-
کاخ سعدآباد
کاخ موزه سعدآباد در دامنه البرز، بین میدان تجریش و دربند، در ضلع جنوبی میدان دربند ساخته شده است و از شرق به خیابان دربند، از غرب به سعدآباد و زعفرانیه و از جنوب به نظامیه منتهی میشود.
مساحت فعلی سعدآباد در حدود ۴۰۰ هکتار است. ساخت آن به درخواست رضا شاه پهلوی به منظور تهیه محلی ییلاقی برای خود انجام گرفت. امیر لشکر خدایار باغ بزرگی را در کرج برای این امر در نظر گرفت و قرار شد فردی به نام کشتکار از سوی رضا شاه باغ را رؤیت کند. اما این فرد به شاه پیشنهاد کرد تا ییلاق سعدآباد را خریداری کند. در آن زمان اراضی سعدآباد متعلق به سردار اعظم بود. حدود ۴۰۰۰ مترمربع مساحت و دو عمارت بیرونی و اندرونی داشت که توسط رضا رفیع برای رضا شاه خریداری شد.
بعد از خریداری سعدآباد از سردار اعظم تپه علی‌خان والی نیز از پدر سرتیپ والی به مبلغ ۷۰۰۰ تومان خریداری و سپس کاخ شهوند (سبز) بر آن بنا شد. بعد از مدتی باغ‌های نیمه ویران دیگری، توسط افراد رضا خان، از صاحبان آنها خریداری و به تپه علی خان وصل شدند و به تدریج باغ سعدآباد فعلی به وجود آمد. در باغ سعدآباد، در مجموع، ۱۴ کاخ ساخته شده است.
از این میان پنج کاخ بزرگ و بقیه به نسبت کوچک‌تر هستند. قدیمی‌ترین آنها کاخ شهوند و بزرگ‌ترین آنها کاخ سفید است. کاخ سعدآباد دارای ۱۸۰ هکتار جنگل طبیعی، چشمه سارها، باغستان، گلخانه و ... است.
نگارخانه‌های موجود در کاخ سعدآباد بیش‌تر در کاخ‌های اختصاصی فرزندان محمدرضا شاه احداث شده و معماری آنها به سبک بناهای امروزی است.
کاخ دو طبقه شهوند تنها کاخی است که نمای آن به طور کامل از بیرون پیدا است. این کاخ در زمان سردار سپهی، در دامنه کمیز دره، روی تپه علی‌خان والی ساخته شد. ساخت این کاخ درسال ۱۳۰۱ ش شروع شد و درسال ۱۳۰۷ به پایان رسید. استاد جعفر کاشانی طراح و معمار کاخ بوده و در تزیین آن از هنرمندان و استادان ایرانی بهره گرفته شده است. طبقه زیرین آن شامل چند زیر زمین و طبقه بالای آن دارای یک سالن بزرگ آینه کاری است.
آینه کاری را جعفرخان معمار انجام داده است. آن‌چه از شاه در این سالن به جا مانده یک میز و صندلی و زیر سیگاری او است. طرف راست سالن آینه دو اتاق وجوددارد که یکی از آنها اتاق کار بوده است. دیوار اتاق یک متر ازاره خاتم کاری دارد که از جمله زیباترین خاتم کاری‌های جهان محسوب میشود. بالای خاتم کاری قطعه نقاشی‌ای با رنگ و روغن دیده میشود. اتاق طرف راست نیز اتاق انتظار است.
سمت چپ سالن نیز دو اتاق است که مقرنس و آینه کاری‌های آن در منتهای ظرافت انجام گرفته است. سنگهای بنای کاخ شهوند از زنجان و سنگهای ستون‌ها ،مجسمه شیر و نیمکت‌ها از خراسان فراهم شده است.
گفته میشود پیمان سعدآباد، که ایران مبتکر آن بوده است، در ۱۷ تیر ۱۳۱۶ ش، با حضور وزرای امور خارجه ایران، ترکیه، عراق و افغانستان در محل کاخ شهوند در ۱۰ ماده تنظیم شد و به امضا رسید.
یکی از ساختمان‌هایی که با دیوارکشی از سعدآباد جدا شده کاخ معروف به احمد شاهی است. از پیشینه کاخ احمدشاهی کسی اطلاع درستی ندارد. در اوایل انقلاب این کاخ به عنوان مکان تاریخی به ثبت رسید. در حال حاضر نیروهای مرکز آموزش علوم و فنون الزهرا در آن ساکن هستند.
کاخ سفید بزرگ‌ترین کاخ مجموعه، مخصوص پذیرایی از مهمانان خارجی، است. رضا شاه کاخ سفید را برای ایام تابستان، به منظور پذیرایی از مهمانان رسمی خود ،در نظر گرفته بود. در ساختن این کاخ نظر محمدرضا شاه بسیار مؤثر بود. به عنوان مثال یکی از ستون‌ها به دستور او سه بار خراب شد تا عاقبت با طرح او هماهنگی پیدا کرد.
این کاخ دو طبقه است. طبقه اول شامل سرسرایی در وسط و اتاق‌های متعدد و یک سالن بزرگ است‌و طبقه دوم نیز مانند طبقه اول طراحی شده است. دیوارهای اتاق‌ها و سربخاری‌ها از سنگ‌هایی با نقش‌های طبیعی است که در برش و صیقلی کردن آنها دقت فراوانی به کار رفته است.
سنگهای بنای کاخ را از یزد، تفرش و خراسان و سنگ سفید نمای خارج آن را از ولی آباد آورده‌اند.
کاخ دیگر مجموعه کاخ محمدرضا شاه است که به سبک بناهای تازه ساخته شده و طرح آن با کاخ شهوند و کاخ سفید، که روح ایرانی بر آنها حاکم است، اختلاف دارد.
کاخ همسر رضا شاه از جمله کاخ‌هایی است که بازدید آن تنها در ۲۲ بهمن، سال روز پیروزی انقلاب ،برای عموم آزاداست.
موزه‌های موجود در کاخ سعدآباد عبارتند از: موزه نگارگری استاد فرشچیان، موزه جهان‌گردی برادران امیدوار، موزه مینیاتور بهزاد، موزه آبکار، موزه پژوهشی مردم شناسی، موزه هنرهای زیبا، موزه هنر ملل و موزه خط و کتاب میرعماد.
کاخ موزه سعدآباد در دامنه البرز، بین میدان تجریش و دربند، در ضلع جنوبی میدان دربند ساخته شده است و از شرق به خیابان دربند، از غرب به سعدآباد و زعفرانیه و از جنوب به نظامیه منتهی میشود.
مساحت فعلی سعدآباد در حدود ۴۰۰ هکتار است. ساخت آن به درخواست رضا شاه پهلوی به منظور تهیه محلی ییلاقی برای خود انجام گرفت. امیر لشکر خدایار باغ بزرگی را در کرج برای این امر در نظر گرفت و قرار شد فردی به نام کشتکار از سوی رضا شاه باغ را رؤیت کند. اما این فرد به شاه پیشنهاد کرد تا ییلاق سعدآباد را خریداری کند. در آن زمان اراضی سعدآباد متعلق به سردار اعظم بود. حدود ۴۰۰۰ مترمربع مساحت و دو عمارت بیرونی و اندرونی داشت که توسط رضا رفیع برای رضا شاه خریداری شد.
بعد از خریداری سعدآباد از سردار اعظم تپه علی‌خان والی نیز از پدر سرتیپ والی به مبلغ ۷۰۰۰ تومان خریداری و سپس کاخ شهوند (سبز) بر آن بنا شد. بعد از مدتی باغ‌های نیمه ویران دیگری، توسط افراد رضا خان، از صاحبان آنها خریداری و به تپه علی خان وصل شدند و به تدریج باغ سعدآباد فعلی به وجود آمد. در باغ سعدآباد، در مجموع، ۱۴ کاخ ساخته شده است.
از این میان پنج کاخ بزرگ و بقیه به نسبت کوچک‌تر هستند. قدیمی‌ترین آنها کاخ شهوند و بزرگ‌ترین آنها کاخ سفید است. کاخ سعدآباد دارای ۱۸۰ هکتار جنگل طبیعی، چشمه سارها، باغستان، گلخانه و ... است.
نگارخانه‌های موجود در کاخ سعدآباد بیش‌تر در کاخ‌های اختصاصی فرزندان محمدرضا شاه احداث شده و معماری آنها به سبک بناهای امروزی است.
کاخ دو طبقه شهوند تنها کاخی است که نمای آن به طور کامل از بیرون پیدا است. این کاخ در زمان سردار سپهی، در دامنه کمیز دره، روی تپه علی‌خان والی ساخته شد. ساخت این کاخ درسال ۱۳۰۱ ش شروع شد و درسال ۱۳۰۷ به پایان رسید. استاد جعفر کاشانی طراح و معمار کاخ بوده و در تزیین آن از هنرمندان و استادان ایرانی بهره گرفته شده است. طبقه زیرین آن شامل چند زیر زمین و طبقه بالای آن دارای یک سالن بزرگ آینه کاری است.
آینه کاری را جعفرخان معمار انجام داده است. آن‌چه از شاه در این سالن به جا مانده یک میز و صندلی و زیر سیگاری او است. طرف راست سالن آینه دو اتاق وجوددارد که یکی از آنها اتاق کار بوده است. دیوار اتاق یک متر ازاره خاتم کاری دارد که از جمله زیباترین خاتم کاری‌های جهان محسوب میشود. بالای خاتم کاری قطعه نقاشی‌ای با رنگ و روغن دیده میشود.
اتاق طرف راست نیز اتاق انتظار است.
سمت چپ سالن نیز دو اتاق است که مقرنس و آینه کاری‌های آن در منتهای ظرافت انجام گرفته است. سنگهای بنای کاخ شهوند از زنجان و سنگهای ستون‌ها ،مجسمه شیر و نیمکت‌ها از خراسان فراهم شده است.
گفته میشود پیمان سعدآباد، که ایران مبتکر آن بوده است، در ۱۷ تیر ۱۳۱۶ ش، با حضور وزرای امور خارجه ایران، ترکیه، عراق و افغانستان در محل کاخ شهوند در ۱۰ ماده تنظیم شد و به امضا رسید.
یکی از ساختمان‌هایی که با دیوارکشی از سعدآباد جدا شده کاخ معروف به احمد شاهی است. از پیشینه کاخ احمدشاهی کسی اطلاع درستی ندارد. در اوایل انقلاب این کاخ به عنوان مکان تاریخی به ثبت رسید. در حال حاضر نیروهای مرکز آموزش علوم و فنون الزهرا در آن ساکن هستند.
کاخ سفید بزرگ‌ترین کاخ مجموعه، مخصوص پذیرایی از مهمانان خارجی، است. رضا شاه کاخ سفید را برای ایام تابستان، به منظور پذیرایی از مهمانان رسمی خود ،در نظر گرفته بود. در ساختن این کاخ نظر محمدرضا شاه بسیار مؤثر بود. به عنوان مثال یکی از ستون‌ها به دستور او سه بار خراب شد تا عاقبت با طرح او هماهنگی پیدا کرد.
این کاخ دو طبقه است. طبقه اول شامل سرسرایی در وسط و اتاق‌های متعدد و یک سالن بزرگ است‌و طبقه دوم نیز مانند طبقه اول طراحی شده است. دیوارهای اتاق‌ها و سربخاری‌ها از سنگ‌هایی با نقش‌های طبیعی است که در برش و صیقلی کردن آنها دقت فراوانی به کار رفته است.
سنگهای بنای کاخ را از یزد، تفرش و خراسان و سنگ سفید نمای خارج آن را از ولی آباد آورده‌اند.
کاخ دیگر مجموعه کاخ محمدرضا شاه است که به سبک بناهای تازه ساخته شده و طرح آن با کاخ شهوند و کاخ سفید، که روح ایرانی بر آنها حاکم است، اختلاف دارد.
کاخ همسر رضا شاه از جمله کاخ‌هایی است که بازدید آن تنها در ۲۲ بهمن، سال روز پیروزی انقلاب ،برای عموم آزاداست.
موزه‌های موجود در کاخ سعدآباد عبارتند از: موزه نگارگری استاد فرشچیان، موزه جهان‌گردی برادران امیدوار، موزه مینیاتور بهزاد، موزه آبکار، موزه پژوهشی مردم شناسی، موزه هنرهای زیبا، موزه هنر ملل و موزه خط و کتاب میرعماد.
-
تاريخچه
در پهنه پر طراوت كوهپايه هاي توچال و دره سرسبز دربند, بخش دل انگيزي از شمال شهر تهران شكل مي گيرد كه مجموعه سعدآباد با يك ميليون و صد هزارمترمربع وسعت دراين گستره غنوده است.
سعدآباد كه از شمال با كوههاي البرز,از مشرق با گلابدره, از مغرب با ولنجك و از جنوب با تجريش همسايگي دارد, در زمان قاجار, محل استقرار و سكونت تابستاني شاهان اين سلسله بوده است.پس از كودتاي 1299, در وسعتي تازه و الحاق باغ هاي مختلف, به اقامتگاه تابستاني رضاخان اختصاص يافته,كاخ و كوشك هايي به مناسبت و ضرورت هاي گوناگون در جاي جاي اين پهنهء برتافته از درختان كهن و سپيدار و سرو, به فاصله اي از بازمانده بناهاي قاجار سر برآورده كه طي ساليان به چهارده كاخ كوچك و بزرگ, هركدام به سبك و شيوه اي در معماري رسيده است.
حاج آقا رضا رفيع در خاطرات خود مي نويسد:" من سعدآباد را از ابوالفتح سردار اعظم- پسر بانو عظمي خواهر ظلل السلطان به مبلغ چهارصد هزارتومان با مهر حاج آقا نورا… و كلباسي براي رضاخان سردار سپه خريداري كردم.
سعدآباد كه من آن موقع خريداري كردم به اين بزرگي نبود و وسعت آن هشت هزار متر كنار رودخانه با عمارت حاليه ملكه مادر بود.
البته بعد از خريداري سعدآباد از سردار اعظم, تپه علي خان والي را از پدر سرتيپ والي به مبلغ هفت هزار تومان خريداري نمودم و اين تپه همان تپه اي است كه كاخ شهوند را رضا خان بر روي آن بنا كرد و مادر شاهپور عبدالرضا(عصمت دولتشاهي)در آن كاخ مي نشست.
از باغ هايي كه اراضي آنها داخل اراضي سعدآباد شد,باغ آقامحمد جواد گنجه اي است كه جزء جعفرآباد بود, از باغ امام جمعه هم مقدار زيادي داخل باغ سعدآباد شد و خانه هاي جنوبي سعدآباد كه مربوط به دوره قاجار بود از نصيرالدوله خريداري گرديد و در زمان پهلوي اول به عنوان سربازخانه سعدآباد مورد استفاده قرار مي گرفت.سپس باغ هاي ديگري در اطراف سعدآباد از جمله باغ هاي سالار جنگ, سپهبد امان ا… ميرزا, مستوفي الممالك,شكرا… قوام الدوله, همدم السلطنه خواهر مستوفي و محمود بدر(به فتح باء و كسر دال)خريداري و جزو سعدآباد گرديد.رضاشاه درآن زمان در ميان درختان چنار سعدآباد چادري مي زد و گاهي هم زير آن پذيرايي مي كرد.
در زمان پهلوي اول, سراسر باغ سعدآباد از رودخانهء دربند مشروب مي شد.رضاشاه آب رودخانهء دربند را خريداري كرد و به آبياري اين باغ اختصاص داد ولي پهلوي دوم دوازده ساعت از آب رودخانه را به رعايا بخشيد
و چون آب اين رودخانه براي آبياري سعدآباد كافي نبود از دوازده رشته قنات هاي قديمي و جديدالاحداث استفاده گرديد.
-
قناتهاي باغ سعدآباد
1- هراش آب (به فتح هاء).
2- قنات قوام الدوله.
3- قنات كاخ سنگي
4- قـــــات جعــــفرآبـــاد.
5- قـــنات آب نـما.
6- قنات كاخ سفيد.
7 و8-قنات هاي دفتر مخصوص
.9- قنات جواديه.
10- قنات گلخانه
11 - قنات كاخ شمس.
12- قنات خوابگاه
-
درهاي باغ سعدآباد
1- در نظاميه كه رضاشاه بيشتر از اين در وارد سعدآباد مي شد.
2- در زعفرانيه
3- در خيابان دربند كه محمدرضا شاه بيشتر از اين در وارد كاخ مي شد.
4- در ميدان دربند
5و6- دو در در جعفرآباد
7- در رودخانه
8- در كاخ سفيد
-
كاخ هاي سعدآباد
هيجده كاخ كوچك و بزرگ از دوره هاي قاجاريه و پهلوي در سعدآباد وجود دارند .
1- كاخ احمدشاهي (در اختيار بسيج خواهران) .
2- كاخ شهوند (كاخ موزه سبز فعلي) .
3- كاخ سفيد (كاخ موزه ملت).
4- كاخ اختصاصي (موزه تاريخ طبيعي سابق در حال حاضر در اختيـار نهاد رياســت جمهوري) .
5- كاخ اسود (سياه) موزه هنرهاي زيبا فعلي .
6- كاخ شمس (موزه مردم شناسي) .
7- كاخ اشرف (موزه ظروف و صنایع دستی) .
8- كاخ غلامرضا (ساختمان تبصره 36) .
9- كاخ ملكه مادر (ســــاختمان جمهوري) .
10- كاخ احمدرضا (در اختيار نهاد) .
11- ساختمان عبدالرضا (امور اداري سعدآباد) .
12- كاخ بهمن پهلوي پسر غلامرضا (ساختمان یونسکو) .
13- كاخ شهرام پسر اشرف (موزه نظامي) .
14- كاخ فريده ديبا (موزه آفرینشهای هنری) .
15- كاخ قديم وليعهد رضا پهلوي (موزه بهزاد).
16- کاخ جدید وليعهد رضا پهلوي (موزه دفینه سابق و در اختیار نهاد)
17- كاخ فرحناز و عليرضا فرزندان محمدرضا شاه( موزه خط و كتابت ميرعماد).
18- كاخ ليلا (موزه آبكار)
علاوه بر كاخ هاي مذكور و چندين ساختمان قديمي ديگر , تاسيسات و امكانات ديگري همچون : سالن هاي مرغداري و گاوداري , موزستان و گلخانه هاي گوناگون , استخرهاي مختلف , چشمه سارها , زمين هاي تنيس و سالن بولينگ , سينما و آمفي تئاتر روباز در اين مجموعه 110 هكتاري وجود دارند.
-
موزه هنرهای زیبا
یکی از بناهای باشکوه مجموعه سعد آباد ساختمان موزه هنرهای زیبا است که در جنوبی ترین نقطه سعد آباد واقع شده است .این موزه که هر روزه بسیاری از هنر دوستان را به خود جلب می کند دارای سه طبقه با 3600 متر زیر بنا است .
ساختمان این عمارت مربوط به زمان رضا شاه است که ساخت آن از سال 1319 شروع گردید و با تبعید رضا خان در سال 1320 به صورت نیمه کاره رها شد . از آنجا که در بنای آن سنگهای مرمر سیاه رنگ (از معدن ولی آباد چالوس) به کار برده شده بود به کاخ اسود معروف بوده است از حدود سالهای 1342 تا 1343 تعمیراتی در این بنا انجام گرفت و در سال 1346 رسماً به عنوان وزارت در بار مورد بهره برداری قرار گرفت .
در سال 1357 با به وقوع پیوستن انقلاب اسلامی طبقه همکف به عنوان اداره کل موزه های کشور مورد استفاده قرار گرفت و از همان زمان طبقه دوم و سوم بنا جهت تبدیل به موزه آماده می گردید ، در سال 1361 با نام موزۀ هنرهای زیبا مورد بهره برداری قرار گرفت و در سال 1364 جهت بازدید عموم رسماً ا فتتاح گردید .این ساختمان دارای دو طبقه و هم کف میباشد که هر طبقه دارای یک سالن و گا لریهای متعدد ا ست و در حال حاضر در هر سه طبقه تابلو های بسیار زیبایی از شیوه ها و مکاتب گوناگون هنری ایران و جهان به نمایش درآمده است .
این تابلو ها بازماندۀ هنر نقاشان ایرانی و خارجی است.
هم اکنون طبقه همکف به 19 اثر از آثار نقاشان معاصر ایرانی که به شیوه ای نو کار کرده اند اختصاص دارد .نقاشانی همچون : سهراب سپهری ،حسین محجوبی، فرامرز پیل آرام ، حسین زنده رودی ،پروانه اعتمادی ، نصرالله ا فجه ای و....
در طبقه اول موزه نقاشی های زیبایی از نقاشان اروپایی در مکاتب و شیوه های گوناگون به نمایش درآمده اند که در فاصله قرن 17 تا 20 میلادی ترسیم شده اند . نقاشی های غربی بر اساس مکاتب ملی مثل مکتب آلمان ،انگلیس، فرانسه، روس،و غیره تقسیم بندی شده اند .
از جمله نقاشان معروف اروپائی که آثاری از آنان در موزۀ هنرهای زیبا به معرض نمایش گذاشته شده میتوان سالوادر دالی ، جان فردرینگ هرینگ ، پیتر گراهام ، ایوانویچ شیشکین ، فرانسوا موزن و ژول برتون را نام برد .
در طبقه دوم موزه آثار نقاشی هنرمندان ایرانی از دوره صفویه تا قاجار به نمایش گذاشته شده است. نقاشی های دوره صفوی که در این موزه ارائه شده غالباً تصاویری است از افراد درباری آن زمان ، کسانی که احتمالاً هنرمندان نقاش را به شوق نقش تصویر خود به صورتگری وامیداشتند ،از این روست که می بینیم نقاشیهای باز مانده از آن ایام غالباً از صورت پادشاهان ، زنان و مردان درباری ، امرا و صاحب منصبان است .
اکثر این تابلو ها فاقد رقم است و فقط یک تابلواز دورۀ صفوی با عنوان مجلس شیرین و فرهاد (رقم محمد زمان ) را بر خود دارد که در مخزن موزه نگهداری میشود .از جمله آثار قابل تأملی که از این دوره در معرض تماشاست پنج تابلوی رنگ و روغن بر روی بوم است که افرادی را با چهره هایی اروپائی د رلباسهای ایرانی به حالت ایستاده نشان میدهد . این آثار متأسفانه فاقد نام راقم خود می باشند .
در میان تابلو های طبقه دوم تابلوی بزرگی به چشم می خورد که نادر شاه را در حال تاج گذاردن بر سر محمد شاه گورکانی (پادشاه هند) نشان می دهد که عنوان آن (تاج بخشی نادر شاه ) و رقم( ابوالحسن ) را بر خود دارد و به تاریخ 1189 ه-ق یعنی سی سال پس از قتل نادر کشیده شده است.
در این طبقه آثاری مربوط به دورۀ زندیه وجود دارد ،از جمله تصویری از حضرت علی و حسنین که ملهم از عقاید مذهبی این دوره و همچنین چهرۀ شاهزادگان زند که کار نقاشان بنامی مانند محمد صادق ، سید میرزا و میرزا بابا که از صورتگران معروف دربار کریم خان بوده و بعد از فوت او به تهران نقل مکان کردند دیده می شود .
بیشترین آثار ارائه شده در طبقه دوم مربوط به دورۀ قاجار می باشد .در میان این تابلو ها به آثاری برمی خوریم که تصویر گرانشان از اعتبار و شهرت بسیار برخوردارند .
از جمله تابلو های نفیس این دوره ، تصویری است تمام قد از فتحعلیشاه قاجار که به گفته رابینسون منتقد هنری ، از با ارزشترین تابلو های رنگ و روغن در میان نقاشیهای ایرانی است .
این تصویر که 125* 246 سانتیمتر است از نقاش هنرمندی است به نام مهر علی که آن را در سال 1228 ه-ق کشیده و بدینگونه امضاء کرده است : ( رقم کمترین غلام ، مهر علی )
دیگر آثار ارائه شده را میتوان به ترتیب از تصاویر رقاصگان و نوازندگان درباری اثر ابوالقاسم و شیرین نگار ، چهره هایی از علما ء و عرفا ، شعرا و فلاسفه ایرانی اثر رجبعلی نقاش دورۀ محمد شاه نام برد .
در این موزه 8 اثر نفیس از نقاش پر آوازه محمد غفاری ملقب به کمال الملک (1319-1222 ه-ش) ارائه شده که در صحت و پختگی رنگ و دقت در ساختمان کم نظیر است .
-
-
-
این هم بعضی از آثار نقاشی داخل کاخ
این هم بعضی از آثار نقاشی داخل کاخ
-
این تابلو اثری از استاد سهراب سپهری نقاش و شاعر معاصر ایران
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
موزه سعدآباد ، دروازه اي به فرهنگ و تمدن ايراني
جام جم آنلاين: در يکي از خوش آب و هوا ترين مناطق شمالي تهران، در دامنه البرز، بين ميدان تجريش و دربند و انتهاي خيابان طاهري ، ساختمان و سردري قديمي چشم هر بيننده اي را به خود جلب مي کند ، سردر کاخ سعدآباد.
کاخ سعدآباد که در ضلع جنوبي ميدان دربند واقع شده است و از شرق به خيابان دربند ، از غرب به ولنجک و زعفرانيه و از جنوب به گلابدره منتهي مي‌شود، يکي از جاذبه هاي بي نظير گردشي تهران است.
سعد آباد در اصل باغي بسيار بزرگ است، با درختان سر به فلک کشيده بسيار، و منظره اي دلنشين از تهران، که زير پاي آن گسترده شده است و از آنجا که سعدآباد داراي چندين کاخ و موزه مختلف است از آن با عنوان مجموعه کاخ موزه سعدآباد ياد مي شود.
در مورد تاريخچه اين کاخ مي توان گفت اين در زمان قاجار محل استقرار و سکونت تابستاني شاهان اين سلسله بوده است. پس از کودتاي 1299 رضاخان به منظور تهيه محلي ييلاقي براي خود بود که «امير لشکر خدايار» باغ بزرگي را در کرج براي اين امر در نظر گرفت.
اما بعدها پيشنهاد شد تا ييلاق سعدآباد را خريداري کند. در آن زمان اراضي سعدآباد متعلق به «سردار اعظم» بود. اين منطقه حدود 4 هزار مترمربع مساحت و دو عمارت بيروني و اندروني داشت.
بعد از مدتي باغ‌هاي نيمه ويران ديگري، از صاحبان آنها خريداري و به تپه علي خان وصل شدند و به تدريج باغ سعدآباد فعلي به وجود آمد.
نعمت الله کيکاووسي معاونت فرهنگي موزه در گفتگو با ايرنا در خصوص اين کاخ گفت: مجموعه فرهنگي تاريخي سعدآباد با يک ميليون و يکصد هزار مترمربع وسعت، يکي از بزرگترين مجموعه سايت موزه ها و پهناورترين کاخ ها به جهت مساحت است.
وي که مدت سي سال سابقه فعاليت در کاخ موزه سعدآباد را دارد، اين مجموعه را يکي از مهمترين قطب هاي گردشگري ايران دانست و در مورد تاريخچه شکل گيري اين کاخ اظهار داشت: اين مجموعه بعد از پيوستن 7 روستا يا منطقه ييلاقي و الحاق باغ هاي مختلف وسعتي تازه يافت و به اقامتگاه تابستاني رضاشاه تبديل شد، که به مرور کاخ ها و کوشک هايي به مناسبت و ضرورت هاي گوناگون در جاي جاي آن بوجود آمد.
کيکاووسي با بيان اينکه مجموعه سعدآباد، چهار دوران تاريخي قاجاريه، پهلوي اول و پهلوي دوم و پس از انقلاب، را شامل مي‌شود ، افزود: پس از پيروزي انقلاب اين مجموعه به شکل موزه در آمد،کاخ فعلي رياست جمهوري نيز در جوار اين مجموعه قرار دارد. ضمن اينکه از کاخ ملکه مادر نيز که متعلق به ارگان رياست جمهوري است براي پذيرايي از مهمانان خارجي استفاده مي‌شود.
مجموعه سعد آباد داراي 18 کاخ کوچک و بزرگ است که از اين تعداد 12 موزه و 2 کاخ در حال حاضر براي بازديد عموم باز است ، همچنين 8 دروازه راههاي ورودي به کاخ است که رفت و آمد بازديد کنندگان از دروازه زعفرانيه انجام مي گيرد.
کاخ موزه ها شامل کاخ موزه ملت (کاخ سفيد سابق) و کاخ سبز (کاخ شهوند سابق) و موزه ها شامل موزه هنرهاي زيبا، مردم شناسي، صنايع دستي، آب، موزه نظامي ، هنر ملل ، صنايع دستي، چهره هاي ماندگار و برادران اميدوار است. البته 3 موزه استادفرشچيان، ميرعماد و بهزاد به دليل تعميرات و مقام سازي در حال حاضر تعطيل هستند.
يکي از زيياترين بخش هاي سعدآباد که بهترين آثار آينه کاري هنرمندان ايراني را در خود دارد، کاخ سبز است. که به دليل نماي سنگي آن به نام «قصر سنگي» شناخته مي شد و پس از بازسازي کاخ و مرمت زيرزمين، در زمان محمدرضا پهلوي به کاخ شهوند معروف گرديد. اما امروزه به دليل رنگ سبزي که در نماي آن بکار رفته به آن کاخ سبز مي گويند.
«ليلا سلحشور» خبرنگار کاخ سعدآباد اظهار داشت: کاخ سبز در ميان تمام بخشها از قدمت بيشتري برخوردار است و داراي اشياي ارزشمندتري نسبت به ساير کاخ ها است.
به گفته وي به دليل قدمت اين کاخ و حساسيتي که از نظر تاريخي دارا مي باشد، به هنگام مراجعه بازديد کنندگان محدوديت هايي از جهت تعداد جمعيت براي اين کاخ موزه وجود دارد.
سلحشور افزود: کاخ ملت و کاخ سبز همواره بيشترين بازديدکننده و علاقمند را به خود اختصاص مي دهدند و از بين موزه ها نيز موزه هنرهاي زبيا و موزه نظامي که يکي از مجهزترين مجموعه هاي ابزار و ادوات و تن پوشهاي جنگي ادوار مختلف تاريخي را دارا است، همواره مورد توجه بوده است.
به گفته سلحشور بيشتر ساختمان ها و موزه هاي سعدآباد محل سکونت افرادي از خانواده پهلوي بود،که بعد از انقلاب تغيير کاربردي داده به موزه تبديل شدند.
کارشناس ارتباط با رسانه هاي کاخ سعد آباد در مورد موزه برادران اميدوار گفت: از آنجا که اين موزه متعلق به اولين جهانگردان ايراني ، و شامل يافته ها و ابزار هاي سفر اين دور برادر است.پيشنهاد شده که نام اين به موزه جهانگردي تغيير کند، چرا که اين عنوان براي افرادي که از زندگي اين دو برادر اطلاعي ندارند،جذابتر است.
وي بيشترين بازديدکننده و توريست را مربوط به فصل تابستان و ايام تعطيلات نوروز دانست و عنوان کرد: بقيه ايام سال نيز دانش آموزان و دانشجويان بيشترين اقشاري هستند که با توجه به رشته تخصصي خود از موزه هاي مختلف کاخ بازديد مي کنند.
سلحشور در خصوص نحوه نگهداري اموال داخل کاخها تصريح کرد:يکي از کارهاي مهم در موزه و کاخ نگهداري و حفاظت از اموال و اسباب موجود در کاخهاست که اين وظيفه امين اموال موزه است.
«ماه منير شمس» امين اموال بخشي از کاخ موزه ملت است، در همين مورد گفت: حفظ و نگهداري اموال به اين جهت اهميت دارد که بسياري از وسايل کاخ هايي از اين قبيل بسيار قيمتي و ناياب هستند.
وي در ادامه اظهار داشت: يک گردشگر خارجي مي تواند با مشاهده 7 تا 10 موزه از مجموعه اين موزه ها با بخش کامل از فرهنگ و هنر ايراني آشنا شود، اين امر سنگيني و مسووليت نگهداري اين اموال را دوچندان مي کند.
شمس همچنين عنوان کرد: در کنار امين اموال ها، در کارگاههاي کوچک تعدادي مرمت کار وجود دارند، که به بازسازي و مرمت اموال و اشياء و بخش هاي مختلف کاخ مي پردازند.
جالب است که اين مجموعه علاوه بر کاخهاي مذکور داراي ساختمانهاي اداري و تشريفاتي ديگر، کارخانه هاي مختلف، استخرهاي گوناگون، باغستان هاي متنوع مثل توتستان ، کاجستان ، جنگل طبيعي و چشمه سارهاي زيبايي است.ضمن اينکه رودخانه جعفرآباد نيز از وسط محوطه باغ مي گذرد.همچنين دوازه رشته قنات، سالن بولينگ و بيليارد و زمنين هاي تنيس نيز در مجموعه سعدآباد وجود دارد.
در پايان بايد گفت اين مجموعه گنجينه غني از ميراث فرهنگي کشور ايران است و برگي از دفتر تاريخ. مي توان از اين کاخ به عنوان بخشي از تاريخ معاصر ياد کرد.
با وجود آنکه ايران يکي از ارزانترين کشورها در حوزه موزه گردي است، و در فرهنگ ايراني و اسلامي نيز همواره به مطالعه تاريخ گذشتگان تاکيد شده است اما هنوز بازديد از موزه در سبد تفريحي خانوارهاي ايراني جايي ندارد. به نظر مي رسد تا شناساندن اين گنجينه هاي تاريخي راه بسياري بايد رفت.
