آموزش زبان استانبولی

الفبای ترکی استانبولی الفبای ترکی استانبولی با حروف لاتین می باشد و دارای تفاوتهایی
نسبت به الفبای لاتین سایر زبانها می باشد. آن شامل 29 حرف است.

A مثل: (آدم) adam
Mمثل: (مدرسه) mektep
B مثل: (صلح) barış
N مثل: (نفس) nefes
Cمثل: (جان) can
Oمثل: (افتخار) onur
Ç مثل: (سریع) çabuk
Öمثل: (مرگ) ölüm
D مثل: (آهن) demir
Pمثل: (انگشت) parmak
E مثل: (دست) el - (قبیله) el
Rمثل: (رویا) rüya
F مثل: (کارخانه) fabrika
Sمثل: (زرد) sarı
G مثل: (شب) gece
Şمثل: (آبشار) şelale
Ğ مثل: (معلم) öğretmen
Tمثل: (داس) tırpan
H مثل: (خبر) haber
U مثل: (پرواز) uçuş
I مثل: (کارگر) ırgat
Üمثل: (وطن) ülke
İ مثل: (انسان) insan
Vمثل: (دارایی) varlık
J مثل: (ژاله) jale
Yمثل: (دروغ) yalan
K مثل: (مقابل) karşı
Zمثل: (ظلم) zulüm
L مثل: (بندر) liman

نکته
1- کلمه el اگر با صدای اَ تلفظ شود دست و اگر با اِ تلفظ شود
قبیله معنی می دهد.
2- در ترکی استانبولی هیچ کلمه ای با این حرف آغاز نمی شود
و اکثرا در وسط کلمه میاید. البته به ندرت صدای (غ) می دهد.
3- در ترکی استانبولی صدای خ وجود ندارد و کلمات دارای
صدای (خ) با صدای (ه) تلفظ می شوند.
4- این صدا، ما بین (ای) کشیده و (اِ) قرار دارد و اکثر کوتاه
تلفظ می شود مثل همون مثال.
5- در ترکی استانبولی بسیاری از کلمات که در زبان آذری به
صورت (ق) تلفظ می شوند، با صدای (ک) تلفظ می شوند
. مثلkalem که به معنی قلم میباشد. ضمنا توجه داشته باشید
که صدای (ک) در کلمه "kitab" به صورتی دیگر تلفظ می شود.
6- این حرف ما بین (اُ) و (او) قرار دارد و هنگام تلفظ لبها بیشتر
به طرفین باز می شوند.
7- این صدا ما بین (او) کشیده و (اُ) کوتاه تلفظ می شود و
هنگام تلفظ لبها بیشتر به طرفین باز می شوند.

الفبای زبان استانبولی در یک نگاه

حروف الفبای ترکی استانبولی، از بیست و نه حرف از حروف لاتین تشکیل شده است. که با تغییرات جزئی بصورت الفبای ترکی در آمده است. تغییر خط و جایگزینی حروف لاتین به جای حروف عربی با قانون شماره ۱۳۵۳ که در سال ۱۹۲۸ به تصویب رسید و مقرر گردید که حروف الفبای عربی، از مجموعه سازمانی الفباء و زبان کشور ترکیه نسخ و به جای آن ۲۹ حرف از حروف لاتین جایگزین گردد. بدین طریق سیستم نوشتاری ترکیه از ترکی عثمانی به ترکی لاتین (Latince yazılan türkçe) تغییر یافت. این حروف عبارتند از:


A a, B b, C c, Ç ç, D d, E e, F f, G g, Ğ ğ, H h, I ı, İ i, J j, K k, L l
M m, N n, O o, Ö ö, P p, R r, S s, Ş ş, T t, U u, Ü ü, V v, Y y, Z z

نکات پایه گرامری(ضمایر)

ضمایر Zamirler :
ضمایر شخصی فاعلی : Şahıs Zamirleri
من .......... ben
تو .......... sen
او .......... o
ما .......... biz
شما .......... siz
آنها، ایشان .......... onlar

ضمایر شخصی مفعولی : Nesnel Zamirleri
مرا، به من .......... beni, bana
ترا، به تو .......... seni, sana
او را، به او .......... onu, ona
ما را، به ما .......... bizi, bize
شما را، به شما .......... sizi, size
آنها را، به آنها .......... onları, onlara

ضمایر ملکی : İyelik Zamirleri
مال من .......... benim
مال تو .......... senin
مال او .......... onun
مال ما .......... bizim
مال شما .......... sizin
مال آنها .......... onların

کاربرد ضمایر با شکل افعال
کاربرد این ضمایر در جملات با اشکال خاص افعال و سایر کلمات از جمله اسمها همراه هستند. مثالهای زیر کاربرد این ضمایر را به خوبی روشن خواهد نمود.

ضمایر فاعلی
من می روم .......... Ben gidiyorum
تو می روی .......... Sen gidiyorsun
او می رود .......... O gidiyor
ما می رویم .......... Biz gidiyoruz
شما می روید .......... Siz gidiyorsunuz
آنها می روند .......... Onlar gidiyorlar

ضمایر مفعولی
مرا نزن .......... Beni vurma
ترا نمی زنم .......... Seni vurmuram
او را نزن .......... Onı vurma
ما را نزنید .......... Bizi vurmayın
شما را نمی زنیم .......... Sizi vurmuruz
آنها را نزنید .......... Onları vurmayın

ضمایر ملکی
سرنوشت من .......... Benim kaderim
سرنوشت تو .......... Senin kaderin
سرنوشت او .......... Onun kaderi
سرنوشت ما .......... Bizim kaderimiz
سرنوشت شما .......... Sizin kaderiniz
سرنوشت آنها .......... Onların kaderi

شکل دوم ضمایر مفعولی

نکته: برخی جملات به صورت امری می باشند که در آینده مورد بحث قرار خواهند گرفت.
فعلا کاربرد ضمیر مورد نظر است.
قلم را به من بده .......... Kalemi ver bana
قلم را به تو می دهم .......... Kalemi verrem sana
قلم را به او بده .......... Kalemi ver ona
قلم را به ما بده .......... Kalemi ver bize
قلم را به شما می دهم .......... Kalemi verrem size
قلم را به آنها بده .......... Kalami ver onlara

نکته2: نوع دیگری از ضمیر ملکی وجود دارد که با افزودن kı- یا ki- ساخته می شود .
مال من .......... Benimki
مال تو .......... Seninki
مال او .......... Onunkı
مال ما .......... Bizimki
مال شما .......... Sizinki
مال آنها .......... Onlarınkı


و اما فایل صوتی ...

این مثال ها در فایل آپلود شده صوتی تکرار خواهند شد . لطفا برای یادگیری بهتر بعد از تکرار فایل شما نیز تکرار کنید.

Ben seni onlarda gördüm
من تو را در خانه آنها دیدم.

Biz yarın ailemizlerle size geliyoruz
ما فردا با خانواده هایمان به خانه شما می آییم.

Ben senin tarafından ona mektup yazdım
من از طرف تو به او نامه نوشتم.

Sen benim adımı biliyorsun
تو اسم مرا میدانی.

Siz bize onların adını söylemediniz
شما اسم آنها را به ما نگفتید.

Kimin kitapı kayıp olmuş? – Benimki
کتاب چه کسی گم شده است ؟ - مال من.

3


نکات پایه گرامری(صفات)

صفات:
صفات در زبان ترکی قبل از اسم می آیند و بر چند نوع می باشند:
صفت مطلق: صفتی است که به صورت ثابت در فرهنگ لغات قرار دارد و با آمدن قبل از اسم در واقع آن را تعریف می کند. مثال:
güzel (زیبا) , kötü (بد) , az (کم) , çok (زیاد)
صفت برتر: این نوع صفت با افزودن پیشوند daha ، که خود دارای معنی می باشد، به قبل از صفت مطلق ساخته می شود. مثال:
daha güzel (زیباتر) , daha kötü (بدتر) , daha az (کمتر) , daha çok (بیشتر)
صفت برترین: این نوع صفت با افزودن پیشوند en به قبل از صفت مطلق ساخته می شود. مثال:
en güzel (زیباترین) , en kötü (بدترین) , en az (کمترین) , en çok (بیشترین)
نکته اول: نوع خاصی از صفت وجود دارد که از مصدر فعل یا اسم ساخته می شود و در فرهنگ لغات به ندرت یافت می شوند. بلکه بسته به موقعیت این نوع صفت ساخته می شود. این صفت با افزودن li یا lı به مصدر ساخته می شود. البته باید دقت داشت که هنگام ترکیب ek - آخر مصدر حذف می شود. مثال:
ـ در زیر yetenek به معنی توانایی که خود اسم می باشد در ترکیب با lı به صورت yeteneklı به معنی توانا در آمده است:
yetenek + lı = yeteneklı
ـ در زیر yemek به معنی خوردن که خود فعل می باشد در ترکیب با li به صورت yemeli به معنی خوردنی در آمده است:
yemek + li = yemeli
نکته دوم: نوع خاصی از صفات همچون çok و fazla هر دو به معنی زیاد می توانند بر سر صفات دیگر آمده و نشان دهنده تاکید بیشتر بر آن صفت باشند. مثال:
ـ صفت çok به معنی "زیاد" وقتی همراه با صفت güzel به معنی "زیبا" میاید با هم معنی "خیلی زیبا" را می دهند.
ـ صفت fazla هم به معنی "زیاد" وقتی همراه با صفت güzel به معنی "زیبا" میاید با هم معنی "خیلی زیبا" یا "بیش از حد زیبا" را می دهند.
جمع بستن صفت و اسم: برای جمع بستن هم صفت و هم اسم از پسوندها ی ler - یا lar - استفاده می شود. مثال:
dağ کوه + lar =
dağlar کوهها

çiçek گل + ler =
çiçekler گلها

güzel زیبا + ler =
güzeller زیباها

acı تلخ + lar =
acılar تلخی ها

جملات زیر مثالهایی از مطالب بحث شده می باشد.

Bu guzel çiçek solmağa gidiyor
این گل زیبا می خواهد پزمرده شود.

Sen güzellerün en güzelı olmuşsun
تو زیباترین زیباها شده ای.

Bu kadar yeter,daha kötü olmak istemiyorum
آنقدر بسه, دیگه نمی خواهم بدتر بشه.

O gerçekden her işe yetenekli
او واقعا برای انجام هر کاری تواناست.

O dağların arkasında büyük bir şehir var
پشت آن کوهها شهر بزرگی قرار دارد.

Yoruldum iki yüzlü insanlardan
از انسانهای دو رو خسته شدم.

جلسه چهارم: حروف اضافه (قسمت اول)

حروف اضافه
توجه: اول یک نکته درباره یک وِیژگی که منحصر به فرد زبان ترکی است بگویم: در زبان ترکی هیچ حرف اضافه ای کلمه مستقل نیست و تماما به کلمات دیگر می پیوندند. یعنی حروف اضافه در اشتقاق با کلمات دیگر دارای معنی شده و معنی آن کلمه را نیز تغییر می دهند. توضیحات بعدی این مسئله را کاملا مشخص خواهد کرد.

حرف اضافه مفعولی (را):
حرف اضافه "را" با افزودن صداهای u ، ü و i یا ı به آخر کلمات ساخته می شوند. اگر صدای ما قبل آخر کلمه ö ، o ، u و یا ü باشد صدای آخر ü یا u خواهد بود. در مابقی کلمات صدای آخر i یا ı خواهد بود.
البته توجه داشته باشید که اگر صدای آخر کلمه خود جزو حروف صدادار باشد در ساخت مفعول صدای n قبل از یکی از صداهای مفعولی استفاده می شود، مثل "او را" در زیر.

مثال:
o + u = onu او را
yol + u = yolu راه را
bülbül + ü = bülbülü بلبل را
sürü + ü = sürünü دسته را
sen + i = seni تو را
dil + i = dili زبان را
kız + ı = kızı دختر را
kitap + ı = kitapı کتاب را

مثال در جمله:

من او را دیدیم Ben onu gördüm

یا

من تو را دیروز دیدم Ben seni dün gördüm

حرف اضافه (از):
حرف اضافه "از" با افزودن پسوند den یا dan به آخر کلمات ساخته می شوند. اگر صدای ما قبل آخر کلمه i ، ü ، e یا ö باشد پسوند آخر den خواهد بود. در غیر این صورت آخر کلمات پسوند dan را خواهد داشت.

مثال:
yol + dan = yoldan از راه
nur + dan = nurdan از نور
kız + dan = kızdan از دختر
bülbül + den = bülbülden از بلبل
bir + den = birden از یک
kör + den = körden از کورمثال در جمله:

من از این راه آمدم Ben bu yoldan geldim

یا

از یک تا ده بشمار Birden onacak sana

حرف اضافه (به):
حرف اضافه "به" با افزودن صداهای e (با تلفظ اَ ) یا a به آخر کلمات ساخته می شوند. اگر صدای ما قبل آخر کلمه i ، ü ، e یا ö باشد صدای آخر e خواهد بود. در غیر این صورت آخر کلمات صدای a را خواهند داشت.
البته توجه داشته باشید که اگر صدای آخر کلمه خود جزو حروف صدادار باشد در ساخت مفعول صدای y قبل از صدای اضافه ساز استفاده می شود، مثل "به زنده" در زیر.

مثال:
ev + e = eve یه خانه
dil + e = dile به زبان
diri + e = diriye به زنده
yol + a = yola به راه
kız + a = kıza به دختر
kar + a = kara به برف

مثال در جمله:

من به خانه رفتم Ben getim eve

یا

دارم به برف نگاه می کنم Kara bakiyorum


جملات زیر مثالهایی از مطالب بحث شده می باشند:

من او را سالها منتظر شدم
Ben onu yıllarca bekledim

عزراییل زیبا و زشت را نمی شناسد
Azrail tanımaz güzel çirkini

از دور دستها می آیم مادر
Uzaklardan geliyorum le daye

از کجا در برابرم ظاهر شدی؟
Sen nerden çıkdın karşıma?

تو هم به وطن بر میگردی؟
Sende mi gidiyorsun memlekete?

اسمم به ولخرجی مشهور شده است
Hovardaya çıkış adım

جلسه پنجم: حروف اضافه (قسمت دوم)

حروف اضافه

توجه: اول یک نکته درباره یک وِیژگی که منحصر به فرد زبان ترکی است بگویم: در زبان ترکی هیچ حرف اضافه ای کلمه مستقل نیست و تماما به کلمات دیگر می پیوندند. یعنی حروف اضافه در اشتقاق با کلمات دیگر دارای معنی شده و معنی آن کلمه را نیز تغییر می دهند. توضیحات بعدی این مسئله را کاملا مشخص خواهد کرد.
حرف اضافه (در):
حرف اضافه "در" با افزودن پسوندهای de و da به آخر کلمات ساخته می شوند. اگر صدای ما قبل آخر کلمه i ، ü ، e یا ö باشد پسوند آخر de خواهد بود. در مابقی کلمات پسوند آخر da خواهد بود.
نکته: اگر کلمه فقط از یک حرف صدادار تشکیل شده باشد نیاز به یک مصوت(ترجیحا n) قبل از گرفتن این پسوند خواهد داشت. مثل «در او» در مثال پایین.

مثال:
o + da = onda در او
yol + da = yolda در راه
çöl + de = çölde در بیرون
sürü + de = sürüde در دسته
sen + de = sende در تو
dil + de = dilde در زبان
kız + da = kızda در دختر
kitap + da = kitapda در کتاب

مثال در جمله:

من عشق را در او پیدا کردم Ben sevgini onda buldum

یا

من تو را دیروز در جاده دیدم Ben seni dün yolda gördüm

حرف اضافه (تا):

حرف اضافه "تا" با افزودن پسوند cek یا cak به آخر کلمات ساخته می شوند. اگر صدای ما قبل آخر کلمه i ، ü ، e یا ö باشد پسوند آخر cek خواهد بود. در غیر این صورت آخر کلمات پسوند cak را خواهد داشت.

نکته: به صداهای قبل از پسوند و آخر کلمات دقت کنید. مثل«تا راه» یا «تا خانه» و ....
مثال:

yol + cak = yolacak تا راه
bura + cak = buracak تا اینجا
son + cak = sonacak تا آخر
ev + cek = evecek تا خانه
bir + cek = birecek تا یک
çöl + cek = çölecek تا بیرون

مثال در جمله:
همه چیز تا اینجا کافیه Herşey buracak yeter

یا

از یک تا ده بشمار Birden onacak sana

حرف اضافه (با):

حرف اضافه "با" با افزودن پسوندهای le یا la به آخر کلمات ساخته می شوند. اگر صدای ما قبل آخر کلمه i ، ü ، e یا ö باشد پسوند آخر le خواهد بود. در غیر این صورت آخر کلمات پسوند la را خواهند داشت.
نکته: در ساخت بعضی از کلمات با این پسوند نیاز به افزودن برخی صداها به کلمه قبل از پسوند می باشد. مثل «با تو» و «با ماشین» در مثال پایین.
مثال:

sen + le = seninle با تو
iyi + le = iyile با خوبی
sürü + le = sürüle با دسته
araba + la = arabayla با ماشین
kız + la = kızla با دختر
kar + la = karla با برف

مثال در جمله:

من با تو صحبت کردم Ben seninle konuşdum

یا

با ماشین اومدی؟ ? Arabayla geldimmi

جملات زیر که از ترانه های ماهسون انتخاب شده اند مثالهایی از مطالب بحث شده می باشند

در این عالم که آن را دنیا می نامند
Dünya denen bu alemde

دوستانم را در زندگی نفروختم
Dostlarımı hayatımda satmadım

با او در محیطی دیگر بزرگ شدیم
Onunla ayrı çevrelerde büyüdük

حاضرم با تو در آتش بسوزم
Yanmaya hazırım seninle ateşlerde

پسوند

کلمه بر دو گونه است: کلمه بسیط بن که فاقد پسوند است و خود معنایی را به تنهایی القا می کند
(قوش،باش) و کلمه تولیدی که ساختمان آن عبارت است از یک بن به علاوه یک یا چند پسوند .
تعداد کلمات اصلی چندان زیاد نیست. کلمات بسیط به کمک پسوندهاست که می توانند هر لحظه به
رنگی در آمده و با تغییراتی که در آنان ایجاد می شود به تعداد زیاد و متنوع کلمات جدید تولید نمایند.
مثلا از یک اسم اصلی مثل : دیل (زبان) می توان با افزودن پسوندهای مختلف کلمات زیادی ساخت:

دیل/لنمک(دیللنمک) ، دیل/ه/مک(دیله مک) ، دیل/یم(دیلیم)
دیل/مانج(دیلمانج) ، دیل/چی(دیلچی) ، دیل/چی/لیک(دیلچیلیک)
دیل/ن/چی (دیلنچی) ، دیل/باز (دیلباز) ، دیل/لی(دیللی) و ...

پسوند های فعلی و اسمی

پسوند ها بر دو گونه اند ، پسوند های فعلی و اسمی.
منظور از پسوندهای فعلی آن قسم از پسوندهاست که برای صرف فعل در وجوه و ازمنه مختلف
به کارمی روند و با افزوده شدن بر بن خود ، معانی ویژه فعلی همچون ، ماضی ، مضارع ، تعدّی ،
الزام و غیره را القا می کنند:

گل/ه/ره م(گله ره م) ، گل/دین(گلدین) ، گل/دیکده(گلدیکده) ، گل/میش/ایکن
(گلمیش ایکن) ، گل/ه/ره ک(گله ره ک) ، گل/ی/بن(گلیبن) ، گل/مه لی/ایدیم
(گلمه لی ایدیم) و ...

ملاحظه می شود که در مثالهای فوق گل بن کلمه است که با اتصال به پسوندهای فعلی ، معانی
مختلفی را از حیث زمان و وجه اجباری ، اجباری و غیره القا می کند. این نوع پسوندها را پسوندهای
فعلی می گویند.
پسوندهای اسمی آن دسته از پسوندها هستند که بر بن (اعم از اسمی و فعلی) اضافه شده و
واژه های جدیدی (اسم یا صفت) به وجود می آورند.

باش/چی(باشچی) ، قوش/چو(قوشچو) ، یا/لاق(یایلاق) ، دیل/مانج(دیلمانج)
اوز/گون(اوزگون) ، یان/یق(یانیق) ، سیل/گی(سیلگی)

پسوندها اعم از اسمی و فعلی بر دو دسته بزرگ تقسیم می شوند: پسوندهای واژه سازی و
پسوندهای جمله سازی.
پسوندهای واژه سازی برای ساختن کلمات جدید در ازا مفاهیم خارجی جدید به کار می روند
و کاربرد آنان در صرف (موروفولوژی) می باشد. پسوندهای جمله سازی برای بیان حالات مختلف
اسم و نقش و موقعیت آن در جمله به کار رفته و تقریبا به جای اعراب در زبان عربی بوده و در
جمله سازی و نحو کاربرد دارند:

اوشاغی آغلاتدی (بچه را گرفت)
اوشاغین کتابینی آلدی (کتاب بچه را گرفت)
اوشاقدان هنر اومما (از بچه توقع هنر نداشته باش)

در مثالهای فوق به ترتیب پسوندهای: ((ی – ین – دان)) بیانگر موقعیت واژه ((اوشاق)) در جمله
و نقش آن می باشند که اولی علامت مفعولی ، دومی مالکیت و سومی مفعول عنه می باشند.
به طور خلاصه: یک واژه ترکی می تواند 1- اصیل باشد 2- تولیدی باشد. واژه تولیدی از بن+یک
یا چند پسوند تشکیل یافته است. پسوند ها می تواند اسمی یا فعلی باشند و هردوی اینان یا پسوندهای
واژه سازی (اشتقاقی، تصریفی) هستند و یا پسوند های جمله سازی (نحوی). پسوندهای تصریفی،
پسوندهایی هستند که در صرف افعال به کار می روند و پسوندهای اشتقاقی پسوندهای تولیدی
می باشند که برای ساختن واژگان جدید از آنان استفاده می شود و با افزوده شدن بر بن ، اسم یا صفت
تولید می کنند.

یک تمرین ساده


یه شعر زیبا به ترکی

Ask ve kuyruklu Yildiz


gittigim bütün hekimler ayni seyleri söylediler
söz birligi etmiscesine
'ask hastaligidir bunun adi
ve çok sarsar insani bu yastan sonra'


oysa ne yalan söyliyeyim,
ben yalnizca bir kuyrukluyildiza
çarptigimi sanmistim
yasamin çikmaz sokaklarinda yürürken
yüregim bir patlamayla aydinlaninca


Akgün Akova

معنی شعر به فارسی:

تمام پزشكاني كه رفتم همه يك حرف می‌گويند
انگار كه يكي كرده باشند حرفهايشان را٬
"اين مرض بيماري عشق است
و از اين سن به بعد انسان را زياد مبتلا می‌كند"
حال آنكه من تنها می‌پنداشتم
در كوچه بن بست زندگي
ستاره اي دنباله دار به من اصابت كرد
وقتي قلبم
به انفجار نوري روشن شد

آکگون آک‌اُوا

تمرین 2


یه شعر زیبای دیگر

Seyyar Satici


Içimi sergileyecek bir vitrinim olmadi hiç.
Bir seyyar satici kiliginda sevdim seni hep.
Bu yüzden sehrin tüm caddeleri bilir askimi.


Seni mahalle aralarina bagirdim.
Kirli pestamalim anilarima siginak,
Papatya desenli tezgahim hayatimin iskeleti.
Seni, kimsesiz çocuklara bagirdim.
Cuma günleri Pazar yerine,
Aksamlari lüks semtlere.
Gece gündüz çalisip,
Kurtaracaktim güya icrada olan askimizi ya!
Nafile...iki zabita el koydu tezgahima.
Son taksitinle birlikte sen de gittin.


....


simdi bir saskin kiliginda seviyorum seni.
Ve sehrin tüm saskinlari biliyor askimi


Fahrettin Köseoglu

معنی شعر به فارسی:


فروشنده دوره‌‌گرد
هيچ‌گاه ويترينی نداشته‌ام٬
تا دلم را در آن به نمايش بگذارم.
در قامت يک فروشنده دوره‌گرد عاشق تو شدم.
از اين روست که تمام خيابانهای شهر٬
عشق مرا می‌شناسند.
تو را در ميان کوچه‌ها فرياد کردم.
دستمال کثيفم به کنج خاطره‌ها خزيده٬
و چرخ دستی‌ام٬
- با نقشهايی از گل بابونه -
تمام زندگيم بود.
تو را برای کودکان بی‌کس فرياد کردم.
روزهای جمعه به جای يکشنبه‌ها٬
و شبها به سمت بالای شهر.
شب و روز در تلاش بودم٬
تا انگار عشقِ دربندمان را رها سازم.
افسوس..... دو مامور ضبط کردند بساطم را
با آخرين قسط چرخ دستی٬ تو هم رفتی.
.............
حال٬ در قامت يک ديوانه دوستت می‌دارم.
و تمام ديوانه‌های شهر
عشق مرا می‌شناسند.

فخرالدين کوشه‌اوغلو

تمرین 3

عایشه در فروشگاه
Ayşe alışverişte

Ayşe
Afedersiniz! Portakallar kaç lira?
عذر می خواهم! پرتقال چند لیر ؟

فروشنده
Kilosu beş yüz bin lira.
کیلویی 500 هزار لیر

Ayşe
Çok pahalı değil mi?
خیلی گران نیست ؟

فروشنده
Haklısınız. Ama mevsim bitmek üzere.
حق با شماست ولی فصل آن در حال تمام شدن است.

Ayşe
Bendaha ucuz bir meyve satın almayı tercih ederim.
من ترجیح می دهم که میوه ارزان تری بخرم.

فروشنده
Anlıyorum. Size elma vereyim.
صحیح است برایتان سیب بدهم .

Ayşe
Elmalar kaça?
سیب چند هست

فروشنده
Onların kilosu iki yüz yetmiş bin Lira.
قیمت آن ها کیلویی 270 هزار لیر است

Ayşe
İkibuçuk kilo verir misiniz?
آیا می توانید 2 کیلو و نیم به من بدهید ؟

فروشنده
Buyurun hanımefendi. Başka arzunuz?
بفرمایید خانم محترم امر دیگری نداشتید ؟

Ayşe
A! evet. Biraz da üzüm almak isterim. Üzümler kaça?
اوه بله کمی هم انگور می خواهم انگور چند است ؟

فروشنده
Beşyüz elli bin lira. Ne kadar istersiniz?
550 هزار لیر چند کیلو می خواهید

Ayşe
Teşekkürler, kalsın. Sizin fiyatlarınız sanırım biraz yüksek.
نه خیلی ممنون . منصرف شدم مثل اینکه قیمت های شما کمی بالاست

رنگها در زبان ترکی استانبولی



beyaz
سفید

yeşil
سبز

siyah-kara
سیاه

mor
بنفش

kırmızı
قرمز

kahverengi
قهوه ای

sarı
زرد

pembe
صورتی

mavi
آبی

gri
خاکستری

turuncu
نارنجی

lacivert
لاجورد

حروف بی صدا:

حروفی كه به هنگام تشكيل آن ها در مجاری توليد صدا به يك مانع برخورد می كنند.به دليل بيشتر بودن تعداد نقاط تشكيل حروف بی صدا تعداد آنها از حروف صدادار در همه زبان ها بيشتر است.در تركی تركيه هم از ۲۹ حرف آلفابه ۲۱ عدد بی صداست.حروف بی صدا به تنهايی كلمه و يا هجا را تشكيل نمی دهند و نمی توانند به تنهايی تلفظ شوند.به همين دليل به هنگام شمردن آن ها به قبل و يا بعد از آن ها يك حرف صدادار اضافه می شود مانند:ef, el, es, en و در تركی:be,ce,çe,de,fe,ga,ge,he(ha),je,ke,le,me, ne,pe,re,se,te,ve,ye,ze.

توجه كنيد كه گفتن حروف مثلا به صورت em يا en در تركی اشتباه است.و به ويژه اينكه در كلمات مخفف يا سرنام تركی (kısaltma) بايد همانگونه كه در تركی گفته می شوند تلفظ شوند.مثلا كلمه BBC به دليل اين كه غير تركی است می تواند bi bi si تلفظ شود اما TR كه مخفف تركيه است بايد به صورت te re گفته شود.

حروف بی صدا بر اساس تون صدا و يا درجه تماس شان و يا نقطه ای كه در آن تشكيل می شوند در گروه دسته بندی می شوند:

۱.بر اساس تونی كه دارند:حروف b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z كه به هنگام تشكيل تارهای صوتی را می لرزانند tonlu گفته می شوند.و بقيه حروف بی صدا ç, f, h, k, p, s, ş, t را حروف tonsuz می گويند.اما tonluها در گروه tonsuz معادل هايی دارند.كه در زير می بينيد.البته حروف l,m,n,r,y اين گونه نيستند.
p-b ç-c t-d k-g f-v h-ğ s-z ş-j

۲.بر اساس درجه تماسشان:حروف b,c,ç,d,g,k,p,t ıه به هنگام تشكيل با بستن مجاری هوايی و پس از آن باز كردن يكباره تشكيل می شوند و شكل انفجاری دارند süreksiz می گيويند.حروف f,ğ,h,jl,m,n,r,s,ş,v,y,z كه در تشكيلشان مجاری هوايی به طور كامل با هم در تماس نيستند و تا حدودی باز هستند.و در هنگام تشكيل تلفظشان كمی بيشتر از süreksizها زمان می برند sürekli می می گويند.﴿در تركی جديد sürek و süre در يك معنا به معنی زمان و وقت به كار می روند﴾

۳.براساس نكته ای كه تشكيل می شوند :حروف ünsüz گاهی بر اساس جايی كه در مجاری تشكيل صدا ايجاد می شوند هم تقسيم بندی می شوند.

ویژگی های اصوات در زبان ترکی
۱.اولين ويژگی كه باعث متمايز شدن زبان تركی از ديگر زبان ها می شود هماهنگی اصوات ﴿ses uyumu﴾ است.در تركی تركيه چهار قانون در باره هماهنگی صداها وجود دارد.كه سه تا از آنها را به طور مختصر شرح می دهم:

آ﴾:هماهنگی صدادارها-قانون اول﴿هماهنگی حروف نازك و حروف خشن﴾

بر اساس اين ويژگی در زبان تركی هجاهای دارای حروف صدادار خشن﴿art,kalın﴾ شامل ﴿a,ı,u,o﴾ فقط به دنبال حروف صدادار خشن و هجاهای دارای حروف صدادار نازك ﴿ince,ön﴾ شامل ﴿e,i,ö,ü﴾ فقط به دنبال حروف صدادار نازك می آيند.مثال:soyunuz , sevgisiyle.

اگر به مثال ها توجه كنيد خواهيد ديد كه در يك كلمه تركی همه حروف صدادار﴿﴾ يا نازك و يا خشن هستند.بر همين اساس كلمات در زبان تركی به دو گروه اصلی تقسيم می شوند.اما برای اين قانون استثناهايی هم وجود دارد:

۱.در كلماتی كه در اصل از اين قانون پيروی می كنند اما به دليل رخدادهای صوتی امروز به نحو ديگری تلفظ می شوند: elma < alma, anne < ana, hani < kanı, hangi < kangı, inanmak < ınanmak

۲.وندهای daş, ken, ki, layın /leyin, mtırak, yor.مثال:
dindaş, azken, çokken, iyiyken, yoldaki, onunki, akşamleyin, sabahleyin, yeşilimtırak, biliyor

ب﴾:هماهنگی صدادارها-قانون دوم﴿هماهنگی حروف راست و حروف گرد﴾

بر اساس اين قانون در كلمه های تركی بعد از هجاهای دارای حروف صدادار راست﴿﴾ فقط هجاهای دارای همين صداها اول و بعد از هجاهای دارای حروف صدادار گرد فقط هجاهای دارای همين صداها می آينددوم.مثال برای قسمت اول:açık, sıcak; sevgi, ince
a → a, ı
e → e, i
ı → ı, a
i → i, e

مثال برای قسمت دوم duncular, unutulmayanlar, gözlerin, gülümse
o → u, a
ö → ü, e
u → u, a
ü → ü, e

﴿همانطور كه می بينيد حروف ö,o فقط در هجاهای اول می آيند.﴾

توجه:در كلمات تركی بعد از حروف صدادار راست a , ı حروف صدادار راست e , i و بعد از حروف صدادار گرد o , u حروف صدادار گرد ö , ü نمی آيند.بنابراين اينكه بگوييم "كلماتی مانند Anne , Elma قانون اول وجود ندارد اما قانون دوم رعايت می شود" اشتباه است.

در اين دو قانون يك حرف صدادار هماهنگ با حرف صداداری است كه قبل از آن در هجای پيشتر آمده است.مثلا در كلمه "sormadı" اينكه پس از صدای "o" صدای "a" آمده بر اساس قانون هماهنگی حروف صدادار گرد﴿قسمت دوم از قانون دوم﴾ و اينكه بعد از حرف"a" حرف "ı" آمده بر اساس قانون هماهنگی حروف صدادار راست ﴿قسمت اول از قانون دوم﴾ است.

همچنين در كلمات مركب اين هماهنگی اصوات وجود ندارد:delikanlı, gecekondu, Bakırköy, demirbaş, hanımeli, yelkovan.

ج﴾:هماهنگی حروف بی صدا

در كلمات تركی حروف بی صدای توندار شامل﴿b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z﴾ باهم و حروف بی صدای غيرتوندار شامل﴿ç, f, h, k, p, s, ş, t﴾ باهم می توانند بيايند.مانند: aş-çı, at-kı, iş-çi, taş-tan, Türk-çe.

ویژگی های اصوات در زبان ترکی(ترکیه ای) 2

در پست قبلی سه مورد از قوانين هماهنگی اصوات در زبان تركی را گفتم.امروز مورد چهارم و ۷ ويژگی ديگر اصوات در تركی تركيه:

د:﴾قانون هماهنگی ميان حروف صدادار و بی صدا

در كلمات تركی حروف صدادار خشن با حروف بی صدای art damak و حروف صدادار نازك به همراه حروف بی صدای ön damak می تواند بيايد.

۲.در زبان تركی حروف صدادار o , ö فقط و فقط در هجای اول می آيند﴿به استثنای وند yor در افعال﴾.كلماتی كه در آنها اين صداها در هجاهای ديگر می آيند جزو كلمات دخيل محسوب می شوند.مانند:biyografi, fizyoloji, monitör, otomobil, profesör, traktör.

۳.در زبان تركی حرف صدادار كشيده وجود ندارد.كلمات دارای صداهای بلند كلمات غيرتركی اند.مانند:câhil, mâvi, millî, nâhoş, perîşân, şâir, târîh, vazîfe.

البته بر اثر بعضی از رخدادهای صوتی در برخی كلمات تركی اين حروف پديد آمده اند.مانند ekî < pek iyi.

۴.در تركی حرف "a" نازك ﴿فتحه﴾ و " l " نازك وجود ندارد.harften, hakikate, saati, sıhhatli, şefkâtini; alkollü, hâlâ, hayâl. در اين كلمات قانون هماهنگی اصوات رعايت نمی شود.

۵.به دليل وجود نداشتن حروف عربی همزه و عين در كلمات عربی وارد شده به تركی اين حروف می افتند و تلفظ نمی شوند.bāzen, mānā, mēmur, şāir,tēsir, yâni.اگر قبل از آين حروف حرف صداداری نيامده باشد در اين صورت اين حروف كشيده تلفظ می شوند.در كلمات عربی دخيل در تركی حروف عين و همزه عربی با يك آپستروف نشان داده می شود.اما در كلمات عربی كه معادل تركی آنها رايج نيست و يا معادلی برای آنها يافت نشده است در سالهای اخير از نوشتن با آپستروف خودداری می شود.مانند:
san’at, meb’ûs, me’mûr, te’sîr, te’sîs > sanat, mebus, memur, tesir, tesis.

۶.به دليل اينكه در تركی دو صدادار به دنبال هم نمی آيند اگر بعد از كلمه ای كه به صدادار ختم می شود پسوندی بيايد كه با يك صدادار شروع می شود ميان آنها يك "y" ميانجی گذاشته می شود
مانند:iki - y - e, soru - y - u, bekle - y - en, söyle - y –ecek.

در يك كلمه دو صدادار پشت سر هم نمی آيند.مگر در كلمات دخيل:aile, ait, fail, fiil, muamele.

۷. در زبان تركی در يك هجا فقط يك صدادار می آيد.در كلمه ای كه غير از اين باشد آن كلمه دخيل است.مانند:kau-çuk, kua-för, koo-peratif, sua-re.

۸.در تركی تركيه كلمه دارای تشديد وجود ندارد.dikkat, himmet, şedde, bakkal, dükkan, millet, teşekkür.

البته كلمات Anne <ana, belli, bellemek, elli <elig استثنا هستند.

ویژگی های اصوات در ترکی (ترکیه ای)3

۹.در ريشه كلمات بيش از دو حرف بی صدا در كنار هم نمی تواند بيايد.كلماتی نظير Elektrik, kontrol, quartz, sfenks, strateji, thyssen از زبانهای غربی وارد تركی شده اند.دقت كنيد كه در كلماتی مثل Türkçe, sertlik از سه حرف بی صدايی كه در كنار هم آمده اند، دو حرف مربوط به ريشه كلمه و حرف ديگر مربوط به پسوند است.

۱۰.كلمات و هجاهای تركی با دو حرف بی صدا شروع نمی شوند.blok, bravo, grup, klâsik, kral, kontrat, spor, stop, stres, plâj, program, tren از زبانهای ديگر وارد شده اند.البته در زبان گفتار ميان دو حرف بی صدا يك حرف صدادار قرار داده می شود.kıral, sipor, tiren و ...

۱۱.كلمات تركی با حروف c, ğ, l, m, n, ñ, r, z آغاز نمی شوند.كلمات موجود در زبان كودكان﴿cici, mama, meme, ninni و ...﴾ و كلمات ne و كلماتی كه از ne درست شده اند﴿nasıl (<ne asıl), ne, neden, nere, nereden, nereye, nice, niçin, nine, nitelik﴾ استثنا هستند.

۱۲.حروف b, c, d, g در پايان كلمات تركی يافت نمی شوند.در كلمات دخيل اين حروف به معادلهای خشن خود يعنی p, ç, t, k تبديل می شوند:
Ahenk < âheng, fert < ferd, ihraç < ihrâc, kitap < kitâb, kalp <kalb

اگر به اين كلمات پسوندی كه با يك حرف صدادار شروع می شود اضافه گردد حروف بی صدای خشن تبديل به معادلهای نرم خود می شوند.ihtiyâc > ihtiyaç > ihtiyacı; mektûb > mektup > mektuba.همچنين كلماتی مثل Ad, sac, od, öd استثنا هستند.

۱۳.در كلمات تركی حروف f, h, j, v وجود ندارند.كلمات filiz ، vicdan ، pijama دخيل هستند.حرف j در زبان گفتاری مردم c تلفظ می شود.حرف v كه در برخی كلمات تركی وجود دارد يا تبديل شده b و يا g/ğ هستند و يا در مثال vur بعدا به كلمه اضافه شده اند.öfke <öbke، hani < kanı، ev < eb، vur <ur

۱۴.در پايان هجاها و كلمات تركی به غير از جفت های بی صدای زير گروه های بيصدا يافت نمی شود:

lç, lk, lp, lt مانند : ölç; ilk, kalk; alp, kulp; alt, bunalt, salt.
nç, nk, nt مانند : dinç, genç, gülünç, sevinç; denk; ant, kunt.
rç, rk, rp, rs, rt مانند : sürç, burç; bark, görk, Türk; sarp, serp; sars, pars, ters;art, kart, kurt, ört, yırt, yurt,yoğurt.
st مانند : ast, üst.

كلمات Aşk, arş, çift, disk, felç, film, fötr, harf از زبان های ديگر وارد شده اند.

در كلمات عربی و فارسی ای كه هماهنگ با اين ويژگی نيستند، در ميان دو حرف بی صدا يك حرف صدادار قرار داده می شود كه به هنگام اضافه شدن پسوند و يا كلمه ای ديگر اين حرف می افتد.مانند:
akıl (< akl) - aklı, fikir (<fikr) - fikre, ömür (<ömr) - ömrü

۱۵.حرف بی صدای I مخصوص زبان تركی است.در اكثريت قريب به اتفاق زبانهای غربی و عربی و فارسی اين حرف وجود ندارد.كلمات ılık, sıcak, yıldırım تركی هستند.

۱۶.در كلمات تقليدی از طبيعت هيچ محدوديتی از نظر ويژگی های فوق الذكر وجود ندارد.اين كلمات می توانند با هر حرفی شروع شوند و به پايان برسند و در خود هر حرفی داشته باشند.اين كلمات به عنوان كلمات تركی پذيرفته شده اند:dank, fıs fıs, fingirti, fiskos, fokurtu, hışırtı, hoppala, horultu

۱۷.در كلمات زبان كودكانه هم ويژگی های صوتی مورد بررسی قرار نمی گيرند:
baba, bibi, cici, dede, lala, kaka, nene, mama, meme,...

كلماتی كه از زبانهای ديگر وارد تركی شده اند با يك يا چند ويژگی صوتی تركی هماهنگ نيستند.در نتيجه كسانی كه آگاه به اين ويژگی ها هستند بدون نگاه كردن به ديكشنری ﴿به استثنای كلماتی كه تصادفا با اين قوانين هماهنگ هستند﴾ متوجه تركی بودن يا نبودن آن آنها خواهند شد.

Bir türkçe atasözü:
3 kurşluk insana 5 kuruçluk değer verirsen seni 2 kuruşa satarmış

صداشناسی
صدا
كوچكترين جز هر زبان را كه قابل تجزيه به اجزاي ديگر نيست را صدا گويند.اگر بپذيريم كه زبان از صداهاي آن تشكيل مي‌شود و همچنين اينكه ابتدا سخن گفتن و سپس نوشتن به ميان آمد مي‌توانيم به اهميت صداها در زبان پي ببريم.صداها كه به تنهايي معنايي ندارن با هم‌ديگر هجاها و هجاها با هم‌ديگر كلمه‌ها و كلمه‌ها هم با هم‌ديگر جملات را تشكيل مي‌دهند.


تشكيل صداها
هنگامي كه هوا از شش‌ها بيرون داده مي‌شود و از مجاري ناي و دهان و بيني گذشته و ارگان‌هاي تنفسي به مم‌ديگر نزديك يا يا تنگ و برجسته مي‌شوند صدا تشكيل مي‌شود.
به دليل محدود بودن امكان‌هاي حنجره‌اي در انسان صداهايي هم كه انسان مي‌تواند دربياورد محدود است.با اين‌:ه بسياري از صداهاي زبان‌هاي مختلف با يك‌ديگر مشترك‌اند ولي در عين حال بعضي صداها فقط مخصوص يك يا چند زبان هستن. مانند: ñ, ı(نون غنه) , ö , ü براي تركي و حرف عين براي عربي.به دليل لين‌كه حروف ç , ı , ö , ş , ü مخصوص تركي هستند و نوشتن اين حرف‌ا مستلزم نصب چند نرم‌افزار كوچك در ويندوز هست از اين‌رو گاهي نزديك‌ترين حرف‌ها به اين‌ها (c, i , o, s ,u) را در هنگام نوشتن مي‌نويسند.

هر زباني صدهاي مخصوص به خود را دارد.زماني‌ كه كودك در مرحله زبان باز كردن است كم‌كم صداهايي را كه مي‌شنود را تقليد كرده و حنجره او با آن‌ها پرورش مي‌يابد.بعد از اين دوره شكل‌دهي به صداها با توان بيشتر انجام مي‌پذيرد.


رابطه صدا و حرف و الفبا
نماد صدا در نوشتار حرف است.در تركي ميان صدا و حرف رابطه‌اي متوازن يا متساوي برقرار است.همان‌طور كه يك صدا با يك حرف نشان داده مي‌شود، به هنگام خواندن يك حرف نيز تنها يك صدا از دهان خارج مي‌شود.يعني صداهايي مانند a , b , c , d در نوشتار فقط با يك حرف نشان داده مي‌شود.در زبان آلماني صداي "ش" با حروف sch نشان داده مي‌شود كه اين وضعيت در تركي وجود ندارد.مثلا در كلمه Türk چهار صدا و در نتيجه چهار حرف وجود دارد.اساس زبان صداست.يك صدا در زبان‌هاي مختلف با حروف متفاوتي نشان داده مي‌شود.چيزي كه متغير است نه صدا كه حرف است.مثلا صداهاي زبان تركي از ابتدا تا كنون با الفباهاي كؤك‌تورك تا الفباي لاتين نوشته مي‌شود در حاليكه صداها همان صداهاي سابق هستند.

در تركي تركيه‌اي به حروف الفبا كه از ترتيب نماد صداها تشكيل مي‌شود آلفابه(alfabe) گفته مي‌شود كه از ابتداي حروف α (آفا) و β (بتا) به ميان آمده است.بعضي از زبان‌شناسان با اين توجيه كه در كلمه الفاي عربي از حروف الف و باء تشكيل مي‌شود امروز از كلمه abece (آ‌ب‌ج) استفاده مي‌كنند.
سيستم رسمي موردقبول ملت‌ها براي آموزش و انتشارات را الفباي رسمي گويند.براي از بين بردن شلوغي نماها در الفباهاي رسمي بيشتر مواقع صداهايي كه به يكدگير نزديك هستن را با هدف آسان‌تر كردن زبان با يك نماد نوشته و آن‌ها را به كم‌ترين مقدار ممكن كاهش مي‌دهند.به عبارت ديگر الفياي رسمي هيچ‌گاه نمي‌تواند همه صداهاي زبان را نشان بدهد.به همين دليل زيان‌شناسان از الفباي علمي و يا الفباي ترانسكريپسيون استفاده مي‌كنند كه براي نشان دادن همه اصوات زبان و بررسي لهجه‌هاي يك زبان به كار مي‌رود.

الفبای ترکی استانبولی

الفبای ترکی استانبولی با حروف لاتین می باشد و دارای تفاوتهایی نسبت به الفبای لاتین سایر زبانها می باشد. آن شامل 29 حرف است.

A مثل: (آدم) adam
صدای ( آ)

M مثل: (مدرسه) mektep
صدای ( م)

B مثل: (صلح) barış
صدای ( ب)

N مثل: (نفس) nefes
صدای ( ن)

C مثل: (جان) can
صدای (ج)

O مثل: (افتخار) onur
صدای ضمه یا همان O انگلیسی

Ç مثل: (سریع) çabuk
صدای ( چ)

Ö مثل: (مرگ) ölüm
این هم یکی از حروف اختصاصی ترکی است.اما تلفظ آن شبیه تلفظ حرف o در کلمه world است.مانند söyle(بگو)

D مثل: (آهن) demir
صدای ( د)

P مثل: (انگشت) parmak
صدای ( پ)

E مثل: (دست) el - (قبیله) el
کسره و البته این حرف هم برای صدای کسره و هم برای صدای فتحه به کار می رود.در بسیاری از کلمات ترکی ترکیه صدای فتحه و کسره شبیه هم تلفظ می شود.در این باره که آیا در ترکی قدیم کسره و یا فتحه وجود نداشته نظر قطعی وجود ندارد.

R مثل: (رویا) rüya
صدای ( ر)

F مثل: (کارخانه) fabrika
صدای ( ف)

S مثل: (زرد) sarı
صدای ( ز)

G مثل: (شب) gece
صدای ( گ)

Ş مثل: (آبشار) şelale
صدای ( ش)

Ğ مثل: (معلم) öğretmen
صدای ( غ )(که گاهی به صورت ی و گاهی اصلا تلفظ نمی شود)مانندağız(دهان)

T مثل: (داس) tırpan
صدای ( ت)

H مثل: (خبر) haber
صدای ( ه - ح )

U مثل: (پرواز) uçuş
صدای ( او) در برخی موارد ( یو )

I مثل: (کارگر) ırgat
این حرف یکی از حروفی است که تقریبا مختص زبان های ترکی است.مانند batı(غرب) که ( ای ) ساکن را میدهد
مثل حرف ( ع ) تلفظ می شود مثلا تلفظ کارگر در استانبولی می شود عرقات به صورت ساکن

Ü مثل: (وطن) ülke
این حرف در زبان های فرانسه و آلمانی و بعضی دیگر از زبان ها وجود دارد.مانند ünlü(مشهور)
صدای این حرف صداییست مابین ( O ) انگلیسی و او در فایل صوتی ذکر گردیده است

İ مثل: (انسان) insan
صدای ( ای) کشیده

V مثل: (دارایی) varlık
صدای ( واو )

J مثل: (ژاله) jale
صدای ( ژ )

Y مثل: (دروغ) yalan
صدای ( حرف ی یا همون یا)

K مثل: (مقابل) karşı
صدای( ک) (که تلفظ های گوناگونی دارد گاهی به صورت نازک و گاهی به صورت ضخیم)مانند kaş(ابرو)

Z مثل: (ظلم) zulüm
صدای ( ز )

L مثل: (بندر) liman
صدای ( ل)

1- کلمه el اگر با صدای اَ تلفظ شود دست و اگر با اِ تلفظ شود قبیله معنی می دهد.

2- در ترکی استانبولی هیچ کلمه ای با این حرف آغاز نمی شود و اکثرا در وسط کلمه میاید. البته به ندرت صدای (غ) می دهد.

3- در ترکی استانبولی صدای خ وجود ندارد و کلمات دارای صدای (خ) با صدای (ه) تلفظ می شوند.

4- این صدا، ما بین (ای) کشیده و (اِ) قرار دارد و اکثر کوتاه تلفظ می شود مثل همون مثال.

5- در ترکی استانبولی بسیاری از کلمات که در زبان آذری به صورت (ق) تلفظ می شوند، با صدای (ک) تلفظ می شوند. مثلkalem که به معنی قلم میباشد. ضمنا توجه داشته باشید که صدای (ک) در کلمه "kitab" به صورتی دیگر تلفظ می شود.

6- این حرف ما بین (اُ) و (او) قرار دارد و هنگام تلفظ لبها بیشتر به طرفین باز می شوند.

7- این صدا ما بین (او) کشیده و (اُ) کوتاه تلفظ می شود و هنگام تلفظ لبها بیشتر به طرفین باز می شوند.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
فایل صوتی تکرار این حروف
Alefba.wav - File Shared from Box - Free Online File Storage
ممکن است در حین تکرار به حروف دیگری بر خورد کنید که تماما اینها هستند

آدم ------------(A) adam
صلح -------------(B) barış
جان ------------(C) can
سریع ------------(Ç) çabuk
آهن ------------(D) demir
E)دست ------ el طایفه -------- el
کارخانه ------------(F) fabrika
شب ------------(G) gece
معلم -------------(Ğ) öğretmen
خبر --------------(H) haber
کارگر -------------(I) ırgat
انسان -------------(İ) insan
ژاله ------------(J) jale
مقابل ------------(K) karşı
بندر ------------(L) liman
مدرسه ------------(M) mektep
نفس -------------(N) nefes
افتخار -------------(O) onur
مرگ ------------(Ö) ölüm
انگشت -------------(P) parmak
باد ------------(R) rüzgar
زرد -------------(S) sarı
آبشار -------------(Ş) şelale
داس -------------(T) tırpan
پرواز ------------(U) uçuş
وطن ------------(Ü) ülke
دارایی ------------(V) varlık
دروغ ------------(Y) yalan
زهر ------------(Z) zehir

نکات پایه گرامری(ضمایر)

ضمایر Zamirler :
ضمایر شخصی فاعلی : Şahıs Zamirleri
من .......... ben
تو .......... sen
او .......... o
ما .......... biz
شما .......... siz
آنها، ایشان .......... onlar

ضمایر شخصی مفعولی : Nesnel Zamirleri
مرا، به من .......... beni, bana
ترا، به تو .......... seni, sana
او را، به او .......... onu, ona
ما را، به ما .......... bizi, bize
شما را، به شما .......... sizi, size
آنها را، به آنها .......... onları, onlara

ضمایر ملکی : İyelik Zamirleri
مال من .......... benim
مال تو .......... senin
مال او .......... onun
مال ما .......... bizim
مال شما .......... sizin
مال آنها .......... onların

کاربرد ضمایر با شکل افعال
کاربرد این ضمایر در جملات با اشکال خاص افعال و سایر کلمات از جمله اسمها همراه هستند. مثالهای زیر کاربرد این ضمایر را به خوبی روشن خواهد نمود.

ضمایر فاعلی
من می روم .......... Ben gidiyorum
تو می روی .......... Sen gidiyorsun
او می رود .......... O gidiyor
ما می رویم .......... Biz gidiyoruz
شما می روید .......... Siz gidiyorsunuz
آنها می روند .......... Onlar gidiyorlar

ضمایر مفعولی
مرا نزن .......... Beni vurma
ترا نمی زنم .......... Seni vurmuram
او را نزن .......... Onı vurma
ما را نزنید .......... Bizi vurmayın
شما را نمی زنیم .......... Sizi vurmuruz
آنها را نزنید .......... Onları vurmayın

ضمایر ملکی
سرنوشت من .......... Benim kaderim
سرنوشت تو .......... Senin kaderin
سرنوشت او .......... Onun kaderi
سرنوشت ما .......... Bizim kaderimiz
سرنوشت شما .......... Sizin kaderiniz
سرنوشت آنها .......... Onların kaderi

شکل دوم ضمایر مفعولی

نکته: برخی جملات به صورت امری می باشند که در آینده مورد بحث قرار خواهند گرفت.
فعلا کاربرد ضمیر مورد نظر است.
قلم را به من بده .......... Kalemi ver bana
قلم را به تو می دهم .......... Kalemi verrem sana
قلم را به او بده .......... Kalemi ver ona
قلم را به ما بده .......... Kalemi ver bize
قلم را به شما می دهم .......... Kalemi verrem size
قلم را به آنها بده .......... Kalami ver onlara

نکته2: نوع دیگری از ضمیر ملکی وجود دارد که با افزودن kı- یا ki- ساخته می شود .
مال من .......... Benimki
مال تو .......... Seninki
مال او .......... Onunkı
مال ما .......... Bizimki
مال شما .......... Sizinki
مال آنها .......... Onlarınkı


و اما فایل صوتی ...

این مثال ها در فایل آپلود شده صوتی تکرار خواهند شد . لطفا برای یادگیری بهتر بعد از تکرار فایل شما نیز تکرار کنید.

Ben seni onlarda gördüm
من تو را در خانه آنها دیدم.

Biz yarın ailemizlerle size geliyoruz
ما فردا با خانواده هایمان به خانه شما می آییم.

Ben senin tarafından ona mektup yazdım
من از طرف تو به او نامه نوشتم.

Sen benim adımı biliyorsun
تو اسم مرا میدانی.

Siz bize onların adını söylemediniz
شما اسم آنها را به ما نگفتید.

Kimin kitapı kayıp olmuş? – Benimki
کتاب چه کسی گم شده است ؟ - مال من.

صفات:
صفات در زبان ترکی قبل از اسم می آیند و بر چند نوع می باشند:
صفت مطلق: صفتی است که به صورت ثابت در فرهنگ لغات قرار دارد و با آمدن قبل از اسم در واقع آن را تعریف می کند. مثال:
güzel (زیبا) , kötü (بد) , az (کم) , çok (زیاد)
صفت برتر: این نوع صفت با افزودن پیشوند daha ، که خود دارای معنی می باشد، به قبل از صفت مطلق ساخته می شود. مثال:
daha güzel (زیباتر) , daha kötü (بدتر) , daha az (کمتر) , daha çok (بیشتر)
صفت برترین: این نوع صفت با افزودن پیشوند en به قبل از صفت مطلق ساخته می شود. مثال:
en güzel (زیباترین) , en kötü (بدترین) , en az (کمترین) , en çok (بیشترین)
نکته اول: نوع خاصی از صفت وجود دارد که از مصدر فعل یا اسم ساخته می شود و در فرهنگ لغات به ندرت یافت می شوند. بلکه بسته به موقعیت این نوع صفت ساخته می شود. این صفت با افزودن li یا lı به مصدر ساخته می شود. البته باید دقت داشت که هنگام ترکیب ek - آخر مصدر حذف می شود. مثال:
ـ در زیر yetenek به معنی توانایی که خود اسم می باشد در ترکیب با lı به صورت yeteneklı به معنی توانا در آمده است:
yetenek + lı = yeteneklı
ـ در زیر yemek به معنی خوردن که خود فعل می باشد در ترکیب با li به صورت yemeli به معنی خوردنی در آمده است:
yemek + li = yemeli
نکته دوم: نوع خاصی از صفات همچون çok و fazla هر دو به معنی زیاد می توانند بر سر صفات دیگر آمده و نشان دهنده تاکید بیشتر بر آن صفت باشند. مثال:
ـ صفت çok به معنی "زیاد" وقتی همراه با صفت güzel به معنی "زیبا" میاید با هم معنی "خیلی زیبا" را می دهند.
ـ صفت fazla هم به معنی "زیاد" وقتی همراه با صفت güzel به معنی "زیبا" میاید با هم معنی "خیلی زیبا" یا "بیش از حد زیبا" را می دهند.
جمع بستن صفت و اسم: برای جمع بستن هم صفت و هم اسم از پسوندها ی ler - یا lar - استفاده می شود. مثال:
dağ کوه + lar =
dağlar کوهها

çiçek گل + ler =
çiçekler گلها

güzel زیبا + ler =
güzeller زیباها

acı تلخ + lar =
acılar تلخی ها

جملات زیر مثالهایی از مطالب بحث شده می باشد.

Bu guzel çiçek solmağa gidiyor
این گل زیبا می خواهد پزمرده شود.

Sen güzellerün en güzelı olmuşsun
تو زیباترین زیباها شده ای.

Bu kadar yeter,daha kötü olmak istemiyorum
آنقدر بسه, دیگه نمی خواهم بدتر بشه.

O gerçekden her işe yetenekli
او واقعا برای انجام هر کاری تواناست.

O dağların arkasında büyük bir şehir var
پشت آن کوهها شهر بزرگی قرار دارد.

Yoruldum iki yüzlü insanlardan
از انسانهای دو رو خسته شدم.

حروف اضافه
توجه: اول یک نکته درباره یک وِیژگی که منحصر به فرد زبان ترکی است بگویم: در زبان ترکی هیچ حرف اضافه ای کلمه مستقل نیست و تماما به کلمات دیگر می پیوندند. یعنی حروف اضافه در اشتقاق با کلمات دیگر دارای معنی شده و معنی آن کلمه را نیز تغییر می دهند. توضیحات بعدی این مسئله را کاملا مشخص خواهد کرد.

حرف اضافه مفعولی (را):
حرف اضافه "را" با افزودن صداهای u ، ü و i یا ı به آخر کلمات ساخته می شوند. اگر صدای ما قبل آخر کلمه ö ، o ، u و یا ü باشد صدای آخر ü یا u خواهد بود. در مابقی کلمات صدای آخر i یا ı خواهد بود.
البته توجه داشته باشید که اگر صدای آخر کلمه خود جزو حروف صدادار باشد در ساخت مفعول صدای n قبل از یکی از صداهای مفعولی استفاده می شود، مثل "او را" در زیر.

مثال:
o + u = onu او را
yol + u = yolu راه را
bülbül + ü = bülbülü بلبل را
sürü + ü = sürünü دسته را
sen + i = seni تو را
dil + i = dili زبان را
kız + ı = kızı دختر را
kitap + ı = kitapı کتاب را

مثال در جمله:

من او را دیدیم Ben onu gördüm

یا

من تو را دیروز دیدم Ben seni dün gördüm

حرف اضافه (از):
حرف اضافه "از" با افزودن پسوند den یا dan به آخر کلمات ساخته می شوند. اگر صدای ما قبل آخر کلمه i ، ü ، e یا ö باشد پسوند آخر den خواهد بود. در غیر این صورت آخر کلمات پسوند dan را خواهد داشت.

مثال:
yol + dan = yoldan از راه
nur + dan = nurdan از نور
kız + dan = kızdan از دختر
bülbül + den = bülbülden از بلبل
bir + den = birden از یک
kör + den = körden از کورمثال در جمله:

من از این راه آمدم Ben bu yoldan geldim

یا

از یک تا ده بشمار Birden onacak sana

حرف اضافه (به):
حرف اضافه "به" با افزودن صداهای e (با تلفظ اَ ) یا a به آخر کلمات ساخته می شوند. اگر صدای ما قبل آخر کلمه i ، ü ، e یا ö باشد صدای آخر e خواهد بود. در غیر این صورت آخر کلمات صدای a را خواهند داشت.
البته توجه داشته باشید که اگر صدای آخر کلمه خود جزو حروف صدادار باشد در ساخت مفعول صدای y قبل از صدای اضافه ساز استفاده می شود، مثل "به زنده" در زیر.

مثال:
ev + e = eve یه خانه
dil + e = dile به زبان
diri + e = diriye به زنده
yol + a = yola به راه
kız + a = kıza به دختر
kar + a = kara به برف

مثال در جمله:

من به خانه رفتم Ben getim eve

یا

دارم به برف نگاه می کنم Kara bakiyorum


جملات زیر مثالهایی از مطالب بحث شده می باشند:

من او را سالها منتظر شدم
Ben onu yıllarca bekledim

عزراییل زیبا و زشت را نمی شناسد
Azrail tanımaz güzel çirkini

از دور دستها می آیم مادر
Uzaklardan geliyorum le daye

از کجا در برابرم ظاهر شدی؟
Sen nerden çıkdın karşıma?

تو هم به وطن بر میگردی؟
Sende mi gidiyorsun memlekete?

اسمم به ولخرجی مشهور شده است
Hovardaya çıkış adım

حروف اضافه

توجه: اول یک نکته درباره یک وِیژگی که منحصر به فرد زبان ترکی است بگویم: در زبان ترکی هیچ حرف اضافه ای کلمه مستقل نیست و تماما به کلمات دیگر می پیوندند. یعنی حروف اضافه در اشتقاق با کلمات دیگر دارای معنی شده و معنی آن کلمه را نیز تغییر می دهند. توضیحات بعدی این مسئله را کاملا مشخص خواهد کرد.
حرف اضافه (در):
حرف اضافه "در" با افزودن پسوندهای de و da به آخر کلمات ساخته می شوند. اگر صدای ما قبل آخر کلمه i ، ü ، e یا ö باشد پسوند آخر de خواهد بود. در مابقی کلمات پسوند آخر da خواهد بود.
نکته: اگر کلمه فقط از یک حرف صدادار تشکیل شده باشد نیاز به یک مصوت(ترجیحا n) قبل از گرفتن این پسوند خواهد داشت. مثل «در او» در مثال پایین.

مثال:
o + da = onda در او
yol + da = yolda در راه
çöl + de = çölde در بیرون
sürü + de = sürüde در دسته
sen + de = sende در تو
dil + de = dilde در زبان
kız + da = kızda در دختر
kitap + da = kitapda در کتاب

مثال در جمله:

من عشق را در او پیدا کردم Ben sevgini onda buldum

یا

من تو را دیروز در جاده دیدم Ben seni dün yolda gördüm

حرف اضافه (تا):

حرف اضافه "تا" با افزودن پسوند cek یا cak به آخر کلمات ساخته می شوند. اگر صدای ما قبل آخر کلمه i ، ü ، e یا ö باشد پسوند آخر cek خواهد بود. در غیر این صورت آخر کلمات پسوند cak را خواهد داشت.

نکته: به صداهای قبل از پسوند و آخر کلمات دقت کنید. مثل«تا راه» یا «تا خانه» و ....
مثال:

yol + cak = yolacak تا راه
bura + cak = buracak تا اینجا
son + cak = sonacak تا آخر
ev + cek = evecek تا خانه
bir + cek = birecek تا یک
çöl + cek = çölecek تا بیرون

مثال در جمله:
همه چیز تا اینجا کافیه Herşey buracak yeter

یا

از یک تا ده بشمار Birden onacak sana

حرف اضافه (با):

حرف اضافه "با" با افزودن پسوندهای le یا la به آخر کلمات ساخته می شوند. اگر صدای ما قبل آخر کلمه i ، ü ، e یا ö باشد پسوند آخر le خواهد بود. در غیر این صورت آخر کلمات پسوند la را خواهند داشت.
نکته: در ساخت بعضی از کلمات با این پسوند نیاز به افزودن برخی صداها به کلمه قبل از پسوند می باشد. مثل «با تو» و «با ماشین» در مثال پایین.
مثال:

sen + le = seninle با تو
iyi + le = iyile با خوبی
sürü + le = sürüle با دسته
araba + la = arabayla با ماشین
kız + la = kızla با دختر
kar + la = karla با برف

مثال در جمله:

من با تو صحبت کردم Ben seninle konuşdum

یا

با ماشین اومدی؟ ? Arabayla geldimmi

جملات زیر که از ترانه های ماهسون انتخاب شده اند مثالهایی از مطالب بحث شده می باشند

در این عالم که آن را دنیا می نامند
Dünya denen bu alemde

دوستانم را در زندگی نفروختم
Dostlarımı hayatımda satmadım

با او در محیطی دیگر بزرگ شدیم
Onunla ayrı çevrelerde büyüdük

حاضرم با تو در آتش بسوزم
Yanmaya hazırım seninle ateşlerde

پسوند

کلمه بر دو گونه است: کلمه بسیط بن که فاقد پسوند است و خود معنایی را به تنهایی القا می کند
(قوش،باش) و کلمه تولیدی که ساختمان آن عبارت است از یک بن به علاوه یک یا چند پسوند .
تعداد کلمات اصلی چندان زیاد نیست. کلمات بسیط به کمک پسوندهاست که می توانند هر لحظه به
رنگی در آمده و با تغییراتی که در آنان ایجاد می شود به تعداد زیاد و متنوع کلمات جدید تولید نمایند.
مثلا از یک اسم اصلی مثل : دیل (زبان) می توان با افزودن پسوندهای مختلف کلمات زیادی ساخت:

دیل/لنمک (دیللنمک) ، دیل/ه/مک (دیله مک) ، دیل/یم (دیلیم)
دیل/مانج (دیلمانج) ، دیل/چی (دیلچی) ، دیل/چی/لیک (دیلچیلیک)
دیل/ن/چی (دیلنچی) ، دیل/باز (دیلباز) ، دیل/لی (دیللی) و ...

پسوند های فعلی و اسمی

پسوند ها بر دو گونه اند ، پسوند های فعلی و اسمی.
منظور از پسوندهای فعلی آن قسم از پسوندهاست که برای صرف فعل در وجوه و ازمنه مختلف
به کارمی روند و با افزوده شدن بر بن خود ، معانی ویژه فعلی همچون ، ماضی ، مضارع ، تعدّی ،
الزام و غیره را القا می کنند:

گل/ه/ره م (گله ره م) ، گل/دین (گلدین) ، گل/دیکده (گلدیکده) ، گل/میش/ایکن
(گلمیش ایکن) ، گل/ه/ره ک (گله ره ک) ، گل/ی/بن (گلیبن) ، گل/مه لی/ایدیم
(گلمه لی ایدیم) و ...

ملاحظه می شود که در مثالهای فوق گل بن کلمه است که با اتصال به پسوندهای فعلی ، معانی
مختلفی را از حیث زمان و وجه اجباری ، اجباری و غیره القا می کند. این نوع پسوندها را پسوندهای
فعلی می گویند.
پسوندهای اسمی آن دسته از پسوندها هستند که بر بن (اعم از اسمی و فعلی) اضافه شده و
واژه های جدیدی (اسم یا صفت) به وجود می آورند.

باش/چی (باشچی) ، قوش/چو (قوشچو) ، یا/لاق (یایلاق) ، دیل/مانج (دیلمانج)
اوز/گون (اوزگون) ، یان/یق (یانیق) ، سیل/گی (سیلگی)

پسوندها اعم از اسمی و فعلی بر دو دسته بزرگ تقسیم می شوند: پسوندهای واژه سازی و
پسوندهای جمله سازی.
پسوندهای واژه سازی برای ساختن کلمات جدید در ازا مفاهیم خارجی جدید به کار می روند
و کاربرد آنان در صرف (موروفولوژی) می باشد. پسوندهای جمله سازی برای بیان حالات مختلف
اسم و نقش و موقعیت آن در جمله به کار رفته و تقریبا به جای اعراب در زبان عربی بوده و در
جمله سازی و نحو کاربرد دارند:

اوشاغی آغلاتدی (بچه را گرفت)
اوشاغین کتابینی آلدی (کتاب بچه را گرفت)
اوشاقدان هنر اومما (از بچه توقع هنر نداشته باش)

در مثالهای فوق به ترتیب پسوندهای: ((ی – ین – دان)) بیانگر موقعیت واژه ((اوشاق)) در جمله
و نقش آن می باشند که اولی علامت مفعولی ، دومی مالکیت و سومی مفعول عنه می باشند.
به طور خلاصه: یک واژه ترکی می تواند 1- اصیل باشد 2- تولیدی باشد. واژه تولیدی از بن+یک
یا چند پسوند تشکیل یافته است. پسوند ها می تواند اسمی یا فعلی باشند و هردوی اینان یا پسوندهای
واژه سازی (اشتقاقی، تصریفی) هستند و یا پسوند های جمله سازی (نحوی). پسوندهای تصریفی،
پسوندهایی هستند که در صرف افعال به کار می روند و پسوندهای اشتقاقی پسوندهای تولیدی
می باشند که برای ساختن واژگان جدید از آنان استفاده می شود و با افزوده شدن بر بن ، اسم یا صفت
تولید می کنند.

رنگها در زبان ترکی استانبولی




beyaz
سفید

yeşil
سبز

siyah-kara
سیاه

mor
بنفش

kırmızı
قرمز

kahverengi
قهوه ای

sarı
زرد

pembe
صورتی

mavi
آبی

gri
خاکستری

turuncu
نارنجی

lacivert
لاجورد

مقايسه اي كوتاه ميان تركي آذربايجاني و تركي استانبولي


در اين مقاله كوتاه قصد داريم مقايسه كوتاهی بين دو لهجه تركی يعنی آذربياجانی و آناطولی (استانبولی) انجام دهيم.تركی استانبولی مدرن امروز زبان مردم تركيه و همچنين زبان رسمی آنهاست. تركی آذری هم زبان آذربايجانيهاييست كه اكثرا (حدود 30 ميليون) در شمالغربی ايران و بخشهايی از جنوب و شمالشرقی ايران زندگی ميكنند و البته زبان رسمی جمهوری آذربايجان تازه استقلال يافته.



قصد ما در اين پست پرداختن به اين مقوله كه چرا 30 ميليون ترك آذری ايرانی از حق خواندن و نوشتن به زبان خودشان نيستند؟ وچرا تا كنون هيچ تشكيلاتی ايجاد نشده تا زبان تركی را در ايران به طور قاعده مند ارائه دهد؟نيست بلكه می خواهيم دو زبان تركی آذری و تركی آناطولی مدرن كه هم اكنون در دو كشور تركيه و آذربايجان رسميت دارند را با يكديگر مقايسه كنيم.



زبانهای تركی آذری و تركی استانبولی هر دو دارای ريشه اوغوزی هستند.اين دو زبان به همراه تركمنی (زبان مردمی كه در جمهوری تركمنستان و شمالشرق ايران زندگی می كنند) گروه اغوز يا غربی را از خانواده زبانهای تركی (لهجه های آذری و استابولی و تركمنی و اوزبكی و قزاقی و قرقيزی و ...) تشكيل می دهند.



>تفاوتهای كه بين اين دو لهجه به وجود آمده را می توان در قرنهای 13 تا 19 ميلادی دانست.در واقع تفاوتهای بسيار اندكی بين اين دو لهجه وجود دارد تا جايی كه مردم ترك اين سه كشور شعرای نامی آذربايجانی را ازجمله نسيمی و قاضی و برهان الدين و فضولی و ... و داستانهای دده قورقود و كوراغلو را به طور مشترك از آن خود و جزو فرهنگشان می دانند.در بخشهايی از دو كشور اين تفاوتها در قرن نوزدهم به دليل توسعه زبانی و تاثيرپذيری از زبانهای خارجی بيشتر شد.



1.اورتوگرافی و فونولوژی
از سال 1928 الفبای عربی مورد استفاده در هر دو كشور به لاتين تغيير يافت.اما اين الفبا مجددا در 1939 درآذربايجان به سيريليك تغيير يافت كه تا سال 1991 مورد استفاده قرار می گرفت.در سال 1991 الفبای لاتين جديد در آذربايجان بر پايه الفبای مورد استفاده در تركيه جايگزين سيريليك شد.اما در آذربايجان 3 حرف بيشتر وجود دارد.q(ق) كه معادل آن در تركيه k و g هست و x(خ) كه معادل آن در تركيه k و h است و ə كه گاهی معادل e در تركيه است.(فتحه در تركی استانبولی وجود ندارد)
تفاوت در تلفظ : تغيير -u- تركيه ای به -o- آذربايجانی
فارسی تركی استانبولی تركی آذری
لب dudak(دوداك) dodaq/dodax(دداخ)
بيدار شو uyan (اويان) oyan(ايان)

تغيير -ü- تركيه ای به -ö- آذربايجانی
بزرگ büyük(بويوك) böyük(بيوك)
زيبا güzel(گوزل) gözəl(گزل)

تغيير در حرف قبل از -v-
صياد avçı(آوچی) ovçu(اوچو)
خرگوش tavşan(تاوشان) dovşan(دوشان)

تغيير -ü- تركيه ای به -i- آذربايجانی
كوچك küçük(كوچوك) kiçik(كيچيك)

بسياری از كلمات دخيل عربی و فارسی در تركی استانبولی در هنگام تلفظ با تلفظ آنها در تركی آذربايجانی تفاوت دارند.
قلب kalb(كالب) qəlb/gəlb(قلب)
معلم muallim(موآلليم) müəllim(موعلليم)

در تركی آذری بنا به قاعده ای كلمه ای كه با حرف ı شود وجود ندارد و اين كلمات را به هنگام نوشتن با حرف i می نويسند.گرچه تلفظ آن فرقی نمی كند.
روشن ışık(اشيك) işıq/işıx(ايشق)
رعد و برق ıldırım(الدرم) ildırım(ايلدرم)

تلفظ كلمات در بسياری از بخش های تركيه بر خلاف بخشهای مركزی شبيه به تركی آذری است.
پشت arka(آركا) arxa(آرخا)
بخوان oku(اكو) oxu(اخو)
زياد çok(چوك) çox(چوخ)
پا ayak(آياك) ayax/ayaq(آياق)

بساری از كلماتی كه در تركيه به حروف p , ç , k , t ختم می شوند در آذربايجان به b , c ,g , d تبديل می شوند
شير süt(سوت) süd(سود)
كتاب kitap(كيتاپ) kitab(كيتاب)
رنگ renk(رنك) rəng(رنگ)
گرسنه aç(آچ) ac(آج)

2.مورفولوژی
حروف اضافه در هر دو زبان يكی هستند.به طور مثال برای "از" dən و dan گفته می شود.وبرای "در" də و da گفته ميشود.اما در تركيه در كلماتی كه به حروف صدادار ختم نشوند حرف d به t تبديل می شود.در تركيه -mektepten- "از مكتب" و در آذربايجان -universitetdə- "در دانشگاه" گفته می شود.برای "را" از حروف اضافه nı, ni, nu, nü استفاده می شود.اما در تركيه در كلماتی كه به حروف صدادار ختم می شوند از حروف اضافه yı, yi, yu, yü استفاده می شود.به طور مثال در آذربايجان -dəryanı- "دريارا" و در تركيه -deryayı- گفته می شود.در آذربايجان يك استثنا برای اين قاعده وجود دارد و آن استفاده از حرف اضافه -yu- برای "آب" است.



در تركی آذری برای فعل "هستم" از كلمات y)am, (y)əm) استفاده می شود و در تركيه از كلمات
y)ım, (y)im , (y)üm) .برای دوم شخص هم در آذربايجان از sən و san ودر تركيه از sın و sin و sun و sün استفاده می شود.برای اول شخص جمع در تركيه از y)ız, (y)iz, (y)uz, (y)üz) و در آذربايجان از كلمات
y)ıq, (y)ik, (y)uq, (y)ük) استفاده می شود.بقيه اشخاص در هردو لهجه يكی هستند.



ضماير شخصی در هر دو زبان يكی هستند با اين تفاوت كه تركيه ايها -mən- را -ben- می گويند: mənim,məni,məndən,mənə,məndə و در تركيه benim,beni,benden,bana,bende می گويند.ساير ضماير هيچ تفاوتی ندارند.



ضماير اشاره در هر دو لهجه يكی هستند و -şu- به معنی اين در آذربايجان وجود ندارد.وبه جای آن از -həmin- استفاده می شود.بعضی از كلمات قيدی در دو لهجه متفاوتند:
كداميك hangi(هانگی) hansı(هانسی)
همه hepsi(هپسی) hamısı(هاميسی)
هيچكس hiçkimse(هيچ كيمسه) heş kəs(هچ كس)
هيچكس hiçkimse(هيچ كيمسه) heç kim(هچ كيم)
هيچ چيز hiçbirşey(هيچ بير شی) heç nə(هچ نه)
كجا nerde(نرده) harada(هارادا)
چه زمان ne zaman(نه زامان) haçan(هاچان)
چگونه nasıl(ناسيل) necə(نئجه)



درجات صفتها در هر دو لهجه يكسان هستند : -daha gözəl- زيباتر و -ən gözəl- زيباترين و -bomboş- خالی خالی.



شماره ها اندكی متفاوتند:
چهار dört(درت) dörd(دورد)
هفت yedi(يدی) yeddi(يددی)
هشت sekiz(سكيز) səggiz(سگگيز)
نه dokuz(دوكوز) doqquz(دوققوز)
بيست yirmi(ييرمی) iyirmi(اييرمی)
هزار bin(بين) min(مين)
ميليارد milyar(ميليار) milyard(ميليارد)



بعضی از حروف اضافه مورد استفاده در آذربايجان در تركيه وجود ندارد:-təkin- "مثل" و -tək- "مثل" و -kimi- "مثل" (معادل -gibi- در تركيه) و -cən- "تا" و -sarı- "به سوی".



بعضی از شناسه های شخصهای افعال اندكی در دو لهجه با يكديگر تفاوت دارند.در آذربايجان برای اول شخص مفرد معمولا از شناسه های -əm- و -am- و برای دوم شخص مفرد از شناسه های -sən- و -san- و برای اول شخص جمع از شناسه های ıq, ik, uq, ük و در تركيه برای اول شخص مفرد از شناسه های
y)ım ,(y)im, (y)um, (y)üm) و برای دوم شخص مفرد از شناسه های sın, sin, sun, sün وبرای اول شخص جمع از شناسه های y)ız, (y)iz, (y)üz) استفادخ می شود.به طور مثال در آذربايجان -gəlməliyəm- "بايد بيايم" و در تركيه -gelmeliyim- گفته می شود.



وندهايی كه برای زمان استمراری استفاده می شوند هم كمی متفاوتند.در آذربايجان از وندهای های y)ır, (y)ir, (y)ur, (y)ür) و در تركيه از وند i)yor) استفاده می شود به طور مثال در آذربايجان به "می آيم" -gəlirəm- و در تركيه -geliyorum- گفته می شود.در آذربايجان زمان ماضی نقلی ای استفاده می شود كه در تركيه وجود ندارد.مثال : -gəlibsən- به معنای آمده ام.



در آذربايجان دو روش برای ايجاد زمان مضارع الزامی وجود دارد كه تركی استانبولی اين دو نوع فرم را ندارد.مثلا برای " بيايم" هم -gələsiyam- و هم -gərək gələm- استفاده می شود.شكل منفی اين زمان در هر دو لهجه تركی با استفاده از وند های mı و mə (در تركيه me) ايجاد می شود.



در آذربايجان فعل -let me come- به صورت -gəlim- و در تركيه به صورت -geleyim- ترجمه می شود.فعلی كه برای توانايی انجام كاری گفته می شود در هر دو لهجه شكل يكسانی دارد.-gələ bildim- و -gele bildim- (توانستم بيايم) اما شكل منفی اين فعل در دو لهجه كمی متفاوت است.در آذربايجان منفی به صورت -gələ bilmədim- و در تركيه -gelemedim- بيان می شود.(البته -gəkəmmədim- هم در آذربايجان رواج دارد)



وجه وصفي در هر دو لهجه يكسان ساخته مي شود ولي چند نوع آنها بيشتر در آذربايجان مورد استفاده قرار مي گيرد.ası, əsi ,malı, məli مانند: həllediləsi iş به معني كاري كه حل خواهد شد.و oxumalı kitab به معناي كتاب خواندني.



3.كلمات :
اكثريت قريب به اتفاق كلمات در هر دو لهجه يكسان هستند.ولي كلماتي هم هستند كه در لهجه ديگر يا وجود ندارند يا به معني ديگري هستند.براي مثال كلمات زير در آذربايجان به كار مي روند ولي در تركيه مورد استفاده قرار نمي گيرند.ويا معني ديگري دارند.
danış (حرف بزن) و tap (پيدا كن) و bulaq(چشمه) و arvad(زن) و bayır (بيرون) و kənd (روستا) و qabaq(جلو) و yağış(باران) و subay(مجرد) و düş(بيفت) و qurtar(تمام كن) و işlət(به كار ببر) و lap(بسيار زياد).



كلمات دخيل: در هردو لهجه كلمات دخيل زيادي از عربي و فارسي وجود دارد كه اكثرا در يك معني ولي با كمي تفاوت در تلفظ به كار برده مي شوند.در آذربايجان كلمات زيادي از زبان روسي و در تركيه از انگليسي و ايتاليايي و يوناني وارد شده كه بيشتر آنها مربوط به وسايل تازه اختراع شده و كلمات علمي و لوازمات زندگي مدرن هستند.مثلا -qəzet- در آذربايجان و -gazette- براي روزنامه به كار ميروند.



4.تركيب :
دستور ساخت جمله معمولا در خانواده لهجه هاي تركي به صورت موضوع+شي+فعل است.كه اين روش در هر دو لهجه آذربايجاني و تركي هم هست.اما به دليل قرنها همسايگي با زبان فارسي اين زبان همچنان كه تاثيرات فراواني از تركي گرفته در عين حال تاثيرات فراواني بر هر دو لهجه نيز گذاشته است.مهمترين تاثير فارسي بر تركي را مي توان كلمه "كه" -ki- دانست.اما به دليل اينكه بيشتر تركان آذربايجاني در محدوده كشوري زندگي مي كنند كه تنها زبان رسمي آن فارسي است اين تاثير بيشتر به چشم مي خورد مثلا در آذربايجان جنوبي جمله "مي دانم كه به باكو مي روي" را به صورت -bilirəm ki bakıya gedirsən- و در تركيه به صورت -bakuya gittiğini biliyorum- بيان مي شود.



تاثير مهم ديگر فارسي بر تركي آذربايجاني در فرمول ساخت جملات پرسشي است.يعني معمولا در آذربايجان جنوبي در جملات پرسشي از كلمه mı استفاده نمي شود.به هنگام استفاده نكردن اين كلمه در جمله سوالي جمله به صورت خبر نوشته مي شود.در حاليكه در تركيه هرگز در نوشتار جمله سوالي بدون كلمه پرسشي مطرح نمي شود.در گفتار هم همينوطر مگر در موارد استثنايي.



از مطالبي كه گفته شد مي توان فهميد كه اختلافات تركي آذري و تركي استانبولي زياد نيست.و بسيار سخت است كه آنها را دو زبان جدا عنوان كنيم.به نظر مي رسد اين دو گويش يكديگرند.در واقع بيشتر تركيه ايها تركي آذري و بيشتر آذربايجانيها(شمالي) تركي استانبولي را به راحتي مي فهمند و حتي مي توانند به آن صحبت كنند.



و دست آخر اينكه هر كس زبان تركي آذري را به صورت قاعده مند ياد بگيرد در فهميدن و تكلم لهجه استانبولي مشكلي نخواهد داشت.

زبان تركی از لحاظ شكل ظاهری جزو زبان‌های التصاقی پسوندی و از نظر ريشه جزو زبان‌های اورال-آلتای می‌باشد.به دليل اين‌كه زبان‌های اين خانواده بيشتر از نظر ظاهری شبيه هم هستند،به نظر می‌رسد عبارت گروه زبانی به جای خانواده زبانی مناسب‌تر باشد.

ويژگی‌های مشترك زبان‌های گروه آلتای به قرار زير است:

1.همه زبان‌های اين گروه جزو زبان‌های التصاقی هستند.

2.پيشوند وجود ندارد.

3.در حالی‌كه به هنگام ايجاد كلمات جديد و صرف آن‌ها با اضافه شدن پسوند به آخر ريشه تغييری در خود ريشه اتفاق نمی‌افتد،گوناگونی و فراوانی و غنای پسوندها نيز جالب توجه است.

4.در تركيب كلمات، كلمات اصلی بعد از كلمات فرعی می‌آيند:اينسانليك حالی سؤزون دوغروسو.موصطافا توركو سؤيلركن كنديندن گئچييوردو.حالت انسانی حق سخن است.مصطفی در حاليكه شعر می‌گفت از خود می‌گذشت.

صفت قبل از اسم می‌آيد.يشيل اؤردك:اردك سبز.آنلاييشلی اوغرنجی:دانشجوی فهميده.كاهرامان اوردو:ارتش قهرمان.

5.در اين نوع زبان‌ها جنسيت گرامری وجود ندارد.به همين دليل تغييرات ناشی از جنسيت در جمله‌ها به وجود نمی‌آيد.

6.پسوند سوال موجود است.

7.وندهای مشترك از يك ريشه وجود دارد.اين ويژگی در ميان تركی و مغولی بارزتر است.

8.از نظر ساختار صوتی در اين زبان‌ها اشتراك‌هايی وجود دارد.مثلا در ابتدای كلمات حروف ل،ن،ر و نون غنه نمی‌آيد.همچنين قانون هماهنگی اصوات در همه این ها وجود دارد.

هر زبانی از نظر زبان گفتاری و زبان نوشتاری دو جهت دارد.

زبان گفتاری
زبانی كه هر روز برای برقراری ارتباط با ديگران به‌كار می‌بريم را زبان گفتاری گويند.به دليل طبيعی بودن اين زبان دقت زيادی در رعايت قواعد زبان، ترتيب كلمات و تلفظ درست نمی‌كنيم.به همين سبب،در طی زمان تغييراتی در نحوه تلفظ و گويش و همچنين كلمات در مناطق مختلف به‌وجود می‌آيد.كه در داخل اين تغييرات داخلی گويش‌های مختلف برای يك زبان به وجود می‌آيد.

گویش،فرم‌های مختلف يك زبان است كه در مناطق مختلف صحبت می‌شود.در گویش،تفاوت در كلمات و گوناگونی‌هايی در صداها و شكل ظاهری مطرح است.در زبان تركی به علت اينكه در مناطق مختلف جهان گويش‌وران زيادی دارد، حدود بيست گویش مختلف وجود دارد.ياقوتی و چاووشی به عنوان گویش‌های تاريخی زبان تركی تفاوت‌های بسيار زيادی با ديگر گویش‌ها دارند.به طوری كه آن‌ها را بايد زبانی جدا از تركی دانست.مردم ياقوت و چاووش در دوره‌های ماقبل تاريخ از ديگر گروه‌ها جدا شده و لهجه ديگری را به وجود آورده‌اند به طوری‌كه هم‌اكنون ديگر تركان نمی‌توانند زبان آن‌ها را دريابند.گویش‌های زير در تركی وجود دارند:

آ)گروه اوغوز-تركمن(تركی جنوب‌غربی)

ب)گروه قبچاق(تركی شمال‌غربی)

د)گروه قارلوق(تركی شمال‌شرقی)

به دليل وجود بخش‌های بسيار نزديك و مشترك موجود در هر يك از گویش‌های اين گروه‌های مادر تفاوت‌های زيادی به چشم نمی‌خورد.تركی آذری و تركی تركيه مثال بارزی بر اين مدعاست.

آغيز به لهجه‌هايی كه در زمان‌های اخير از هم جدا شده‌اند و تنها در نوع تلفظ كلمات فرق دارندگفته می‌شود.اين تفاوت‌ها در بيشتر اوقات در همان تلفظ باقی می‌ماند.لهجه های قونيه، ارزروم و اورفا از اين نوعند.

زبان نوشتاری
همان‌طور كه از نامش پيداست زبان مربط به نوشته‌هاست.زبان موجود در كتاب‌ها، زبان ادبی و زبان فرهنگی است كه به منظور ايجاد يك زبان مشترك و آسان‌فهم كردن آن به ‌وجود آمده است.برخلاف زبان گفتاری كه زبان روزمره مردم است،اين نوع زبان مشترك خواندن و نوشتن است.

دوره های تاریخی زبان ترکی
زبان‌شناسان دوره‌هاي تاريخي زبان تركي كه قبل از زمان به وجود آمدن متن‌هاي تركي باستاني كه امروز در دست داريم است را به قرار زير بيان مي‌كنند:

1.دوره زبان يكسان آلتايي: دوره‌اي كه تركي هنوز از زبان‌هاي آلتايي جدا نشده بود.

2. باستاني‌ترين دوره تركي: زماني‌كه تركي از آلتاي جدا شده و به صورت يك زبان مستقل درآمده بود.

3.دوره تركي نخستين: زماني‌كه هنوز زبان‌هاي هو، آوار، خزر و بلغار از تركي جدا نشده بودند.

همچنين زبان شناسان تاريخ تركي را با توجه به كتيبه‌ها و متن‌هاي باستاني به دوره‌هاي زير تقسيم مي‌كنند:
1.دوره تركي باستان(قرن‌هاي 6 تا 13)
اولين دوره زمان تركي با توجه به كتيبه‌هاست كه تا قرن سيزده ميلادي ادامه داشته است.در مقايسه با ديگر دوره‌ها هم از نظر صداها و هم از نظر فرم و خزينه كلمات خالصترين است.متن‌هاي به دست آمده از اين دوره در سه دسته كؤك‌تورك، اويغور و قاراخانلي قرار مي‌گيرند:
آ) متن‌هاي كؤك‌تورك:نوشته‌هايي كه كؤك‌تورك‌ها با استفاده از الفبايي كه خودشان ايجاد كرده بوده‌اند نوشته‌اند.نوشته‌هاي اين دوره به بيش از 250 عدد مي‌رسد.نام بعضي از آن‌ها به قرار اين‌چنين است:كول تيگين، بيلگه قاغان، تونيوقوق، اورخون، چويرين، هويتو تامير، نالايها، تالاس، هانگيداي، ايه نور و ...

ب)متون اويغور
بعد از واژگوني حكومت كؤك‌تورك‌ها اويغورها را در صحنه تاريخ مي‌بينيم.با وجوديكه بيشتر نوشته‌هاي به‌دست آمده از اين دوره را ديني و اخلاقي تشكيل مي‌دهد اما در ميان آن‌ها نوشته‌هايي در مورد طب، طالع‌بيني و نجوم و شعر هم ديده مي‌شود.مهمترين آن‌ها كتيبه‌هاي زير هستند:
سگگيز يوكمك: متني ديني اخلاقي ترجمه شده از چيني كه داراي خزينه كلمات بسيار غني است.
آلتون ياروق:حجيم‌ترين متن ترجمه شده از چيني به اويغوري است كه آن‌را سينگكو سلي توتونگ نوشته است.
ايرق بيتيك: متني در باره طالع‌بيني است كه از 65 بند تشكيل شده است.
داستان قايل‌آنام‌قار و پاپام‌قارا:داستان يك شاهزاده فهميده و يك شاهزاده كم‌فهم است.

پ):متون قاراخانلي
متون نوشته شده در دوره قاراخانلي اين‌ها هستند:
قوتادگو بيليگ علم سعادت،1069-1070)كتاب شعري با حدود 6645 بيت كه نويسنده كتاب يعني يوسف خاص حاجب بوسيله گفتوگويي ميان چهار مرد دولت ، انسان ،عدالت و عقل را تمثيل مي‌كند.وراه سعادت در دو جهان را نشان مي‌دهد.
ديوان لغات الترك:كتابي كه محمود كاشغري به منظور آموزش تركي به عرب‌ها و نشان دادن برتري زبان تركي در سال 1072 شروع و در سال 1077 به پايان رساند .و آن‌را به خليفه ابوالقاسم عبدالله تقديم كرد.اين كتاب اولين انسيكلوپدياي تركي به شمار مي‌رود.محمود كاشغري براي نوشتن اين كتاب تمام سرزمين‌هاي ترك‌زبان را گشت و تمام كلمات تركي را در آن به ثبت رسانيد.اين كتاب را همچنين مي‌توان اولين كتاب توركولوژي تاريخ دانست.توركولوق‌ها از آن به عنوان يادگار بي‌نظير اعصار گذشته ياد مي‌كنند.
عتابت‌الحقايق: اديب احمد اين كتاب را در قرن 12 و درباره دين و تصوف نگاشته است.
ديوان حكمت: شعرهايي كه خوجا احمد يسوي در اين كتاب نوشته و البته همه آن‌ها مربوط به خودش نيست.

دوره ترکی میانه

دوره‌ای که ترکی باستان را به ترکی نوین مرتبط می سازد.در اين دوره به تركي مورد استفاده در آسياي ميانه تركي مشترك آسياي ميانه هم گفته مي‌شود.در قرن سيزده ميلادي، در دنياي ترك با به وجود آمدن بعضي تغييرات و جدايي‌ها كم‌كم در شكل زبان تغييراتي صورت مي‌گيرد.اين دگرگوني‌ها زمينه را براي ايجاد نظام نوشتاري نوين تركي پديد آورد.در واقع بايد گفت منطقه اصلي اين تغييرات شهر خوارزم بود.اين شهر از طرفي پلي براي ارتباط تركي قاراخانلي و تركي خوارزمي گشته و هم تركي باستان را وارد شرايط جديد مي‌كند و زمينه را براي به وجود آمدن لهجه جغتايي از گروه تركي شرقي به وجود مي‌آورد.

تركي خوارزمي نامي است كه به زبان نوشتاري تركستان غربي در قرون ۱۳ و ۱۴اطلاق مي‌شود.يادگارهاي به جا مانده از اين دوره در دو گروه تركي قبچاق و تركي خوارزم دسته‌بندي مي‌شوند اكنون به نام برخي از اين‌ها توجه كنيد:

تركي خوارزمي:
مقدمة‌الادب:اين كتاب بعد از ديوان لغات الترك غني‌ترين لغت‌نامه تركي است كه از طرف زمخشري در سال‌هاي۱۱۲۷-۱۱۴۴ نوشته و به خوارزمشاه آتسيز تقديم شده است.

قصص‌الانبيا:در اين اثر كه توسط رابغوزي در سال ۱۳۱۰ نوشته و به امير نصرالدين توق بوغا تقديم شده، داستان‌هاي آمده در قرآن كريم كه مربوط به پيغمبران الهي است و همچنين داستان حضرت محمد(ص) و سه خليفه و حضرت علي (ع) و امام حسن(ع) و امام حسين(ع) و نگاشته شده است.

معين‌المريد:اين كتاب شعر كه حاوي ۹۰۰ بيت است در سال ۱۳۱۳ و براي آموزش فقه و تصوف براي تركمن‌هايي كه عربي نمي‌دانستند نوشته شده است.

محبت‌نامه:يك اثر منظوم است كه خوارزمي آن را در سال ۱۳۵۳ نوشته است.

نهج‌الفراديس:ترجمه چهل حديث است كه محمود كدرلي آن را در سال ۱۳۵۸ با مضموني ديني، اخلاقي به تركي خوارزمي نوشته است.اين كتاب يك نمونه زيبا از نثر تركي خوارزمي به شمار مي‌رود.

در ضمن تفسير قرآن كريم نيز مربوط به اين دوره است.

تركي قبچاق:
کدکس کومانیکس:در سال ۱۳۰۳ نوشته شده و شامل لغت‌نامه‌ای مختصر به زبان های ترکی-آلمانی-لاتینی-فارسی است.

ترجمان ترکی و عربی:کتابی شامل لغت نامه و گرامر ترکی است و در سال ۱۲۴۵ نوشته شده است.

کتاب‌الادراک للسان‌الاتراک:اولین کتاب گرامر شناخته شده ترکی است که ابوحیان آن را در سال ۱۳۱۲ نوشته است.

خسرو و شیرین:ترجمه منظمومه خسرو وشیرین نظامی به ترکی است که قطب آن را در سال ۱۳۴۱ نوشته است.این کتاب از منابع پایه ای ترکی قبچاق است.

گلستان:ترجمه ترکی کتاب گلستان سعدی توسط سارایلی سیف.

التحفه‌الزکیه فی‌الغت‌الترکیه:تاریخ نگارش این کتاب دقیقا معلوم نیست.یکی از کتاب‌های گرامر ترکی قبچاق است.

القوانین‌الکلیه فی‌الغت‌الترکیه:نویسنده این کتاب هم که منبع مهم گرامر قبچاقی است معلوم نیست.

دوره ترکی نوین(قرون ۱۵ تا ۲۰)

دوره‌ایست که لهجه‌های به وجود آمده در دوره میانه و ادبیات آن‌ها توسعه و ادامه می‌یابند.از نظر زبان‌شناسی به طور قطع نمی‌توان مرز مشخصی میان ترکی میانه و ترکی نوین تعیین کرد.ولی در هر حال می‌توان این دوره را دوره تغییرات لهجه‌ها و تاثیرات خارجی بر زبان ترکی انگاشت.

در این دوره از طرفی لهجه‌های اورخون و اویغور و قاراخانلی و خوارزم و لهجه دیگر به وجود آمده از آن یعنی ترکی جغتای رشد و توسعه می‌یابند و از طرف دیگر سلجوق‌های آناطولی به همراه لهجه‌های اوغوز با پیشرفت و رشد سریع در مدت زمان کمی دومین زبان نوشتاری ترکی را پدید می‌آورد.

ترک‌های خزر و ترک‌های شمال دریای سیاه تا قسمت‌های بزرگی از اروپا که در رون ماقبل میلاد به آن‌جا کوچیده بودند همچنان تا قرن ۱۵ به حیات خود ادامه می‌دهند.

۴.دوره ترکی مدرن

ترکی مورد استفاده از ابتدای قرن بیستم تا به امروز در مناطق مختلف ترک‌نشین دنیاست.امروز زبان ترکی دارای بیست زبان نوشتاری مختلف و گویش‌های بیستر از این تعداد است.

به علم تجزیه و تحلیل زبان از اصوات و کلمات و جملات با در نظر گرفتن همه جوانب آن و قواعد زبان گرامر گفته می‌شود.مانند همه علوم زبان‌شناسی نیز دارای قسمت‌های مختلف است که بعضی از آن‌ها اینچنین است.

فونتیک:اصوات زبان و روابط بین آن‌ها و رخدادهای صوتی
مورفولوژی:کلمات و ریشه آن‌ها و وندها و وظیفه و کاربرد آن‌ها
سینتکس:رابطه بین کلمات و جملات
سیمانتیک:معنای کلمات و گروه‌های کلمات و رخدادهای معنایی در زبان
اتیمولوژی:منبع کلمات و این‌که از چه زبانی گرفته شده

هم‌چنان که نمی‌توان قسمت‌های یک زبان را از یک‌دیگر با مرزهای دقیق مشخص کرد این‌ها نیز کاملا از یک‌دیگر مستقل نیستند.به ویژه این‌که می‌توان سیمانتیک و اتیمولوژی را می‌توان در داخل مورفولوژی بررسی کرد.به همین دلیل هم گاهی زبان‌شناسی را به سه قسمت فونتیک و مورفولوژی و سینتکس تقسیم می‌کنند.

الفبای ترکی پذیرفته شده در ۲۱ نوامبر ۱۹۲۸ دارای ۲۹ حرف است که از قرار زیرند:

a: آ مانند ata(پدر)
b: ب مانند ben(من)
c: ج مانند gece(شب)
ç:چ مانند ağaç(درخت)
d:د مانند kend(خود)
e:کسره و البته این حرف هم برای صدای کسره و هم برای صدای فتحه به کار می رود.در بسیاری از کلمات ترکی ترکیه صدای فتحه و کسره شبیه هم تلفظ می شود.در این باره که آیا در ترکی قدیم کسره و یا فتحه وجود نداشته نظر قطعی وجود ندارد.
f: ف مانند sınıf(کلاس)
g:گ مانندdergi(مجله)
ğ:غ (که گاهی به صورت ی و گاهی اصلا تلفظ نمی شود)مانندağız(دهان)
h:ه مانند hangi(کدام)
i:ای مانند dil(زبان)
ı:این حرف یکی از حروفی است که تقریبا مختص زبان های ترکی است.مانند batı(غرب)
j:ژ مانند fizyoloji(فیزیولوژی)
k: ک (که تلفظ های گوناگونی دارد گاهی به صورت نازک و گاهی به صورت ضخیم)مانند kaş(ابرو)
l:ل مانند kal(بمان)
m:م مانند durum(وضعیت و حالت)
n:ن مانند nasıl(چگونه)
o:او مانند konu(موضوع)
ö:این هم یکی از حروف اختصاصی ترکی است.اما تلفظ آن شبیه تلفظ حرف o در کلمه world است.مانند söyle(بگو)
p:پ مانند kapı(در)
r:ر مانند ver(بده)
s:س مانند soru(سوال)
ş:ش مانند şu(این)
t:ت مانند taş(سنگ)
u:او مانند uzman(کارشناس و متخصص)
ü:این حرف در زبان های فرانسه و آلمانی و بعضی دیگر از زبان ها وجود دارد.مانند ünlü(مشهور)
v:و مانند gövde(بدن)
y:ی مانند iyi(خوب و خوش)
z:ز مانند öztütk(ترک اصیل)

با این حال اگر صداها و حروف کلماتی که از فارسی و عربی و زبان های غربی وارد ترکی شده اند را به این تعدا اضافه کنیم حروف ترکی به عدد ۴۰ نزدیک می شود.

حروف زبان ترکی بر اساس بسته یا باز بودن مجاری تولید صدا به دوسته صدادار (vokal,sesli,ünlü) و بی صداها (konsonant,sessiz,ünsüz) تقسیم می شوند.

صدادارها

حروفی که به هنگام تشکیل آن ها در مجاری تولید صدا به هیچ مزاحمی برخورد نمی کنند و فقط از لرزش تارهای صوتی به وجود می آیند.این حروف a, e, ı, i o, ö, u, ü هستند.که با چهار معیار دسته بندی می شوند.

۱.بر اساس نقط ای در دهان که تشکیل می یابند:صداهایی که در قسمت عقب دهان و انتهای زبان تشکیل می شوند را art(kalın) ünlüler می گویند.این حروف شامل a, ı, o, u هستند.صداهایی که با آمدن زبان به جلو در قسمت ابتدای دهان تشکیل می شوند را ön(ince) ünlüler گویند که شامل e,i,ö,ü هستند.

۲.بر اساس وضعیتی که زبان دارد: صداهایی که زبان به هنگام تشکیل آنها حالت خم شدن و بسته شدن پیدا می کند را yuvarlak ünlüler گویند که شامل o, ö, u, ü هستند.وصداهای a,ı,i,e که زبان به هنگام تلفظ ان ها هیچ حالت خاصی به خود نمی گیرد را düz ünlüler گویند.

۳.بر اساس وضعیتی که فضای بین زبان و دماغ در داخل دهان وجود دارد:صداهای a,e,o,ö که به هنگام تشکیلشان این فضای خالی بزرگتر است geniş و صداهای ı,i,ü,u که به هنگام تلفظ این فضا کوچکتر است را dar ünlü گویند.

۴.بر اساس مدت زمانی که صدا تلفظ می شود:اگر زمان تلفظ یک صدا کوتاه باشد آن را kısa ünlü و اگر مدت زمان تلفظ نسبتا بیشتر باشد آن را uzun ünlü گویند.در ترکی ترکیه صداهای طولانی (ā, ê, î, ū, û) را در کلماتی که از عربی و فارسی وارد شده اند می بینیم.البته صداهای طولانی موجود در ترکی ترکمنی و ترکی یاقوتی مربوط به زبان ترکی مادر است که همچنان در این زبان ها باقی مانده است.

صدادارها را بر اساس تقسیم بندی بالا می توان ایچنین نشان داد:

a : Art, düz, geniş
o : Art, yuvarlak, geniş
ı : Art, düz, dar
ö : Ön, yuvarlak, geniş
e : Ön, düz, geniş
u : Art, yuvarlak, dar
i : Ön, düz, dar
ü : Ön, yuvarlak, dar

در پست قبلی حروف صدادار زبان تركی را معرفی كرديم اكنون حروف بی صدا:

حروفی كه به هنگام تشكيل آن ها در مجاری توليد صدا به يك مانع برخورد می كنند.به دليل بيشتر بودن تعداد نقاط تشكيل حروف بی صدا تعداد آنها از حروف صدادار در همه زبان ها بيشتر است.در تركی تركيه هم از ۲۹ حرف آلفابه ۲۱ عدد بی صداست.حروف بی صدا به تنهايی كلمه و يا هجا را تشكيل نمی دهند و نمی توانند به تنهايی تلفظ شوند.به همين دليل به هنگام شمردن آن ها به قبل و يا بعد از آن ها يك حرف صدادار اضافه می شود مانند:ef, el, es, en و در تركی:be,ce,çe,de,fe,ga,ge,he(ha),je,ke,le,me, ne,pe,re,se,te,ve,ye,ze.

توجه كنيد كه گفتن حروف مثلا به صورت em يا en در تركی اشتباه است.و به ويژه اينكه در كلمات مخفف يا سرنام تركی (kısaltma) بايد همانگونه كه در تركی گفته می شوند تلفظ شوند.مثلا كلمه BBC به دليل اين كه غير تركی است می تواند bi bi si تلفظ شود اما TR كه مخفف تركيه است بايد به صورت te re گفته شود.

حروف بی صدا بر اساس تون صدا و يا درجه تماس شان و يا نقطه ای كه در آن تشكيل می شوند در گروه دسته بندی می شوند:

۱.بر اساس تونی كه دارند:حروف b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z كه به هنگام تشكيل تارهای صوتی را می لرزانند tonlu گفته می شوند.و بقيه حروف بی صدا ç, f, h, k, p, s, ş, t را حروف tonsuz می گويند.اما tonluها در گروه tonsuz معادل هايی دارند.كه در زير می بينيد.البته حروف l,m,n,r,y اين گونه نيستند.
p-b ç-c t-d k-g f-v h-ğ s-z ş-j

۲.بر اساس درجه تماسشان:حروف b,c,ç,d,g,k,p,t ıه به هنگام تشكيل با بستن مجاری هوايی و پس از آن باز كردن يكباره تشكيل می شوند و شكل انفجاری دارند süreksiz می گيويند.حروف f,ğ,h,jl,m,n,r,s,ş,v,y,z كه در تشكيلشان مجاری هوايی به طور كامل با هم در تماس نيستند و تا حدودی باز هستند.و در هنگام تشكيل تلفظشان كمی بيشتر از süreksizها زمان می برند sürekli می می گويند.﴿در تركی جديد sürek و süre در يك معنا به معنی زمان و وقت به كار می روند﴾

۳.براساس نكته ای كه تشكيل می شوند :حروف ünsüz گاهی بر اساس جايی كه در مجاری تشكيل صدا ايجاد می شوند هم تقسيم بندی می شوند.

ویژگی های اصوات در زبان ترکی
۱.اولين ويژگی كه باعث متمايز شدن زبان تركی از ديگر زبان ها می شود هماهنگی اصوات ﴿ses uyumu﴾ است.در تركی تركيه چهار قانون در باره هماهنگی صداها وجود دارد.كه سه تا از آنها را به طور مختصر شرح می دهم:

آ﴾:هماهنگی صدادارها-قانون اول﴿هماهنگی حروف نازك و حروف خشن﴾

بر اساس اين ويژگی در زبان تركی هجاهای دارای حروف صدادار خشن﴿art,kalın﴾ شامل ﴿a,ı,u,o﴾ فقط به دنبال حروف صدادار خشن و هجاهای دارای حروف صدادار نازك ﴿ince,ön﴾ شامل ﴿e,i,ö,ü﴾ فقط به دنبال حروف صدادار نازك می آيند.مثال:soyunuz , sevgisiyle.

اگر به مثال ها توجه كنيد خواهيد ديد كه در يك كلمه تركی همه حروف صدادار﴿﴾ يا نازك و يا خشن هستند.بر همين اساس كلمات در زبان تركی به دو گروه اصلی تقسيم می شوند.اما برای اين قانون استثناهايی هم وجود دارد:

۱.در كلماتی كه در اصل از اين قانون پيروی می كنند اما به دليل رخدادهای صوتی امروز به نحو ديگری تلفظ می شوند: elma < alma, anne < ana, hani < kanı, hangi < kangı, inanmak < ınanmak

۲.وندهای daş, ken, ki, layın /leyin, mtırak, yor.مثال:
dindaş, azken, çokken, iyiyken, yoldaki, onunki, akşamleyin, sabahleyin, yeşilimtırak, biliyor

ب﴾:هماهنگی صدادارها-قانون دوم﴿هماهنگی حروف راست و حروف گرد﴾

بر اساس اين قانون در كلمه های تركی بعد از هجاهای دارای حروف صدادار راست﴿﴾ فقط هجاهای دارای همين صداها اول و بعد از هجاهای دارای حروف صدادار گرد فقط هجاهای دارای همين صداها می آينددوم.مثال برای قسمت اول:açık, sıcak; sevgi, ince
a → a, ı
e → e, i
ı → ı, a
i → i, e

مثال برای قسمت دومduncular, unutulmayanlar, gözlerin, gülümse
o → u, a
ö → ü, e
u → u, a
ü → ü, e

﴿همانطور كه می بينيد حروف ö,o فقط در هجاهای اول می آيند.﴾

توجه:در كلمات تركی بعد از حروف صدادار راست a , ı حروف صدادار راست e , i و بعد از حروف صدادار گرد o , u حروف صدادار گرد ö , ü نمی آيند.بنابراين اينكه بگوييم "كلماتی مانند Anne , Elma قانون اول وجود ندارد اما قانون دوم رعايت می شود" اشتباه است.

در اين دو قانون يك حرف صدادار هماهنگ با حرف صداداری است كه قبل از آن در هجای پيشتر آمده است.مثلا در كلمه "sormadı" اينكه پس از صدای "o" صدای "a" آمده بر اساس قانون هماهنگی حروف صدادار گرد﴿قسمت دوم از قانون دوم﴾ و اينكه بعد از حرف"a" حرف "ı" آمده بر اساس قانون هماهنگی حروف صدادار راست ﴿قسمت اول از قانون دوم﴾ است.

همچنين در كلمات مركب اين هماهنگی اصوات وجود ندارد:delikanlı, gecekondu, Bakırköy, demirbaş, hanımeli, yelkovan.

ج﴾:هماهنگی حروف بی صدا

در كلمات تركی حروف بی صدای توندار شامل﴿b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z﴾ باهم و حروف بی صدای غيرتوندار شامل﴿ç, f, h, k, p, s, ş, t﴾ باهم می توانند بيايند.مانند: aş-çı, at-kı, iş-çi, taş-tan, Türk-çe.

ویژگی های اصوات در زبان ترکی(ترکیه ای) 2
در پست قبلی سه مورد از قوانين هماهنگی اصوات در زبان تركی را گفتم.امروز مورد چهارم و ۷ ويژگی ديگر اصوات در تركی تركيه:

د:﴾قانون هماهنگی ميان حروف صدادار و بی صدا

در كلمات تركی حروف صدادار خشن با حروف بی صدای art damak و حروف صدادار نازك به همراه حروف بی صدای ön damak می تواند بيايد.

۲.در زبان تركی حروف صدادار o , ö فقط و فقط در هجای اول می آيند﴿به استثنای وند yor در افعال﴾.كلماتی كه در آنها اين صداها در هجاهای ديگر می آيند جزو كلمات دخيل محسوب می شوند.مانند:biyografi, fizyoloji, monitör, otomobil, profesör, traktör.

۳.در زبان تركی حرف صدادار كشيده وجود ندارد.كلمات دارای صداهای بلند كلمات غيرتركی اند.مانند:câhil, mâvi, millî, nâhoş, perîşân, şâir, târîh, vazîfe.

البته بر اثر بعضی از رخدادهای صوتی در برخی كلمات تركی اين حروف پديد آمده اند.مانندekî < pek iyi.

۴.در تركی حرف "a" نازك ﴿فتحه﴾ و " l " نازك وجود ندارد.harften, hakikate, saati, sıhhatli, şefkâtini; alkollü, hâlâ, hayâl. در اين كلمات قانون هماهنگی اصوات رعايت نمی شود.

۵.به دليل وجود نداشتن حروف عربی همزه و عين در كلمات عربی وارد شده به تركی اين حروف می افتند و تلفظ نمی شوند.bāzen, mānā, mēmur, şāir,tēsir, yâni.اگر قبل از آين حروف حرف صداداری نيامده باشد در اين صورت اين حروف كشيده تلفظ می شوند.در كلمات عربی دخيل در تركی حروف عين و همزه عربی با يك آپستروف نشان داده می شود.اما در كلمات عربی كه معادل تركی آنها رايج نيست و يا معادلی برای آنها يافت نشده است در سالهای اخير از نوشتن با آپستروف خودداری می شود.مانند:
san’at, meb’ûs, me’mûr, te’sîr, te’sîs > sanat, mebus, memur, tesir, tesis.

۶.به دليل اينكه در تركی دو صدادار به دنبال هم نمی آيند اگر بعد از كلمه ای كه به صدادار ختم می شود پسوندی بيايد كه با يك صدادار شروع می شود ميان آنها يك "y" ميانجی گذاشته می شود
مانند:iki - y - e, soru - y - u, bekle - y - en, söyle - y –ecek.

در يك كلمه دو صدادار پشت سر هم نمی آيند.مگر در كلمات دخيل:aile, ait, fail, fiil, muamele.

۷. در زبان تركی در يك هجا فقط يك صدادار می آيد.در كلمه ای كه غير از اين باشد آن كلمه دخيل است.مانند:kau-çuk, kua-för, koo-peratif, sua-re.

۸.در تركی تركيه كلمه دارای تشديد وجود ندارد.dikkat, himmet, şedde, bakkal, dükkan, millet, teşekkür.

البته كلمات Anne <ana, belli, bellemek, elli <elig استثنا هستند.

ویژگی های اصوات در ترکی (ترکیه ای)3
۹.در ريشه كلمات بيش از دو حرف بی صدا در كنار هم نمی تواند بيايد.كلماتی نظير Elektrik, kontrol, quartz, sfenks, strateji, thyssen از زبانهای غربی وارد تركی شده اند.دقت كنيد كه در كلماتی مثل Türkçe, sertlik از سه حرف بی صدايی كه در كنار هم آمده اند، دو حرف مربوط به ريشه كلمه و حرف ديگر مربوط به پسوند است.

۱۰.كلمات و هجاهای تركی با دو حرف بی صدا شروع نمی شوند.blok, bravo, grup, klâsik, kral, kontrat, spor, stop, stres, plâj, program, tren از زبانهای ديگر وارد شده اند.البته در زبان گفتار ميان دو حرف بی صدا يك حرف صدادار قرار داده می شود.kıral, sipor, tiren و ...

۱۱.كلمات تركی با حروف c, ğ, l, m, n, ñ, r, z آغاز نمی شوند.كلمات موجود در زبان كودكان﴿cici, mama, meme, ninni و ...﴾ و كلمات ne و كلماتی كه از ne درست شده اند﴿nasıl (<ne asıl), ne, neden, nere, nereden, nereye, nice, niçin, nine, nitelik﴾ استثنا هستند.

۱۲.حروف b, c, d, g در پايان كلمات تركی يافت نمی شوند.در كلمات دخيل اين حروف به معادلهای خشن خود يعنی p, ç, t, k تبديل می شوند:
Ahenk < âheng, fert < ferd, ihraç < ihrâc, kitap < kitâb, kalp <kalb

اگر به اين كلمات پسوندی كه با يك حرف صدادار شروع می شود اضافه گردد حروف بی صدای خشن تبديل به معادلهای نرم خود می شوند.ihtiyâc > ihtiyaç > ihtiyacı; mektûb > mektup > mektuba.همچنين كلماتی مثل Ad, sac, od, öd استثنا هستند.

۱۳.در كلمات تركی حروف f, h, j, v وجود ندارند.كلمات filiz ، vicdan ، pijama دخيل هستند.حرف j در زبان گفتاری مردم c تلفظ می شود.حرف v كه در برخی كلمات تركی وجود دارد يا تبديل شده b و يا g/ğ هستند و يا در مثال vur بعدا به كلمه اضافه شده اند.öfke <öbke، hani < kanı، ev < eb، vur <ur

۱۴.در پايان هجاها و كلمات تركی به غير از جفت های بی صدای زير گروه های بيصدا يافت نمی شود:

lç, lk, lp, lt مانند : ölç; ilk, kalk; alp, kulp; alt, bunalt, salt.
nç, nk, nt مانند : dinç, genç, gülünç, sevinç; denk; ant, kunt.
rç, rk, rp, rs, rt مانند : sürç, burç; bark, görk, Türk; sarp, serp; sars, pars, ters;art, kart, kurt, ört, yırt, yurt,yoğurt.
st مانند : ast, üst.

كلمات Aşk, arş, çift, disk, felç, film, fötr, harf از زبان های ديگر وارد شده اند.

در كلمات عربی و فارسی ای كه هماهنگ با اين ويژگی نيستند، در ميان دو حرف بی صدا يك حرف صدادار قرار داده می شود كه به هنگام اضافه شدن پسوند و يا كلمه ای ديگر اين حرف می افتد.مانند:
akıl (< akl) - aklı, fikir (<fikr) - fikre, ömür (<ömr) - ömrü

۱۵.حرف بی صدای I مخصوص زبان تركی است.در اكثريت قريب به اتفاق زبانهای غربی و عربی و فارسی اين حرف وجود ندارد.كلمات ılık, sıcak, yıldırım تركی هستند.

۱۶.در كلمات تقليدی از طبيعت هيچ محدوديتی از نظر ويژگی های فوق الذكر وجود ندارد.اين كلمات می توانند با هر حرفی شروع شوند و به پايان برسند و در خود هر حرفی داشته باشند.اين كلمات به عنوان كلمات تركی پذيرفته شده اند:dank, fıs fıs, fingirti, fiskos, fokurtu, hışırtı, hoppala, horultu

۱۷.در كلمات زبان كودكانه هم ويژگی های صوتی مورد بررسی قرار نمی گيرند:
baba, bibi, cici, dede, lala, kaka, nene, mama, meme,...

كلماتی كه از زبانهای ديگر وارد تركی شده اند با يك يا چند ويژگی صوتی تركی هماهنگ نيستند.در نتيجه كسانی كه آگاه به اين ويژگی ها هستند بدون نگاه كردن به ديكشنری ﴿به استثنای كلماتی كه تصادفا با اين قوانين هماهنگ هستند﴾ متوجه تركی بودن يا نبودن آن آنها خواهند شد.

Bir türkçe atasözü:
3 kurşluk insana 5 kuruçluk değer verirsen seni 2 kuruşa satarmış

رخدادهای صوتی
تغييرات و تكامل دائمیِ وابسته به زمان در كلمات نشان دهنده جاندار بودن زبان است.زبان يك موجود پوياست.صداها، هجاها و كلمه‌های تشكيل‌دهنده گنجينه يك زبان در طی زمان می‌افتند، جا عوض می‌كنند، به وجود می‌آورند و شبيه به صداهای ديگر می‌شوند.همه اين‌ها را می توان تحت "رخدادهای صوتی" بررسی كرد.رخدادهای صوتی در زبان به دلايل مختلف به وجود می‌آيند.در زير مهمترين اين سبب‌ها آمده است:

سبب‌های رخدادهای صوتی

آ﴾ ويژگی‌های صوتی زبان: به دليل وجود نداشتن حروف b, c, d, g در آخر كلمات تركی كلمه "كتاب" عربی به صورت "kitap" به تركی وارد شده است.و نيز به دليل وجود نداشتن حرف صدادار بلند در تركی "â" با كوتاه شدن تبديل به "a" معمولی شده است.﴿در تركی تركيه برای نشان دادن حروف صدادار بلند وارد شده از زبان‌های عربی و فارسی علامتی شبيه به ۸ عربی در بالای حرف قرار داده می‌شود.﴾

ب﴾ تاثير حروف ديگر: بعضی از حروف در كلمات، بر روی حروف ماقبل يا مابعدشان تاثير گذاشته، آنها را شبيه به خود كرده، تغيير می‌دهند.مثلا در كلمه "anbar" حرف "b" بر روی "n" تاثير گذاشته، آن را همچون خود تبديل به يك بی‌صدای لبی ﴿m﴾ می‌كند.به اين ترتيب اين كلمه تبديل به "ambar" شده است.

دليل تبديل كلمه "yaşıl" به "yeşil"، تاثير ظريف‌كنندگی ﴿برای inceltici معنی مناسبتری سراغ داريد؟﴾حروف "y" و "ş" است.

ج﴾ تكيه: به دليل ضعيف بودن تكيه در هجای ميانی در تركی حروف صدادار موجود در اين هجاها گاهی می‌افتد:besileme > besleme ، yalınız > yalnız

چ﴾ صداهای ضعيف: به دليل ضعيف بودن حروف "ğ, h, ı, l, n, r, y, z" گاهی اين حروف مسبب برخی رخدادهای صوتی می‌شوند.مثلا كلمات ağabey ،hastahane ، pek iyi ،bir daha ،soğan ،uğur ،ınanmak تبديل به âbi ،hastane ،peki ،bi daha ،soan ،uur، inanmak می‌شود.

د﴾ كاكوفونی: در كنار هم آمدن بعضی از حروف باعث سخت شدن تلفظ آنها در كنار يكديگر می‌شود و باعث افتادن برخی حروف می‌شود: küçükçük > küçücük, ufakcık > ufacık.

می‌توان "رخدادهای صوتی" در زبان به دليل اصل صرف كمترين زحمت در زبان دانست.

رخدادهای صوتی 2
در مطلب قبلی دلايل به وجود آمدن رخدادهای صوتی را نوشتيم. اكنون به خلاصه مهمترين رخدادهای صوتی در زبان تركی* توجه كنيد:

۱.به وجود آمدن حروف جديد:
اين رخداد خود بر دو نوعِ ايجاد حرف صدادار و حرف بی‌صدا است.در نوع اول به يك حرف صدادار به ابتدا يا ميانه يا انتهای يك كلمه اضافه می‌شود.به طور مثال كلمه Recep تبديل به İrecep و كلمه ömr تبديل به ömür می‌شود.

در نوع دوم يك حرف بی صدا به كلمه اضافه می‌گردد.در اين رخداد صوتی يا به انتهای كلمه‌ای كه به حرف صدادار ختم می‌شود و يك پسوندی با آغاز حرف صدادار با آK می‌آيد حرف ﴿y, n﴾ اضافه می‌گردد.مانند bilgi-y-e و bu-n-u.و يا اينكه ﴿بيشتر در گفتار﴾ به ابتدای كلمات حرف y, h اضافه می‌شود.مثلا ıldız تبديل به yıldız و örümcek تبديل به hörümcek می‌شود.

۲.تشديد يافتن حرف بی‌صدا
در اين رخداد كه بيشتر در گفتار ديده می‌شود، يك حرف بی‌صدا به صورت مشدد تلفظ می‌شود.مانند yeddi و bilemmedim.

۳.افتادن حروف
اين رخداد هفت نوع است: افتادن اولين حرف ﴿ısı+cak > sıcak﴾، افتادن حرف صدادار هجای ميانی ﴿oğulu > oğlu﴾، افتادن حرف بی‌صدا ﴿geliyor > geliyo﴾، افتادن هجا ﴿pazar ertesi> pazartesi﴾، حذف تشديد در كلمات دخيل ﴿kemmiyyet > kemiyet﴾، يكی شدن دو صدادار كه به دنبال هم می‌آيند ﴿ne+asıl > nasıl﴾، تبديل دو هجا به يك هجا و به عبارت ديگر ذوب شدن هجا ﴿pek iyi > peki﴾.

۴.جابجا شدن حروف
جابجا شدن دو حرف در يك كلمه كه بيشتر در گفتار ديده می‌شود**.به مثال‌ها توجه كنيد:
toprak-torpak، ileri-ireli، köprü-körpü
در اين مثال‌ها شكل اول نادرست و شكل دوم درست است.

۵.آسيميلاسيون
در تركی به وفور ديده می‌شود و همان ابدال در زبان فارسی است ﴿شمبه< شنبه﴾. آسيميلاسيون در تركی با ديگر ويژگی‌های صوتی و از جمله قانون هماهنگی اصوات در تركی ﴿اينجا و اينجا﴾ ارتباط دارد و بر سه نوع است: يكی شدن يك حرف با حرف ماقبل خود مانند ﴿bunlar> bunnar﴾، يكی شدن يك حرف با حرف مابعد خود مانند ﴿gözsüz > gössüz﴾ و يكی شدن بر اساس نقطه تشكيل حرف در مجاری صوتی كه همانند قلب در عربی است مانند ﴿çarşamba﴾.

۶.تغيير يك حرف
تغيير يك حرف در تركی بر سه نوع است: تغيير حرف صدادار در هجای ميانی به دليل ضعيف بودن حرف "y" در زبان تركی مانند ﴿başlıyor <başla-yor﴾، نرم شدن حروف خشن در پايان كلمات به دليل اضافه شدن يك پسوند مانند ﴿genç+i > genci﴾ به استثنای كلمات تك هجايی، تغيير يكی از دو حرفی كه در كنار هم و شبيه به يكديگرند مانند ﴿ahçı <aşçı﴾.

متن اصلی

توضيحات:
*بعضی از قوانين آوايی، مورفولوژيك و ... لهجه تركيه‌ای با لهجه آذربايجانی متفاوت است. به همين دليل برای جلوگيری از اشتباه هم برای خوانندگان و هم خودم مجبورم از عبارت تركی تركيه‌ای استفاده می‌كنم.اما از آنجايی كه اين وبلاگ برای آموزش زبان تركی‌ای كه در تركيه به كار گرفته می‌شود راه‌اندازی شده است، از اين به بعد به جای عبارت تركی تركيه‌ای فقط كلمه تركی استفاده خواهد شد.

**جابه‌جا شدن حروف در تركی آذربايجانی هم وجود دارد، با اين تفاوت كه در تركيه اشتباه موجود در زبان گفتاری به زبان نوشتاری منتقل نشده است. و در نتيجه از به وجود آمدن مشكلاتی نظير اشتباه در تشخيص ريشه كلمات و به هم خوردن نظم و استاندارد موجود در زبان جلوگيری شده است.مثلا كلمه ياپ+راق در تركيه به صورت شكل اصلی خود و در آذربايجان با جابه‌جايی دو حرف "پ" و "ر" به صورت "يارپاق" نوشته می‌شود.

ایام هفته به زبان ترکی

Pazartesi . دوشنبه
Salı . سه شنبه
Çarşanba . چهارشنبه
Perşembe . پنجشنبه
Cuma . جمعه
Cumartesi . شنبه
Pazar . یکشنبه

و اما کلماتی که خواستی ...

bu gece

Bu = این
gece = شب

امشب

bu akşam

Bu = این
akşam = عصر

این عصر

yarin

معنی مورد استفاده اش فردا است که برای روز قیامت نیز به کار رفته است.

و اما تلفظ اعداد با الفبا...

Sıfır . صفر
Bir . یک
İki . دو
Üç . سه
Dört . چهار
Beş . پنج
Altı . شش
Yedi . هفت
Sekiz . هشت
Dokuz . نه
On . ده