در ژانویه ،۱۹۴۴ نمایندگان ۴۴ کشور جهان در کنفرانس «برتون وودز» آمریکا با تأسیس بانک جهانی و صندوق بین المللی پول موافقت کردند و دلار آمریکا را به عنوان پول بین المللی پذیرفتند، (براساس بهای یک اونس طلا ۳۵ دلار) این نظام پولی به سیستم برتون وودز معروف شد.

● Bretton Woods Gold Exchange

بدین ترتیب نظام پولی در جهان تحت سیادت و سلطه آمریکا و به سود اقتصاد آن کشور به وجود آمد. (۱)
در سال ۱۹۴۵ در ملاقات میان ابن سعود پادشاه عربستان با فرانکلین روزولت رئیس جمهور وقت آمریکا، پادشاه عربستان تعهد نمود که عربستان بهای نفت را به دلار آمریکا تعیین نموده و به فروش برساند. در مقابل دولت آمریکا نیز حمایت همه جانبه سیاسی و نظامی از خاندان سلطنتی عربستان را تضمین نمود. از آن زمان خانواده سلطنتی عربستان در زمینه استخراج و بهای نفت در معاملات مجری سیاست های اقتصادی دولت آمریکا شد و این امر هنوز هم ادامه دارد. همه کشورهای خریدار و واردکننده نفت محتاج دلار آمریکا شدند.
این سلطه و سیادت پر از منفعت بی رقیب تا سال ۱۹۶۷ بلامنازع ادامه داشت اما از سال ۱۹۶۷ با ورود ژاپن و کشورهای اروپای غربی به صحنه اقتصاد جهان و بر اثر پیامدهای مالی ناشی از هزینه سنگین جنگ تجاوزکارانه در ویتنام که با شکست سیاسی و نظامی ایالات متحده و آزادی ویتنام پایان یافت، آثار بحران و تزلزل در نظام پولی جهان به رهبری آمریکا پدیدار شد.
بالاخره نظام پولی برتون وودز در سال ۱۹۷۱ با تقاضای انگلستان برای تبدیل سه میلیارد دلار به طلا براساس نرخ ثابت، پایان یافت و نیکسون رئیس جمهور آمریکا مجبور به پایان دوره رابطه ثابت بهای طلا و دلار شد. این امر موجبات تزلزل اعتبار و کاهش ارزش دلار در بازارهای جهان گردید. بر اثر افت بهای دلار، پاره ای از کشورهای اوپک در همان سال خواستار آن شدند که بهای نفت نه فقط با دلار آمریکا بلکه با ارزهای دیگر تعیین و مبادله نفت با ارزهای دیگر نیز ممکن شود. اما این امر با مخالفت شدید دولت آمریکا که خواستار ادامه سلطه بر اقتصاد جهان بود مواجه گردید و انجام نشد.
در سال ۱۹۷۳ بنا به خواست دولت آمریکا بهای نفت ۴ برابر شد و به این ترتیب تقاضای دلار واردکنندگان نفت افزایش یافت، دلارهایی که نصیب صادرکنندگان شد مجدداً برای خرید کالا و تسلیحات و سرمایه گذاری به آمریکا بازگشت. (طرح کیسینجر برای چرخش دلارهای نفتی)
در سال ۱۹۷۴ دولت عربستان به عنوان بزرگ ترین تولیدکننده نفت اوپک به علت روابط دیرینه و خاص خود با این دولت، مجدداً تعهد نمود که بهای نفت مانند گذشته بر همان پایه دلار محاسبه و معامله شود. این تأکید مجدد موجب گردید که مسئله تعیین و پرداخت بهای نفت با دخالت ارزهای دیگر در معاملات نفتی بار دیگر به فراموشی سپرده شود. با این توافق شکوفایی و رشد اقتصاد آمریکا مجدداً تضمین شد.
کشورهای خریدار نفت مانند گذشته به دلار آمریکا روی آوردند و ذخیره دلار در بانک های مرکزی بسیاری از کشورها در اروپا، آفریقا و آسیا افزایش یافت. بیش از ۷۰ درصد ذخایر ارزی جهان در کشورهای مختلف دلار است و قریب ۷۰ درصد مبادلات تجاری در جهان با دلار صورت می گیرد. «موقعیت دلار به عنوان ذخیره ارزی جهان به آمریکا اجازه می دهد تا بیشتر از ظرفیت تولیدی خود مصرف کند، هزینه سنگین ماشین نظامی خود را تأمین نماید و تسلط خود را بر جهان حفظ کند.»(۲)
ثروتمندان کشورهای نفت خیز و بخصوص کشورهای عربی دلارهایی را که از فروش نفت به جیب می زنند، در آمریکا به کار انداخته و سرمایه گذاری می نمایند.
از اوایل دهه ۸۰ با توجه به نوسانات ارزش دلار مجدداً مسئله تعیین سبد ارزی برای خروج از انحصار دلار آمریکا در میان اعضای اوپک مطرح شد و این نظراز سال ۲۰۰۲ توسعه بیشتری یافت.
از سال ۱۹۹۰ یورو پول واحد اتحادیه اروپا به رقابت با دلار پرداخت. اقتصاددانان اتحادیه اروپا تلاش می کنند با جایگزین ساختن یورو به جای دلار و یا حداقل شرکت در سبد ارزی و معاملات نفت، بخشی از آنچه را که آمریکا تاکنون به یغما برده، به خود اختصاص دهند تا بتوانند مانند آمریکا به حساب مردم کشورهای عضو اوپک و به بهای فقر و نکبت آنان، از مزایای اقتصادی این امر بهره برداری نمایند و موجبات آبادانی هرچه بیشتر قاره اروپا و ساکنان آن را مانند آمریکا فراهم تر سازند.
به نظر می رسد این تلاش همچنین مقدمه ای لازم برای تشکیل منطقه آزاد آتلانتیک TRANCE-ATLANTIC TRADE AREA باشد.(۳)
کریستوفر وزیر خارجه اسبق آمریکا در سخنرانی خود در دوم ژوئن ۱۹۹۵ در مادرید گفت: «... فکر تشکیل منطقه تجارت آزاد میان اروپا و آمریکا یک عامل مؤثر است و می تواند بخشی از استراتژی عمومی باشد.» کریستوفر در ادامه سخنانش هدف اصلی از این استراتژی را بیان کرد و گفت: «هدف درازمدت باید همبستگی (Integration) اقتصادی اروپا و آمریکا باشد و برای این منظور باید رابطه مبادله کالایی و سرمایه گذاری متقابل میان دو کرانه اقیانوس اطلس (اروپا و آمریکا) چند برابر شود.»(۴)
در این حقیقت که نظام سرمایه داری استعماری یک وحدت را می سازد و تضادی میان بخش های مختلف آن وجود ندارد و سرمایه داری استعماری مانند یانوس خدای رومی با داشتن یک معده و یک مغز، دارای دو چهره است، نمی توان تردید نمود.(۵)
با توجه به ساختار اقتصاد جهان، می توان به این امر توجه داد که با جایگزینی یورو به جای دلار و یا سهیم کردن آن در سبد ارزی فروش نفت، پیشرفتی نصیب کشورهای تولید کننده نفت عضو اوپک نخواهد شد و بیکاری و فقر و خرابی در این سرزمین ها از میان نخواهد رفت. پولی که از این دریافت دلار و یا یورو عاید کشورهای عضو اوپک می شود، مانند گذشته صرف خرید کالا و تسلیحات از این دو شریک خواهد شد. بدین سبب به خاطر مردم کشورهای عضو اوپک و برای ایجاد شرایط لازم برای ترقی و آبادانی و سعادت برای این مردم ضروری است سران کشورهای عضو اوپک برای خروج از وابستگی (دلار، یورو) به جای ادامه فروش نفت با دلار و یا با یورو یا با هر دوی این ارز ها به فکر راه نجات مردم خود باشند.
پیشنهاد برای تشکیل بانک اوپک از طرف ایران را می توان قدم بسیار مثبت و ارزنده ای در راه نجات مردم کشورهای عضو اوپک از وابستگی های مخرب به دول استعماری دانست:
بنا به گفته وزیر اقتصاد کشورمان:
«از سال های گذشته بحثی در اوپک بوده است که پیشتر نیز در دومین نشست سران، در کاراکاس مطرح شده بود. این بحث بر این پیشنهاد استوار است که اوپک با همکاری اعضای خود بانک تأسیس کند... در حال حاضر کشورهای اوپک تنها از طریق صادرات نفت خود حدود ۶۵۰ میلیارد دلار درآمد دارند و طبیعتاً اگر بتوان این درآمد را در قالب یک بانک به گردش دربیاورند این کار می تواند منافع زیادی برای کشورهای عضو حتی اقتصاد جهانی داشته باشد. (۶) در پایگاه اطلاع رسانی ریاست جمهوری ایران آمده: سران شرکت کننده در سومین اجلاس کشورهای عضو اوپک در یکی از بندهای بیانیه پایانی با بررسی پیشنهاد ایران درخصوص ارز جدید نفتی موافقت کردند. براساس این گزارش در این بیانیه با اشاره به پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران برای تعیین ارز جدید برای جایگزینی دلار در مبادلات نفتی قرار شد که این پیشنهاد در کمیته کارشناسی خاصی مورد بررسی قرار گیرد.»(۷)
به نظر نگارنده چنانکه قبلاً هم اشاره شد مشکلات اقتصادی و اجتماعی کشورهای عضو اوپک با ادامه فروش نفت با دلار و یا جایگزین کردن یورو، به جای آن و یا فروش نفت به هردو ارز (آمریکایی و اروپایی) حل نخواهد شد. با توجه به این نکات پیشنهاد می شود همراه با تشکیل بانک اوپک که می تواند مرکز معاملات نفت جهان شود بهای نفت و فروش آن براساس ارز جدید یعنی واحد پول اوپک، تعیین شود و کشورهای عضو اوپک بر سر ایجاد و عرضه این واحد پولی «اوپک» با هم توافق نمایند تا خریداران آمریکایی و اروپایی نفت مجبور به تهیه این ارز شوند و رونق اقتصادی کشورهای عضو اوپک تأمین شود. ارز واحد پول اوپک دارای پشتوانه قوی طبیعی است. با انجام چنین امری ساکنان کشورهای عضو اوپک نه فقط از سیادت و سلطه آمریکا و اروپا نجات خواهند یافت بلکه بر خانه و کاشانه خود حاکم خواهند شد.
با توجه به ساختار سیاسی و اجتماعی دولت های عضو اوپک می توان احتمال داد که گروهی از اعضای اوپک موافق و گروهی مخالف تشکیل بانک و عرضه پول واحد اوپک باشند. در این صورت شایسته است به جای آنکه منتظر نشست بعدی سران اوپک باشیم هر چه زودتر کمیسیونی مرکب از کارشناسان اقتصادی و فنی ایران و کشورهای موافق با تشکیل بانک و عرضه پول واحد اوپک، در تهران تشکیل داده و بررسی های کارشناسی آغاز شود.
دیگر این که برای فروش گاز به ریال، کشورهای اروپایی و سایر کشورهایی که خواستار آن باشند نیز می توان کار کارشناسی را آغاز کرد.

منبع: پروفسور شاپور رواسانی
منابع در دفتر روزنامه موجود است.
روزنامه ایران