دیوان اشعار سعدی

[sorna]

در عهد تو ای نگار دلبند

بس عهد که بشکنند و سوگند


بر جان ضعیف آرزومند
زین بیش جفا و جور مپسند

من چون تو دگر ندیده‌ام خوب

منظور جهانیان و محبوب


دیگر نرود به هیچ مطلوب
خاطر که گرفت با تو پیوند

ما را هوس تو کس نیاموخت

پروانه به جهد خویشتن سوخت


عشق آمد و چشم عقل بر دوخت
شوق آمد و بیخ صبر برکند

دوران تو نادر اوفتادست

کاین حسن خدا به کس ندادست


در هیچ زمانه‌ای نزادست
مادر به جمال چون تو فرزند

ای چشم و چراغ دیده و حی

خون ریختنم چه می‌کنی هی


این جور که می‌بریم تا کی
وین صبر که می‌کنیم تا چند؟

هرلحظه به سر درآیدم دود

فریاد و جزع نمی‌کند سود


افتادم و مصلحت چنین بود
بی‌بند نگیرد آدمی پند

دل رفت و عنان طاقت از دست

سیل آمد و ره نمی‌توان بست


من نیستم ار کسی دگر هست
از دوست به یاد دوست خرسند

مهر تو نگار سرو قامت

بر من رقمست تا قیامت


با دست به گوش من ملامت
واندوه فراق کوه الوند

دل در طلب تو رفت و دینم

جان نیز طمع کنی یقینم


مستوجب این و بیش ازینم
باشد که چو مردم خردمند

بنشینم و صبر پیش گیرم
دنبالهٔ کار خویش گیرم

[sorna]

می‌میرم و همچنان نظر بر چپ و راست

تا آنکه نظر در او توان کرد کجاست؟


از روی نکو صبر نمی‌شاید کرد

لیکن نه به اختیار می‌باید کرد


خفتی و به خفتنت پراکنده شدیم

برخاستی و به دیدنت زنده شدیم


نقاب از بهر آن باشد که بربندند روی زشت

تو زیبایی به نام ایزد چرا باید که بربندی؟


می‌شنیدم به حسن چون قمری

چون بدیدم از آن تو خوبتری

[sorna]

آن که دل من چو گوی در خم چوگان اوست

موقف آزادگان بر سر میدان اوست


ره به در از کوی دوست نیست که بیرون برند

سلسله پای جمع زلف پریشان اوست


چند نصیحت کنند بی‌خبرانم به صبر

درد مرا ای حکیم صبر نه درمان اوست


گر کند انعام او در من مسکین نگاه

ور نکند حاکمست بنده به فرمان اوست


گر بزند بی‌گناه عادت بخت منست

ور بنوازد به لطف غایت احسان اوست


میل ندارم به باغ انس نگیرم به سرو

سروی اگر لایقست قد خرامان اوست


چون بتواند نشست آن که دلش غایبست

یا بتواند گریخت آن که به زندان اوست


حیرت عشاق را عیب کند بی بصر

بهره ندارد ز عیش هر که نه حیران اوست


چون تو گلی کس ندید در چمن روزگار

خاصه که مرغی چو من بلبل بستان اوست


گر همه مرغی زنند سخت کمانان به تیر

حیف بود بلبلی کاین همه دستان اوست


سعدی اگر طالبی راه رو و رنج بر

کعبه دیدار دوست صبر بیابان اوست

[sorna]

صبحی مبارکست نظر بر جمال دوست

بر خوردن از درخت امید وصال دوست


بختم نخفته بود که از خواب بامداد

برخاستم به طالع فرخنده فال دوست


از دل برون شو ای غم دنیا و آخرت

یا خانه جای رخت بود یا مجال دوست


خواهم که بیخ صحبت اغیار برکنم

در باغ دل رها نکنم جز نهال دوست


تشریف داد و رفت ندانم ز بیخودی

کاین دوست بود در نظرم یا خیال دوست


هوشم نماند و عقل برفت و سخن ببست

مقبل کسی که محو شود در کمال دوست


سعدی حجاب نیست تو آیینه پاک دار

زنگارخورده چون بنماید جمال دوست

[sorna]

گفتم مگر به خواب ببینم خیال دوست

اینک علی الصباح نظر بر جمال دوست


مردم هلال عید بدیدند و پیش ما

عیدست و آنک ابروی همچون هلال دوست


ما را دگر به سرو بلند التفات نیست

از دوستی قامت بااعتدال دوست


زان بیخودم که عاشق صادق نباشدش

پروای نفس خویشتن از اشتغال دوست


ای خواب گرد دیده سعدی دگر مگرد

یا دیده جای خواب بود یا خیال دوست

[sorna]

صبح می‌خندد و من گریه کنان از غم دوست

ای دم صبح چه داری خبر از مقدم دوست


بر خودم گریه همی‌آید و بر خنده تو

تا تبسم چه کنی بی‌خبر از مبسم دوست


ای نسیم سحر از من به دلارام بگوی

که کسی جز تو ندانم که بود محرم دوست


گو کم یار برای دل اغیار مگیر

دشمن این نیک پسندد که تو گیری کم دوست


تو که با جانب خصمت به ارادت نظرست

به که ضایع نگذاری طرف معظم دوست


من نه آنم که عدو گفت تو خود دانی نیک

که ندارد دل دشمن خبر از عالم دوست


نی نی ای باد مرو حال من خسته مگوی

تا غباری ننشیند به دل خرم دوست


هر کسی را غم خویشست و دل سعدی را

همه وقتی غم آن تا چه کند با غم دوست

[sorna]

این مطرب از کجاست که برگفت نام دوست

تا جان و جامه بذل کنم بر پیام دوست


دل زنده می‌شود به امید وفای یار

جان رقص می‌کند به سماع کلام دوست


تا نفخ صور بازنیاید به خویشتن

هرک اوفتاد مست محبت ز جام دوست


من بعد از این اگر به دیاری سفر کنم

هیچ ارمغانیی نبرم جز سلام دوست


رنجور عشق به نشود جز به بوی یار

ور رفتنیست جان ندهد جز به نام دوست


وقتی امیر مملکت خویش بودمی

اکنون به اختیار و ارادت غلام دوست


گر دوست را به دیگری از من فراغتست

من دیگری ندارم قایم مقام دوست


بالای بام دوست چو نتوان نهاد پای

هم چاره آن که سر بنهی زیر بام دوست


درویش را که نام برد پیش پادشاه

هیهات از افتقار من و احتشام دوست


گر کام دوست کشتن سعدیست باک نیست

اینم حیات بس که بمیرم به کام دوست

[sorna]

ای پیک پی خجسته که داری نشان دوست

با ما مگو بجز سخن دل نشان دوست


حال از دهان دوست شنیدن چه خوش بود

یا از دهان آن که شنید از دهان دوست


ای یار آشنا علم کاروان کجاست

تا سر نهیم بر قدم ساربان دوست


گر زر فدای دوست کنند اهل روزگار

ما سر فدای پای رسالت رسان دوست


دردا و حسرتا که عنانم ز دست رفت

دستم نمی‌رسد که بگیرم عنان دوست


رنجور عشق دوست چنانم که هر که دید

رحمت کند مگر دل نامهربان دوست


گر دوست بنده را بکشد یا بپرورد

تسلیم از آن بنده و فرمان از آن دوست


گر آستین دوست بیفتد به دست من

چندان که زنده‌ام سر من و آستان دوست


بی حسرت از جهان نرود هیچ کس به در

الا شهید عشق به تیر از کمان دوست


بعد از تو هیچ در دل سعدی گذر نکرد

وان کیست در جهان که بگیرد مکان دوست

[sorna]

تا دست‌ها کمر نکنی بر میان دوست

بوسی به کام دل ندهی بر دهان دوست


دانی حیات کشته شمشیر عشق چیست

سیبی گزیدن از رخ چون بوستان دوست


بر ماجرای خسرو و شیرین قلم کشید

شوری که در میان منست و میان دوست


خصمی که تیر کافرش اندر غزا نکشت

خونش بریخت ابروی همچون کمان دوست


دل رفت و دیده خون شد و جان ضعیف ماند

وان هم برای آن که کنم جان فدای دوست


روزی به پای مرکب تازی درافتمش

گر کبر و ناز بازنپیچد عنان دوست


هیهات کام من که برآرد در این طلب

این بس که نام من برود بر زبان دوست


چون جان سپرد نیست به هر صورتی که هست

در کوی عشق خوشتر و بر آستان دوست


با خویشتن همی‌برم این شوق تا به خاک

وز خاک سر برآرم و پرسم نشان دوست


فریاد مردمان همه از دست دشمنست

فریاد سعدی از دل نامهربان دوست

[sorna]

ز حد گذشت جدایی میان ما ای دوست

بیا بیا که غلام توام بیا ای دوست


اگر جهان همه دشمن شود ز دامن تو

به تیغ مرگ شود دست من رها ای دوست


سرم فدای قفای ملامتست چه باک

گرم بود سخن دشمن از قفا ای دوست


به ناز اگر بخرامی جهان خراب کنی

به خون خسته اگر تشنه‌ای هلا ای دوست


چنان به داغ تو باشم که گر اجل برسد

به شرعم از تو ستانند خونبها ای دوست


وفای عهد نگه دار و از جفا بگذر

به حق آن که نیم یار بی‌وفا ای دوست


هزار سال پس از مرگ من چو بازآیی

ز خاک نعره برآرم که مرحبا ای دوست


غم تو دست برآورد و خون چشمم ریخت

مکن که دست برآرم به ربنا ای دوست


اگر به خوردن خون آمدی هلا برخیز

و گر به بردن دل آمدی بیا ای دوست


بساز با من رنجور ناتوان ای یار

ببخش بر من مسکین بی‌نوا ای دوست


حدیث سعدی اگر نشنوی چه چاره کند

به دشمنان نتوان گفت ماجرا ای دوست