استرس در کودکان را جدی بگیرید

متخصصین ثابت کرده اند که بسیارى از رفتارهاى غیرعادى کودکان در واقع واکنش نسبت به فشارهایى است که احساس مى کنند. در کتاب فرهنگ لغت دکتر معین در مقابل واژه «استرس» معادل هاى «فشار» و «تنیدگى» و «تنش» نوشته شده است و استرس را حالتى تعریف کرده که ارگانیسم را علیه یک عامل مهاجم نامعین مثل جراحت، عفونت، درد، آلرژى و حتى خوشحالى و غم به واکنش وامى دارد. استرس واژه اى است که معمولاً براى حالت هاى خاص بزرگسالان به کار مى رود. این واژه در مورد کودکان به لحاظ دنیاى آزاد و بى دغدغه آنان کمتر به کار مى رود و بعضاً به ندرت به کار برده مى شود. البته ممکن است در موارد حاد مثل سپرى کردن یک بیمارى، از دست دادن عزیزان و... متوجه فشارى که کودک متحمل مى شود شده باشیم ولى هرگز نمى گوییم که کودک دچار استرس شده است.
واقعیت این است که در دنیاى امروز بسیارى از حالت هایى که انسان را دچار روان پریشى ها مى کند در کودکى همان قدر عمومیت دارد که در بزرگسالى. عوامل بسیار ظریفى هستند که منشاء فشارند این عوامل مى توانند توانایى ها، قابلیت هاى یادگیرى، کار و خلاصه زندگى کودک را تحت تأثیر خود بگیرند. واژه استرس را اولین بار در سال 1936 در مورد فشارهاى روانى - عاطفى کودکان دکتر هانس سلیه به کار برد. سلیه معتقد بود که «بسیارى از بیمارى هاى شایع میان کودکان بیشتر به خاطر عدم واکنش هاى سازشى مناسب به استرس است نه به خاطر صدمات ناشى از میکروب ها و سم ها. مثلاً وقتى غده فوق کلیوى کودک براى زیر کنترل در آوردن حساسیت غذایى یا آلرژى هاى دیگر به شدت فعال شده باشد دیگر سیستم داخلى بدن توانایى و آمادگى لازم براى مقابله با سایر بیمارى ها را نخواهد داشت. در نتیجه کودک پیوسته حالت سرماخوردگى دارد یا گلودرد، گوش درد و... چرکى، پس تا وقتى که فشارهاى درونى ناشى از آلرژى برطرف نشود بچه دائماً در معرض این قبیل بیمارى ها خواهد بود.
دکتر پل کارسن استرس را درونى (بیولوژیکى) و بیرونى (محیطى - عاطفى) معرفى مى کند. در بررسى هایى که درباره این دو نوع استرس به عمل آمده ثابت شده است که اگر عوامل بیرونى علت اصلى استرس باشد با برطرف شدن فشار، ضعف بدن و رفتارهاى غیرعادى برطرف خواهد شد و کودک مبتلا به سرعت بهبود خواهد یافت. اما اگر علت اصلى عوامل درونى رژیم غذایى نامناسب، اختلال در بینایى، شنوایى و عقب ماندگى باشد تا درمان کامل هر یک از این عوامل، هیچ گونه تغییرى در رفتار و ضعف جسمانى کودک پدیدار نخواهد شد. استرس چه درونى باشد و چه بیرونى، به طور اتوماتیک سیستم هشدار دهنده بدن را به کار مى اندازد و اندام هایى از بدن را به فعالیتى غیرعادى وامى دارد. واقعیت این است که بسیارى از علائم استرس دوران کودکى به قدرى ظریف و حساس است که والدین یا مربیان هرگز متوجه آن نمى شوند. بسیارى از کودکان که به ظاهر سالم و طبیعى هستند ممکن است ناراحتى های عدیده اى داشته باشند که هیچ ربطى هم به یکدیگر نداشته باشد.
مثلاً کودکى که نمى تواند توپ را درست ببیند یا سر کلاس درسى براى دیدن مطالبى که روى تخته سیاه نوشته شده به چشم هایش فشار مى آورد با عنایت به این عدم توانایى ها دچار استرس مى شود که در یادگیرى او اختلال ایجاد مى کند. با اطلاعات اندکى که والدین یا مربیان از بسیارى از حالات کودکان دارند مى توانند حدس بزنند که مشکل تنگ کردن چشم کودک به هنگام نگاه کردن به تخته سیاه و تلویزیون با عینک حل مى شود ولى اگر آنها توجه دقیق و عمیقى به خلق و خو و رفتار کودک نداشته باشند نخواهند توانست به راحتی عوامل بیرونى و درونى استرس را در وجود کودک تشخیص دهند. مثلاً کودکى که تا رسیدن پاى تخته به چند میز و نیمکت مى خورد ممکن است فاصله ها را تشخیص ندهد، یا قند خون اش پایین آمده و کودک انرژى لازم را براى دقت و یادگیرى و تشخیص از دست داده است. بعضى وقت ها کودکى که قند خونش پایین است دچار اشکال در بینایى نیز مى شود؛ چنین کودکى براى بهتر دیدن آن چه که در اطرافش وجود دارد مدام به خودش فشار مى آورد و به طور قطع دچار استرس مى شود و این فشار موجب کاهش بیشتر قند در خون کودک مى شود.