گفتگويي با دكتر محمد حيدري ملايري است كه به نقل از خبر گزاري همشهري آنلاين در زير مشاهده مي شود
دكتر محمد حيدري ملايري، اختر فيزيكدان رصدخانه پاريس و دانشمند سرشناس جهاني در رشته اخترشناسي و اختر فيزيك است.
كشف*هاي او در زمينه ستارگان پرجرم ( massive ) ، يعني ستارگاني كه جرمشان دست كم 10 برابر از جرم خورشيد بيشتر است، شناخته*شده و از متخصصان اين رشته است. وي در سال 1362، در جريان پژوهش براي تز دكتراي خود، به كشف جسم*هاي ناشناخته*اي در دو كهكشان همسايه ما (كه ابرهاي ماژلان Magellanic Clouds خوانده مي*شود ) نائل آمد.
قبلا تصور مي*شد كه اين جسم*ها ستاره*اند، ولي او نشان داد كه در واقع ميغ*ها يا سحابي*هاي ويژه*اي هستند كه توسط ستارگان پرجرمِ نوزاد به وجود آمده*اند. از آن زمان تاكنون بخش عمده*اي از فعاليت*هاي وي بر مطالعه اين جسم*ها متمركز شده است و نتيجه*هاي پژوهش*هايش تاكنون در بيش از 100 مقاله علمي به چاپ رسيده است.
دكتر حيدري ملايري رهبر گروهي از اختر فيزيكدانان بين*المللي است كه در باره پيدايش ستاره*هاي پرجرم و تاثير اين ستارگان بر محيط پيرامونشان مطالعه مي*كنند. همچنين نتايج مطالعات و پژوهش*هاي چند سال اخير ايشان بر پايه داده*هايي است كه او با به كار بردن تلسكوپ فضايي* هابل، متعلق به سازمان ناسا (NASA)، به*دست آورده است.وي در سال 1364 به گروه اختر شناسان رصدخانه بزرگ اروپا (*ESO*) كه در كشور شيلي در آمريكاي*جنوبي قرار دارد، پيوست. اقامت او در شيلي 7 سال به طول انجاميد و در ضمن فعاليت*هاي پژوهشي*اش از 1367 تا 1370، معاونت دپارتمان اختر شناسي رصدخانه اروپايي را هم به*عهده داشت.
«جرم بيشينه يا ماكسيموم ستارگان*» يكي از نتايج مطالعات علمي و جالب دكتر حيدري ملايري به شمار مي*رود. قبلا تصور مي*شد كه ستارگان مي*توانند جرمي تا*حدود 500 برابر جرم خورشيد داشته باشند اما دكتر حيدري ملايري ثابت كرد كه چنين ستاره*هايي وجود ندارند و نشان داد كه ستاره*هاي پرجرم*تر از 120 برابر جرم خورشيد در واقع يك ستاره نيستند، بلكه از گروهي ستاره كم جرم*تر تشكيل شده*اند و چون بسيار تنگاتنگ هم قرار گرفته*اند، آنها را يك ستاره مي*پنداشته*اند. اين دستاورد پيامد*هاي مهمي براي شناخت چگونگي به وجود آمدن ستارگان پرجرم داشته است.
نتايج به*دست آمده از مطالعات و پژوهش*هاي دكتر حيدري ملايري بارها توسط اطلاعيه*هاي علمي از جانب سازمان فضايي آمريكا (NASA*)، سازمان فضايي اروپا (*ESA*)، مركز پژوهش*هاي علمي فرانسه (CNRS*) و رصدخانه پاريس به آگاهي همگان رسانده شده و در رسانه*هاي گوناگون بازتاب جهاني يافته است. دكتر حيدري ملايري بارها مشاور علمي سازمان*هاي گوناگون پژوهشي اختر شناسي اروپايي و آمريكايي بوده و تا كنون رهبري تز دكتراي اختر فيزيك چندين پژوهشگر اروپايي را بر عهده داشته است. با وي به مناسبت سال جهاني نجوم گفت*وگو كرده*ايم كه از نظرتان مي*گذرد.
- در حال حاضر در رصدخانه پاريس مشغول چه كاري هستيد*؟
موضوع پژوهش*هاي من در اخترشناسي و اخترفيزيك چگونگي به وجود آمدن ستارگان پرجرم است؛ يعني ستارگاني كه جرمشان دست كم 10 برابر از جرم خورشيد بيشتر است. امروزه مي*دانيم كه ستارگان عادي، مانند خورشيد، چگونه پديد آمده*اند، ولي مسئله به*وجود آمدن ستارگان پرجرم هنوز حل نشده است.
وارد شدن به جزئيات در اينجا آسان نيست، چون موضوع بسيار تخصصي است. چيزي كه براي همگان مي*توانم بگويم اين است كه ما در دو كهكشان همسايه راه شيري خودمان (ابر*هاي بزرگ و كوچك ماژلان) جسم*هاي خاصي كشف كرده*ايم (ميغ*هاي يونيده) كه در برگيرنده ستارگان نوزاد پرجرم* هستند. نپاهش (رصد)*هاي ما به كمك تلسكوپ فضايي *هابل و تلسكوپ*هاي سازمان اخترشناسي اروپا در شيلي براي پژوهش در باره اين جسم*هاست. نتيجه اين پژوهش*ها در مجله*هاي تخصصي جهاني به چاپ رسيده*اند. اخترشناسان و پژوهشگران فرانسوي در بخش*هاي گوناگون اخترفيزيك طرح*هاي بسياري دارند.
- در مورد يافته*ها و كشفيات جديدتان بيشتر برايمان توضيح دهيد. برنامه آينده فرانسه در اين زمينه چيست*؟
هم*اكنون بزرگترين طرح*هاي پژوهشي فرانسه (و ديگر كشورهاي اروپايي همتاي آن) با همكاري بين*المللي انجام مي*گيرد. اين روش هزينه*ها را كمتر مي*كند و اجازه مي*دهد چندين طرح گوناگون را با هم به ثمر رساند و از تخصص*هاي بيشتري برخوردار شد.
از ميان اين طرح*هاي بسيار مي*توان آلما (ALMA) را نام برد كه شبكه*اي است از 60 تلسكوپ راديويي، هركدام به قطر 12 متر و كه در شمال شيلي در دست تهيه است و نخستين تلسكوپ*هاي آن سال آينده آغاز به كار خواهند كرد. گايا (GAIA) طرح ديگري است كه سازمان فضايي اروپا رهبري مي*كند و فرانسه در آن نقش مهمي دارد. اين طرح عبارت است از تلسكوپي فضايي براي اخترسنجي يك ميليارد ستاره در سراسر آسمان و بسياري پژوهش*هاي وابسته ديگر. قرار است اين تلسكوپ سال 2011 به مدار فرستاده شود. هزينه هريك از اين طرح*ها صدها ميليون يورو برآورد مي*شود.
اخترشناسي نوين براي بيشتركردن توان واگشود تلسكوپ*ها در همه طول موج*ها از آخرين دستاوردهاي فناوري استفاده مي*كند. با تكنيك*هاي جديد در اخترشناسي نوري مي*توان بر آشوب*ناكي جو غلبه كرد و به واگشود بيشينه رسيد. همچنين تلسكوپ*هاي بزرگ فضايي پيشرفت*هاي بزرگي را سبب شده*اند.
- درباره پيشرفت*هاي نجومي و فناوري*هاي مرتبط با اين دانش برايمان بگوييد
با شماري از اخترشناسان ايراني، بيشتر از راه اي-ميل، در تماس هستم. با فعاليت*هاي آنان هم كمابيش آشنا هستم. فكر مي*كنم براي اينكه بتوانند پيشرفت خوبي داشته باشند به بودجه*هاي مالي بيشتري نيازمندند.
- آيا درباره پيشرفت*هاي ايران چيزي مي*دانيد؟ آيا با دانشمندان ايراني در ارتباط هستيد و ارتباطتان به چه صورت است؟
بله درست است در كشورهاي اروپايي و آمريكا و در فرانسه تعدادي هستند.
- گفته مي*شود تعداد زيادي ايراني درنقاط مختلف دنيا در اين عرصه مشغول به كار هستند آيا درست است ؟
اينترنت كمك بسيار بزرگي است. به*عنوان مثال پژوهشگراني كه با من همكاري دارند در كشورهاي گوناگون اروپايي و آمريكايي زندگي مي*كنند. پيش از اينترنت ما مجبور بوديم براي تبادل و بحث هر چند وقت يك*بار در يك جا جمع شويم. اكنون بسياري از تبادل*ها را با اينترنت انجام مي*دهيم.
- درباره سرعت اينترنت و نقشي كه اينترنت در يافته*ها و كشفيات جديد نجومي ايفا مي*كند توضيح دهيد.
شايد به خاطر اينكه ما بخشي از ستارگان هستيم، چنان*كه اخترفيزيك نشان داده. اخترشناسي از كهن*ترين زمان*ها اهميت بسيار در زندگي انسان داشته، مثلا در كشاورزي، دريانوردي، باورهاي ديني و جشن*هاي فرهنگي. عيد نوروز خودمان ريشه در اخترشناسي دارد. زماني انسان ستارگان را مي*پرستيده، در برخي فرهنگ*هاي بومي آمريكا، انسان خود را فرزند ستارگان مي*داند. در ايران خودمان پرستش مهر(خورشيد) رواج داشته كه به اروپا رفته است. وقتي به عصر خودمان نزديك مي*شويم مي*بينيم كه بزرگترين انقلاب*هاي انديشه*اي تاريخ انسان، در سده*هاي شانزدهم و هفدهم، از اخترشناسي با كارهاي كوپرنيك، گاليله، نيوتن و ديگران سرچشمه گرفته*اند، اين كشف*هاي اخترشناسي بودند كه جهان كهن را زيرو رو كردند و رنسانس را در اروپا به وجود آوردند.
- چرا بيشتر مردم به نجوم علاقه*مند هستند؟يافته*هاي نجومي چه تاثيري در زندگي بشر ايفا مي*كند*؟
دستاوردهاي اخترفيزيكي اخير نشان داده*اند كه ما ذره*هايي از ستارگان هستيم. اتم*هايي كه بدن من و شما و هر چيز مادي را درست كرده*اند زماني درون ستارگان به وجود آمده*اند. اخترشناسي به پرسش*هاي بنيادين انسان پاسخ مي*دهد و كاربردهاي عملي بسياري دارد.
چندين احساس، به ويژه شگفتي از «داستاني» كه آن تصوير نقل مي*كند، رابطه*هايي كه ميان اجزاي تشكيل دهنده آن جسم آشكار مي*شود و گاه اين احساس كه شما نخستين كسي هستيد درسراسر كره زمين كه به چيزي خاص پي مي*بريد.
- وقتي از خلال تلسكوپ*هاي قوي يا عكس*هاي*هابل جهان را مي*نگريد چه احساسي داريد؟
در همه كشورهاي جهان برنامه*هايي پيش*بيني شده كه بسيار گسترده است. اگر به وب سايت*هاي آنها رجوع كنيد اطلاعات كاملي را خواهيد ديد.
- چه اطلاعي از برنامه*هايي كه قرار است در سال نجوم در كشورها برگزار شود، داريد؟
امسال چهارصدمين سالگرد نخستين نپاهش (رصد)*هاي گاليله است. اين رويداد پيامدهاي مهمي داشت و سرانجام به انقلاب علمي انجاميد و سير تاريخ انسان را به كلي دگرگون كرد.
- چرا امسال به*عنوان سال نجوم ناميده شد؟
اخترشناسي در فرهنگ ايران جايگاه ويژه*اي دارد . سال 2009 فرصت خوبي است تا مردم با دستاوردهاي اخترشناسي نوين يا اخترفيزيك آشنا شوند و از شگفتي*هاي جهان ستارگان لذت ببرند. پي ببرند كه خورشيد ما يكي از ميلياردها ستاره كهكشان است و كهكشان ما يكي از ميلياردها كهكشان گيتي.
- چه صحبتي براي ايرانيان و مشتاقان دانش اختر فيزيك و نجوم داريد؟
اين مبحث بسيار وسيعي است كه در اينجا نمي*توان به همه جنبه*هاي آن پرداخت. در چند كلمه، بايد براي تدريس اخترشناسي، رياضي و فيزيك ميان كودكان و جوانان در دبستان، دبيرستان و دانشگاه، سازماندهي جدي كرد. بايد به اصل پرداخت نه به ظواهر و تبليغات. فراموش نكنيد كه دانش*هاي نوين در كشورهاي اروپايي به وجود آمده*اند. فيزيك و شيمي و اخترشناسي نوين را اروپاييان پديد آورده*اند و تقريبا همه كشف*هاي فيزيك و شيمي در غرب صورت گرفته است. نهادهاي پژوهشي جا افتاده آنان چند قرن سابقه دارند. يك شبه ره صدساله را نمي*توان رفت. موفقيت اين كشورها زاييده ده*ها سال برنامه*ريزي منطقي و كوشش است.
- چگونه ايران مي*تواند به دوران شكوفايي چند سده خود در زمينه اختر فيزيك برگردد؟ و چرا كشورهاي اروپايي و آمريكايي در اين دانش توسعه فراواني يافته*اند؟
پاسخ با نقل قول
علاقه مندی ها (بوک مارک ها)