترین غذای کودک درماههای نخستین تولد است و حمایت‏ از کودک ایجاب می‏کند که این وسیله‏از او دریغ نشود چنانکه طبیعت نیزچنین خواسته و قانون نیز بر همین مبنا حضانت را با مادر می‏داند. در فقه نیزبا اینکه بسیاری از قواعد حقوقی بااحکام اخلاقی همراه است، بیشترفقیهان شیر دادن کودک را بوسیله مادرمستحب می‏دانند ولی اجبار او را جایز نمی‏شمرند و اعتقاد دارند که مادر دراین باره اختیار دارد و می‏تواند برای‏ شیر دادن به طفل خود مطالبه اجرت‏ کند و فقط بعضی از آنان دادن شیری‏ را که هنگام تولد طفل در پستان مادر جمع می‏شود(لباء) و بطور معمول تاسه روز به بچه داده می‏شود، واجب‏ شمرده‏اند.



ضمانت اجرای حق تکلیف نگاهداری

ضمانت اجرای حق تکلیف‏ نگاهداری را از نظر حقی که پدر ومادر در این باره دارند و تکالیفی که به ‏عهده آنان نهاده شده است، می‏توان به‏ دو نوع تقسیم کرد:

۱- ضمانت اجرای حق نگاهداری : هرگاه فرزندی از خانه پدری‏بگریزد و یا دیگری او را نزد خودببرد، پدر و مادر می‏توانند از دادگاه‏بخواهند به بازگشت فرزندشان حکم‏دهد.

۲- هیچ یک از ابوین حق ندارند درمدتی که حضانت طفل به عهده‏آنهاست از نگاهداری او امتناع کنند.در صورت امتناع یکی از ابوین، حاکم‏ باید به تقاضای دیگری یا تقاضای قیم‏ یا یکی از اقربا و یا به تقاضای مدعی‏العموم نگاهداری طفل را به هریک ازابوین که حضانت‏به عهده اوست،الزام کند و در صورتی که الزام ممکن ‏یا موثر نباشد، حضانت را به خرج پدرو هرگاه پدر فوت شده باشد، به خرج‏مادر تامین کند.

اگر ولی یا سرپرست طفلی که‏دیوانه یا سفیه باشد و در معالجه او مسامحه کند، مجرم است.

بطور کلی حضانت طفل عبارت‏ است از :

۱) تربیت طفل: پدر و مادر درصورت قدرت و استطاعت ‏باید درحد توان به تربیت اطفال خود بپردازند.

۲) تنبیه طفل: ابوین حق تنبیه طفل‏خود را دارند ولی به استناد این حق‏نمی‏توانند طفل را خارج از حدودتادیب تنبیه کنند. (۵)

۳) اطاعت فعل: در مقابل هر حق‏تکلیفی است و در مقابل حقی که طفل‏بر والدین خود دارد، قانونگذار او رامجبور به اطاعت از آنها نموده است.