**۞**جایگاه والای امر به معروف و نهی از منکر **۞**

[R A H A]

امر به معروف و نهی از منکر

محسن قرائتی

مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن / 1386

دریافت شده از: پایگاه اطلاع رسانی ستاد احیاء امر به معروف و نهی‌از منکر استان اصفهان/ www.NemadeMehr.IR

مقدمه

«اَلحَمدُلِلَّهِ رَبِّ الْعالَمينَ و صَلّى اللّه على‏ سَيّدنا و نبيّنا محمّدٍ و اهل بَيْتِه المَعصومين و لَعنَةُ اللَّهِ على‏ اَعدائِهم اَجمَعين»
با يك نگاه گذرا به سوره مباركه والعصر مى‏فهميم كه :
بر خلاف گمان انسان كه خيال مى‏كند هر روز به عمرش افزوده مى‏شود، هر روز كه مى‏گذرد از سرمايه او كاسته مى‏شود؛ پدر بزرگ‏ها در حقيقت «پدر كوچك» هستند و نوزادها كه عمرى در پيش دارند، بيشترين سرمايه‏ها را دارا مى‏باشند. به زمان سوگند كه انسان همچون يخ هر لحظه در حال آب شدن است (وَالْعَصْرِ اِنَّ اْلاِنْسانَ لَفى‏ خُسْرٍ) پس در برابر به هدر رفتن عمر بايد چيزى بهتر از عمر به دست آوريم. مال و مقام و مدال بهتر از عمر نيست. آنچه بهتر از عمر ماست، ايمان و عمل صالح است (اِلاّالْذينَ امَنوا و عَمِلواالْصالِحاتِ). ايمان و كار نيك اگر توسعه پيدا نكند، ارزشى نخواهد داشت. بنابراين، بايد ديگران را نيز به ايمان و عمل صالح سفارش و دعوت كنيم (وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ)؛ البته پيمودن اين راه، مشكلاتى در بر خواهد داشت؛ يعنى اگر بخواهيم مردم را به خير و معروف دعوت كنيم و از مفاسد و انحرافاتى كه دارند، باز داريم، احتمال دارد كه برخوردهاى ناگوارى پيش آيد؛ ولى به هر حال بايد با پشتكار اين راه را بپيماييم (وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ).
كوتاه سخن اينكه هستى براى ما آفريده شده است و هر روز كه از عمرمان كاسته مى‏شود، اگر چيزى ذخيره نكنيم، در اين بازار هستى باخته ايم. بهترين ذخيره‏ها ايمان و عمل صالح و سفارش كردن ديگران به حق و صبر است. سفارش به حق، همان امر بمعروف است كه شامل فكر حق، حرف حق، قانون حق، رهبر حق، حكومت حق مى‏شود؛ يعنى بايد هر روز معروف‏ها را گسترش دهيم و از مفاسد و منكرها جلوگيرى كنيم.
در زمان ما، با رهبرى امام خمينى (رضوان الله تعالى عليه) و خون شهدا، بزرگترين منكر (طاغوت و سلطه آمريكا) محو و بزرگترين معروف (استقلال، آزادى، جمهورى اسلامى) بر پا شد.
ولى اين بنا و ساختمان نياز به حفاظت دارد. اگر ديوارى بندكشى نشود، آجرها و سنگهاى آن يكى پس از ديگرى فرو مى‏ريزد.
به هر حال امام خمينى و شهداى عزيز، نظامى ساخته و به دست ما سپرده‏اند و اين ما هستيم كه بايد از آن بخوبى پاسدارى كنيم؛ هر جا فسادى ديديم، فرياد بزنيم و آن را بيان كنيم. همچنين، هر روز معروفى را گسترش دهيم.
يكى از معروف‏ها برپايى نماز است كه بحمد الله در جامعه ما گسترش يافته است. امروز كه اين كلمات را مى‏نويسم، ده‏ها هزار نماز جماعت به طور آزاد در مراكز آموزشى، ميادين ورزشى، پادگانها، ادارات و كارخانجات بر پا مى‏شود.
معروف ديگر، توجه به قرآن است كه صدها هزار نفر از اين نسل به آموزش و حفظ و مفاهيم آن رو آورده‏اند.
معروف ديگر، پيشرفتهاى علمى، ابتكارات، اختراعات، برنده‏شدن در مسابقات علمى و از همه مهم‏تر پيروزى رزمندگان در هشت سال دفاع مقدس و خنثى كردن توطئه‏ها و توسعه كتابخانه‏ها و دانشگاهها و كم شدن بى سوادى و افزايش خدمات بهداشتى و علمى، رفاهى و... است. اما در كنار همه اينها، مفاسد فراوانى نيز وجود دارد كه بايد براى محو آنها فكرى كرد.

[R A H A]

**۞**جایگاه والای امر به معروف و نهی از منکر (از دیدگاه حجه الاسلام و المسلمین محسن قرائتی) **۞**

ستاد احیاى امر به معروف‏
به فکرم رسید، اکنون که خداوند توفیق تشکیل ستاد اقامه نماز را به ما داد و توانستیم میلیونها جلد کتاب نماز در سطوح مختلف تهیه، تکثیر و توزیع کنیم و فرهنگ نماز را گسترش دهیم، دوستانى را پیدا کنیم تا براى زکات و امر به معروف نیز کارى فرهنگى انجام دهیم.
به جمع فضلاى قم - که از شاگردان شهید آیت الله بهشتى و قدوسى - رفتم و ناله‏اى زدم و همراهانى پیدا کردم. با آیت الله جنتى ستاد احیاى امر به معروف را تشکیل دادیم و کار را شروع کردیم. از خداوند هم توفیق خواستیم. در این ستاد، هر یک از دوستان کارى را به عهده گرفت و سهم من هم کار فرهنگى و تبلیغى شد. لازم دانستم کتابى در این زمینه بنویسم. این کتاب تکمیل پانزده جلسه درسهایى از قرآن است که در تلویزیون پیرامون امر به معروف داشته‏ام. در این کتاب، علاوه بر اهمیت موضوع و آثار شوم ترک آن، به شیوه ها و وظایف آمران به معروف و نیز علاوه بر آیات و روایات، به مسائل اجتماعى و حکومتى و روانى که مربوط به این فریضه مى‏شود اشاراتى شده است.
نکته قابل توجه اینکه، معروف و منکر هاى هر گروه و دستگاهى را مؤمنان واقعى آن نظام بهتر مى‏شناسند؛ یعنى فرمانده یک ارتش، بهتر از هر کس معروف و منکر پادگان را مى‏شناسد. اگر او با همفکران مؤمن خود جلساتى در جهت گسترش معروف و جلوگیرى از منکرات تشکیل دهد، با امدادهاى الهى مى‏تواند پادگان را به یک محیط بسیار سالم تبدیل کند. همچنین معتمدین بازار، مدیران کارخانه‏ها، پیرمردان روستاها، قهرمانان ورزشکار، اساتید دانشگاه‏ها، معلمان دلسوز و مسئولین نظام، هر یک در هر رتبه‏اى که هستند، به خاطر محبوبیت و تخصص و سابقه و شناخت عمیق از جزئیات، بیش از هرکس مى‏تواند معروف را گسترش دهند لذا قرآن، امر به معروف و نهى از منکر را بیشتر به دوش کسانى گذاشته، که از امکانات ویژه‏اى برخودارند؛ زیرا مردم از این افراد حرف شنوى بیشترى دارند.(1)
از خداوند توفیق همه را در انجام این فریضه الهى خواهانم و اگر لغزشى در نوشته‏هایم هست، از خداوند عزیز عذر مى‏خواهم و از بزرگانى که به من یارى مى‏دهند، تشکر مى کنم.

[R A H A]

فصل اول – جایگاه امر به معروف و نهی از منکر

سیماى امر به معروف
* امر به معروف، نشانه عشق انسان به مکتب است.
* امر به معروف، نشانه عشق انسان به مردم است.
* امر به معروف، نشانه تعهد و سوز و علاقه انسان به سلامتى جامعه است.
* امر به معروف، نشانه تولّى و تبرّى است.
* امر به معروف، نشانه آزادى در جامعه است.
* امر به معروف، نشانه ارتباط میان آحاد مردم است.
* امر به معروف، نشانه فطرت بیدار است.
* امر به معروف، حضور و غیاب واجبات است ؛ چرا نماز نخواندى ؟ چرا روزه نگرفتى؟
* امر به معروف، ضامن اجراى تمام واجبات و نهى از منکر، ضامن ترک همه محرمات است.
* امر به معروف، تشویق نیکوکاران در جامعه است.
* امر به معروف، تذکر و آگاه کردن افراد جاهل است.
* نهى از منکر، تلخ کردن کام خلافکاران است.
* امر به معروف و نهى از منکر، گاز و ترمزى است که ماشین جامعه را هدایت مى‏کند.
* امر به معروف و نهى از منکر والدین است که اساس تربیت کودک را تشکیل مى‏دهد.
* امر به معروف، سبب دلگرمى و تقویت افراد کم اراده مى‏شود.
* امر به معروف، نشانه حضور در صحنه است.
* امر به معروف، مقام و حقى است که خداوند به اهل ایمان داده تا بر اعمال یکدیگر نظارت داشته باشند.
* نهى از منکر، جبران کننده کمبود تقواى بعضى از افراد جامعه است.
* امر به معروف، جامعه را رشد مى‏دهد و نهى از منکر، جامعه را از سقوط نجات مى‏دهد.
* امر به معروف حافظ مرزها و حقوق افراد است ؛ و جامعه بى‏فریاد، جامعه‏اى مرده است و افراد ساکت، جماداتى متنفّس بیش نیستند.
* امر به معروف و نهى از منکر، نشانه غیرت دینى، احساس مسئولیت و مشکلات مردم را مشکلات خود دانستن است.
* امر به معروف و نهى از منکر، نوعى قرنطینه روحى در برابر عیب‏ها و گناهانِ مُسرى است.
* امر به معروف و نهى از منکر، نوعى انضباط اجتماعى است؛ یعنى محدود کردن تمایلات اشخاص در برابر مصالح جامعه ؛ در واقع نوعى کنترل افراد لاابالى است.
* امر به معروف و نهى از منکر، نشانه رشد است. حضرت لوط در برابر گروه گناهکار پرسید: آیا در میان شما یک نفر رشید هست تا مانع این کار شما شود؟(2)
* با امر به معروف و نهى از منکر، مسائل داخلى جامعه حل مى‏شود و مى‏تواند با دشمنان خارجى مقابله کند.
در اهمیت امر به معروف همین بس که علما به دلیل ارتباط قلبى انسان با آن (یعنى تنفر قلبى از منکر)، آن را در اصول دین؛ و به دلیل برخوردهاى عملى، و اینکه یکى از واجبات است، آن را در ردیف فروع دین مطرح کرده اند. شهید ثانى مى‏فرماید: آیات و روایات امر به معروف و نهى از منکر آنقدر زیاد است که کمر را مى‏شکند.(3)
همین امروز اگر یک ابر قدرت یا قلدرى که منطقه‏اى را بمباران مى‏کند و بزرگترین منکرات را انجام مى‏دهد، خود را در برابر فریاد همه کشورها ببیند، هرگز دست به این جنایت نمى زند. سکوت جوامع بین المللى و ترس سردمداران و بى تفاوتى و بى خبرى توده هاى مردم سبب شده است که مستکبران جهانى در برابر بزرگترین منکرات خود هیچ احساس خطرى نکنند.
اگر کارخانه‏اى نیاز به بازرسى و نظارت مهندسان متخصص دارد، جامعه بشرى هم نیاز به نظارت و بازرسى دانشمندان اسلام شناس دارد.
در حدیث مى‏خوانیم : بهترین دوست آن است که هنگام خلاف، مانع تو شود و بدترین دوست آن است که به تو تذکر ندهد. امام صادق علیه السلام مى‏فرماید: بهترین دوست من کسى است که عیب هاى مرا به من هدیه کند.
در روایات مى‏خوانیم: «مؤمن همیشه مراقب کارهاى خود است» یعنى از خودش حساب پس مى‏گیرد.
آرى ! اگر ما از درون مراقب خود باشیم و مردم از برون مراقب ما باشند و در رأس، نظامى سیاسى و حکومتى مشوق خوبیها و مانع بدیها باشد، بهترین امت خواهیم بود. چنان که قرآن مى‏فرماید: کنْتُم خَیرَ اُمَّةٍ اُخرِجَت لِلنّاسِ تَأمُرُونَ بِالْمَعروفِ و تَنْهَوْن عن الْمُنکرِ تُؤمِنُونَ بِاللّه(4)
در نهج البلاغه مى‏خوانیم: تمام کارهاى خیر و حتى جهاد در راه خدا، نسبت به امر به معروف مثل رطوبت دهان است نسبت به آب دریا.(5)

[R A H A]

ریشه هاى فطرى و غریزى و عقلى
تمام پدران و مادران در طول تاریخ، فرزندان خود را به کارهایى واداشته و از کارهایى نهى کرده‏اند بنابراین، مسأله امر و نهى و تشویق و هشدار، ریشه در درون هر انسانى دارد و مربوط به زمان و مکان و یا نژاد و منطقه خاصّى نمى شود.هر مسأله‏اى این گونه فراگیر باشد، نشانه از فطرى بودن آن دارد.
عکس العمل حیوانات در برابر خطرها
مسأله هشدار و اخطار و یا فریاد در برابر خطرها و انحرافها، مخصوص انسانها نیست. در قرآن مى‏خوانیم: همین که مورچه‏اى دید حضرت سلیمان با لشکرش در حرکتند، فریاد زد و به سایر مورچگان گفت: به لانه‏هاى خود بروید تا پایمال آنان نشوید.(6)
و همین که هدهد در پرواز خود از فضاى کشور سبا متوجه انحراف مردم شد و دریافت که مردم خورشید پرستند، نزد حضرت سلیمان آمد و با ناله خود، از این انحراف شکایت کرد.(7)
بنابراین، فریاد در برابر انحراف و دلسوزى براى دیگران، نه تنها مسأله‏اى فطرى براى انسانهاست، بلکه ریشه غریزى در حیوانات دارد؛ لذا اگر گفته شود که انسانِ بى تفاوت از حیوان پست تر است، سخن گزافى نباشد، البته مسؤولیت همه مردم نسبت به امر به معروف و نهى از منکر یکسان نیست؛ بلکه وظیفه علما و دولتمردان از دیگران بیشتر است.(8)
ریشه عقلى
امر به معروف و نهى از منکر یک ضرورت عقلى است. این مسأله بقدرى روشن است که نگرانم اگر توضیحى داده شود، همچون ابرى جلوى خورشید، از شفافیت آن بکاهد.
کدام عاقل است که سکوت در مقابل خطر و انحراف راپسندیده و آن را محکوم نکند؟
کدام عقل است که راهنمایى، دلسوزى، تشویق به کار خیر و جلوگیرى از مفاسد را لازم نداند؟
از آنجا که دین اسلام مطابق با عقل و فطرت است، مى‏توان گفت که تمام آیات و روایاتِ امر به معروف و نهى از منکر، ما را به همین قضاوتِ روشن عقل ارشاد مى‏کند.

[R A H A]

امر به معروف در قرآن
مسأله امر به معروف از همان روزهاى اول بعثت در مکه مورد عنایت اسلام بوده است. به عنوان مثال در سوره والعصر که شعار مسلمانان به هنگام جدایى از یکدیگر بود و در اوائل بعثت در مکه نازل شده است، در جمله : تَواصَوْا بِالْحَقِّ و تَواصَوْا بِالصَّبْرِ، اشاره به امر به معروف مى‏کند.
اولین وظیفه انبیا
قرآن، اولین وظیفه همه انبیا را امر به معروف و نهى از منکر مى‏داند و مى‏فرماید: «ما در میان هر امّتى، پیامبرى را مبعوث کردیم که مهمترین وظیفه آنان دو چیز بود : یکى امر به یکتاپرستى که بزرگ‏ترین معروف‏هاست (اَنِ اعْبُدُوااللَّه)، و دوم نهى از اطاعت طاغوتها که بزرگ ترین منکرهاست (اِجْتَنِبُوا الطَّاغوتَ).»(9) در سوره اعراف نیز مى‏خوانیم: «پیامبر اسلام که نام و نشانش در تورات و انجیل آمده، اوّلین وظیفه‏اش امر به معروف و نهى از منکر است.(10)

نشانه بهترین امّت
قرآن خطاب به مسلمانان مى‏فرماید، «شما بهترین امتى هستید که بر مردم ظاهر شده‏اید؛ به شرط آنکه امر به معروف و نهى از منکر کنید.»(11)
قرآن با آنکه بارها از اهل کتاب به خاطر تعصبات نابجا و تحریف‏هاى نامشروع و توقعات بیهوده انتقاد کرده، اما از گروهى از آنان به خاطر ایمان و تلاوت آیات الهى و امر به معروف و نهى از منکر ستایش کرده است.(12)
امر به معروف کارى است که خداوند انجام مى‏دهد :
اِنَّ اللَّهَ یأمُرُ بِالعَدْلِ و ْلاِحْسانِ(13)
همانا که امر به منکر کار شیطان است:
الشَّیطانُ یعِدُکمُ الْفَقْرَ و َأْمُرُکم بِالْفَحْشاء(14)
امر به معروف وظیفه عمومى است که قرآن مى‏فرماید: تمام مردان و زنان با ایمان نسبت به یکدیگر حق ولایت دارند که یکدیگر را به معروف وادار کنند و از منکر باز دارند و نماز به پا دارند و زکات بپردازند.(15)
آنچه در این آیه جلب توجه مى‏کند، چند نکته است:
1) از آغازِ تکلیف، همه مردم از هر سن و صنف و نژادى که باشند، بر دیگر مؤمنان حق ولایت دارند؛ یعنى امر و نهى آنان بر اساس حق ولایتى است که خداوند قرار داده است و هرگز نام دخالت بى جا، مزاحمت و فضولى بر این کار روا نیست.
2) مقام ایمان است که به مسلمانان این حق را مى‏دهد و این حق براى سایر مردم وجود ندارد.
3) همیشه امر به معروف، مقدم بر نهى از منکر به کار رفته است تا به ما بفهماند که کارها را از راه مثبت پیگیرى کنید و در جامعه، تنها انتقاد کننده نباشید.
4) در این آیه، امر به معروف و نهى از منکر قبل از نماز و زکات مطرح شده است، زیرا اقامه نماز و اداى زکات نیاز به یک سلسله تبلیغات دارد که همان امر به معروف است؛ براى مثال، در مقدمه نماز وقتى با بهترین و رساترین صدا مى‏گوییم: «حَىّ على الصّلوة»، این کلام خود امر به معروف است که بر نماز مقدم شده است. قرآن، خود اقامه نماز را نهى از منکر مى‏داند؛ آنجا که مى‏فرماید:
(اِنَّ الصَّلوةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ و الْمُنکرِ)(16)
5) گرچه باید به اولویتها توجه داشت، اما آنچه مورد پسند اسلام است، سفارش به تمام معروف‏ها و جلوگیرى از همه منکرات است.
به عبارت دیگر، زمانى ما به جامعه دلخواه مى‏رسیم که :
1) مرد و زن هر دو قیام کنند.
2) بر اساس ولایت و محبت امر و نهى کنند.
3) از خوبیها شروع کنند.
4) به همه نقاط مثبت و منفى توجه کنند.
این وظیفه عموم مسلمانان بود؛ اما از برخى آیات استفاده مى‏شود که براى این دو فریضه بزرگ، گروه ویژه‏اى نیز لازم است.

گروه ویژه‏
قرآن مى‏فرماید: از میان شما، گروهى باید دعوت به خیر و امر به معروف و نهى از منکر کنند.(17)
حسابِ این گروه از حسابِ وظیفه عمومى جداست. این دسته باید با قدرت و امکانات وارد عمل شوند و جلوى منکرات را بگیرند؛ براى مثال، اگر ماشینى در خیابان یک طرفه بر خلاف مسیر حرکت کند، دو وظیفه وجود دارد یکى وظیفه عموم رانندگان است که تخلف او را با بوق و چراغ به او مى‏فهمانند؛ و یک وظیفه‏اى هم پلیس دارد که او را جریمه مى‏کند.
در اهمیت امر به معروف و نهى از منکر همین بس که در قرآن، نام آمرین به معروف در کنار نام انبیا آمده است و کیفر قاتلان آنان همچون قتل انبیاست.(18)
بر خلاف بعضى که خیال مى‏کنند رستگارى در انزوا و گوشه گیرى است، قرآن، رستگاران را تنها کسانى مى‏داند که دیگران را دعوت به خیر و امر به معروف مى‏کنند.(19)
البته، زمانى امر به معروف و نهى از منکر رمز برترى و کرامت است که این کار براساس ایمان و برخاسته از انگیزه الهى باشد.(20)
گرچه مسؤولیت علما و افراد با تقوا بیشتر است ولى امر به معروف و نهى از منکر وظیفه طرفین است و همه باید یکدیگر را به حق و صبر سفارش دهیم.(21) و همه یکدیگر را از منکر نهى کنیم.(22) و در این راه آماده پذیرش مشکلات باشیم.
انسان با آنکه روح خدا در او دمیده شده و جانشین او در زمین است، همچنین مورد کرامت و فضیلت خاصى است، اما به خاطر غرایز سرکش و وسوسه هاى شیطانى و استکبار طاغوتها بشدت نیاز به کنترل دارد و خداوند متعال انواع مهارها را براى او قرار داده است؛ از جمله :
1) کلمه مقدس عقل به معناى عقال و وسیله کنترل انسان است. اگر مهارِ عقل نباشد، انسان خیلى زود خود را نابود مى‏کند.
2) فطرت نیز مى‏تواند انسان را به سوى خوبیها سوق و از بدیها باز دارد.
3) انبیا و فرستادگان خداوند نیز به همین منظور مبعوث شده اند.(23)
4) امر به معروف و نهى از منکر نیز بهترین وسیله ارشاد مردم است.
راستى اگر انسان این مهارها را نداشته باشد و بر اساس هوسهاى درونى خود گام بردارد، آثار فتنه و فسادش تا به آسمانها کشیده مى‏شود.(24)

[R A H A]

آمرین به معروف و ناهیان از منکر
در سوره توبه آیه‏هاى 111 و 112 مى‏خوانیم : «خدا از مؤمنان، جانها و مالهایشان را خرید تا بهشت از آنان باشد. آنان رزمندگانى هستند که در راه خدا مى‏جنگند، دشمنان خدا را مى‏کشند و در راه خدا کشته مى‏شوند.وعده بهشت به آنان در تورات و انجیل و قرآن آمده است و چه کسى بهتر از خدا به عهد خود وفا مى‏کند.»
سپس مى‏فرماید: «جان دادن و بهشت گرفتن براى شما مبارک باشد و خود را به این معامله بشارت دهید که رستگارى بزرگى است.»
در ادامه مى‏فرماید: این مؤمنان جان بر کف، هم از لغزش‏هاى خود توبه مى‏کنند، هم خدا را مى‏پرستند و ستایش مى‏کنند، و هم اهل روزه و رکوع و سجودند. این افرادند که امر به معروف و نهى از منکر مى‏کنند و حدود الهى را پاس مى‏دارند.»
با یک نگاه سطحى به این دو آیه، سیما و صفات آمرین به معروف بر همه ما روشن مى‏شود. آنها افرادى جان برکف و شجاع هستند. فریادشان در روز، با اشک و توبه، و رکوع و سجودشان در شب همراه است. هشدار آنان به خلافکاران، همراه با حفاظت و پاسدارى خودشان از قانون الهى است.
آرى ! فوز بزرگى که خدا در ستایش آنان وعده کرده، مخصوص این گروه از افراد است نه کسانى که خود خلاف کارند و مقررات و قوانین را زیر پا مى‏گذارند. مانند کسانى که از چراغ قرمز رد مى‏شوند، ولى به بى حجاب تذکر مى‏دهند.

[R A H A]

امر به معروف در روایات
پیامبر اکرم (ص) فرمود : آمران به معروف، خلیفه خدا در زمین هستند.(30)
در حدیث دیگر مى‏خوانیم: «خداوند، دشمن مؤمن بى دین است. پرسیدند یا رسول الله! مگر مؤمن بى دین مى‏شود؟ فرمود: مسلمانى که امر به معروف نکند، بى دین است.(31)
حضرت على (ع) فرمود: نهى از منکر، به خاک مالیدن بینى فاسقان است.(32)
امر به معروف و نهى از منکر دو خلق از اخلاق الهى است که هر کس این دو فریضه را یارى کند، خداوند به او عزت مى‏دهد.(33)
حضرت على (ع) مى‏فرماید: امر به معروف و نهى از منکر براى عموم مردم یک مصلحت است (انگیزه آنان را نسبت به کار خیر زیاد مى‏کند)، و نهى از منکر براى افراد نابخرد که گرایش به انحراف در آنان زیاد است، وسیله کنترل قوى است.(34)
امام باقر علیه‏السلام در مقام شکایت مى‏فرماید: افرادى هستند که اگر نماز ضررى به مال یا جانشان بزند، آن را ترک مى‏کنند؛ همان گونه که امر به معروف و نهى از منکر را که بزرگ ترین و شریف ترین واجبات است، به همین خاطر رها کردند.»(35)
کسى که جلو منکر را نگیرد، همانند کسى است که مجروحى را در کنار جاده رها کند تا بمیرد.(36)
افراد ساکتى که در برابر خلافکار هیچ گونه عکس العملى نشان نمى دهند، مردگانى هستند در میان زندگان.
منکر مثل آتشى است که اگر با نهى شما خاموش نشود، همه چیز را مى‏سوزاند.(37) اگر گزنده‏اى را دیدى که به سوى انسان خفته‏اى مى‏رود، ولى فریاد نکشیدى، در قتل او شریکى.(38)
امام صادق (ع) فرمود :
کسى که بتواند جلوى مفاسد را بگیرد، ولى نگیرد، دوست دارد که خداوند متعال معصیت شود. چنین کسى اعلام دشمنى با خدا کرده است.(39)
آرى! کسى که گناه را آشکارا انجام دهد، دین خدا را ذلیل و دشمنان خدا را دلشاد کرده است.
رسول خدا (ص) فرمود: گروهى هستند که نه پیامبرند و نه شهید؛ ولى مردم به مقام آنان که به خاطر امر به معروف به دست آورده اند، غبطه مى‏خوردند.(40)
در قرآن مى‏خوانیم: «قُوا اَنْفُسَکم وَ اَهْلیکم ناراً»، خود و بستگانتان را از آتش دوزخ حفظ کنید.
روایات ذیل این آیه مى‏فرماید: «این حفظ باید از طریق امر به معروف و نهى از منکر صورت گیرد.»
اگر مردم در برابر منکر سکوت کنند، قهر خدا همه را با هم خواهد گرفت:
«وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لاتُصیبَنَّ الَّذینَ ظَلَمُوا مِنْکم خاصَّة»
هر کس به امر به معروف و نهى از منکر ایمان ندارد، دین ندارد.(41)
قله دین، امر به معروف و نهى از منکر، و اجراى حدود الهى است.(42)
پایه و اساس دین بر امر به معروف و نهى از منکر و اجراى حدود الهى است.(43)
خداوند راضى نیست که در زمین معصیتى شود و اولیاى او همچنان ساکت بمانند.(44)
رسول خدا (ص) فرمود: جبرئیل آمد و گفت که اسلام ده بخش دارد و بخش هفتم آن امر به معروف و نهى از منکر است.»
در روایات، به مسلمانى که نهى از منکر نمى کند، لقب ضعیف و بى دین داده شده و مورد غضب خداوند قرار گرفته است.(45)
در قرآن مى‏خوانیم: پیامبرانى همچون داوود (ع) و عیسى (ع) به کسانى که نهى از منکر نمى کنند، لعنت فرستاده‏اند.(46)
امر به معروف و نهى از منکر راه انبیا، سیره صلحا و واجبى بزرگ است که با انجام آن، جاده‏ها امن و درآمدها حلال و حقوق مردم ادا مى‏شود.

[R A H A]

اهمیت امر به معروف
ناگفته پیداست که حساب امر به معروف و نهى از منکر از حساب نماز، روزه و حج جداست؛ زیرا آنها ضررى به منافع و هوسهاى دیگران نمى زنند و لذا کسى با آنها مخالفتى ندارد. اما نهى از منکر، مخالفت با انحرافات و هوسهاى مردم است و قهراً گروهى در مقابل آن مقاومت مى‏کنند.
بگذریم که شناخت معروف و منکر کار هر کس نیست و قدرت برخورد و تماس با افراد مختلف نیز روان شناسى تبلیغاتى لازم دارد. اما امر به معروف زمانى مؤثر است که آمران به معروف و ناهیان از منکر، از خلق و خوى عالى، اطلاعات کافى، آموزشهاى لازم برخودار باشند.
از سوى دیگر، دولت و مردم از هر گونه حمایت هاى قانونى و مالى دریغ نکنند؛ براى مثال مسیر همه فیلمها و برنامه هاى صدا و سیما زنده کردن خوبیها در جامعه و محو کردن منکرات باشد. بعلاوه، مردم باید امر به معروف را یک فریضه اسلامى بدانند و نه دخالت و مزاحمت. در شعارهاى در و دیوار نیز جملاتى باشد که مردم را به سوى کمال و نور دعوت کند و فضاى جامعه، اسلامى و فضاى رشد خوبیها و محو بدیها باشد.
به فرموده روایات، امر به معروف حتى از جهاد در راه خدا مهمتر است؛ زیرا جهاد در تمام عمر یکى دوبار صورت مى‏گیرد؛ ولى این واجب الهى هر شب و روز در برابر چشم مردم جلوه‏گیرى مى‏کند.
اگر امر به معروف و نهى از منکر نباشد، جامعه اسلامى بیمه نمى شود و هر روز اگر هنرمندى مثل سامرى یک گوساله طلائى درست کند، مى‏تواند نسل ما را مورد تهاجم فرهنگى خود قرار دهد. به گفته همه علما، امر به معروف و نهى از منکر از واجبات قطعى است و آن قدر اهمیت دارد که امام حسین (ع) فرمود: هدف من از رفتن به کربلا، امر به معروف و نهى از منکر است.
با امر به معروف تمام واجبات در جامعه عملى مى‏شود. با نهى از منکر، از همه مفاسد جلوگیرى مى‏شود. اگر یک میلیارد مسلمان هر روز به یک معروف امر و از یک منکر نهى کنند، سیماى جهان عوض مى‏شود.
اگر روزى که اسرائیل و آمریکا، مسلمانان منطقه‏اى را بمباران مى‏کنند، یک میلیارد فریاد بلند شود، آنها عقب نشینى خواهند کرد.
ما هنوز مزه اتحاد و ایمان و فریاد را به طور کامل نچشیده ایم. آرى از یک قطره آب کارى بر نمى آید؛ همین که قطرات فراوان به صورت جویها و جویها به صورت رودخانه پشت سدى قرار گیرند، وسیله‏اى براى تولید برق مى‏شوند و منطقه‏اى را روشن مى‏کنند.
مرحوم شهید مطهرى مى‏فرماید: «در قرآن، قبل از آیه امر به معروف ، مسأله اتحاد مسلمانان مطرح شده است؛ یعنى اگر خواستید جلو مفاسد را بگیرید، باید قدرت داشته باشید و قدرت زمانى دارید که متحد باشید.»
مرحوم شیخ انصارى مى‏فرماید: اگر امر به معروف و نهى از منکر نیاز به قدرت و ولایت و حکومت داشت، واجب است که به سراغ تشکیل قدرت رویم و حکومت تشکیل دهیم.»
مفاسد دیروز دروغ و غیبت بود که از فردى صادر مى‏شد و فرد دیگرى او را منع مى‏کرد؛ ولى مفاسد امروز، شکل دیگرى دارد. امروز، ناگهان مسلمانان خود را در برابر بزرگترین توطئه ها مى‏بینند که اگر از تخصص و تکنولوژى و قدرت و وحدت و اقتصاد کافى برخوردار نباشند، همه چیزشان دستخوش تهاجم قرار مى‏گیرد.
بنابراین، تشکیل نظام اسلامى براى نهى از منکر هاى اجتماعى و جهانى، یک ضرورت است.

[R A H A]

نقش قدرت در امر به معروف
در آیه 41، سوره حج مى‏خوانیم: کسانى که هر گاه به آنان قدرت و امکان دادیم. اقامه نماز مى‏کنند و زکات مى‏پردازند و امر به معروف و نهى از منکر مى‏کنند.(56)
از این آیه معلوم مى‏شود که مسأله امر به معروف و نهى از منکر تنها یک موعظه عاجزانه در برابر خلافکار نیست؛ بلکه مأموریتى از موضع قدرت است. بدون قدرت نمى‏توان از بسیارى از منکرات و بویژه منکرات بین المللى جلوگیرى کرد. در قرآن مى‏خوانیم: اگر طایفه‏اى از مسلمانان دست به تجاوز بزنند، وظیفه دیگران است که با قدرت جلو او بایستند تا به امر خدا، بازگردد و دست از طغیان بردارد.(57)
اگر در جامعه قدرت نباشد، احکام الهى مثل حدود و دیات و قصاص اجرا نمى‏شود.
کسالت و بى‏حالى و ترس، از امراض و آفاتى است که در دعاها از آنها به خداوند پناه برده مى‏شود.(58)
یکى از دلایل شکست مسلمانان در جنگ احد، سستى آنان بود.(59)
ناگفته پیداست که این قدرت،در سایه وحدت و اطاعت از رهبرى عادل و شجاع و بصیر و داشتن تخصصهاى گوناگون و هوشیارى همه مردم پیدا مى‏شود.
امر به معروف از موضع ولایت و قدرت، نه از موضع ضعف‏
قرآن مى‏فرماید : امر و نهى از موضع ولایت سرچشمه مى‏گیرد، نه ضعف ؛
مردان و زنان با ایمان، هر یک نسبت به دیگرى ولایت دارند. بنابراین، یکدیگر را امر به معروف و نهى از منکر مى‏کنند.(60)
در جامعه اسلامى همه مردم از یکدیگرند(61) و نسبت به یکدیگر محبت دارند. براى مثال، انصار و مردم مدینه از ورود مسلمانان مکه و مهاجرین خوشحال بودند.(62) و حتى در شرایط سخت، دیگران را بر خود ترجیح مى‏دادند.(63)
پیامبر اکرم (ص) بارها میان آنان برادرى برقرار کرد و فرمود: همانا مؤمنان با یکدیگر برادرند.(64)
با این حال، اگر کسى دیگرى را از منکرى باز دارد و یا به معروفى امر کند، نباید او را یک فضول و یا مزاحم تلقى کرد؛ بلکه باید او را دلسوز دانست که از طرف خداوند، محبت و ولایت و حق نظارت و امر و نهى به او داده شده است.

[R A H A]

آثار و برکات امر به معروف و نهی از منکر

الف- برکات معنوى
1 - نجات از قهر خدا
امیرالمؤمنین (ع) فرمود: هر کس منکر و خلافى را دید و قلباً از آن ناراحت شد، همانا از قهر خدا نجات پیدا کرده و تن به سلامت برده است؛ و هر کس با زبان از کار خلاف نهى کرد، به پاداش رسیده است.
2 - بهره از الطاف خدا
هر کس با شمشیر و قوت و قدرت براى عزت کلمة الله قیام کند، به واقعیت الطاف الهى رسیده است.(66)
هر کس بدعتگزارى را با نهى از منکر بترساند، خداوند قلبش را از ایمان پرکند؛ ولى اگر نسبت به او نرمش نشان دهد، قانون خدا را تحقیر کرده است.
3 - نشانه بهترین بودن‏
پیامبر اکرم (ص) فرمود: بهترین مردم کسى است که مردم را به معروف دعوت کند.(67)
و برعکس، اگر کسى در برابر معروف و منکر هیچ گونه احساسى نداشته باشد، انسانیت او دگرگون شده است؛ بنحوى که دیگر حرف خیرى را نمى‏پذیرد.(68)
4 - اثر امر به معروف در خود انسان‏
حضرت على (ع) به فرزندش فرمود: امر به معروف کن تا اهل معروف باشى.(69)
آرى! همان گونه که هر کس لباس مى‏شوید، دست خودش نیز پاک مى‏شود، کسى که مردم را به خیر دعوت مى‏کند، به طور طبیعى سعى مى‏کند تا خودش نیز به آن کارى عمل کند که به دیگران سفارش مى‏کند.
5 - شرکت در همه ثوابها
در روایات متعدد مى‏خوانیم: هر کس مردم را به کار خیر راهنمائى و سفارش و دعوت کند و مردم به خاطر دعوت او آن کار را انجام دهند، دعوت کننده در پاداش شریک مى‏شود؛ بدون آنکه از اجر دیگرى کاسته شود.
هر کس دیگرى را به کار خلاف و انحراف دعوت کند، در کیفر مفاسد او شریک است. بنابراین، کسى که امر به معروف مى‏کند، در پاداش همه کارهایى که مردم به خاطر دعوتش انجام مى‏دهند شریک است.(70)