مکان های دیدنی استان همدان

موقعیت جغرافیایی استان همدان

موقعیت : غرب ایران
مجاورت : شمال: استان زنجان جنوب: استان لرستان شرق: استان مرکزی غرب: استان های کرمانشاه و کردستان
آب و هوا: سرد
وسعــــت: 20هزار و 172 کیلومتر مربع معادل 2/1 در صد از مساحت کل کشور
جمعـیــت:
تقسیمات: شهرستان , 16 شهر , 18 بخش , و 68 دهستان
شهرستانها: همدان، اسدآباد، بهار، تویسرکان، رزن، کبودرآهنگ، ملایر، نهاوند
مرکـــــز : همدان

غار هیزج - همدان

این غار با قلعه جوق حدود 6 کیلومتر فاصله دارد در کناره شمالی کوه قوزی قشلاق واقع شده است


درازای آن 520 متر است و در زبان محلی زاغه دره - سی گفته می شود. پس از عبور از دهانه سنگ چین و دیواره کوتاه غار به تالاری به درازای 12 متر می رسیم. پس از عبور از تالار وارد محوطه وسیعی می شویم که در گوشه ای از آن یک راه فرعی و در قسمت دیگر تخته سنگ های عظیم ریزشی دیده می شود. غار به شکل دهلیزی ساده و سر راست است و با بدنه ای تقریبا صاف و سفید با کمترین خمگرد و انحنا تا عمق 150 متری ادامه می یابد. در این فاصله در خمگرد غار وارد محوطه ای می شویم که در دهانه آن پیش بندی آویخته است. پس از طی مسافتی پهنای غار قدری کم*تر و سقف آن کوتاه تر می شود. در این قسمت به تپه کوچکی از خاک رسوبی بر می خوریم. در گوشه تالار، دهانه کوتاه، اما گشادی است که به دهلیز وسیع و همواری راه دارد. در کنار چپ دهلیز نیز یک حفره 5 متری می بینیم. آنچه بیش تر از همه در این غار جالب توجه است آویزه های آهکی عجیبی است که مانند قندیلی کامل از بدنه غار آویزان شده اند. در حال حاضر از این غار بهره برداری خاصی نمی شود.

غار آق قایا - همدان در کناره غار سلطان بولاغ که در جاده همدان واقع است، راهی وجود دارد که به میانه دیواری می رسد و بر فراز آن دیوار چند دهنه غار در کنار هم رو به شمال و به سوی جاده شوسه دیده می شود



عبارتند از:

غار شماره 1 : غار کوچکی است که از یک فضای 5،3 × 5،4 متر ساخته شده است و بلندی آن 7،1 متر است. در دیواره مقابل، سوراخی چند متری دیده می شود که از خاک پر شده است. کف غار را خاک نرمی پوشانده است که در اثر جریان آب باران در شکاف سنگ ها به وجود آمده است. در بدنه راست، دالان باریکی به درازای 5 متر دیده می شود که به علت انباشتگی خاک باید به شکل خزیده از آن گذشت. سر دالان به غار شماره 2 باز می شود و مانند راهرویی بین آن دو غار است.



غار شماره 2 : این غار در کنار غار شماره 1 قرار گرفته است و مانند دالان ساده ای به درازای 5،12 و پهنای 8،1 متر کشیده شده است. بلندی آن به 5،4 متر می رسد و بزرگ ترین این غارها محسوب می شود.



غار شماره 3 : این غار دالان تنگ و سر راستی به درازای 7 متر است که در 3 متری غار شماره 2 در شیب تند بالای پرتگاه قرار گرفته است. پهنای آن 5،1 متر و به شکل سنجاق است. در پایان دالان یک سوراخ تقریبا3 متری وجود دارد که ورود به آن برای اشخاص باریک اندام امکان پذیر است.


غار بگلیجه - همدان غار بگلیجه یا غار برگ لیجه در نزدیکی روستای سرخ آباد همدان واقع شده و به صورت چاهی است


برای ورود به آن باید از وسایل فنی استفاده کرد و بدون طناب، بازدید از این غار میسر نیست. غار بگلیجه دارای استالاگمیت های بسیار زیبایی است

غار علیصدر - همدان غار علیصدر که در 80 کیلومتری شمال غربی همدان و درکوه های موسوم به سوباشی و در روستای علیصدر ازتوابع بخش گل تپه شهرستان کبودرآهنگ واقع شده،یکی از شگفتیهای جهان بشمار می رود.

کوهی که این غار عظیم و شگفت در آن قرار دارد درجنوب این روستا قرار دارد و آب درون غار علیصدر نیز ازغار سراب سرچشمه می گیرد..



غار علیصدر همدان یکی از شگفتیهای جهان، در سال موردبازدید دهها هزار نفر از گردشگران داخلی و خارجی قرارمی گیرد. باتوجه به استقبالی که در طول سالهای اخیر ازتماشای این غار شده، بر تأسیسات جنبی این غار افزوده شد و تسهیلاتی برای اقامت تماشاگران و بازدید ازقسمت های مختلف آن فراهم گردیده است

محل فعلی آب درون غار در حدود 50 متر با این محوطه فاصله دارد و سطح آن حدود چندین متر پایین تر قرارگرفته است.

محوطه غار از تعداد زیادی تالارهای بزرگ و کوچک و پیچ در پیچ که بوسیله دهلیزها و دالانهای مشبک با یکدیگرمرتبط می شوند، تشکیل شده است که وسعت بعضی ازآنها تا بیش از چند صد متر می رسد.

آب دریاچه بدون رنگ، بو و مزه و بسیار زلال است و ازلحاظ درجه حرارتی جزو آب های سرد محسوب می شود ودر دسته آب های بیکربنات کلسیک سبک یا نزدیک به خنثی است.

سطح آب در غار دارای نوساناتی است که آثار آن روی دیوارهای غار مشهود است و چون آب غار توسط رشته هایی به خارج هدایت می شود سطح آب به جز درمواردی یکنواخت است.

سقف غار که در برخی از قسمتها تا حدود 10 متر از سطح آب ارتفاع دارد پوشیده از رسوبات کربنات کلسیم خالص و مخلوط با عناصر مختلف است که این رسوبات به صورتهای مختلف استالاکمیت هایی است که هریک اززیبایی خاصی برخوردار است.

در نقاطی که آب وجود ندارد نیز استالاکمیتهای متنوع به وفور دیده می شوند و رسوبات آهکی که بیشتر در اثروجود بخار آب و جریان ملایم آب از خارج به داخل بارنگهای مختلف و زیبا تمامی سطح دیوارهای غار راپوشانده است.

منظره بدیع داخل غار و هوای آن سبک و ساکن آن نظر هربیننده ای را به خود جلب می کند.

گفته می شود تمامی کانالهای این غار هنوز کشف نشده است اما حدود دو هزار و 100 متر از طول غار شناسایی شده است که ارتفاع آنها بین یک تا 35 متر و بین یک تا 17 متر عمق دارد


بازارهای همدان بازارها ی همدان مانند بازارهای اغلب شهرهای قدیمی مسقفند و از بافت معماری اسلامی برخوردارند جملگی بازمانده دوره قاجاریه می**باشند


جز نه راستا. بقیه در دو. سه دهه قبل به دستور مسؤولان وقت ازباب تجدد گرایی سقف آنها را برداشته و با گذشت زمان صاحبان اماکن تجاری برای استفاده از زیر بنای بیشتر طرفین آنها را نیز خراب کرده اند. که با تیر آهن و دیوارهای تیغه*ای بازسازی کرده اصالت خودر را ازدست داده اند.

این بازارها در مرکز شهر قرار دارند و هر یک مختص یک نوع مال التجاره یا پیشه ورانی است که دارای حرفه مشترکی هستند از این رو مردم بر حسب احتیاجات خود می**دانند برای تهیه نیازمندیها به کجا مراجعه نمایند. بعضی از بازارها مانند کاروانسراها در تملک اشخاص ثروتمند بوده که برای کسب در آمد بیشتری بنا شده*اند چنان که بازار قیصریه(بازار فرش فروش*های فعلی) را میرزا کاظم منشی قاجاریه در پشت کاروانسرای خود (کاروانسرای میرزا کاظم) ساخت که اکنون متعلق به چند تن از تجار می**باشد. بر همین قیاس راستا بازارهای صحاف خانه. موتابخانه. کفشدوزخانه و ...

به علت موقعیت خاص جغرافیایی همدان و قرارگرفتن در مسیر راه*های ارتباطی شهرهای غربی و نیز زایران انبوهی که از میانه و مناطق دور دست جهت زیارت عتبات عالیات در همدان توقف می**نمودند این شهر از اهمیت خاص اقتصادی و جغرافیایی به ویژه از دوران صفویه و توامانی دین و سیایت بر خوردار بوده است.

ویلیام جکسن می**نویسد: (بازارهای همدان دارای سقفند و بیش از پانصد دکان پر مشتری در آنها قرار دارد بازرگانان از این شهر به عنوان (انبار ایران) یاد می**کنند. از جمله کالاهای بازرگانی. اجناس چرمی را باید نام برد زیرا همدان شهر دباغخانه هاست همدانیها در ساختن و عمل آوردن پوست گاو و گوسفند و ساختن اجناس تجملی از آنها شهره شده اند)

در سال 1921 .م. همدان 150 دکان دباغی داشت. جکسن در مشاهدات خود از بازار همدان مینویسد(زین و تسمه و جامدان و کفش*های نوک تیز را در غرفه*های متعددی به معرض فروش نهاده*اند از این گذشته نمدهای نرم سفید که برای زیرانداز. نمدزین. کپنک و شولای چوپانان به کار می**رود و کلاه*های پوستی شبیه کلاه خوددر هیچ جای ایران بهتر از همدان ساخته نمی*شود همچنین ساختن غایشه)

بازارهای عمده به جز چند مورد که به خاطر جایگزین شدن اجناس کارخانه*ای وارداتی هم تغییر نام داده و هم محل فروش اجناس متفرقه گردیده تاکنون سر پای خود ایستاده ولی روزهای آخر خود را طی می**کنند در آینده نه چندان دور این یادگار کهن و آشنای سالخوردگان با تمام خاطرات تلخ و شیرین قرنها به سرنوشت غم انگیز خود نزدیک می**شوند. برای مثال بازارهای: آهنگرها. گیوه کش ها. زهتاب*ها. موتاب*ها. نجارها. گوزه گرها. صحاف*ها و... دیگر پیشه وران و مصنوعات آنها خبری نیست و جز نامی از آنان باقی نمانده.

راستاهایی نظیر کفشدوز خانه. صحاف خانه عملا" به مغازه*های فروش کفش کارخانه*ای و فروش لوازم التحریر و سایر اجناس متفرقه تبدیل شده اند. از راستا بازارهای: گندمی ها. پالاندوزها. خامه فروشها و نخود بریزها. جزیکی دو دکان در هر راستا بقیه به فروش اجناس متفرقه مشغولند.

با دقت در نقشه همدان می**بینیم که تمامی بازارهای همدان در حول و محور مسجد جامع ساخته شده. تجار و پیشه وران نماز ظهر و عصر را در آنجا اقامه می**کردند و می**کنند. جز مسجد جامع مساجد کوچک*تری را در جای جای بازار مشاهده می**کنیم کسبه*ای که به مسجد جامع دور ترند نمازظهر و عصرخود را در آنجاها به جا می**آورند مانند مساجد: پیغمبر در راستای پیغمبر. سر نمازگاه ابتدا ی گندمی*ها. مسجد آقای آخوند در انتهای راسته گندمی ها. جز مساجد. چند گرمابه عمومی نیز مخصوص بازاریان و مسافران وجود داشت که فقط در روزها فعال بودند. همچنین در نقاطع راستاها. نانوایی. آشپزی و دکانهای بقالی و قهو خانه/ چایی خانه در سراسرروز به کار مشغول بودند.

راستاهای معروف



1. آهک فروشها. سرگذر.

2. آهنگری/ زنجیر سازها / چلنگرها. خیابان اکباتان.

3. پالاندوزها/ ادامه راستای گلشن تا اول سر نمازگاه.

4. پیغمبر/ گونی فروشها راستای جلوی مسجد پیغمبر.

5. چاقو سازها/ ضلع شمالی مسجد جامع

6. حکیمخانه/ در حکیمخانه. منشعب از خیابان بابا طاهر.

7. حسین خانی. منشعب از راستای کلیمی*ها / فلسطین.

8. حاج فضل الله. راستای منشعب از ضلع غربی خیابان اکباتان.

9. حلاج خانه. ضلع شرقی کاروانسرای میرزاکاظم.

10. حلبی سازها / حلبی ساز خانه ادامه راستای قنادها .

11. دباغخانه / چال دباغخانه. منشعب از خیابان اکباتان .

12. رزین برها. جنب امامزاده شاهزاده حسین.

13. زغالی*ها. ضلع شمالی میدان امام.

14. زرگرها/ زرگرخانه. منشعب از خیابان باباطاهر. انتهای بازار مظفریه.

15. زنگنه/ مظفریه. ضلع شرقی مدرسه زنگنه.

16. سبزه میدان. اول خیابان باباطاهر (ضلع شرق آن)

17. سمسار خانه. ضلع غربی کاروانسرای میرزا کاظم.

18. شالار یهودی. بین حکیمخانه و کاروانسرای صمدیه به علت احداث خیابان بابا طاهر اٍثری از آن به جا نمانده

19. شیشه فروش ها/ شیشه برها. منشعب از سبزه میدان.

20. صحافخانه. قسمت غربی کاروانسرای گلشن.

21. صندوق سازها. محوطه ضلع شمالی مسجد جامع انتهای زغالی ها.

22. علاقبندها. ضلع شرقی کاروانسرای شریفیه.

23. فلسطین/ یهودی ها/ کلیمی*ها. منشعب از راستای پالاندوزها.

24. قصاب*ها. منشعب از سبزه میدان.

25. قیصریه/ موتابخانه. منشعب از راستای گلشن.

26. قیصریه/ فرش فروشها. پشت کاروانسرای میرزاکاظم. قبلا" مرکز چیت فروشی بوده اکنون مرکز دادو ستد فرش می**باشد.

27. قبله/ نجارها ضلع شرقی خیابان باباطاهر.

28. قنادها/ قنادخانه. ضلع شرقی مسجد جامع.

29. کاه فروشها. خیابان شورین/ شهدا روبروی کاروانسرای میراز کاظم.

30. کفشدوز خانه بزرگ. منشعب از راستای گلشن.

31. کفشدوز خانه کوچک. منشعب از راستای گلشن.

32. کهنه فروش*ها. پشت امامزاده شاهزاده حسین.

33. گلشن. منشعب از خیابان اکباتان. ضلع شرقی کاروانسرای گلشن.

34. گندمی*ها. ادادمه راستای پالاندوزها تا محله بن بازار.

35. گیوه کش*ها / مسجد جامع ضلع غربی مسجد جامع.

36. مسگرها/ مسگر خانه منشعب از راستای نخود بریزها / سبزه میدان.

37. نخود بریزها/ نخود بریزها ضلع شرقی مسجد جامع / ضلع شمالی کاروانسرای شریفیه.

38. نمد مال*ها / منشعب از خیابان اکباتان و راستای گلشن. پشت مسجد د باغخانه.

بازارچه ها

بازارچه*ها یا بازارهای کوچک هرمحل بر سر گذر مردم نزدیک به چمنها(میدان محل) دکانهای متعددی وجود داشت که حوایج اولیه محل را تأمین می**کردند. که به آنجا بازارچه می**گفتند.

بازارچه*های معروف عبارت*اند از: 1- بازارچه اسمعلی خان 2- بازارچه امامزاده یحیی . 3- بازارچه پل پهلوانها. 4- بازارچه توت قمی ها/ پل یخچال/ محل فرنگی ها. 5- بازارچه جاگله. 6- بازارچه جولان. 7- بازارچه چمن ورمزیار. 8- بازارچه درود آباد/ دورد آباد. 9- بازارچه دوگوران. 10 – بازارچه شالبافان. 11- بازراچه شریف الملک. 12- بازارچه کبابیان. 13- بازارچه کلپا. 14- بازارچه کولانج/ کولانه. 15- بازارچه محله حاجی. 16- بازارچه مصلی/ فراش باشی. 17- بازارچه مظفریه. 18- بازارچه میدان مال فروش ها. 19- بازارچه نظر بیک.



گذرها

گذر نیز بازارچه مفصل تری بود در تقاطع چند کوی (محل) وجود داشت که از معروفترین آنها می**توان: سر گذر د باغخانه را نام برد.



کاروانسراها

کاروانسراها بناهای وسیعی هستند که تعداد زیادی دکان را در بر می**گیرد و معمولاً مجاور یا متصل به بازار ساخته شده*اند وجزیی از آن محسوب می**شوند واز مراکز مهم اقتصادی می**باشند.

اکثر کاروانسراهای مهم همدان نیز یادگار زمان قاجاریه می**باشند. چندین منظور در بنای آنها بوده بدین معنی که در دو طبقه ساخته شده از طبقات پایین به عنوان دکان (*حجره)* و دفتر امورتجاری استفاده می**شد و طبقه فوقانی انبارهایی برای تگهداری کالا بود که بعدها از این طبقه برای دفتر تجاری نیز استفاده می**شد.

همچنین محوطه*های سرپوشیده*ای در جنب کاروانسرا یا زمینی در گوشه*ای از آن به عنوان طویله برای نگهداری شتر و اسب و الاغ می**ساختنند.

بعضی از صاحبان کاروانسراهای بزرگ در محلات دیگری ساختمانهایی داشتند که از آن برای نگهداری چهارپایان و محل بیتوته کاروانیان استفاده می**کردند, بعد از تخلیه کالاها عمله کاروان و ستوران را به اماکن هدایت می**نمودند. به این بناها نیز کاروانسرا می**گویند. تجار عمده و صاحبان سرمایه کالاهای خود را توسط دلالان و بنکدارن در سطح شهر یا سایر بلاد پخش می**کردند و به*وسیله همان افراد نسبت به خرید امتعه صادراتی اقدام می**نمودند و خود نیز با دلالان و تجار کشورهای اروپایی و امریکاو آسیایی که خواستار خرید کالاهایی نظیر فرش و چرم و غیره بودمد مستقیما" *ارتباط برقرار می**کردند.

کاروانسراها محل تجمع عمومی افرادی بود که در ارتباط با کار تجارت مشغول بودندو کالاهای خود را عرضه می**نمودند و دایما" در جنب و جوش بودند.

اقتصاد پویای همدان سبب گردید که تعداد قابل توجهی کاروانسرا در آن احداث شود به طوری که (ویلیام جکسن) عده کاروانسراهای همدان را بیش از پنجاه ذکر نموده و نوشته است که این کاروانسراها از جهت اشیاء و ادوات مورد لزوم گروه بیشمار بازرگانان و زواری که از این شهر می**گذرند در جنب و جوشند و کارشان سخت پر رونق است.

برخی از کاروانسراها در ایام مخصوص محل برگزاری روضه خوانی بود و در ایام محرم حرکت دستجات طوری تنظیم می**گشت که از دوسه کاروانسرا بگذرد و در آنجا از عزاداران استقبال و پذ یرایی می**کردند و تجار نامی کاروانسراها بانی مخارج این مراسم بودند.

برج قربان - همدان برج قربان یکی از آثار تاریخی قرون هفتم یا هشتم هجری است که در محل زندهای شهر همدان بین بلوار مدنی و خیابان طالقانی جنب دبیرستان ابن سینا واقع است این بنا مدفن شیخ السلام حسن بن عطار حافظ ابو العلاء همدانی و جمعی از امرای سلجوقی است. عثکل جد اعلای او عرب تبار بوده ولی او و پدرانش همدانی بوده اند.



حافظ ابوالعلاء

تاریخ وفات حافظ ابوالعلاء را در ذیحجه 488 هجری نوشته*اند یاقوت حموی در جزء هشتم معجم الا دبا آورده است که : حافظ برای فرار گرفتن نحو لغت حدث و علوم قرآنی به بغداد, اصفهان و خراسان مسافرت نموده و استادانی چون حسین وباس ابوعلی حداد. ابوالقاسم بن بیان و ابوعبدا... قراویرا درک کرده است تا آنجا که بعدها حفاظ و بزرگان حدیث از وی نقل حدیث و روایت کرده*اند او یکی از زهاد محدثین و حافظان قرآن بوده ودر طول زندگی اش وقت خویش را با قرآن و حدیث گذرانده و به ارشاد مردم زمان خود پرداخته است سپس به همدان مراجعت نموده و در محلی که فعلا" برج قربان نامیده می*شود و در گذشته باب الا سد خوانده می*شود می**زیسته است.

وی در 19 جمادی الاول 567 در سن 79 سالگی در همدان وفات یافته ودر سرداب برج مدفون شده است از جمله تالیفاتش کتاب الهادی و زادالمسافرین در 50 مجلد می**باشد در باره مقام او اشعاری از خاقانی شروانی و موفق بن احمد مکی موجود است از شاگردان او می**توان از ابن ممانی همدانی نام برد که در جهاد بر ضد مغولان در سال 618 هجری خود و فرزندش به شهادت رسیده*اند


علت نام گذاری برج به برج قربان

درباره علت نام گذاری این بنا به برج قربان معروف است که در جریان شورش افاغنه در اواخر دوره صفویه فردی به نام قربان این محل را سنگر گاه خود قرار داده و ضمن دفع شورشگران از اهالی محل دفاع کرده است از این رو مسجد وبقعه به نام او شهرت یافته است.

در سال 1312 و در حین انجام تعمیرات درزیر برج سردابی یافتند که کلیه قبور اشاره شده در آنجا قرار داشتند این برج در تاریخ 28/3/1354 و به شماره1078/3 در فهرست آثار تاریخی و ملی ایران به ثبت رسیده است

تویسرکان این شهرمرکز شهرستان تویسرکان بوده که در جنوب کوه الوند واقع شده و بر روی ویرانه*های شهر قدیمی*رودلاور (روز آور) که بر اثر حمله مغول ویران شده، ساخته شده است.در واقع پس از ویرانی رود آور، از ادغام دو روستای توی و سرکان، تویسرکان به وجود آمده است. ۱۱۰۰۰۰ نفر جمعیت دارد. آب و هوای آن، معتدل کوهستانی است.

تپه مصلای - همدان

از اینکه در گذشته نماز عیدین را در فراز آن اقامه می**شد به این نام نامیده می*شود. به نظر می**رسد تپه مصلا در راستای تپه سنگ شیر و هگمتانه قرار دارد و به هم پیوسته بوده اند. به نظر برخی از تاریخ نگاران این تپه در دوره های پیش از اسلام با رونق بوده و برج و باروئی داشته که ویرانه هایش هنوز باقیست





گرچه بعضی از صاحب نظران کاخهای دولت مادرا در فراز آن می**دانند لیکن در دوره پارتها تپه مصلا دارای استحکامات نظامی بوده است و بعضی آثار پیدا شده از آن دوره موید این نکته است
تپه مصلا از سمت شمالی خود بوسیله عبور رودخانه ( آلو سجرد ) و خیابان شهدا ( شورین ) از تپه هگمتانه و بوسیله خیابان و میدان صدف از سمت جنوب شرقی از تپه سنگ شیر بریده شده است.

(آقای دکتر اذکائی در کتاب فرمانروایان گمنام ) پیرامون تپه مصلا می**نویسد : مصلا ( نمازگاه) جایگاه نیایش "* اردی ویسور ناهید " و اساسا" معبد " آناهیتا "*ی مشهور پیش از اسلام بر روی آن قرار داشته. همان معبدی که " آشیوخوس " خزاین آین را غارت کرده و در جای دیگر به نام کنونی میلچری (منوچهری فعلی ) ظاهرا" برای مهر ( ایشتار) برپا بوده است. ودر کتاب ( هگمتانه نوشته دکتر محمد تقی مصطفوی )* آمده است در قسمت شرقی همدان به مسافت مختصری از جنوب تپه هگمتانه تپه بزرگ دیگری بطول تقریبی 600 متر ( شمالی - جنوبی) و عرض تقریبی 400 متر ( شرقی - غربی) قرار دارد. تنها اثر تاریخی این تپه بقایای برج و باروی ساده و ستبر مربوط به عهد اشکانیان بر فراز آن است).

تپه مصلا خاطرات تلخ و شیرینی از همدان در خود دارد که هر کدام بحثی جداگانه است. از جمله خاطرات تلخ این تپه قتل عام وحشیانه ( مرد آویچ زیاری در سال 319 ه- ق ) است. در معرفی تندیس سنگ شیر مختصر اشاره ای شد توضیح دیگر اینکه پس از سه روز قتل و کشتار از مردم شهر که با شجاعت در مقابل مرد آویچ مقاومت می**کردند بدستور مرد اویچ مردم بدنبال امان یافتن در مصلا جمع شدند. جمعیت بدون اسلحه از زن وکودک ومردان پیر و جوان خود را در محاصره جلادان مرد اویچ دیدند که نه راه گریز داشتند و نه اسلحه نبرد. گویند هزاران نفر از دم تیغ و شمشیر خو نخواران زیاری گذشتند و سینه های سبز تپه مصلا به خون آنان گلگون گردید.

از جمله دیگر رویدادهای تاریخی در تپه مصلی زد و خورد قزانها به سرکردگی رضا خان میر پنج با ژندارم ها به فرماندهیمحمد تقی خان پسیان ( 1309- 1343 ه- ق) معروف به کلنل محمد تقی خان است توضیح مختصر این که نیروی ژندارمری در اوایل دوره قاجار نخستین نیروی فرم دیده بود که انتظامات را به عهده داشت و قزاق ها گروه دیگر کلنل محمد تقی خان که در آلمان تحصیل کرده بودوباحکومت مستبدانه نمی*توانست همراه شود در برخوردی با قزاقهای مقیم در همدان در تپه مصلی موقعیت هائی به دست آورد. پس از کودتای حوت1299 که منجر به خاتمه حکومت قاجار و روی کار آمدن دوره پهلوی شد به فرمان قوام السلطنه در خراسان کشته شد.

همچنین گفته می*شود در دوره قاجار هنگامی که گروه شیخی ها که یک گروه انشعابی مذهبی بود نزاعی بین آنها و اهالی متدین شهر همدان بوجود آمده است که دامنه نزاع به تپه مصلی کشیده می*شود و سنگر بندی می**کنند ساعتها می**جنگند. همانطور که اشاره شد حوادث و رخدادهای در تپه مصلاهر کدام جداگانه مطلبی بزرگ و قابل بحث است. امروزه تپه مصلا تقریبا" در میانه شهر قرار گرفته و برخی ساختمانهای دولتی با سیمائی باز در دامنه های آن چهره به شهر گشوده و نظاره گر شهر پر جوش و خروش همدان هستند

آرامگاه حیقوق نبی در تویسرکان

حیقوق نبی یکی از پیامبران صاحب کتاب و معاصر با دانیال نبی

از پیامبران بنی اسراییل است که حدود ۲۶۰۰ سال پیش می**زیسته و نگهبان معبد بزرگ یهودیان در اورشلیم بوده است.

حدود سال ۵۹۰ قبل از میلاد، بخت النصر پادشاه خونخوار کلده به اورشلیم حمله کرد و یهودیان زیادی را به قتل رساند و نزدیک به بیست هزار نفر از آنان را اسیر و به شهر بابل پایتخت کلده که نزدیک بغداد فعلی قرار داشت انتقال داد. حیقوق نبی در بین این زندانیان بود و مدت طولانی در زندان به سر برد. در سال ۵۴۸ قبل از میلاد کورش کبیر پادشاه ایران به کلده حمله کرد و در جنگی طولانی لشکریان کلده را شکست داد و بابل را تصرف کرد و طی فرمانی دستور آزادی کلیه اسرا و زندانیان یهود را صادرنمود. پس از آزادی از بند اسارت بابلیان، حیقوق پیامبر به ایران مهاجرت کردند و در شهر تویسرکان (رودآور) ساکن شدند و در همین شهر رحلت کردند. آرامگاه حیقوق نبی در تویسرکان طی قرون متمتدی چندین بار بازسازی شده است. این آرامگاه یکی از قدیمی*ترین آثار تاریخی ایران محسوب می*شود
ین بقعه بنای برج مانند آجری با گنبدی شکل است که پوشش داخلی آن مدور است و پوشش خارجی ان مخروط ناوی شکل است. در نمای خارجی هر ضلع از بنای هشت ضلعی، طاق نمای کم عمقی تعبیه شده که بالای آن کاشی کاری است. یکی از طاق نماها اختصاص به درب ورودی بقعه دارد. مابین طاق نماها یک ترک بدون تزیینات و ساده واقع شده است. در وسط بنا قبری قرار دارد که مشخصات صاحب آن به دو خط بر روی آن نوشته شده است. در حفریات سال 1368 بقایای حصار مربع شکل با چهار برج مشخص شد که به نظر می رسد از خود بنا قدیمی تر باشد

خانه شهبازیان - همدان این خانه قدیمی در ابتدای خیابان بوعلی سینا و انتهای بن بست میرفندرسکی واقع شده و مربوط به دوره قاجاریه است


دارای پلان مستطیل شکل اندرونی و بیرونی است. در این خانه دو طبقه یک طبقه زیر زمین و یک طبقه ساختان اصلی است.

مساحت کل ساختمان شامل ابنیه و محوطه*های باز، در حدود 1056 متر مربع است و حرکت در آن از طریق راهرو دال مانند به حیا طاول و به وسیله چند پله سنگی به ساختمان اصلی صورت می*گیرد. ساختمان تزیینات متعددی از قبیل گچبری*هایی به شکل گول و بوته، آجرکاری*هایی از نوع حصیری و تکرار نام «علی»*به توالی در بالای در و پنجره بهار خواب و آجر لعاب*دار مشکی در ناحیه طاق نماها دار دکه در مجموع تزیینات بیرونی ساختمان را تشکیل می*دهد. تزیینات داخلی نیز گچبری*های گل و بوته در ناحیه گنجه*ها، رف*ها و سر ستون*هاست. این بنا پنجره*هایی با شیشه*های رنگین و نماهای چوبی بزرگ و سقف لمبه دارد


دوزخ دره - همدان این دره از دره های صخره ای و ریزشی است که به امام زاده کوه منتهی می شود



آبشار این دره که حدود 15 متر ارتفاع دارد؛ معروف است. این دره که عناصر زیبای طبیعی و چشم اندازهای بدیعی دارد، علاقه*مندان زیادی را، به ویژه در فصل تابستان، به سوی خود جلب می کند. وجود بیشه زار و رودخانه در عمق دره های رشته*کوه*های الوند زیبایی های گردشگاهی آن را دو چندان کرده است


دره زینا - همدان دره زینا مشتمل بر دو دره حیدره و کیوارستان است



اولی به دامنه های کوه میدان میشان منتهی می شود و روستای حیدره را مانند نگینی در خود جای می دهد و دومی همراه رودخانه های پشت کوه های الوند و کلاغ لان به دامنه آن کوه ها ختم می شود. از ویژگی های چشم*گیر این دره، چشم انداز زیبای میدان میشان در آن سوی الوند است. این دره با چشمه سارهای زیبا و پوشش گیاهی مناسب از ویژگی های منحصر به فردی برخوردار است


سراب گیان - نهاوند سراب گیان منطقه یی بسیار زیبا و دیدنی است که در ۳۰کیلومتری جنوب شهرستان نهاوند در استان همدان واقع شده است.



سراب گیان با وجود چشم اندازهای بدیع ومنحصربه فرد خود ، بی هیچ توجهی رها شده است و کسی متولی رسیدگی و احیای آن نیست! درحالی که توسعه صنعتی و پیشروی موذیانه وخزنده تأسیسات شهری و واحدهای آلاینده زیست محیطی روزبه روز عرصه را بر موجودات زنده بویژه انسان های شهرنشین تنگ تر کرده وابنای بشر درحسرت یک نفس عاری از آلودگی، چشم به انواع مقررات و بخشنامه های بازدارنده دوخته اند، در گوشه نه چندان دوری از نهاوند قطعه یی از بهشت وجود دارد که به دلیل بی توجهی به مزبله یی مبدل شده که با دیدن آن هرفرد بی خیال و کم توجهی نیز انگشت تحیر وحسرت به دندان می گزد. سراب گیان واقع در ۳۰کیلومتری جنوب نهاوند به معنای حقیقی سرچشمه حیات و به معنای مجازی سراب آرزوها و آمال دوستداران طبیعت و علاقه مندان محیط زیست است . گیان واژه یی کردی به معنای جان است و به دلیل زیبایی های منطقه به سراب جان یا سراب گیان شهرت یافته است . این گوشه مطرود و مغفول بهشت به وسیله جاده باریکی به نهاوند وصل می شود که در دو سوی آن بقایای ۲۰۰هکتاری جنگل های قدیم زاگرس چشم انداز و تابلو فوق العاده زیبایی از کوه، جنگل و دشتهای وسیع و خرم ضلع غربی جاده را به نمایش گذاشته است. درانتهای جاده آنجا که از سه طرف سه ارتفاع نه چندان بلند به هم می رسند خالق کائنات یکی از عجیب ترین پدیده های طبیعت را دراین بن بست به نمایش گذاشته است.برای دیدن این اعجاز معمار آفرینش باید که از بستر سنگلاخ رودخانه راهی به سمت چپ بیابیم .و زمانی که به دیواره سنگی می رسیم از لابلای سنگهای آذرین و چندمتری حواشی آن زلال ترین، خنک ترین و گواراترین آب دنیا به صورت چشمه هایی جوشان دیدگان دیدارکنندگان را روشن می کند


غار قلعه جوق - همدان غار قلعه جوق واقع در بخش فامنین در روستایی به همین نام است.فامنین در ۱۳۵ کیلومتری جادهٔ ساوه به همدان و در ۵۵کیلومتری همدان است که غار در منتها علیه شرق فامنین واقع شده است زمان دقیق حفر و ایجاد آن مشخص نیست ولی به احتمال قوی تاریخ ایجاد آن و بنای آن به قبل از اسلام و به دورهٔ هخامنشیان می رسد و به عنوان زندان سیاسی آن دوره بوده است




این غار در دیواره سنگی مشرف به دره سرسبز(فرد جام) قلعه جوق واقع گردیده است که دهانهٔ ورودی آن در حدود بیست متر از سطح زمین ارتفاع دارد و در شیب قایم دیواره سنگی ایجاد شده است در ابتدای ورود دهانه*ای به قطر حدود دو متر وجود دارد که باید از سوراخ بالای دهانه وارد بخش اصلی غار شد. حفره ورودی به قطر حدود نیم متر الی ۷۵ سانتیمتر می باشد به طوری که امکان خروج ۲ نفر از آن وجود ندارد پس از عبور از این حفره وارد بخش اصلی غار می شویم که عبارت است از دالانی بزرگ که در دو طرف آن اتاقهای کوچکی تعبیه شده است.بوعلی سینا مدتی در این غار زندانی بوده است و ابونصر امام همدانی،طاهربن محمد بن ابوالحسین نوه عبدالرحمن امام معروف همدان در این غار وفات یافت و جنازه اش به همدان منتقل شد و در آنجا دفن گردید. در قله کوه مقابل به این غار برجی وجود دارد که برای دیدبانی از آن استفاده می شده است.

کوهستان الوند - همدان کوه معروف و عظیم الوند، در جنوب شهرستان همدان واقع شده است و خط الراس آن، حد طبیعی بین این شهر با شهرستان تویسرکان است که جهت آن شمال باختری - جنوب خاوری می باشد


کوه الوند که مشهور ترین کوه استان همدان است توده ای از سنگ گرانیت است که در دامنه آن معادن متعددی به خصوص، معدن گرانیت یافت می شود. سن مطلق گرانیت*های الوند همدان که در داخل شیست های ژوراسیک همدان نفوذ کرده، 64 تا 70 میلیون سال تخمین زده شده است. کوه الوند در واقع مرکز شکستگی های ساحلی دریای تتیس است و به همین دلیل چین ها را تغییر داده و بی نظمی های زیادی را در آن ها بوجود آورده است، به طوری که تشخیص جهت آن ها مشکل است.

مرکزیت الوند به واسطه سه اتفاق مهم زمین شناسی است. اول مقاومت فلات آذربایجان در مقابل فشارهایی که از جنوب باختری به شمال خاوری وارد شده و نتوانسته است امتداد رشته های اصلی فلات را تغییر دهد. دوم، چین خوردگی های پی در پی زاگرس که از جنوب باختری به شمال خاوری امتداد داشته و بر اثر فرو رفتن اقیانوس هند بوده است. سوم، واقع بودن در حاشیه ساحلی دریای تتیس که در عهد دوم تشکیل ژئوسنکلینال وسیعی داده و بعد در ساحل آن، چین خوردگی های بزرگی تولید شده و شکاف هایی به وجود آمده است. در پی این مساله سنگ های خروجی بیرون ریخته و حتا آتشفشانی در محل شکست*ها به جای مانده است

. بخش مرکزی همدان در دره ها و دامنه های شمالی الوند و شهرستان تویسرکان در دره های جنوبی این کوه واقع شده است. این کوه از شمال باختری به کوه های خدابنده لو در سنندج و کوه مهم چهل چشمه کردستان و از جنوب خاوری به ارتفاعات راسوند، اراک و کوه وفس تفرش منتهی می شود. مرتفع ترین قله الوند بین تویسرکان و همدان در 18 کیلومتری شهر همدان می باشد که ارتفاع آن از سطح دریا به 3580 متر می رسد.این کوهستان گردنه های زیبا و مهمی دارد.از گردنه های معروف این کوه، گردنه زاغه، واقع بین همدان و ملایر به ارتفاع 2060 متر و گردنه اسد آباد بین همدان و کرمانشاه به ارتفاع 2241 متر و گردنه همه کس بین همدان و سنندج به ارتفاع 1565 متر را می توان نام برد.

رودخانه قوری چای و قره چای از دامنه های شمالی الوند و رودخانه های یوخاری چای و حرم آباد از دامنه های جنوب باختری این کوهستان سرچشمه می گیرند. این کوهستان با حدود 400 تا 500 میلی متر بارندگی سالانه جزو مناطق نیمه خشک محسوب می شود، با این وجود الوند جزو کوه های بلند و زیبای ایران به حساب می آید. بهترین و مناسب ترین راه برای رسیدن به قله الوند استفاده از جاده گنج نامه همدان به باختر است، هم*چنین دره مراد بیک در جنوب همدان نیز از مسیر های صعود به قله الوند است

کتیبه*های گنج*نامه - همدان یادگاری از دوران داریوش و خشایارشاه هخامنشی است، بر دل یکی از صخره*های کوه الوندحکاکی شده*است


. کتیبه*ها هر کدام در سه ستون ۲۰ سطری به زبان*های پارسی قدیم، بابلی و عیلامی قدیم نوشته شده*اند. متن پارسی در سمت چپ هر دو لوح قرارگرفته*است و پهنایی معادل ۱۱۵ سانتی متر دارد. متن بابلی در وسط هر دو کتیبه نوشته شده و متن عیلامی در ستون سوم قراردارد.

با توجه به سوراخ*های کنار کتیبه، به نظر می*رسد که کتیبه*ها روپوشی داشته*اند که آنان را از گزند باد وباران حفظ می*کرده است*.

لوح سمت چپ که کمی بالاتر از کتیبهٔ دیگر در کوه کنده شده*است مربوط به داریوش بزرگ هخامنشی است. طول آن حدود ۲۹۰ سانتی متر، ارتفاعش ۱۹۰ سانتی متر و دارای متنی به شرح زیر است :

«خدای بزرگ است اهورامزدا، که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید، که مردم را آفرید، که شادی را برای مردم آفرید، که داریوش را شاه کرد، شاهی از [میان] بسیاری، فرمانروائی از [میان] بسیاری. مَنَم داریوش، شاه بزرگ، شاهِ شاهان، شاهِ سرزمین*ها[یی] که نژادهای گوناگون دارند، شاه سرزمین دور و دراز، پسر ویشتاسب هخامنشی.»

کتیبهٔ خشایار شاه نیز در قسمت پائین همین کتیبه*است و به طول ۲۷۰ سانتی متر و ارتفاع ۱۹۰ سانتی متر و متن آن عبارت است از:

«خدای بزرگ است اهور مزدا، بزرگترین خدایان است که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید، که مردم را آفرید، که برای مردم شادی آفرید، که خشایار شاه را شاه کرد، یگانه از میان شاهان بسیار، یگانه فرمانروا از میان فرمانروایان بی*شمار. من خشایار شاه، شاه بزرگ، شاهِ شاهان، شاهِ کشورهای دارای ملل بسیار، شاه این سرزمین بزرگِ دوردستِ پهناور، پسر داریوش شاه هخامنشی.»

گنبد علویان - همدان این اثر یکی از شاهکارهای معماری و گچ بری بعد از اسلام در همدان است و گنبد آن یکی از یادمانهای متعلق به اواخر دوره سلجوقیان در قرن ششم هجری است که توسط خاندان علویان ابتدا به عنوان مسجد احداث و سپس در دورهای بعد با ایجاد سردابی در زیر زمین به مقبره آن خاندان تبدیل گردیده است




خاقانی به کنایه از آن به عنوان گنبد سبز یاد نموده*است و فرهنگ عامیانه مردم استان همدان نیزبر این امر دلالت دارد که می*گوید :

* دلا دوشم دلا دوشم دلا دوش به حق گنبد سبز سیه پوش

اما چرا ؟ سیه پوش ؟ توضیح آن این است که یک دسته از بازماندگان فعلی علویان در همدان هنوز هم سینه پوش هستند و با شناسنامه هائی به این عنوان وجود دارند راوندی صاحب مجمع التواریخ و القصص نیز گنبد علویان را به عنوان تریه اسلاف مطرح نموده*است علت نام گذاری این بنا به گنبد علویان این بوده*است که در گذشته*های دور دارای گنبد بوده گرچه در اثر گذشته زمان گنبد آن فرو ریخته*است از سوی دیگر علاقه شدید مردم به سادات و دوستداران علی و مدفون بودن دو تن از احفاد خاندان علویان در این بنا از دلایل دیگر آن بوده*است.

متاسفانه از هویت دقیق مدفونین اطلاعات دقیقی در دست نیست
این اثر ت طی شماره 94 در مورخه 15/10/1310 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده*است.

پل فرسنج - تویسرکان این پل در مجاورت روستای فرسنج یافرسف – از توابع تویسرکان ـ بر روی رودخانه قلقل رود و نزدیک کاروان*سرای شاه عباسی واقع گردیده و ظاهراً از آثار دوره صفویه است


این پل در سابق اهیمت زیادی داشته ؛ زیرا علاوه بر این*که ارتباط روستاهای دو طرف رودخانه را فراهم می ساخته، جاده کاروان رو بزرگی که در زمان صفویه ساخته شده بوده ، از روی آن پل عبور می کرده است.

پل فرسنج در جهت خاوری – باختری به طول حدود 60 متر و عرض 8 متر ساخته شده و دارای 3 دهانه است. چشمه میانی، بزرگ*تر از دو چشمه دیگر است. بر روی پایه های پل نیز دو دهانه کوچک ساخته اندک ه این امر علاوه بر کاهش فشار روی پایه ها و صرفه جویی در مصالح، سبب عبور آبهای طغیانی و کاهش اثرات تخریبی سیلا ب ها بر بدنه پل می شود. شالوده و پایه های پل ، از استحکام مناسبی برخوردار است. این پایه ها در جهت مخالف جریان آب دارای اب برهای مثلث شکلی است که جریان شدید آب را به خوبی پذیرا شده ، به میان دهانه ها هدایت می کند. مصالح مورد استفاده در پایه ها ، سنگ و ملات ساروج و در طاق ها و بدنه ، آجر است. از آنجا که دهانه میانی بزرگتر از دو دهانه دیگر است، سطح گذر پل از میانه به سمت طرفین دارای شیب است. این پل به شماره 1874 به ثبت تاریخی رسیده است

آبشار گنج نامه - همدان این آبشار که دارای آب دایمی است، در گردش*گاه گنج نامه، 5کیلومتری همدان و در دامنه های کوه الوند ، در کنار کتیبه های معروف دوره هخامنشی قرار دارد


آب این آبشار از ارتفاع حدود 12 متری سرازیر می شود و آب عباس آباد را به وجود می آورد. دبی متوسط آن 200 لیتر در ثانیه است که از دره زیبای عباس آباد و گنج نامه می گذرد. این آبشار در مسیر صعود به ارتفاعات کوه الوند و نزدیک شهر تاریخی همدان واقع شده است. امکانات قابل توجه برای بهره برداری تفریحی - گردشگری و دسترسی آسان در فصل های مناسب سال، از امتیازات دیگر این آبشار گردشگری به شمار می آید.


آرامگاه ابوعلی سینا - همدان

حجت الحق شیخ الرییس شرف الملک ابوعلی حسین بن عبدالله بن سینا، فیلسوف و دانشمند و طبیب مشهور ایران (428 – 370 هجری قمری) است. آرامگاه وی تا کنون سه*بار نوسازی و تعمیر شده است. آخرین بار به مناسبت هزارمین سال تولد* این دانشمند تعمیر و بازسازی شد، ساختمان بنا از سال 1325 شروع شد و در سال 1330 خاتمه یافت




طرح آرامگاه از روی قدیمی*ترین بنای تاریخ*دار اسلامی ایران، یعنی بنای عظیم گنبدکاووس (قابوس)، با تغییرات جزیی ساخته شده است. بنای قدیم آرامگاه در زمان قاجاریه دوباره سازی شد و دو سنگ قبر قدیمی، یکی مربوط به ابوعلی سینا و دیگری مربوط به ابوسعید دخئوک (یار قدیمی ابو علی سینا) در محل مقبره نهاده شد. مصالح به کار رفته در بنا بیش*تر آجر و شکل آن چهار ضلعی غیر منظم بود که گنبدی در وسط آن قرار داشت. اطراف بنا به تالار قرائت خانه ای در قسمت باختری و یک دالان در سمت خاوری محدود می شد. مجموعه امکانات فوق و ساختار معماری آرامگاه در خور مقام و شخصیت بوعلی نبود. به همین دلیل، انجمن آثار ملی تصمیم گرفت به مناسبت هزارمین سال تولد این فیلسوف عالی مقام بنای جدیدی را که حاوی مفاهیم معماری قدیم و جدید باشد، بسازد.آرامگاه بو علی سینا در زمینی به مساحت 3090 متر مربع احداث شد و زیر بنای اصلی آن حدود 1792 متر مربع است.


نمای آرامگاه از سنگ خاراست. سطح حیاط با سه پله سرتاسری به ایوان ساختمان متصل می گردد و درب ورودی آن در قسمت خاوری ساختمان واقع شده است. در این ایوان 10 ستون از سنگ خارا تعبیه شده که قطر هر یک از ستون ها در قسمت پایین 95 سانتی متر و در بالا 75 سانتی متر با ارتفاع 10/4 متر است. هر یک از این ستون ها نمودار گذشت یک قرن از زمان تولد بو علی سینا تا روزگار ماست.


درب چوبی ایوان به سرسرایی به طول 880 سانتی متر و عرض 630 سانتی متر باز می شود. دیوارهای سرسرا با سنگ تراورتن و کف آن با سنگ خارای چکشی پوشیده است. در طرف راست و چپ سرسرا، قبرهای قدیمی بو علی سینا و ابوسعید قرار دارد و در انتهای باختری آن، در آهنی دو تکه ای تعبیه شده است که به محل اصلی آرامگاه باز می شود.


محوطه اصلی چهار گوش است و دوازده پایه برج آرامگاه بر روی آن قرار گرفته است. قبر بو علی در میان برج و قبر ابو سعید در کنار آن است. بر روی هر دو قبر، لوحه ای از سنگ مرمر و کتیبه ای در 9 سطر به خط ثلث نوشته شده است.


در دو طرف سرسرا دو تالار قرار دارد که یکی تالار اجتماعات و دیگری کتاب*خانه آرامگاه است. طول و عرض هر دو تالار به ترتیب 45/9 و 75/5 متر است و کتاب*خانه آن بیش از 6 هزار جلد کتاب دارد. ارتفاع برج آرامگاه از روی سقف آن 23 متر و از کف خیابان 5/28 متر است. مصالح به کار رفته در برج، سیمان و ریزه های سنگ خارا است که به صورت یک پارچه ساخته شده است.


در میان ترک های دوازده*گانه برج و در بالای آرامگاه، صندوقی مفرغی مکعبی شکل قرار دارد که سطح فوقانی آن هرمی شکل است. طول قسمت بالایی صندوق 5/97 سانتی متر وعرض قسمت پایین آن 109 سانتی متر است و در هر چهار طرف آن کتیبه ای به خط ثلث نوشته شده است.


به منظور تجلیل و قدردانی از مقام علمی این دانشمند و فیلسوف گران*قدر، در سال 1328 شمسی تصویر بو علی توسط هنرمند و پیکر تراش مشهور؛ استاند ابوالحسن صدیقی ترسیم شد که بر اساس آن مجسمه تمام رخ ایستاده*ای از سنگ مرمر سفید به ارتفاع 310 سانتی متر و پهنای متوسط 90 سانتی متر و وزن تقریبی 5/4 تن تهیه شد و بر روی پایه ای در میدان بو علی همدان نصب شد. در جبهه*ی شمالی پایه مجسمه، بر روری لوح سنگ سفیدی به ارتفاع 180 سانتی متر و عرض 100 سانتی متر، کتبیه زیر در یازده سطر به خط نستعلیق نوشته شده است

نقل ماجرای ساختمان آرامگاه از قول "عاواد" ه

طرح ساخت آرامگاه بوعلی سینا به مناسبت هزارمین سال تولد بوعلی(1330) از اولین کارهای دوره دوم فعالیت انجمن آثار ملی بود.
هیئت موسسان انجمن آثار ملی در سال 1334 با پیش فرض برتری تلفیق معماری قدیم و جدید یک مسابقه معماری بین معماران آن دوره ترتیب داد که با نظر مساعد گدار و فروغی طرح هوشنگ سیحون به عنوان بهترین طرح برگزیده شد.جایزه بهترین طرح اجرای ساختمان بود.بعد از تصویب نهایی در سال 1326 انجمن آثار ملی تصمیم به ساخت مقبره ابن سینا گرفت.به گزارش انجمن آثار ملی سیحون در آن زمان برای تکمیل تحصیلات خود در پاریس به سر میبرد و پس از آگاهی از تصمیم انجمن در خرداد ماه 1327 طرح نهایی را که در اصل به عنوان پایان نامه خود در پاریس ارائه کرده بود به انجمن فرستاد.

در سال 1328 قرارداد ساخت مقبره به پیمانکار – شرکت ابتهاج و شرکاء – واگذار شد.مهمترین امتیاز این شرکت استخدام مهندس پولاک اهل کشور چک اسلواکی برای محاسبه و نظارت بر اجراء بود.ساخت مقبره از خرداد همان سال رسما شروع شد.

محمد تقی مصطفوی درباره ایده اصلی مقبره می نویسد :"اختلاف عمده که برج آرامگاه بوعلی سینا با گنبد قابوس دارد دو چیز دارد : یکی اینکه به مناسبت موقعیت و محدود بودن فضای آرامگاه بوعلی و همچنین توجه به میزان مخارجی که پیش بینی میگشت ابعاد برج آرامگاه بوعلی نصف ابعاد گنبد قابوس در نظر گرفته شده است و در ابتدای امر چنین تصمیمی نگرفته بودند لکن محذوراتی ... انجمن آثار ملی را وادار نمود که از آقای مهندس سیحون طراح و ناظر آرامگاه بخواهد که ابعاد ساختمان را به نصف تقلیل دهد.اختلاف عمده دیگر اینست که فاصله بین ترک های آرامگاه بوعلی سینا باز و گشاده است در صورتی که بنای گنبد قابوس از بنیاد تا (بالا جزء) در ورودی و روزنه کوچکی در پایین گنبد هیچگونه منفذی به خارج ندارد و به سبک زمان دوران آن چون دخمه تاریک و فاقد روشنایی است و این ابتکار یعنی باز گذاردن فواصل ترکها در برج آرامگاه بوعلی علاوه بر آنکه با وضع اقلیمی همدان و باد های شدید آن سرزمین بسیار عمل به مورد و مستحسن به شمار میرود, اصولا بنای مزبور را به صورتی بسیار جالب و مطبوع در آورده آن را بس زیباتر و پسندیده تر از آنچه تصور میرفت ساخته است ... ."



استاد هوشنگ سیحون در مورد ایده اصلی طرح چنین می نویسد:

اولین بنای یادبودی که با طرح اینجانب برپا شد بنای یادبود و آرامگاه واقع در همدان است که 50 سال پیش ساخته شده است .این بنا برای مراسم هزاره بوعلی به وجود آمد که توسط((انجمن آثار ملی )) سرپرستی می شد.تمام عوامل بنا از اشکال هندسی و نمادین فراوان تشکیل شده و هرکدام مفهوم خاص خود را دارند .مربع پایه و اساس این بنا است.خود آرامگاه در وسط تالاری مربع شکل قرارگرفته که پله مدور و پایه های دوازده گانه برج یادبود بدور دایره پله مزار را احاطه کرده اند .شکل بنا از خارج دارای دو قسمت است یکی قسمت زیرین که در بر گیرنده ورودی- مقبره- کتابخانه- تالار اجتماعات- و پذیرایی است و دیگر قسمت بالا که برج یادبود بنا است در میان باغی در اطراف آن قسمت زیرین بنا از طرف ورودی دارای ایوانی است که با ده ستون که هر ستون علامت یک قرن است و ده قرن اشاره به هزاره بوعلی است .از طرف دیگر بوعلی دانشمندی است بلند پایه با دانشهای متعدد فلسفه حکمت پزشکی موسیقی کیمیا وغیره که بعضی او را متفکر دوازده دانش دانسته اند.
ستون بندی و دیوار پر در قسمت زیرین نمای اصلی اشاره ای است به معماری یونان قدیم و برج دوازده ترک در بالا از طرفی اشاره به بنای همزمان بوعلی یعنی گنبد قابوس است و از طرف دیگر دانش های دوازده گانه بوعلی را تداعی میکند.همچنین فلسفه ایران را بر پر پایه فلسفه یونان نشان می دهد.این ایوان 10 ستونی و برج بتنی باز مجموعا در نما در داخل یک مربع بزرگ با ضلع 5/28 متر جا گرفته که البته خود مربع دیده نمی شود ولی ضلع افقی آن کف ایوان و ضلع عمودی از کف زمین تا راس برج است و نماد انسان ایستاده با دستهای گشاده را که خود بوعلی است تداعی میکند .یعنی انسانی در راه کمال و کمال دانش .همچنین از مشتقات این مربع خطوط مهم نماد در منتهی الیه به دست میآید .با دقت به جزییات این بنا به توجه می شود که شکل مربع چه در نقشه و چه در نما به صورت مختلف به کار رفته است . از جمله در قسمت ورودی پنجره ها ی کتابخانه و سالن اجتماع هرکدام دارای سه قسمت مربعی شکل هستند که باز هم با شبکه های سنگی مربع به اجزای کوچکتر تقسیم شده اند سقف ایوان در فاصله ستونها دارای فرو رفتگی مربع شکل است.چراغها از اجزای مربع ساخته شده است .تالار آرامگاه نقشه مربع دارد .خود سنگ مزار در داخل یک مربع مرمری جا گرفته در بالا مصطبه برج یادبود مربعی شکل است .استل برتری(مکعب چهارگوش) وسط آن مربع است و اقطارش در قسمت پوشش چهار مثلث به وجود آورده اند که راس آنها بالاترین نقطه ((استل)) است.درهای ورودی با جزییات بزرگ و کوچک مربع ساخته شده اند .به طور کلی بیش از 500 مربع با ابعاد و موقعیتهای مختلف در این بنا گنجیده شده که قبلا به خواص هندسی و نمادین آن اشاره کردیم .طراحی که در سطح پایین یعنی همکف و چه در سطح بالا که تماما خاکریز شده بر اساس باغ ایرانی با سنگ آب یک پارچه از سنگ خارا و چشمه سارهای مخصوص انجام گرفته است .ساختمان تماما از سنگ خارای همدان و برج یادبود و پوشش ها تماما از بتن مسلح نمایان ساخته شده است .
مساحت اراضی محوطه مقبره حدود هفت هزار متر مربع است .طول بنای آرامگاه 64 متر و رو به خیابان بوعلی است و نمای آن از سنگ خارا پوشیده شده است .سطح حیاط با سه پله سراسری به ایوان متصل است .ایوان به طول 30 متر و عرض 3 متر در شرق ساختمان قرار دارد.10 ستون به ارتفاع 1/4 متر به صورت کم و بیش مخروطی (قطر پایین ستونها 95 سانتی متر و در بالا 75 سانتی متر ) ساخته شده است.نمای کلی ایوان یادآور معابد باستانی است و تمثیل عدد 10 برای هزاره ابن سینا طراحی شده است.ایوان با دری به ارتفاع 24/3 متر و عرض 9/1 متر به سرسرای آرامگاه متصل است.طول سرسرا 8/8 متر و عرض آن 3/6 متر به ارتفاع 19/4 متر طراحی شده است.در طرف راست و چپ سرسرا سنگ قبر قدیم ابوعلی سینا و ابوسعید دخدوک بر روی پایه هایی از سنگ خارا قرار دارد .
محوطه اصلی مقبره چهارگوش و هر ضلع آن 5/11 متر ومساحت آن 5/132 مترمربع است.دوازده پایه برج آرامگاه در این محوطه چهار گوش قرار دارد و قبر ابن سینا در میان پایه های برج محصور است .در دو طرف سرسرا دو تالار قرار دارد یکی در جنوب که تالار سخنرانی و اجتماعات است .و یکی در شمال که کتابخانه آرامگاه است.طول تالار کتابخانه 45/9 متر وعرض آن 75/5 متر است و بر دیوار شرقی آن سه پنجره به طول و عرض 88/1 متر طراحی و تعبیه شده است.در سمت غرب تالار کتابخانه مخزن کتاب به طول 45/9 متر و عرض 15/2 متر طراحی شده است.در قسمت جنوب شرقی ساختمان پلکانی تعبیه شده است که رو به جنوب بالا می رود و پس از رسیدن به یک پاگرد رو به شمال یعنی در جهت مخالف پلکان اول بالا می رود و به محوطه بالای آرامگاه می رسد .این پلکان 32 پله دارد.
همچنین دو پلکان در سمت جنوب ساختمان و انتهای جبهه اصلی بنا قرار گرفته که هر کدام 34 پله دارد .این سه پلکان به سطح فوقانی ساختمان منتهی می شود .سطح فوقانی ساختمان به مساحت 1480 متر مربع با دیوارهایی به ارتفاع 85 سانتی متر و قطر 75 سانتی متر محصور و محدود شده است .برج دوازده ترک آرامگاه 23 متر از روی سقف مقبره و 5/28 متر از کف بنا ارتفاع دارد.
در وسط برج صندوق چهار گوش مفرغی که نشانه و علامت بالای مرقد است بر کف فوقانی آرامگاه نصب شده است .طول هر ضلع قسمت پایین این صندوق 12/1 متر و طول هر ضلع قسمت بالای آن 1 متر و ارتفاع آن 37 سانتی متر است.بر چهار بدنه آن کتیبه ای عربی به خط ثلث برجسته بسیار شیوا نوشته شده است که درباره مرگ آدمی از نظر ابن سیناست .کتیبه بالا و سایر کتیبه های آرامگاه به خط ثلث آقای احمد نجفی زنجانی نوشته شده است .
در سمت راست سرسرای مقبره لوح مرمری به خط نستعلیق نصب شده که سال اتمام ساختمان را 1370 قمری و 1330 شمسی ذکر کرده است.
پس از سال 1349 شهرداری همدان با واگذار کردن چند قطعه زمین به آرامگاه و طراحی باغچه ها میدانگاهی با فضای سبز به وجود آورد.در سال 1350 ساختمانهای جدیدی در جنوب آرامگاه شامل دو اتاق برای دفتر- گلخانه- اتاق فروش بلیت- انبار- مهمانسرا(دو اتاق با سرویس بهداشتی) با نمای سنگ گرانیت به مجموعه اضافه شد.
- مجله معمار شماره 28
http://avadseyhoun.blogfa.com/post-2.aspx




بیجا نخواهد بود اگر در اینجا با خالق این اثر که در گردن فرازی هنرمندان ایران نقش بسزایی داشته، بیشتر آشنا شویم:
ه
به راستی جهد در جمع آوری معماران ایرانی که در معماری ایران موثر بوده اند ناقص خواهد ماند اگر چیزی راجع به هوشنگ سیحون ننویسیم .هوشنگ سیحون به حق نیمی از معماری و نقاشی دوره پهلوی است چون او در زمینه معماری و نقاشی در دوره پهلوی هم ساخته و هم پرداخته و هم تر بیت کرده به راستی آسمان تاریخ فرهنگ و هنر ایران دگر همچون سیحون را بر تارک خود نخواهد دید .سیحونی که تک مضرابهای خوش معماری مدرن ایران را زده است . معماری مدرنی که با شکوه وبا رویایی وصف ناپزیر شروع شد ولی در ادامه راه از شکوه. جلال .حشمت. معرفت و شعور دور شد و به ....رفت.
هوشنگ سیحون معمار ی صاحب سبک با خطوطی دراماتیک و استوره ای در معماری مدرن ایران است هر گز نمی توان خطوط دراماتیک او را در طراح آرامگاهای: ابو علی سینا و با با طاهر در همدان و حکیم عمر خیام و کمال الملک را در نیشابور را از یاد برد .و نمی توان از آن خطوط استوره ای در آرامگاه نادر شاه افشار و فردوسی پاکزاد در مشهد یاد نکرد.

او را می توان در زمره معماران پیشروی معماری مدرن ایران دانست که توانستند که به بیانی نوین از تلفیق معماری سنتی و مدرن ایران دست یابند و آثاری به یاد ماندنی برجای بگذارند.
سیحون در سال 1299شمسی در خانوادهای هنر مند در تهران متولد شد . و در سال 1319 در رشته معماری دانشکده هنرهای زیبای تهران که در ان سال بوسیله عده ای از معماران و باستان شناسان فرانسوی و عدهای از شاگردان کمال الملک.تازه تاسیس شده بودثبت نام کرد و مشغول به تحصیل معماری شد.(شایان ذکر است دانشگاه نخبگان ایران .دانشگاه تهران توسط یک معمار فرانسوی طراحی شده و در به وجود آمدن خوشنام ترین وبا سابقه ترین کانون علمی ایران .ایرانی نقش چندانی نداشته.) و در سال 1323سیحون جوان با نمره عالی از دانشکده معماری دانشکده هنرهای زیبا فارغ التحصیل شد.
فارغ­التحصيلي سيحون مصادف بود با پايان جنگ جهاني دوم که به گفته خودش، اين مقطع تاريخي از چندين جهت يکي از مقاطع سرنوشت­ساز زندگي او به شمار مي­رود: اول از اين جهت که چون ايران به عنوان پل ارتباطي براي حمل تسليحات متفقين از خليج فارس به روسيه، نقش مهمي در پيروزي متفقين داشت، متفقين پس از پايان جنگ ايران را به عنوان پل پيروزي معرفي و نشان افتخارآميزي به دولت و راه­آهن ايران اعطا کردند. راه­آهن ايران نيز به مناسبت اين افتخار بزرگ تصميم گرفت در ايستگاه تهران ساختماني بسازد که طراحي آن را به مسابقه گذاشت و طرح سيحون جوان برنده و در نهايت با تغييراتي، بر خلاف نظر او، ساخته شد. دوم اينکه انجمن آثار ملي که سال­هاي جنگ را بصورت مخفي گذرانده بود، با پايان جنگ فعاليت مجدد خود را شروع کرد و به مناسبت جشن هزاره بوعلی سینا تصميم به ساخت آرامگاهي براي او در همدان گرفت که طراحي اين آرامگاه به مسابقه گذاشته شد و سیحون در عنفوان جوانی موفق شد تا در این مسابقه هم برنده شود.و بعد از این
مسابقه بود که هوشنگ سیحون . شاگرد اول دانشکده هنرهای زیبا .با معرفی ریس وقت دانشکده –آندره گدار- او بعنوان بورسیه به کشور فرانسه رفت.سیحون جوان مدت 4سال در فرانسه درس خواند و همزمان با شروع ساخت مقبره بوعلی سینا به وطن بازگشت و در سمت دانشيار دانشكده هنرهاي زيباي تهران و 5 سال بعد به عنوان استاد معماري مشغول تدريس شد. همزمان با تدريس در دانشكده، دفتر كار خود را در سال 1328 تاسيس كرد و در سال 1314 به عنوان سومين رييس دانشكده هنرهاي زيباي تهران انتخاب شد. از همين سال فعاليت*هاي زيادي در دانشكده هنرهاي زيبا و از جمله تاسيس سه رشته شهرسازي، تئاتر و موسيقي انجام داد.
و هوشنگ سیحون در سال 1980ایران را به قصد غزیمت در ونکور کانادا ترک کرد. و تا به امروز ما نتوانستیم از وجود و حضور بزرگ مردی همچون او بهره مند شویم . او در سمینارهای زیادی در اقصی نقاط ایران و جهان شرکت کرده و آثار نقاشی او نیز چه به صورت گروهی و چه بصورت انفرادی به نمایش گذاشته شده.و از سوی کمیته برگزار کننده جشن بزرگ جمعاوری اعانه برای دانشنامه ایرانیکا جایزه ویژه معماری و یک عمر فعالیت فرهنگی و هنری را از آن خود کرده است.
طرح*هاي او در كتابي به نام نگاهي به ايران در پاريس در سال 1973
مجموعه دستاورد زندگي حرفه*اي او (معماري - نقاشي) در كتابي به نام هوشنگ سيحون در كانادا در سال 1999 به چاپ رسيده است.
و حال نگاهی به کارنامه هوشنگ سیحون بیندازیم (البته ممکن است بعضی از آئار او را حقیر نتوانسته جمع آوری کند که از یان بابت پوزش می طلبم.خدایش مارا ببخشد.)
سال*هاي 1328 - 1333
منزل و مطب دكتر فرهاد، منزل آقاي بابك، ساختمان پست فشار قوي، ساختمان اداري مركز برق ، منزل سرلشكر فيروز، دفتر هوشنگ سيحون و خوابگاه*ها و گاراژهاي آتش*نشاني در تهران و ساخمان آرامگاه بوعلي در همدان.
سال*هاي 1332 - 1335
منزل آقاي شيبان (دروس)، منزل آقاي محمدي (تپه اماميه)، منزل آقاي مقدم (تپه اماميه)، سازمان نقشه*برداري كل كشور (جاده قديم كرج)، آرامگاه نادر (مشهد)، كارخانه يخ*سازي و ريسندگي كورس (جاده شهر ري)، كارخانه كانادادراي (خيابان آزادي)، پرورشگاه كودكان (خيابان وليعصر)، سينما آسيا (خيابان جمهوري)
سال*هاي 1335 - 1340
سينما سانترال (تهران)، كارخانه كانادادراي (آبادان)، لابراتوار عبيدي و شركا (جاده قديم شميران)، منزل آقاي بشارت (الهيه)، منزل آقاي فرازيان (زرگنده)،*منزل دكتر كاظمي (شميران)، منزل خانم ابتهاج (زعفرانيه)، مجموعه ويلاهاي آقاسي*پور (پاسداران)، منزل آقاي هدايت (دروس)، مجموعه ويلاهاي ايپك چي (حصارك)، كتابخانه مجلس شوراي ملي با همكاري محسن فروغي، كيقباد ظفر بختيار و علي صادق، آرامگاه خيام (نيشابور)، آرامگاه كمال*الملك (نيشابور)
سال*هاي 1340 - 1345
تجديد بناي آرامگاه فردوسي (طوس)، بناهاي اطراف آرامگاه فردوسي (طوس)
سال*هاي 1345 - 1350
منزل دولت*آبادي (نياوران)، ساختمان مركزي بانك سپه (تهران)، منزل سيحون (دروس)، مجتمع آموزشي فرح (جاده آرامگاه)، ضلع جديد بيمارستان ميثاقيه (تهران)
از سال 1350 به بعد
بازارچه ميرچخماق (يزد)، منزل سيحون (در كلكان در راه شمشك)
توضیحی راجع به انجمن آثار ملی:
پس از كودتاي سوم اسفند ماه 1299، در سال 1301 گروهي از رجال سياسي - فرهنگي و علاقه*مند به هنر ايران براي حفظ و نگهداري و تعمير ساخمان*هاي تاريخي و به پاس حرمت يادگارها و مفاخر فرهگي و هنري ايران گردهم آمده و جمعيتي به نام «انجمن آثار ملي» تشكيل دادند. از اقدامات اوليه انجمن آثار ملي، طرح ساخت مقبره حكيم ابوالقاسم فردوسي بود. كريم طاهرزاده بهزاد طرح آرامگاه فردوسي را پيشنهاد كرد و اين طرح در سال 1313 افتتاح شد. به علت ناآشنايي سازندگان به فنون آزمايش خاك، محاسبه نكردن دقيق و بي*اطلاعي در وضعيت آب*هاي زيرزميني ناحيه طوس، ساختمان از همان نخستين سال*ها شروع به نشست كرد و پس از 30 سال هوشنگ سيحون با حفظ طرح اوليه و الحاقات جديد بناي جديدي ساخت.
گفتني است پس از برگزاري جشن هزاره فردوسي و آغاز جنگ جهاني دوم به علت عدم تامين اعتبار مالي تا سال 1323 انجمن آثار ملي عملا فعاليتي نداشت و در آذر 1323 فعاليت خود را از نو آغاز كرد. دو اقدام اوليه انجمن آثار ملي در دوره دوم فعاليت خود توجه به ساخت آرامگاه بوعلي سينا و آرامگاه سعدي (طرح مشترك محسن فروغي و علي صادق به سال 1328) بود.
نکته:اما متسفانه اگر به تازگی سری به آرامگاه ناجی زبان پارسی سری زده باشید خواهید دید که چقدر میراث فرهنگی کم لطفی و کم توجهی به آرامگاه مردی کرده است که به گفته خودش:
بسی رنج بردم در این سال سی عجم زنده کردم بدین پارسی
از کجایش برایتان بگویم :
از جاده ای که بیش از 40 سال است که تر میم نشده و مانند جگر زلیخا تکه و پاره است و مایع شرمسا ری .تا آن موزه جدیدی که میراث به تازگی در همین 2 سال اخیر اقدام به بازگشایی ان کرده که متاسفانه موزه ای در تناقض شدید با اطراف و باغ ایرانی .اگر داخل آن شوید بیشتر به یاد زندانهای دوره صفوی می افتید تا جایی که میراث فرهنگی ماندگار ترین مردمان دنیا را نگهداری میکند.ویا از طرح بکر و زیبا یشان مبنی بر کوچک کردن حوض ورودی باغ ایرانی با وجه تسمیه رنج سی ساله فردوسی و تکه کردن آن حوض به 30بخش کوچک. به راستی چرا قواعد باغ بکر و زیبای ایرانی را داریم با دست خودمان خراب می کنیم .قواعدی که در همه باغهای ایرانی من جمله باغ شاهزاده کرمان اثری زیبا و شگرف رعایت شده و اندازه حوض جلوی ساختمان اصلی ثابت بوده است.

آرامگاه بابا طاهر - همدان

بابا طاهر که حدوداً در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم می زیسته، از شعرا و عرفای بزرگ روزگار خویش است. بیش*تر دوران زندگی او در فقر گذشت. او یکی از مشهورترین دو بیتی سرایان ایرانی است که گذشت زمان نتوانسته دو بیتی های شور انگیزش را که با لهجه لری سروده شده است از یادها بزداید


از بابا طاهر علاوه بر دوبیتی ها، آثار ادبی دیگری نیز به جا مانده است که از آن جمله می توان به دو قطعه، چند غزل، مجموعه کلمات قصار عربی و کتابی به نام سرانجام اشاره نمود. بابا طاهر در مجموعه کلمات قصار عربی، عقاید عرفانی خود را علم معرفت و ذکر و عبادت و وجد و محبت بیان کرده است که مشتمل بر 420 ذکر عارفانه در پنجاه باب وهمراه با خاتمه ای در موضوعات متفرقه است. کتاب (سرانجام) وی مشتمل بر دو بخش است که بخش نخست آن رساله ای است که با کلمات قصار در عقاید عرفا و صوفیان و بخش دوم نیز رساله ای است به نام (الفتوحات الربانی فی اشارات الهمدانی) که گویا شارح آن جانی بیک همدانی است.

آرامگاه بابا طاهر بر فراز تپه*ای در شمال باختری همدان قرار دارد. این بنا در طول قرون مختلف شاهد تخریب و بازسازی های متعدد بوده است. در قرن ششم هجری یک برج هشت ضلعی آجری بر روی قبر بابا طاهر ساخته شد که بعدها بر اثر مرور زمان ویران شد. در زمان پهلوی اول از طرف شهرداری همدان بنای جدیدی به جای بنای قدیمی ساخته شد که مصالح آن بیش*تر آجر بود.در جریان همین باز سازی، لوح کاشی مربوط به قرن هفتم هجری، که هم اکنون در موزه ایران باستان نگه*داری می شود، به دست آمد. بر روی این کاشی فیروزه*ای رنگ، آیات قرآن مجید به خط کوفی برجسته نوشته شده است، ساختمان جدید در سال 1329 آغاز و در سال 1331 تکمیل شد اما این بنا نیز در خور مقام عرفانی بابا طاهر نبود. لذا در سال 1346 بنای دیگری ساخته شد و در سال 1349 به پایان رسید.

آرامگاه جدید، شاهکاری ممتاز و بدیع از معماری عصر جدید است که طرح اصلی آن تلفیقی از معماری قرن های هفتم و هشتم هجری و عصر حاضر است. برج آرامگاه بر قاعده هشت ضلعی قرار گرفته است که ارتفاع آن از سطح فوقانی تپه 235 سانتی متر و از کف خیابان 280 سانتی متر است.

ستون های هشت*گانه*ی برج*، قطعه سنگ مزار و کف، پله*ها و فرش اطراف آرامگاه از سنگ گرانیت حجاری شده است*و بنای اصلی نیز به ابعاد10 × 10 متر با مجموعه ای از منشورها پوشیده شده و دارای مدخل های ورودی و منفذهای نور است، نما و فرش بنا عمدتاً از سنگ است و در داخل ان کتیبه هایی از کاشی وجود دارد.

در محوطه داخلی آرامگاه 24 دو بیتی از سروده های بابا طاهر که بر روی 24 قطعه سنگ مرمریت نوشته شده، نصب شده است. دو لوحه برنجی نیز در محوطه داخلی نصب شده است*که یکی از آن*ها اسامی هیأت مؤسس انجمن آثار ملی به هنگام ساختمان آرامگاه و دیگری نام برخی از شخصیت هایی است که در کنار بابا طاهر دفن شده اند. مساحت کل زیر بنای آرامگاه و باغ آن حدود 8965 متر مربع برآورد شده است. ترانه های شور انگیز بابا طاهر با لهجه*ی دل پذیر لری سروده شده و ترجمان روح و قلب حساس و پر سوز این عارف گران*مایه است و اهل ذوق و حال را با جذبه خاصی تحت تأثیر و سحر خود قرار می دهد

آرامگاه عین القضات همدانی - همدان

از مشاهیر عالی مقام همدان حکیم و عارف بزرگ قرن ششم هجری شهید عین القضات همدانی است



عبدالله ابن محمد میانجی همدانی، که به ابوالمعالی، ابوالفضایل و قاضی همدانی نیز مشهور است. در سال 492 هجری قمری در همدان به دنیا آمد، اما چون پدر و جدش اهل میانه آذربایجان بودند به میانجی نیز معروف شده است. عین القضات در جوانی در شهر همدان به کسب علم و معرفت پرداخت، و به زودی در ادب و حکمت و کلام مایه بسیار اندوخت و به سبب تبحری که رد فقه و اصول کسب کرد عنوان قاضی و مدرس یافت و در جوانی صاحب شهرت و نفوذ بسیار شد. عن*القضات عارفی جسور و در ابراز عقایدش بی پروا بود به همین سبب مغضوب حاسدان شد و به دستور ابوالقاسم درگزینی در سال 525 در 32 سالگی به دار آویخته شد.

عین القضات به فارسی و عربی آثار متعدد دارد از آن جمله رساله جمالی، تمهیدات، رساله علایی و مکتوبات شامل نامه هایی در فلسفه و عرفان. کتابی نیز به نام شکوی الغریب من الاوطان به عربی دارد که چند ماه پیش از مرگ در زندان بغداد نوشته است. عین القضات گذشته از تبجر در حکمت و عرفان در شاعری و نویسندگی نیز قریحه ای تابناک داشت، رباعیات منسوب به او از اثار زیبای ادبیات فارسی است

آرامگاه عارف قزوینی - همدان

در محوطه*ی آرامگاه شیخ الرییس ابو علی سینا، مقبره ابوالقاسم عارف قزوینی شاعر و ترانه سرای معروف معاصر قرار دارد


Aref QazviniAREF QAZVINI was born in 1880 in Qazvin. He began music lessons under the supervision of Haji Sadeq Kharrazi at the age of 13. His pleasant voice was acclaimed at an early age. He began composing his own songs in these early years. He studied at the Dar Al Alhan in Turkey. Upon returning to Iran, he planned to create a music school but due to several problems at the time, this plan was never realized. With the beginning of the Constitutional Movement, he joined the liberals and his songs and tunes reached an extensive audience. His melodies always carried a central theme of social and political issues. He composed songs, which played a major role in guiding society and familiarizing people with their social rights. This is the main reason why after 70 years Qazvini's songs are still relevant, alive and still performed by musicians. 'The melodies composed by Aref were heard everywhere. He was the only one who composed the poetry and the song himself and performed the melody as well,' said the late musician Ruhollah Khaleqi. Aref Qazvini died on January 21, 1933 in Hamedan. His poetry and songs are collected in his divan

معبد سلوکی - نهاوند

محل معبد از دوره سلوکی در تپه مرکزی شهر نهاوند باقی مانده است. در سال 1322 خورشیدی ضمن خاک برداری از این محل کتیبه بزرگی که بر روی سنگ نقر شده است، کشف شد. این کتیبه مربوط به دوران آنتیوکوس پادشاه سلوکی است



این کتیبه در32 سطر به خط یونانی قدیم در روی یک قطعه سنگ (به ابعاد 46×85 سانتی متر) تراشیده شده است. متن این کتیبه شامل عنوان و اختیاراتی است که پادشاه سلوکی به ملکه و خواهر خویش به نام لااودیس می دهد. این کتیبه از دو قسمت متمایز تشکیل می شود. قسمت اول نامه*ای است از مندموس که از عمال سلوکی در نهاوند بوده قسمت دوم متن فرمان آنتیوکوس هطاب به مندموس است دایر بر انتخاب خواهر خود به سمت کاهنه شهر لااودیسه. برخی از باستان شناسان شهر لااودیسه را محل نهاوند قدیم می دانند. این کتیبه سنگی به سال 193 پیش از میلاد است، در موزه ایران باستان نگه داری می شود

مسجدجامع - همدان

مسجد جامع شهر همدان در نزدیکی میدان مرکزی شهر و در قسمت غربی خیابان اکباتان، در محدوده راسته بازارهای شهر قرار دارد. این مسجد از بناهای دوره قاجاریه است



تاریخ شروع ساخت آن در قطار بندی جلو ایوان بزرگ، سال 1253 ثبت گردیده است. این مسجد سه در ورودی دارد که عبارتند از : ورودی نوساز سمت خیابان اکباتان , ورودی قدیمی با دالان طاقدار در ضلع شرقی صحن ، ورودی قدیمی با دالان هشتی مقرنس کاری شده در ضلع غربی صحن ، که هر سه از زیبایی چشمگیری برخوردارند . بنای مسجد جامع همدان دارای طرحی مستطیل شکل و چهار ایوانی ناقص است . قسمتهای جنوبی این مسجد شامل ایوانی مرتفع می باشد که رسمی بندی جلو آن از آجر و کاشی معرق ساده ساخته شده است و بر روی آن با کاشی فیروزه رنگ نام الله و نام پنج تن نوشته شده است . گنبد آن نسبتا بزرگ و دو پوششه است . این مسجد رواقهای زیبا و دیدنی دارد . ضلع غربی شامل هشتی مقرنس کاری شده و شبستان کوچک و کم ارتفاع زمستانی است . ضلع شرقی مسجد در مقیاس کوچکتر ار بخش قدیمی باقی مانده است . درحال حاضر مسجد دارای سه ایوان ،* دو شبستان و گنبدی آجری و صحن وسیع و دلبازی است که حوض بزرگی را در خود جای داده است ایوان اصلی در ضلع جنوبی واقع شده و دو ضلع شرقی و شمالی نیز مناره هایی قرار دارد طاق نماهای کم عمقی نیز در ضلع جنوبی صحن وجود دارد شبستان اصلی مسجد دارای 55 ستون 11 در 5 ردیف است گنبد آجری مسجد که بر روی این شبستان قرار دارد . در قسمت زیر دارای کتیبه هایی از جنس خشت و نوع کاشی زرد است که سورة جمعه و آیة شریفة " انما یعمرو مساجد الله " و آیة* " من المهتدین " و " آیه الکرسی " به خط ثلث زیبایی بر حاشیة آن نوشته شده است . در قسمت راهرو ورودی مسجد سنگاب بزرگی از سنگ یکپارچه قرار دارد که قطر دهانة آن 1 متر با ضخامت لبة 13 سانتیمتر و ارتفاع 1 متر که اشعاری به خط نستعلیق حاوی نام واقف و تاریخ آن درج گردیده است :

حاجی الوقف الحمدخان

خادم الدین جنابِ قدس مدار

در حال حاضر از این مسجد برای برگزاری نمازهای روزانه، جمعه و سایر مراسم دیگر استفاده می گردد

مجسمه شیرسنگی - همدان

تپه ای که در حال حاضر مجسمه شیر سنگی بر روی آن واقع شده تپه باستانی است زیرا تابوت متعلق به دوره اشکانی ازآن محل کشف شده و فعلا" در موزه تپه هگمتانه نگهداری می**شود این مجسمه به همراه قرینه اش ابتدا در دروازه شهر همدان قرار داشته است و اعراب به هنگام فتح همدان آن را باب الاسد به معنی دروازه شیر نامیده اند.





در سال 319 ه - ق نیز که دیلمیان همدان را به تصرف خود در آوردند دروازه شهر را به کلی تخریب کردند.مرد آویج دیلمی قصد داشت یکی از آنها را به ری منتقل نماید ولی چون موفق نشد پنجه های یکی از شیرهارا شکست و دیگری را به طور کامل تخریب نمود مجسمه آسیب دیده تا سال 1328 هجری شمسی بر روی زمین افتاده بود تا اینکه مهندس سیحون طراح و معمار آرامگاه بوعلی آن را در محل فعلی نصب کرد

در تاریخ ساخت مجسمه شیر سنگی مورد اختلاف است ولی از نحوه حجاری مجسمه و نزدیکی آن به باروی اشکانیان و کشف تابوت دوره اشکانی از شان محل چنین بر می**آید که به اشکانیان مربوط می**باشد این اثر در تاریخ 15/10/1310 و به شماره 93 در فهرست آثار ملی و تاریخی ایران به ثبت رسیده است

یکی ازآثار تاریخی همدان مجسمه شیر سنگی است که در پارک و میدانی به نام سنگ شیر واقع شده است. طول این مجسمه کمی بیش از 2 متر،* عرض آن 115 سانتی*متر و ارتفاع قسمت سینه آن 120 سانتی*متر است

پاهای مجسمه شکسته و به علت صدماتی که به آن وارد شده؛ شکل و شمایل اولیه خود را از دست داده است. جمعی از مردم همدان به پیروی از عقاید گذشتگان، این شیر سنگی را وسیله*ای برای برآورده شدن*آرزوها*و احیاناً* طلسمی جهت دفاع سرما و قحطی و باطل*کننده جادوها می*شناسند. در قسمت جلوی سر شیر همیشه روغن و شیره ریخته و در حفره*های کوچک و چرب این قسمت سنگ*های کوچک*قرار می*دهند. مردم و مخصوصاً زنان عقیده دارند که این مسجمه نمادی از آناهیتاست

موزه تاریخ طبیعی - همدان

این موزه در سال 1351 بنیانگذاری ،که با الگوها و استانداردهای بین المللی طراحی و تکمیل شده است. نه تنها در سطح ایران بلکه در سطح خاور میانه و حتی جهان مطرح می**باشد. محل آن در فضای دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا در انتهای چهار باغ آزادگان منشعب از میدان مدرس واقع شده است.



اکتشافات:

توجه به اکتشاف، بیانگر پوپایی و بالندگی یک موزه می**باشد. و موزه تاریخ طبیعی همدان نیز درطول فعالیت 28 ساله خود برخی از نمونه*های را برای اولین بار در کشور کشف نموده است. و البته اثبات جدید بودن آنها در سطح جهان نیاز به تحقیق و بررسی بیشتری دارد. برای نمونه کشف 5 گونه جدید از ماهی*های خلیج فارس و چند نمونه از سنگواره*ها است، که برای اولین بار توسط این موزه گزارش شده است. در حال حاضر علاوه بر گردشگران و پژوهندگان، سالانه گروه*های زیادی از نفر دانشجویان و دانش آموزان از این موزه دیدن می**کنند.



با زیر بنای تقریبی 200 متر مربع در سه تالار جداگانه و به*هم*پیوسته جای داده شده است

سالن شماره 1:

در این سالن نگاره*های سنگی کشف شده از مناطق مختلف ایران به توسط گروه تحقیق موزه و سفالینه ها، و دست سازهای مفرغی و سکه به نمایش در آمده، که مبین برداشت دقیق انسان ایرانی و علاقمندی وی به طبیعت اطراف خود بوده است. همچنین حدود 300 مورد صحنه سازی از طبیعت وحش ایران به معرض دید عموم کذاشته شده است.



سالن شماره 2 :

این سالن بیه آبزیان اختصاص دارد و شامل دو بخش جدا از هم است: در بخش اول: آکواریوم انواع ماهیان زینتی آب شیرین مناطق گرمسیری است، که در حال حاضر تعدادی از آنها به صورت محدود و در حد تحقیقات در موزه نگهداری می**شوند. همچنین راه اندازی آکواریوم ماهی*های آب شور و نیز احداث آکواریوم بزرگ و قابل رقابت با انواع بین المللی آن حاوی انواع گوناگون آبزیان، در دست مطالعه می**باشد. بخش دوم: شامل آبزیان فیکسه شده است. در این قسمت نمونه*های کمیاب و نفیسی از انواع آبزیان، خزندگان، و پستانداران، به صورت فیکسه شده در داخل محول و یا به صورت " تاکسیدرمی " شده قرار دارد.



سالن شماره 3 :

در این سالن مجموعه*ای از نمونه*های کانی و فسیلی و سنگهای رسوبی به جای مانده از ادوار مختلف زمین*شناسی ایران، جمع آوری شده است، که گر چه فشردهای از نمونه*های کانی و فسیلی ایران است، لیکن غنی*ترین مجموعه*های مشابه داخل کشور است

مقبره شیخ ابوالعباس نهاوندی

این مقبره در محله*ای قدیمی به همین نام در شهرستان نهاوند قرار دارد. ابوالعباس نهاوندی از عرفای سده چهارم هجری و معاصر عضدالدوله دیلمی بود.در خصوص سال وفات او اطلاعات مستندی در دست نیست، ولی آن چه مسلم این که وفاتش مقارن با اواخر قرن چهارم هجری است.



ساختمان مقبره از جبهه بیرونی دارای پلان چهار ضلعی به ابعاد 6 * 5/6 متر با ارتفاع 5/3 متر است که درب ورودی آن با بلندای 190 سانتی*متر در داخل کوچه*ای به عرض 140 سانتی*متر قرار دارد. این مقبره در گذشته محل زیارت بود، *ولی امروزه به علت مخروبه بودن، چندان مورد توجه مردم قرار نمی*گیرد. سنگ قبرهای موجود حاکی از آن است که ساختمان کنونی مقبره در دوره قاجاریه ساخته شده است.

قلعه دختر (قیز قلعه سی) - همدان

این قلعه با آن که تخریب شده است، ولی هنوز پی، بنا و دیواره*های آن باقی مانده است. برخی از سردرب ها و پله*های سنگی؛ نشانگر معماری زیبا و رونق آن در دوران خود است


این قلعه که اهمیت نظامی داشته، بر تمام شهر همدان و اطراف آن و گردنه معروف همدان، تویسرکان تسلط کامل دارد. به نظر می*رسد این قلعه مشابه سایر قلعه دخترهایی است که در نقاط مختلف ایران وجود دارد و ظاهراً در دوران مقاومت ایرانیان در برابر حمله اعراب ساخته شده*اند. نمونه*های بسیاری از این نوع قلعه*ها در استان*های فارس و آذربایجان نیز وجود دارد.

قلعه نوشیجان (دژ ـ آتشکده) - ملایر

تپه قلعه نوشیجان در 60 کیلومتری جنوب همدان و 20 کیلومتری باختر ملایر در منطقه*ای موسوم به شورکات واقع شده است. از سال 1346 به سرپرستی دیوید استروفاخ حفریات علمی در این محل آغاز گردی دکه منجر به شناسایی سه دوره فرهنگی شد.



دوره اول مربوط به مادهاست که نیمه دوم قرن هشتم تا نیمه اول قرن ششم قبل از میلاد را در بر می گیرد.

معماری این دوره شامل قسمت های زیر است:

ـ بنای قدیمی جبهه باختری تپه که نخستین آتشگاه است.

ـ تالار ستون دار یا آپادانا

ـ تالار مرکزی یا معبد مرکزی (دومین نیایشگاه)

ـ اتاق*ها و انبارها

ـ تونل

ـ حصار دژ نوشیجان

دروه دوم و سوم این قلعه متعلق به تمدنهای دیگر است که مورد بررسی قرار نگرفته*اند

سیدرضی الدین آرتیمانی - تویسرکان محمد رضی الدین آرتیمانی متخلف به رضی، شاعر و عارف نیمه دوم قرن دهم هجری در روستای آرتیمان به دنیا آمد




ساقی نامه معروف که با بیت معروف

الهی به مستان میخانه ات به عقل آفرینان دیوانه ات

آغاز می*شود از آثار اوست.
در همدان و اصفهان کسب دانش کرد و به کار میرزایی در دربار شاه عباس صفوی پرداخت. وی سیدی کریم الطبع و نیکو خو بود، و در سیر و سلوک و عرفان نیز مقامی شامخ داشت. پس از بازگشت از اصفهان، در شهر تویسرکان و بر فراز تپه ای مشرف به شهر، خانقاهی بنا کرد و به ارشاد مستعدان پرداخت. ساقی نامه و سوگند نام هاز آثار مشهور اوست.نمای آرامگاه رضی آجری است و سه دهنه طاق بلند دارد. در پشت این طاق ها ، بنایی با ورودی طاقی شکل و سر درب کاشی کاری شده قرار گرفته است.
پلان بنا مربع شکل است و در جبلهه بیرونی آن نیز سه اتاق وجود دارد که در چهار ضلع تکرار شده اند. محل اصلی آرامگاه به وسیله این اتاق ها محصور شده است. مقبره دارای چهار در ورودی در چهار ضلع است که همه آنها طاقی شکل اند و بر سر در آن*ها کاشی کاری های زیبایی به چشم می خورد. داخل بنا به سبک معماری جدید و با اشکال هندسی ساخته شده است و دارای سنگ قبری از سنگ خاراست. نمای بیرونی بنا از آجر است. بنا دارای تأسیسات و اتاق*های دفتر و نگهبانی است. محوطه بیرونی نیز گل کاری و درخت کاری شده است
و حدود 600 هکتار وسعت دارد و پوشیده از درختان سیب، گردو و بادام است. مقبره میر رضی الدین آرتیمانی نیز در مدخل این دره واقع شده است

تپه هگمتانه - همدان

تپه هِگْمَتانه تپه*ای تاریخی با پیشینه*ای متعلق به دوران مادها است که در شرق تپه باستانی هگمتانه و جنب گودال معروف فرانسویها قرار دارد
امروزه عموم باستان شناسان، تپهٔ باستانی هگمتانه، واقع در مرکز شهر همدان را - که وسیع*ترین تپه باستانی ایران است - بقایای ابنیهٔ کاسی، مادی، هخامنشی و بعد از آن می*دانند




. مساحت این تپه حدود ۳۰ هکتار می*باشد، که با در نظر گرفتن بخش*هایی که جزء محدودهٔ تپهٔ باستانی بوده، ولی اینک ساختمانهای مسکونی بر روی آن ساخته شده، به بیش از ۴۰ هکتار نیز می*رسد.

این تپهٔ بیضی شکل، در داخل محدودهٔ شهر فعلی همدان در دو سوی خیابان اکباتان واقع شده*است. «هگمتانه» یا «هنگمتانه» که به زبان پارسی قدیم به معنی محل تجمع بوده، ترکیبی از دو واژه «هنگ» به معنی «جا» و «متانه» به معنی «تجمع» است. این واژه در زبان یونان به صورت «اکباتانا» در آمده*است و در کتیبه*های عیلامی به صورت «آگ ماتونو» آمده*است. برخی نیز معتقدند: «امدانه» یا «آمادای» که در کتیبه پلیسر پادشاه آشور آمده، به این محل اطلاق می*شده*است. «هگمتانه» در زبان ارمنی «اهمتان»، در زبان سریانی و پهلوی «اهمدان» و در گویش نویسندگان عرب «همدان» و در تورات «احتمانا» گفته شده*است.

همچنین، سکه*هایی از عهد ساسانی کشف شده که محل ضرب آنها «اهمتان» قید شده*است. نخستین اشارهٔ مکتوب به نام مادها و سرزمین ماد، در سالنامهٔ بیست و چهارم سارل مانزر سوم (۸۳۶ قبل از میلاد) و سارگن دوم (۷۱۵ قبل از میلاد) بوده*است که از این قوم و سرزمین آنان به نام «مادای» یا «آمادای» یاد کرده*اند.

دوران مادها

آشوریان باستان به شهرهای قوم کاسی، عنوان «کار کاشی» داده بودند، که “ کار“ به معنی قرارگاه یا منزلگاه و “ کاشی “اسم قوم“ کاسی“ است.

آشورشناسان و مادشناسان، جملگی این کارکاشی (یا شهر کاسیان) را منطقه کنونی همدان دانسته*اند. پروفسور گیریشمن، باستان*شناس معروف فرانسوی، معتقد است که اسم قبلی هگمتانه، «اکسایا» یعنی شهر کاسی*ها بوده*است و در مجموع اعتقاد غالب بر این است که شهر هگمتانه را یکی از اقوام آریایی بنام مادها ساخته*اند و نخستین دولت ایرانی را در آن بنا نهاده*اند. ولی نتایج تحقیقات، بیانگر آن است که شهر هگمتانه، پیش از انتخاب به پایتختی توسط مادها وجود داشته و مردمانی از قوم کاسی در آن زیسته*اند. سپس بازماندگان قوم کاسی، بعدها با طایفه*ای از آریایی*ها، قوم موسوم به ماد را پدید آورده*اند و با غلبه بر دولت *****گر آشوری، دولت ماد را بنیان گذاشته و و پایتخت خود را «کارکاشی» قرار داده*اند و از آن به بعد، این شهر هگمتانه نام گرفته*است.

'مادها، گروهی از اقوام آریایی بودند، که از جنوب سیبری به سمت فلات ایران حرکت کرده و در غرب ایران ساکن شدند. عواملی مانند: رشد اجتماعی و فرهنگی، تماس با گروههای بومی ساکن فلات ایران، وجود همسایگانی قدرتمند و احساس نیازهای جدید سیاسی و اجتماعی، آنها را وادار به اتحاد و ایجاد حکومتی مقتدر نمود، به طوری که قوی*ترین قوم آن روزگار یعنی آشوری*ها را، برای همیشه از صفحه روزگار محو کردند.


گزارشات مورخین یونانی از ساختار قلعه

روایات مورخین یونانی نیز حاکی است که این شهر در دورهٔ مادها (از اواخر قرن هشتم تا نیمهٔ اول قرن ششم قبل از میلاد)، مدتها مرکز امپراتوری مادها بوده*است و پس از انقراض آنها نیز به عنوان یکی از پایتخت*های هخامنشی (پایتخت تابستانی و احتمالاً محل خزانهٔ آنها) به شمار می*رفته*است. گفته*های هردوت مورخ یونانی، در قرن پنجم قبل از میلاد، مهم*ترین ماخذ تاریخی در این مورد است. وی بنای اولیه این شهر را به «دایااکو» نخستین شهریار ماد نسبت می*دهد (۷۲۸ قبل از میلاد). هردوت اوضاع سیاسی و اقتصادی نامناسب قوم ماد را در دستیابی دیااکو به قدرت موثر می*داند.

دیگر مورخین یونانی چون پلی*بیوس، کنزیاس، ژوستین و گزنفون نیز دربارهٔ هگمتانه مطالبی جمع آوری کرده*اند. دیااکو پس از اینکه هگمتانه را به پایتختی خود برگزید، تصمیم به ساخت کاخی عظیم و مستحکم، به صورت هفت قلعهٔ تو در تو، گرفت. به طوری که کاخ پادشاهی و خزانه، در درون قلعهٔ هفتم قرار داشته باشند. دیااکو به تقلید از رنگ آمیزی قصرهای بابلی دستور داده بود، کنگره*های هر قلعه را به رنگی مخصوص در آورند.

به این ترتیب: رنگ کنگره*های قلعه اول؛ سفید، دومی؛ سیاه، سومی؛ ارغوانی، چهارمی؛ آبی، پنجمی؛ نارنجی و کنگره در باروی داخلی؛ سیمین و زرین بودند. محیط بیرونی*ترین دیوار قلعه، تقریباً به اندازهٔ حصار شهر آتن بوده*است.

قصر شاهی، که در آخرین قلعهٔ درونی بر پا شده بود، دارای صدها اتاق بوده و مردم نیز خانه*های خود را بیرون این قلعه*ها و در کنار آن ساخته بودند. بنا به درخواست دیااکو، قوم ماد شهرهای کوچکی را که در آن می*زیسته*اند، رها ساخته و پایتخت را مورد توجه قرار دادند و در اطراف قلعه شاهی، خانه*های خود را بنا کردند.

پلی بیوس مورخ یونانی (۲۰۴ تا ۱۳۲ قبل از میلاد) می*نویسد: «در دامان کوه اورنت، («اورنت» یا «اورانتس» = الوند)، شهر هگمتانه با قلعه و ارگ مستحکم و حیرت*آوری قرار گرفته و قصر شاهی در داخل آخرین قلعه آن استوار گردیده*است. وضع ساختمانی، آرایش عجیب و تزئیناتی که در آن به کار رفته به نحوی بوده، که توصیف آن مبالغه*آمیز به نظر می*رسد. چوب*هایی که در آن به مصرف رسیده، پوشیده از زر و سیم است. درها، ستون*ها و رواقهای آن، با هزاران گونه کنده*کاری و نقش و نگار آراسته شده*اند. یک دیوار بی*پیرایه و یک تیر عاری از زیور، در آن کاخ نیست. حتی کاشی*هایی که زینت*بخش «ازاره*ها» و دیواره*های درونی قصر است، با پوششی از آب نقره، سیم اندود گشته و همهٔ چوب*ها از جنس سرو و کاج هستند.»

کنزیاس مورخ یونانی و پزشک معروف اردشیر دوم هخامنشی (۴۰۴ تا ۳۰۵ قبل از میلاد) می*نویسد: ««سمیرامین» ملکهٔ آشور، پس از دیدن وضعیت شهر و موقعیت مناسب آن دستور داده، که برای او در آنجا کاخی بسازند و چون دیده*است که در شهر جدیدالاحداث کمبود آب وجود دارد، دستور داده تا با صرف هزینه*ای گزاف، نهری ساخته و آب دریاچه*ای را که در آن سوی کوه اورنت (الوند) است، به این شهر سرازیر نمایند.»

ابوبکر احمد بن محمد اسحاق همدانی – معروف به ابن فقیه - در کتاب البلدان خود، که در حدود سال ۲۹۰ هجری به تحریر درآمده، به نقل از یکی از دانشمندان پارسی می*نویسد: «همدان بزرگ*ترین شهر جبال و حدود چهار فرسنگ در چهار فرسنگ بوده*است.»

بخت النصر بعد از فتح و ویرانی بیت المقدس، فرمانده*ای به نام صقلاب را به قصد تصرف همدان می*فرستد، ولی وی با عدم موفقیت مواجه شده و طی نامه*ای به بخت النصر می*نویسد: «من به شهری آمده*ام، دارای بارویی بلند و سرکش و مردمی بسیار و کوی و برزن*هایی فراخ و رودهای فراوان.».



دوران هخامنشیان

پس از انقراض مادها، هر چند هگمتانه مرکزیت نخستین را نیافت، ولی به جهت قرار گرفتن در مسیر راه شاهی، که پارسه (تخت جمشید) را به سارد متصل می*کرد، به عنوان پایتخت تابستانی هخامنشیان مورد توجه خاص بود و از این رو آن را آباد کردند.

در زمانی که داریوش سوم با اسکندر مواجه می*شود، هگمتانه به صورت ویرانه*ای بوده*است. ولی داریوش سوم بنا به پیشنهاد یاران خود، دستور می*دهد در میانهٔ شهر، کوشکی بزرگ که آن را ساروق می*نامیدند، بسازند. در این کوشک، سیصد مخفی*گاه برای گنجینه*ها و دارایی*ها بر پا شد و برای آن هشت درب آهنین ساختند، که همه دو اشکوبی (دو لختی) و هر اشکوب، به بلندای دوازده گز بود.

چنانکه ملاحظه شد، دربارهٔ چگونگی احداث و نام بنیانگذاران هگمتانه در بین مورخین یونانی، اتفاق نظر وجود ندارد. مورخین اسلامی نیز در این زمینه با یکدیگر اختلاف نظر دارند. در مورد محل دقیق آن هم نظریات متفاوتی ارائه شده*است. گر چه اکثر مورخین، پژوهشگران و باستان شناسان مانند مرحوم مصطفوی، پرفسور گیریشمن، اشمیت، لوشای و پرا دارا، تپه*ای را که هم اکنون در شهر همدان به نام هگمتانه معروف است، محل اصلی شهر باستانی هگمتانه می*دانند.



نتایج حفاری*های تپه هگمتانه



در حفاری*های باستان*شناسی سالهای اخیر در تپه هگمتانه مشخص شده*است که محل کاخ و بناهای اشاره شده، در تپه هگمتانه کنونی واقع بوده*است.

از جمله ویژگیهای شهر باستانی هگمتانه، معماری و طرح و نقشه منظم این شهر بوده، که در بین آثار باستانی به دست آمده کم*سابقه*است. آثار کشف شده حاکی از وجود یک شبکهٔ منظم و پیشرفتهٔ آب*رسانی در شهر حکومتی مادها و پارت*ها است. در فواصل بین کانالهای آب رسانی، معابری بر عرض ۵/۳ متر وجود داشته و کف این معابر، تماماً با آجرهای مربع شکل و منظمی، مفروش بوده*است. تحقیقات نشان داده که در فواصل ۳۵ متری بین معابر، دو سری واحدهای ساختمانی قرار دارند، که هر کدام شامل یک حیاط مرکزی (هال) است، با اتاق*ها و انبارهایی به صورت قرینه در گرداگرد آن. به شکلی که هر واحد ساختمانی، فضایی در حدود ۵/۱۷ * ۵/۱۷ متر را در بر می*گیرد. معابر مذکور با عرض ۵/۳ متر و پی بندی آجری در بخش وسیعی از تپه گسترش داشته و جهت شمال شرقی به جنوب غربی دارند.

پیشینهٔ حفاری*های علمی این تپه، به سال ۱۹۱۳ میلادی بر می*گردد، که هیئتی فرانسوی از طرف موزهٔ لوور پاریس به سرپرستی شارل فوسی، کاوش*هایی در تپه هگمتانه انجام داد. ولی نتایج این کاوشها هیچ*گاه منتشر نشد.

در طی ۱۰ فصل حفاری انجام شده از سال ۱۳۶۲ تا ۱۳۷۸، که حدود ۱۴۰۰۰ متر مربع از بقایای این شهر مورد کاوش قرار گرفت، یکی از کهن*ترین دوره*های تمدن بشری نمایان شده*است. همچنین یک حصار طولانی به ارتفاع ۹ متر و دو برج عظیم و کم*نظیر در درون آن کشف شده*است. از جمله کاوشهای علمی سال ۱۳۶۲ تا کنون که به سرپرستی آقای دکتر محمود رحیم صراف به انجام رسیده، منجر به شناسایی شهر بزرگی در دل تپه هگمتانه شده*است.

همچنین ادامه کاوش*ها، بخش*هایی از حصار عظیم شهر به قطر ۹ متر و ارتفاع ۸ متر را آشکار ساخته*است. این حصار در فواصل معین، دارای بر جهان عظیم بوده، که هگمتانه قدیم را در بر می*گرفته*است.

به طور کلی این تپه در طول یکصد سال اخیر بارها مورد حفاری باستان شناسان داخلی و خارجی قرار گرفته*است. ضمناً در طول حفاریهای انجام شده، آثار ارزشمند و بی*نظیری کشف گردیده، که اغلب متعلق به دوران هخامنشیان و نیاکان آنهاست.


ساختمان این مکان که پیشتر مدرسه پرورش نامیده می**شد,در طی تغییرات وتعمیراتی به منظور ایجاد یک موزه موقت به بهره برداری رسیده است و مجهز به آزمایشگاه و کارگاه عکاسی می**باشد.

اشیای موزه مشتمل بر دوبخش اختصاصی واستانی است.

در این مجموعه آثار سنگی ,سفالی,استخوانی وفلزی از دوره*های پیش وپس از اسلام به نمایش در آمده است. در راهرو و تالار سمت راست موزه, اشیای یافته*شده از هگمتانه نگهداری می**شوند. از برجسته*ترین این آثار می**توان به پایه ستونهای متعلق به کاخهای هخامنشی از جمله شالی ستون مربوط به دوران اردشیر دوم با متن میخی,دو مهر استامپی سنگی وشیشه*ای مربوط به دوران قبل از اسلام وسرگاو از جنس سفال متعلق به دوران هخامنشی اشاره کرد. همچنین مجموعه*ای از اشیای باستانی در سالهای پیش از انقلاب به صورت حفارهای غیر قانونی از خاک خارج شده*اند که آنها را منسوب به هگمتانه می**دانند و اکنون در موزه ملی و بعضی در موزه*های خارج از کشور نگهداری می**شوند. مجموعه تابوتهای سنگی وسفالی مربوط به دوره پارتیان که از میدان شیر سنگی بدست آمده اند, خمره*ها وسنگهای تزیینی با نقوش زیبا وسنگ قبرهای دوران مختلف اسلامی, شاخص*ترین نماینده*های آثار کشف شده استانی می**باشند که در سالن مرکزی وراهروی سمت چپ موزه قرار داده شده اند

لوح*ها
لوح زرین به نام «آریارمنه»: این لوح از زرِ ناب و به ابعاد ۱۲ در ۸ سانتیمتر و دارای ۱۰ سطر به خط میخی است. «آریارمنه»، جد داریوش اول است. بنا به اظهار نظر باستان*شناسان، این لوح قدیمی*ترین اثر تاریخی است ودر موزهٔ برلن آلمان نگهداری می*شود.

* لوح زرین به نام «ارشام»: ابعاد این لوح ۸ در ۱۳ سانتیمتر است. لوح به خط میخی واز دوره هخامنشینان بجا مانده*است. این لوح در اختیار مجموعهٔ شخصی مارسل ویدال امریکائی است.
* در سال ۱۴۰۷ هنگام پی کنی خانه*ای در روی تپه هگمتانه دو قطعه لوح یکی طلا و دیگری نقره به اندازه هم پیدا شدند. ابعاد هر لوح ۱۹ در ۸/۱۸ سانتیمتر است و خطوط نوشته شده به خط میخی و محتوای هر دو نوشته یکی هست. لوح نقره*ای در موزهٔ کاخ مرمر و دیگری در موزهٔ ایران باستان در تهران نگهداری می*شوند.

* لوح زرین به نام داریوش دوم: این لوح از زرناب به ابعاد ۵/۲۰ در ۵/۱۸ سانتیمتر و خطوط نوشته شده ۲۳ سطر به خط میخی است. این لوح خارج از کشور بوده*است که به*وسیلهٔ موزه ایران باستان خریداری گردید و اکنون جزو گنجینه*های موزه ایران باستان است. لوح دیگری به ابعاد ۲/۱۶ در ۱۳ سانتیمتر یافت شده که دارای ۲۹ سطر به خط میخی است و در سال ۱۳۳۱ خریداری شده و در حال حاضر در موزه ایران باستان نگهداری می*شود.

* لوح زرین به نام اردشیر دوم: این لوح به نام اردشیر دوم پسر داریوش دوم هخامنشی و ابعاد آن لوح ۱۳ در ۱۳ سانتیمتر و دارای ۲۰ سطر به خط میخی است که در روی زر ناب حک گردیده*اند.

* کوزه*ای شکسته، به جا مانده از دورهٔ خشایار شاه (پسر داریوش اول). این کوزه از نقره*است که قطر دهانهٔ آن ۵/۷ سانتیمتر و ارتفاع آن ۱۲ سانیتمتر است. خطوطی میخی بر این کوزه نقره حکاکی شده*است که برخی از کلمات آن باقی است و برخی دیگر روی تکه*های شکسته شده بود و مفقود مانده*است. این کوزهٔ دورهٔ هخامنشی که در خارج از کشور بوده*است خریداری گردیده و در حال حاضر در موزه ایران باستان نگهداری می*شود.
* بشقاب نقره*ای با قطر دهانه ۲۰ سانتیمتر از دوره هخامنشی. این بشقاب در سال ۱۳۲۴ از طرف موزه ایران باستان خریداری و به کشور بازگردانده شد و در موزه ایران باستان تهران نگهداری می*شود.
* بشقاب یا جام نقره مربوط به دوره اردشیر اول. قطر دهانهٔ آن ۷/۲۶ سانتیمتر است. این بشقاب در اختیار موزهٔ مترو پولیتن نیویورک است. در لبهٔ داخلی بشقاب به خط میخی یک سطرطولانی نوشته شده*است که ترجمهٔ آن این است: «اردشیر شاه بزرگ، شاه کشورها پسر خشایار شاه، خشایارشا پسر داریوش شاه هخامنشی [بود] که این جام سیمین را [برای] کاخ پادشاهی خود درست کرد.»
* ظرف طلا که مانند کاسه*ای است گود که رویهٔ بیرونی آن دارای برجستگهائی است. این نقوش از لبهٔ ظرف شروع شده و در وسط برآمدگی تکرار می*شود. بین برجستگیها و لبهٔ بالائیِ ظرف یک سطرخط میخی نقره شده جمله*ای به زبان پارسی باستان بابلی- عیلامی تکرار می*شود و ترجمهٔ فارسی «داریوش شاه بزرگ» است. قطر دهانه ظرف ۴/۱۸ سانتیمتر و ارتفاع آن ۷/۱۰ سانتیمتر است. این کاسهٔ طلائی دورهٔ هخامنشی، گذشته از ارزش باستان*شناسی*ای که دارد می*تواند از نظر هنر طلاکاری و ظرافت یکی از کارهای هنری منحصر به فرد محسوب گردد. این ظرف جزو مجموعهٔ گورگیان در نیویورک است.
* پایهٔ ستون سنگی مربوط به اردشیر دوم. این پایه ستون مربعی است به طول ضلع ۹۳ سانتیمتر که از سنگ یک تکه ساخته شده؛ بطوری که مربع زیرین بزرگ*تر و در روی آن مربع وسط شال ستون بصورت دایره روی مربع وسط قراردارد. در حاشیهٔ فوقانی مربع زیرین این ته ستون کتیبه*ای به خط میخی کنده شده*است که ترجمهٔ آن چنین است: «ستون سنگی کاخ آپادانا اردشیر بزرگ...پسر داریوش شاه هخامنشی...». از قرار معلوم این ته ستون سنگی پیش از سال ۱۳۱۴ در تپهٔ هگمتانه بدست آمده و تا سال ۱۳۲۸ دراخیتار ادارهٔ فرهنگ وقت (آموزش و پرورش) بوده*است. سپس به موزهٔ ایران باستان تحویل داده شد و در حال حاضر در همان موزه نگهداری می*شود.
* ته ستون دیگری به نام اردشیر دوم هخامنشی. پایه ستونی از سنگ با ۷ سطر کتیبه به خط میخی مربوط به اردشیر دوم که در تپهٔ هگمتانه پیدا شد و درحال حاضر در تملک شخصی است در انگلستان. کتیبه*ای که بر این ته ستون نوشته شده*است از این قرار است: «اردشیر شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورها، شاه این سرزمین، پسر داریوش شاه [که] داریوش پسر ارد شیر شاه [و] اردشیر پسر خشایار شاه [و] خشایارشا پدر داریوش شاه [و] داریوش پسر ویشتاسب هخامنشی [بودند]، این کاخ را به لطف اورمزد و ناهید و مهر مرا از همه بدی*ها حفظ فرمایند و آنچه من ساخته*ام از گزند و آسیب محفوظ دارند.»
بنا به گزارش کتاب هگمتانه تا امروز (چاپ سال ۱۳۳۲)، ۸ قطعه لوح زرین و سمین از کشفیات تپه هگمتانه و تخت جمشید بدست آمده که ۵ لوح طلا و یک نقره مربوط به تپه هگمتانه همدان است و تنها یک لوح طلا و یک نقره مربوط به تخت جمشید است. همین نکته اهمیت تاریخی و باستانی تپه هگمتانه را بهتر از هر مطلبی دیگر نشان می*دهد

آرامگاه یا بُقعه استرومردخای- همدان آرامگاه یا بُقعه استر و مردخای مقبره*ای در همدان متعلق به قرن سوم هجری است که بنظر می*رسد در سده هفتم تجدید بنا شده* است. که جزء مهم*ترین زیارتگاههای یهودیان ایران و جهان است- جزء آثار میراث فرهنگی ایران ثبت شده است.


وجود این زیارتگاه، عامل مهمی در شکلگیری و تداوم حضور جامعه یهودی در همدان بوده است.

لازم به تذکر است که افسانهٔ «استر و مُردخای» یک افسانهٔ مذهبی یهودی است، و نه یک واقعهٔ مستند تاریخی. افسانه*ای بودن داستان استر و مردخای سال*هاست که در جهان آکادمیک اثبات شده، و حتی دانشگاهیان یهودی نیز آن را پذیرفته اند. بنابراین، اگر این بُقعه در شهر همدان وجود دارد و ثبت هم شده است، بنای آن را در دوران نسبتاً اخیر ساخته*اند (اخیر به نسبت دوران هخامنشی) و هیچ ربطی به واقعیات تاریخی همدان ندارد. همچنین باید یادآود شد که در افسانهٔ یهودی «استر و مردخای» نامی از همدان (یا هگمتانه، و یا هر فرمی از این نام) برده نشده است

غار علیصدر یکی از بی نظیرترین و خوش منظره‌ترین غارهای طبیعی قابل قایقرانی جهان است که در روستای علیصدر از توابع بخش گل تپه شهرستان کبودرآهنگ و 75 کیلومتری شمال غربی شهر همدان
در ایران؛ به طول جغرافیایی 48 درجه و 18 دقیقه و عرض 35 درجه و 18 دقیقه و ارتفاع 1900 متر از
سطح دریا واقع شده است. این غار در کوه نه چندان مرتفع ساری‌قیه (صخره زرد) ایجاد شده که در
قسمت جنوب روستای علیصدر و چسبیده به آن قرار گرفته است. در این کوه دو غار دیگر به نام های
سراب و سوباشی وجود دارد که به ترتیب 7 و 11 کیلومتر با غارعلیصدر فاصله دارند و چنانکه در منابع
جغرافیایی آمده آب غار علیصدر از غار سراب سرچشمه می‌‌گیرد.



تاریخچه

گفته می‌‌شود که نام اصلی این غار ?علی سرد? یا ?علی سد? بوده که به تدریج اصطلاحا به علیصدر
معروف شده است. در فرهنگ جغرافیایی ایران و لغتنامه دهخدا، به نام ? علی سرد? آمده ولی هر دو
این منابع نام اصلی آن را ? علی سد? ذکر کرده اند. آنچه مسلم است تا این تاریخ در هیچ نوع مدرک
تاریخی نامی به عنوان علیصدر ذکر نشده با این وجود خود اهالی نیز آن را علیصدر می‌‌گویند.

دیرینگی سنگ های تشکیل دهنده این کوه در حدود دوران دوم زمین‌شناسی یعنی دوره ژوراسیک
( 190 تا 136 میلیون سال قبل ) برآورد می‌‌شود. مردم روستای علیصدر و روستاهای اطراف از قدیم این
غار را می‌‌شناختند و از آب آن نیز بهره می‌‌بردند ( مجرایی که از محوطه ورودی تا محل آب حفر شده،
این مسئله را تایید می‌‌کند)؛ ولی شناسایی مفصل و معرفی آن به حدود 15 سال پیش از انقلاب بر
می‌‌گردد که بنابر نظری اولین بار توسط افسری به نام ? سرهنگ یحیایی ? که فرمانده پادگان همدان
بود و بنابر نظر دیگر توسط گروه کوهنوردی همدان انجام پذیرفت و توسعه آن با تعریض دهنه ورودی آغاز
شد و به تدریج به صورت فعلی در آمد.

[

مشخصات





در بدو ورود شاهد رسوبات کربنات کلسیم در سقف و دیواره‌های محدوده وسیعی از غار هستیم، این
رسوبات گویای این هستند که در گذشته در این محدوده نیز آب وجود داشته است. ارتفاع فعلی آب
درون غار در حدود 50 متر پایین تر از این محدوده است.
ارتفاع آب غار در قسمتهای مختلف آن از صفر تا 14 متر در نوسان است. تمامی کانال های غار هنوز
کشف نشده اما در برخی از کانال های غار 10 الی11 کیلومتر پیشروی شده است؛ به طور رسمی تا
سال 2005 میلادی 2100 متر از طول غار شناسایی شده که ارتفاعی بین 1 تا 35 متر، عرض 2 تا 15
متر و عمق 1 تا 17 متر دارد. برای بازدید از غار پس از طی مسیر قابل قایقرانی، مسیر نسبتا طولانی در
خشکی طی می‌‌شود و پس از آن دوباره گردش با قایق ادامه می‌‌یابد. از 14 کیلومتر مسیر کشف شده،
4 کیلومتر از گذرگاه‌ها که با نورافکن نورپردازی شده‌اند مورد بازدید قرار می‌‌گیرند. محوطه اصلی غار از
تعداد زیادی تالار بزرگ و کوچک و پیچ در پیچ تشکیل شده است که به وسیله دهلیز ها و دالان های
مشبک با یکدیگر مرتبط می‌‌شوند و برخی از آنها وسعتی بیش از چند صد متر مربع دارند.

سقف غار ( که در برخی قسمت ها تا 10 متر از سطح آب ارتفاع دارد) پوشیده از رسوبات کربنات
کلسیم خالص و مخلوط با عناصر شیمیایی دیگر است. این رسوبات به صورت های مختلف چکنده‌هایی
(استالاگتیت هایی) با فرم های جذاب ایجاد کرده‌اند و در کف غار و در جاهایی که آب وجود ندارد نیز
چکیده‌ها منظره زیبایی بوجود آورده اند.
منشا آب غار چشمه‌های زیر زمینی وعلاوه بر آن، ریزش های جوی است که به صورت قطرات آب از
دیواره ها و سقف غار به درون آب می‌‌ریزد. در کل این غار عظیم از طریق فرسایش و ایجاد حفره‌های ریز
در توده سنگ های آهکی و به هم پیوستن تدریجی این حفره ها در طی سالیان طولانی ایجاد شده
است.
بر اساس رده بندی حرارتی Jadin، Astrue آب غار جزو آب های سرد (حدودا 12 درجه) محسوب
می‌‌شود. همچنین فاقد بو و مزه خاص است، رنگ آن آبی کم رنگ و بسیار زلال است به طوری که حتی
در نقاطی با عمق 5 متر بستر آن در نور معمولی و با چشم غیر مسلح به خوبی قابل رویت است. بر
پایه آزمایش‌های آب جزو آب های بی کربناته کلسیک سبک دارای pH اسیدیسیته نزدیک به خنثی
می‌‌باشد همچنین به دلیل وجود املاح آهکی غیر قابل شرب و از لحاظ میکروبی نیز آلوده و در نتیجه فاقد
هر نوع حیات جانوری می‌‌باشد. هوای داخل غار سبک، تمیز، عاری از گرد و غبار و کاملا ساکن است به
طوری که چنانچه شمعی در آن روشن کنند هیچ گونه حرکتی در شعله شمع دیده نمی‌شود.
با پخش خبر شناسایی این پدیده کم نظیر، علاقمند شدن پژوهندگان و طبیعت‌دوستان و آغاز بازدید
عمومی در سال 1354، غار علیصدر تبدیل به یکی از پر جاذبه‌ترین مکان های گردشگری استان همدان
و ایران شده و نمونه‌ای مشابه غار مولیس فرانسه و شوالیه و بوکان استرالیا به شمار می‌‌آید؛ هم اکنون
با توجه به استفاده از روشنایی برق و قایق های پایی چهار نفره و سهولت بازدید از نقاط مختلف غار و
همچنین ایجاد تسهیلات رفاهی جانبی؛ سالانه حدود 800 هزار نفر از ایران و اقصی نقاط جهان از این
غار بازدید می‌‌کنند