دیوان اشعار سعدی

[sorna]

ای که بر دوستان همی‌گذری

تا به هر غمزه‌ای دلی ببری


دردمندی تمام خواهی کشت

یا به رحمت به کشته می‌نگری


ما خود از کوی عشقبازانیم

نه تماشاکنان رهگذری


هیچم اندر نظر نمی‌آید

تا تو خورشیدروی در نظری


گفته بودم که دل به کس ندهم

حذر از عاشقی و بی‌خبری


حلقه‌ای گرد خویشتن بکشم

تا نیاید درون حلقه پری


وین پری پیکران حلقه به گوش

شاهدی می‌کنند و جلوه گری


صبر بلبل شنیده‌ای هرگز

چون بخندد شکوفه سحری


پرده داری بر آستانه عشق

می‌کند عقل و گریه پرده دری


چو خوری دانی ای پسر غم عشق

تا غم هیچ در جهان نخوری


رایگانست یک نفس با دوست

گر به دنیا و آخرت بخری


قلمست این به دست سعدی در

یا هزار آستین در دری


این نبات از کدام شهر آرند

تو قلم نیستی که نیشکری

[sorna]

بخت آیینه ندارم که در او می‌نگری

خاک بازار نیرزم که بر او می‌گذری


من چنان عاشق رویت که ز خود بی‌خبرم

تو چنان فتنه خویشی که ز ما بی‌خبری


به چه ماننده کنم در همه آفاق تو را

کان چه در وهم من آید تو از آن خوبتری


برقع از پیش چنین روی نشاید برداشت

که به هر گوشه چشمی دل خلقی ببری


دیده‌ای را که به دیدار تو دل می‌نرود

هیچ علت نتوان گفت بجز بی بصری


گفتم از دست غمت سر به جهان دربنهم

نتوانم که به هر جا بروم در نظری


به فلک می‌رود آه سحر از سینه ما

تو همی برنکنی دیده ز خواب سحری


خفتگان را خبر از محنت بیداران نیست

تا غمت پیش نیاید غم مردم نخوری


هر چه در وصف تو گویند به نیکویی هست

عیبت آنست که هر روز به طبعی دگری


گر تو از پرده برون آیی و رخ بنمایی

پرده بر کار همه پرده نشینان بدری


عذر سعدی ننهد هر که تو را نشناسد

حال دیوانه نداند که ندیدست پری

[sorna]

جور بر من می‌پسندد دلبری

زور با من می‌کند زورآوری


بار خصمی می‌کشم کز جور او

می‌نشاید رفت پیش داوری


عقل بیچارست در زندان عشق

چون مسلمانی به دست کافری


بارها گفتم بگریم پیش خلق

تا مگر بر من ببخشد خاطری


بازگویم پادشاهی را چه غم

گر به خیلش دربمیرد چاکری


ای که صبر از من طمع داری و هوش

بار سنگین می‌نهی بر لاغری


زان چه در پای عزیزان افکنند

ما سری داریم اگر داری سری


چشم عادت کرده با دیدار دوست

حیف باشد بعد از او بر دیگری


در سراپای تو حیران مانده‌ام

در نمی‌باید به حسنت زیوری


این سخن سعدی تواند گفت و بس

هر گدایی را نباشد جوهری

[sorna]

خانه صاحب نظران می‌بری

پرده پرهیزکنان می‌دری


گر تو پری چهره نپوشی نقاب

توبه صوفی به زیان آوری


این چه وجودست نمی‌دانمت

آدمیی یا ملکی یا پری


گر همه سرمایه زیان می‌کند

سود بود دیدن آن مشتری


نسخه این روی به نقاش بر

تا بکند توبه ز صورتگری


با تترت حاجت شمشیر نیست

حمله همی‌آری و دل می‌بری


گر تو در آیینه تأمل کنی

صورت خود باز به ما ننگری


خسرو اگر عهد تو دریافتی

دل به تو دادی که تو شیرینتری


گر دری از خلق ببندم به روی

بر تو نبندم که به خاطر دری


سعدی اگر کشته شود در فراق

زنده شود چون به سرش بگذری

[sorna]

دانی چه گفت مرا آن بلبل سحری

تو خود چه آدمیی کز عشق بی‌خبری


اشتر به شعر عرب در حالتست و طرب

گر ذوق نیست تو را کژطبع جانوری


من هرگز از تو نظر با خویشتن نکنم

بیننده تن ندهد هرگز به بی بصری


از بس که در نظرم خوب آمدی صنما

هر جا که می‌نگرم گویی که در نظری


دیگر نگه نکنم بالای سرو چمن

دیگر صفت نکنم رفتار کبک دری


کبک این چنین نرود سرو این چنین نچمد

طاووس را نرسد پیش تو جلوه گری


هر گه که می‌گذری من در تو می‌نگرم

کز حسن قامت خود با کس نمی‌نگری


از بس که فتنه شوم بر رفتنت نه عجب

بر خویشتن تو ز ما صد بار فتنه‌تری


باری به حکم کرم بر حال ما بنگر

کافتد که بار دگر بر خاک ما گذری


سعدی به جور و جفا مهر از تو برنکند

من خاک پای توام ور خون من بخوری

[sorna]

دانمت آستین چرا پیش جمال می‌بری

رسم بود کز آدمی روی نهان کند پری


معتقدان و دوستان از چپ و راست منتظر

کبر رها نمی‌کند کز پس و پیش بنگری


آمدمت که بنگرم باز نظر به خود کنم

سیر نمی‌شود نظر بس که لطیف منظری


غایت کام و دولتست آن که به خدمتت رسید

بنده میان بندگان بسته میان به چاکری


روی به خاک می‌نهم گر تو هلاک می‌کنی

دست به بند می‌دهم گر تو اسیر می‌بری


هر چه کنی تو برحقی حاکم و دست مطلقی

پیش که داوری برند از تو که خصم و داوری


بنده اگر به سر رود در طلبت کجا رسد

گر نرسد عنایتی در حق بنده آن سری


گفتم اگر نبینمت مهر فرامشم شود

می‌روی و مقابلی غایب و در تصوری


جان بدهند و در زمان زنده شوند عاشقان

گر بکشی و بعد از آن بر سر کشته بگذری


سعدی اگر هلاک شد عمر تو باد و دوستان

ملک یمین خویش را گر بکشی چه غم خوری

[sorna]

دیدم امروز بر زمین قمری

همچو سروی روان به رهگذری


گوییا بر من از بهشت خدای

باز کردند بامداد دری


من ندیدم به راستی همه عمر

گر تو دیدی به سر بر قمری


یا شنیدی که در وجود آمد

آفتابی ز مادر و پدری


گفتم از وی نظر بپوشانم

تا نیفتم به دیده در خطری


چاره صبرست و احتمال فراق

چون کفایت نمی‌کند نظری


می‌خرامید و زیر لب می‌گفت

عاقل از فتنه می‌کند حذری


سعدیا پیش تیر غمزه ما

به ز تقوا ببایدت سپری

[sorna]

رفتی و همچنان به خیال من اندری

گویی که در برابر چشمم مصوری


فکرم به منتهای جمالت نمی‌رسد

کز هر چه در خیال من آمد نکوتری


مه بر زمین نرفت و پری دیده برنداشت

تا ظن برم که روی تو ماست یا پری


تو خود فرشته‌ای نه از این گل سرشته‌ای

گر خلق از آب و خاک تو از مشک و عنبری


ما را شکایتی ز تو گر هست هم به توست

کز تو به دیگران نتوان برد داوری


با دوست کنج فقر بهشتست و بوستان

بی دوست خاک بر سر جاه و توانگری


تا دوست در کنار نباشد به کام دل

از هیچ نعمتی نتوانی که برخوری


گر چشم در سرت کنم از گریه باک نیست

زیرا که تو عزیزتر از چشم در سری


چندان که جهد بود دویدیم در طلب

کوشش چه سود چون نکند بخت یاوری


سعدی به وصل دوست چو دستت نمی‌رسد

باری به یاد دوست زمانی به سر بری

[sorna]

روی گشاده ای صنم طاقت خلق می‌بری

چون پس پرده می‌روی پرده صبر می‌دری


حور بهشت خوانمت ماه تمام گویمت

کآدمیی ندیده‌ام چون تو پری به دلبری


آینه را تو داده‌ای پرتو روی خویشتن

ور نه چه زهره داشتی در نظرت برابری


نسخه چشم و ابرویت پیش نگارگر برم

گویمش این چنین بکن صورت قوس و مشتری


چون تو درخت دل نشان تازه بهار و گلفشان

حیف بود که سایه‌ای بر سر ما نگستری


دیده به روی هر کسی برنکنم ز مهر تو

در ز عوام بسته به چون تو به خانه اندری


من نه مخیرم که چشم از تو به خویشتن کنم

گر تو نظر به ما کنی ور نکنی مخیری


پند حکیم بیش از این در من اثر نمی‌کند

کیست که برکند یکی زمزمه قلندری


عشق و دوام عافیت مختلفند سعدیا

هر که سفر نمی‌کند دل ندهد به لشکری

[sorna]

سرو بستانی تو یا مه یا پری

یا ملک یا دفتر صورتگری


رفتنی داری و سحری می‌کنی

کاندر آن عاجز بماند سامری


هر که یک بارش گذشتی در نظر

در دلش صد بار دیگر بگذری


می‌روی و اندر پیت دل می‌رود

باز می‌آیی و جان می‌پروری


گر تو شاهد با میان آیی چو شمع

مبلغی پروانه‌ها گرد آوری


چند خواهی روی پنهان داشتن

پرده می‌پوشی و بر ما می‌دری


روزی آخر در میان مردم آی

تا ببیند هر که می‌بیند پری


آفتاب از منظر افتد در رواق

چون تو را بیند بدین خوش منظری


جان و خاطر با تو دارم روز و شب

نقش بر دل نام بر انگشتری


سعدی از گرمی بخواهد سوختن

بس که تو شیرینی از حد می‌بری