ابهام در منشاء تنها قمر زمين
هرچند سال گذشته مشخص شد كه ماه آب دارد، اما بررسي دوباره نمونه*هاي جمع*آوري شده در ماموريت*هاي آپولو نشان داده كه زير پوسته ماه نيز مرطوب است و منشاء شكل گيري ماه نمي*تواند برخورد جسمي با زمين باشد.
محمود حاج*زمان: لري تيلور همواره مي*گفت كه اگر زماني در ماه آب پيدا شود، اسمش را عوض خواهد كرد! اما وي هيچ*گاه انتظار نداشت كه تحقيقات خودش روزي اين حقيقت را برملا كند.
به گزارش نيچر، سنگ*شناس دانشگاه تنسي در اولين كنفرانس علوم سياره*اي و قمري كه در سال 1970 / 1349 برگزار شد، تنها 32 سال سن داشت. در آن كنفرانس همكاران وي نتايج بررسي*هاي خود را از صخره*هاي ماه، كه در سال قبل از آن و طي ماموريت آپولو 11 جمع*آوري شده بود، تشريح كردند. آنچه كه تيلور در نمونه*ها ديد، تنها آهن فلزي خالص بود. اين نكته نشان مي*داد كه هيچ آبي در محيط اطراف وجود ندارد كه باعث زنگ*زدن آهن شود. ساير نتايج نيز منجر به شكل*گيري يك مرز بين دانشمندان شد: ماه كاملا خشك است و هميشه هم همين*طور بوده*است.
چهل سال بعد و در همان كنفرانس ساليانه كه اين دفعه در هيوستون تگزاس برگزار مي*شد، تيلور و همكارانش اعلام كردند كه آنها تمام اين مدت را اشتباه مي*كردند. در گردهمايي هفته گذشته، سه گروه مختلف شواهدي را عرضه كردند كه نشان مي*داد بلور*هاي موجود در صخره*هاي آتشفشاني جمع*آوري شده توسط فضانوردان آپولو، حاوي مقدار زيادي آب، در حد چند هزار قسمت در ميليون است.
ماه خشك، ماه آبدار
اين يافته*ها هنگامي*كه به آب يخ*زده سطح ماه نگاه بياندازيم معناي بيشتري پيدا مي*كند. وجود آب در سطح ماه در سال گذشته، توسط ماهواره ال*كراس ناسا و سفينه چاندرايان1 هند كشف شد. مطالعات جديد بر روي نمونه*هاي آپولو، نشانه*هايي را از آنچه كه درون ماه به انتظار ما نشسته*است فراهم مي*كند.
نتايج جديد نشان مي*دهد كه درون ماه همواره حاوي آب بوده*است. اين مطلب نظريه*هايي را كه درباره شكل*گيري ماه طي يك برخورد آتشين و سرد شدن يكباره جسم آن است، به چالش مي*كشد. نتايج همچنين نشان مي*دهد كه نقش دنباله*دارها در انتقال آب به ماه، بسيار مهم*تر از آن چيزي است كه دانشمندان در گذشته تصور مي*كردند.
ليندا الكينز از ماه*شناسان انستيتو فناوري ماساچوست، MIT، مي*گويد: «يافته*هاي جديد يك انقلاب محسوب مي*شود.»
به گفته تيلور، نخستين شواهد درباره رطوبت درون ماه در سال 2008 / 1387 منتشر شد. در آن زمان محققان مقادير ناچيزي آب را در خرده*هاي آبگينه آتشفشاني به*دست آمده از ماموريت آپولو پيدا كردند. اين كار به كمك پيشرفت طيف*نگارهاي يوني حاصل شد كه مي توانستند چنين حجم اندكي از آب را نمايان سازند.
اگرچه نمونه*هاي آتشفشاني شواهدي را دال بر وجود آب در داخل ماه ارائه مي*كردند، اما اين شواهد محدوديت*هايي داشتند. اين نمونه*ها در فوران*هاي آتشين شكل گرفته*اند كه مشخصا شيمي آنها را تغيير داده*است. در نتيجه آنها نماينده*هايي نامطمئن براي صخره*هاي درون ماه هستند.
منبع آب چيست؟
اما اكتشافات جديد درباره آب، مربوط به يك منبع كاملا متفاوت است. بلورهاي معدني ريز بازالت تيره، كه در درياهاي ماه پيدا شده است. اين بلورها در دشت*هاي وسيع گدازه آتشفشاني كه زماني اين درياها را پر كرده بود، شكل گرفته*اند و حاوي مقادير بسيار بيشتري آب نسبت به خرده*هاي آبگينه هستند.
به گفته تيلور، به دليل شكل*گيري بازالت در شرايط آرام*تر نسبت به فوران*هاي آتشين ايجاد كننده آبگينه*ها، برآورد مقدار آب موجود در زير پوسته ماه را با استفاده از اين صخره*ها راحت*تر و مطمئن*تر است.
سه گروه تحقيقاتي به نتايج متفاوتي درباره مقدار آب گذشته ماه رسيدند، اما همه آنها پيش*بيني مي*كنند كه آب درون ماه، ده*ها هزار برابر بيشتر از مقداري است كه در گذشته تصور مي*شد. با اين وجود، مقدار اين آب هنوز كمتر از زمين است.
يك ماه با چنين رطوبتي مي*تواند يك محيط فعال*تر باشد. آب نقطه ذوب پوسته صخره*اي را كاهش مي*دهد و شكل*گيري ماگما را آسان*تر مي*سازد. آب همچنين امكان جابه*جايي صخره*ها را درون ماه فراهم مي*كند. اين نكته به ماه اجازه مي*دهد كه سريع*تر از آنچه كه دانشمندان در گذشته فكر مي*كردند سرد شود و مي*تواند پاسخي براي برخي از معماهاي زمين*شناسي ماه باشد.
يكي از گروه*هاي تحقيقاتي مدركي از منشاء آب پيدا كرده*است. جيمز گرين*وود از دانشگاه وسليان كنتاكي كشف كرده*است كه آب موجود در ماه، داراي نسبت دوتريم يا هيدروژن سنگين به مراتب بالاتري در مقايسه با آب موجود در زمين است. نسبت كشف شده براي ماه، مشابه اين نسبت براي دنباله*دارها است.
معماي پيچيده
نسبت دوتريم موجود در آب ماه يك شگفتي محسوب مي*شود. تصور مي*شد كه ماه در اثر برخورد يك جسم با اندازه*هاي مريخ به زمين، اندكي پس از شكل*گيري آن به وجود آمده باشد. در اثر اين برخورد بخشي از سياره ذوب شد و صخره*هاي گداخته*اي را به فضا پرتاب كرد كه در نهايت به يكديگر پيوسته و در اثر سخت شدن، ماه را به*وجود آوردند. اين تصوير به اين معنا است كه زمين و ماه بايد نسبت مشابهي از آب سنگين داشته باشند.
اما تركيب به مراتب سنگين*تر آب موجود در نمونه*هاي ماه، محققان را مجبور كرده*است كه به دنبال توضيحات جديدتري باشند. به گفته تيلور يك ايده اين است كه دسته*اي از دنباله*دارها، اندكي پس از برخورد اوليه كه باعث شكل*گيري ماه شد، به آن برخورد كرده*اند. دنباله*دارها با زمين نيز برخورد كرده*اند اما به دليل اينكه سياره جوان حاوي منابع آب بسيار بيشتري بود، آب سنگين موجود در دنباله*دارها نتوانست تاثير زيادي بر تركيب آب زمين بگذارد.
يك گزينه ديگر اين است كه گرماي حاصل از برخورد، آب سبك*تر موجود در ماه را تبخير كرده و باعث غني شدن آب سنگين ماه شده است. شايد هم جسم برخورد كننده خود حاوي مقادير عظيمي از آب سنگين بوده*است.
الكينز مي*گويد: «همه اينها ممكن است منجر به تجديد نظر در نظريه برخورد كننده غول*پيكر شود.»
اما هنوز براي چنين كاري زود است. نتايج مربوط به آب سنگين مي*تواند تنها نشان*دهنده يك غني*شدگي نقطه*اي باشد. چنين چيزي به عنوان مثال مي*تواند مربوط به نمونه*گيري از محل برخورد يك دنباله*دار باستاني باشد. همچنين برخي از محققان هنوز متقاعد نشده*اند كه آنطور كه نمونه*هاي جديد اشاره مي*كند، ماه يك محيط مرطوب باشد.
چيپ شيرر از دانشگاه نيومكزيكو، كلرين موجود در صخره*هاي آتشفشاني را آناليز كرده*است. كلرين مي*تواند اطلاعاتي درباره آب باستاني فراهم كند. به گفته وي، غلظت آب تخمين زده شده توسط سايرين بالاتر از حدي است كه نتايج آزمايشات وي نشان مي*دهد.
با تمام اين اوصاف به نظر مي*رسد كه بايد منتظر باشيم و ببينيم كه در آينده چه اتفاقي مي*افتد. آيا ماه واقعا آبدار است؟!
پاسخ با نقل قول
علاقه مندی ها (بوک مارک ها)