اصول کافي جلد چهارم

اصول كافى جلد 4
كتاب ايمان و كفر
كتاب الايمان و الكفر
*باب دوستى دنيا و حرص بر آن*
بَابُ حُبِّ الدُّنْيَا وَ الْحِرْصِ عَلَيْهَا
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ دُرُسْتَ بْنِ أَبِي مَنْصُورٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع وَ هِشَامٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ رَأْسُ كُلِّ خَطِيئَةٍ حُبُّ الدُّنْيَا
اصول كافى جلد 4 صفحه :2 رواية :1
ترجمه :
حضرت صادق (ع ) فرمود: ريشه و سر هر خطا كارى دوستى دنيا است .



توضيح :
بـايـد دانـست كه دنيا و دوستى آن بخودى خود مذموم نيست ، آنچه مذموم است آن دنيائى است كـه انـسـانـرا از كـسـب كمالات و تحصيل آخرت باز دارد، و او را بمهالك اندازد، و گرنه وسـيـله بـسـيـارى از سـعـادت هـمـيـن دنـيـا و دوسـتـى آن اسـت ، دنـيـا اسـت كـه مـحـل نـزول فـرشتگان رحمت ، و خانه پيمبران ، و جاى تجارت اولياء خدا بوده ، چنانچه امـيـرالمـؤ مـنـيـن (ع ) فـرمـايـد، و روى هـمـيـن اصـل ، پيمبران و ائمه اطهار از خداى تعالى طول عمر و ماندن در دنيا را مى خواستند، چنانچه در كلام سيد الساجدين عليه السلام است ، كه از خدا براى صرف در اطاعتش طول عمر مى خواهد، و البته اين چنين دنيائى عين آخرت اسـت ، چـنـانچه در روايت صحيح از ابن ابى يعفور حديث شده است كه گويد: عرض كردم بحضرت صادق عليه السلام كه ما دنيا را دوست داريم ؟ فرمود: ميخواهى براى چه كار؟ عرض ‍ كردم : مى خواهم بوسيله بوسيله آن ترويج كنم و حج بجاى آورم و برنانخورهاى خـود انـفـاق كـنـم ، و به برادران دينى خود برسانم ، و صدقه دهم ؟ فرمود: اين از دنيا نـيست ، (بلكه ) اين آخرت است . پس رويهمرفته آنچه از اخبار و آيات استفاده مى شود آن اسـت كـه دوسـتـى دنـيائى كه باعث فراموشى آخرت و تن پرورى و واگذاردن دستورات الهـى و حـرص بـر لذات و شـهـوات و گـنـاهـان و امـثـال ايـنـهـا بـاشـد مـذموم است ، و بعبارت روشنتر دنيا را براى دنيا بخواهند نه براى آخـرت ، ولى اگـر دنـيـا را بـراى درك سـعادات و كسب كمالات و آخرت بخواهد مذموم نيست بلكه ممدوح است (اين بود ملحض كلام مجلسى عليه الرحمة در باب ذم دنيا).2- عـَلِيٌّ عـَنْ أَبـِيهِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ بَشِيرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ مَا ذِئْبَانِ ضَارِيَانِ فِى غَنَمٍ قَدْ فَارَقَهَا رِعَاؤُهَا أَحَدُهُمَا فِى أَوَّلِهَا وَ الْآخَرُ فِى آخِرِهَا بِأَفْسَدَ فِيهَا مِنْ حُبِّ الْمَالِ وَ الشَّرَفِ فِى دِينِ الْمُسْلِمِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :3 رواية :2
ترجمه :
حماد بن بشير گويد: شنيدم از امام صادق (ع ) كه ميفرمود: دو گرگ درنده و خونخوار كه بگله بى شبانى برسند يكى از آندو در جلو گله بايستد و ديگرى در آخر آنها زيان آنها بيشتر از دوستى دنيا و شرف براى دين مسلمان نيست .



توضيح :
مـقـصـود از دوسـتـى شـرف در روايـت هـمان اعيان منشى و تكبرى است كه از اين ناحيه پيدا شـود، و سـدى در مـقـابل پذيرفتن حق و دعوت پيمبران گردد، و براستى اين گونه خود بـسـتـگـيـها در تاريخ بزرگترين بدبختى بوده كه گريبانگر دسته از شرافت مآبان شده و آنان را از درك هرگونه حقيقى باز داشته است .3- عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ أَبِى أَيُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع قـَالَ مـَا ذِئْبـَانِ ضـَارِيَانِ فِى غَنَمٍ لَيْسَ لَهَا رَاعٍ هَذَا فِى أَوَّلِهَا وَ هَذَا فِى آخِرِهَا بِأَسْرَعَ فِيهَا مِنْ حُبِّ الْمَالِ وَ الشَّرَفِ فِى دِينِ الْمُؤْمِنِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :3 رواية :3
ترجمه :
امام باقر (ع ) فرمود: دو گرگ درنده و خونخوار در گله بى شبان كه اين يكى در جلو و آن دگـر در عـقـب آن بـيـفـتـنـد زودتـر آنـان را از بـيـن نـبـرنـد كـه دوسـتـى مـال و شـرافـت در ديـن مـؤ مـن افـتـند (يعنى ايندو خوى نابود كننده ، دينرا زودتر از آندو گرگ از ميان مى برند).


4- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الْخَزَّازِ عَنْ غِيَاثِ بْنِ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ الشَّيْطَانَ يُدِيرُ ابْنَ آدَمَ فِى كُلِّ شَيْءٍ فَإِذَا أَعْيَاهُ جَثَمَ لَهُ عِنْدَ الْمَالِ فَأَخَذَ بِرَقَبَتِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :3 رواية :4
ترجمه :
امـام صـادق (ع ) فرمود: شيطان پسر آدم را در هر چيز مى چرخاند (و بهر گناهى پيشنهاد مى كند) همين كه او را خسته كرد، در كنار مال كمين مى كند، و چون بدان جا رسد گريبانش را مى گيرد.



شــرح :
مـقـصـود ايـنـسـت كه مال و ثروت بزرگترين كمينگاه شيطان است زيرا بسيار كم است كه بان برسد و او را نفريبد.5- عـَنـْهُ عـَنْ أَحـْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ أَبِي أُسَامَةَ زَيْدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ لَمْ يَتَعَزَّ بِعَزَاءِ اللَّهِ تَقَطَّعَتْ نَفْسُهُ حَسَرَاتٍ عَلَى الدُّنْيَا وَ مـَنْ أَتْبَعَ بَصَرَهُ مَا فِى أَيْدِى النَّاسِ كَثُرَ هَمُّهُ وَ لَمْ يَشْفِ غَيْظَهُ وَ مَنْ لَمْ يَرَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهِ نِعْمَةً إِلَّا فِى مَطْعَمٍ أَوْ مَشْرَبٍ أَوْ مَلْبَسٍ فَقَدْ قَصَرَ عَمَلُهُ وَ دَنَا عَذَابُهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :3 رواية :5
ترجمه :
و آنحضرت عليه السلام فرموده كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: هر كه با تسليت و دلجوئى خداوند تسلى نجويد (و در مـقـابـل ناملايمات بردبارى نكند) نفسش از حسرت هاى پى در پى بند آيد، و هر كه چشم بـدنـبال آنچه در دست مردمان ديگر است اندازد، اندوهش فراوان گردد، و سوز دلش درمان نـپـذيـرد، و هـر كـه جـز در خـوردن و يـا نـوشـيـدن يـا جـامـه پـوشـيـدن بـراى خـداى عـزوجـل در خـودش نـعـمتى نبيند بطور تحقيق (چنين كسى ) كردارش كم و كوتاه ، و عذابش نزديك است .


6- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ زَيْدٍ عَنْ زِيَادٍ الْقَنْدِيِّ عَنْ أَبـِي وَكـِيعٍ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ السَّبِيعِيِّ عَنِ الْحَارِثِ الْأَعْوَرِ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ الدِّينَارَ وَ الدِّرْهَمَ أَهْلَكَا مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ وَ هُمَا مُهْلِكَاكُمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه :4 رواية :6
ترجمه :
اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده : درهم و دينار (و دوستى آنها) آن ان را كه پيش ‍ از شما بودند هلاك كردند، و همان دو هلاك كننده شمايند.



7- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يَحْيَى بْنِ عُقْبَةَ الْأَزْدِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع مَثَلُ الْحَرِيصِ عَلَى الدُّنْيَا مَثَلُ دُودَةِ الْقَزِّ كُلَّمَا ازْدَادَتْ مِنَ الْقَزِّ عَلَى نَفْسِهَا لَفّاً كَانَ أَبْعَدَ لَهَا مِنَ الْخُرُوجِ حَتَّى تَمُوتَ غَمّاً وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَغْنَى الْغـِنَى مَنْ لَمْ يَكُنْ لِلْحِرْصِ أَسِيراً وَ قَالَ لَا تُشْعِرُوا قُلُوبَكُمُ الِاشْتِغَالَ بِمَا قَدْ فَاتَ فَتَشْغَلُوا أَذْهَانَكُمْ عَنِ الِاسْتِعْدَادِ لِمَا لَمْ يَأْتِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :4 رواية :7
ترجمه :
و از حـضـرت امـام صـادق (ع ) حـديـث شـده كـه حضرت باقر عليه السلام فرمود: شخص حـريـص بـر دنيا مانند كرم ابريشم است كه هر چه بيشتر ابريشم بر خود مى پيچيد راه بيرون شدنش دورتر و بسته تر ميگردد، تا اينكه از غم و اندوه بميرد.




شــرح :
يعنى دلبستگى بدنياى از دست رفته باعث خرابى فكر و انديشه درباره آخرت ميگردد، و شخص را از آماده شدن براى آن عالم باز ميدارد.8- عـَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِيعاً عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سُلَيْمَانَ الْمـِنـْقـَرِيِّ عـَنْ عـَبـْدِ الرَّزَّاقِ بـْنِ هَمَّامٍ عَنْ مَعْمَرِ بْنِ رَاشِدٍ عَنِ الزُّهْرِيِّ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمِ بْنِ عـُبـَيـْدِ اللَّهِ قـَالَ سُئِلَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ع أَيُّ الْأَعْمَالِ أَفْضَلُ عِنْدَ اللَّهِ قَالَ مَا مِنْ عَمَلٍ بـَعـْدَ مـَعـْرِفـَةِ اللَّهِ عـَزَّ وَ جـَلَّ وَ مَعْرِفَةِ رَسُولِهِ ص ‍ أَفْضَلَ مِنْ بُغْضِ الدُّنْيَا فَإِنَّ لِذَلِكَ لَشُعَباً كَثِيرَةً وَ لِلْمَعَاصِى شُعَبٌ فَأَوَّلُ مَا عُصِيَ اللَّهُ بِهِ الْكِبْرُ مَعْصِيَةُ إِبْلِيسَ حِينَ أَبـَى وَ اسـْتـَكـْبـَرَ وَ كَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ ثُمَّ الْحِرْصُ وَ هِيَ مَعْصِيَةُ آدَمَ وَ حَوَّاءَ ع حِينَ قَالَ اللَّهُ عـَزَّ وَ جـَلَّ لَهـُمـَا فـَكـُل ا مـِنْ حـَيـْثُ شـِئْتـُم ا وَ ل ا تـَقْرَب ا ه ذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُون ا مِنَ الظّ الِمِينَ فَأَخَذَا مَا لَا حَاجَةَ بِهِمَا إِلَيْهِ فَدَخَلَ ذَلِكَ عـَلَى ذُرِّيَّتـِهِمَا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ ذَلِكَ أَنَّ أَكْثَرَ مَا يَطْلُبُ ابْنُ آدَمَ مَا لَا حَاجَةَ بِهِ إِلَيْهِ ثُمَّ الْحـَسـَدُ وَ هـِيَ مَعْصِيَةُ ابْنِ آدَمَ حَيْثُ حَسَدَ أَخَاهُ فَقَتَلَهُ فَتَشَعَّبَ مِنْ ذَلِكَ حُبُّ النِّسَاءِ وَ حـُبُّ الدُّنـْيـَا وَ حـُبُّ الرِّئَاسـَةِ وَ حُبُّ الرَّاحَةِ وَ حُبُّ الْكَلَامِ وَ حُبُّ الْعُلُوِّ وَ الثَّرْوَةِ فَصِرْنَ سـَبـْعَ خـِصَالٍ فَاجْتَمَعْنَ كُلُّهُنَّ فِى حُبِّ الدُّنْيَا فَقَالَ الْأَنْبِيَاءُ وَ الْعُلَمَاءُ بَعْدَ مَعْرِفَةِ ذَلِكَ حُبُّ الدُّنْيَا رَأْسُ كُلِّ خَطِيئَةٍ وَ الدُّنْيَا دُنْيَاءَانِ دُنْيَا بَلَاغٍ وَ دُنْيَا مَلْعُونَةٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه :4 رواية :8
ترجمه :
زهـرى گـويـد: از حـضرت على بن الحسين (ع ) پرسيدند: بهترين كردارها در نزد خداوند چـيـسـت ؟ فـرمود: كردارى پس از شناختن خداى عزوجل و شناختن پيغبرش صلى الله عليه و آله بهتر از بغض دنيا نيست ، زيرا كه براى آن شعبه هاى بسيارى است ، و براى گناهان نـيـز شعبه هائى است ، پس اول چيزى كه بوسيله آن نافرمانى خداوند شد كبر بود و آن گـنـاه شـيطان بود آنهنگام كه سر باز زد و تكبر ورزيده و از كافرين شد، سپس حرص اسـت و آن گـنـاه آدم و حـوا عـليـهـم السـلام بـود آنـهـنـگـام كـه خـداونـد عزوجل به آندو فرمود: ((بخوريد از هر جا كه مى خواهيد و نزديك نشويد بدين درخت كه مـيـشـويـد از سـتـمـگـران )) (سـوره اعـراف آيـه 19) و آنـدو دنـبـال چـيزى رفتند كه بدان نيازى نداشتند، و اين خوى در نژادشان تا روز رستاخيز در آمـد و روى هـمـيـن اسـت كـه بـيـشـتـر آنچه آدميزاد بجستجوى آن است چيزهائيست ك بدان نياز نـدارد، سـپـس حـسـد اسـت و آن گـنـاه فـرزنـد آدم (قـابـيـل ) اسـت ، آنـهـنـگـام كه ببرادرش (هابيل ) حسد ورزيد و او را كشت ، و از اين منشعب ميشود: دوستى زنان ، دوستى دنيا، دوستى ريـاسـت ، دوسـتى راحتى (و راحت طلبى ) دوستى سخنورى و گفتار، دوستى برترى بر ديگران ، دوستى ثروت ، و اينها هفت خصلت است كه همه آنها در دوستى دنيا گرد آمده ، و پـيـمبران و دانشمندان پس از شناختن آن گفته اند: دوستى دنيا سر هر گناهى است ، و دنيا دو قسم دنيا است ، دنياى بلاغ (يعنى بمقدار ضرورت زندگى ، يا بمعناى وسيله رسيدن به آخرت ) و دنياى ملعون .



توضيح :
آنـچـه در هـفـت خـصـلت تـرجـمه شد بنابر اينست كه دوستى ثروت را خصلتى جداگانه بحساب در آوريم ، و اگر چه لفظ ((حب )) در كلام نيست لكن از اينكه بوسيله ((واو)) عـطـف شده است اين معنى را ميتوان استفاده نمود، و بعضى گفته اند: كه دوستى برترى و ثـروت يـكـى اسـت بـقرينه اينكه لفظ ((حب )) در ثروت ذكر نشده ، و آن خصلت دگر كبر است كه در صدر حديث ياد شده ، و حسد نيز بجهت اينكه شعبه هاى آن ذكر شده خودش در شمار حساب نيامده است .9- وَ بـِهـَذَا الْإِسـْنـَادِ عـَنِ الْمـِنـْقـَرِيِّ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِيَاثٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ فِي مُنَاجَاةِ مُوسَى ع يَا مُوسَى إِنَّ الدُّنْيَا دَارُ عُقُوبَةٍ عَاقَبْتُ فِيهَا آدَمَ عِنْدَ خَطِيئَتِهِ وَ جَعَلْتُهَا مـَلْعـُونـَةً مـَلْعـُونٌ مَا فِيهَا إِلَّا مَا كَانَ فِيهَا لِى يَا مُوسَى إِنَّ عِبَادِيَ الصَّالِحِينَ زَهِدُوا فِي الدُّنـْيـَا بِقَدْرِ عِلْمِهِمْ وَ سَائِرَ الْخَلْقِ رَغِبُوا فِيهَا بِقَدْرِ جَهْلِهِمْ وَ مَا مِنْ أَحَدٍ عَظَّمَهَا فَقَرَّتْ عَيْنَاهُ فِيهَا وَ لَمْ يُحَقِّرْهَا أَحَدٌ إِلَّا انْتَفَعَ بِهَا
اصول كافى جلد 4 صفحه :5 رواية :9
ترجمه :
امـام صـادق (ع ) فـرمود: در مناجات موسى عليه السلام آمده است كه : اى موسى دنيا خانه كـيفر است ، من آدم را براى خطائى كه از او سر زد در ان كيفر دادم ، و دنيا را ملعونه قرار دادم ، آنـچـه در آنـسـت مـلعـونـسـت مگر آنچه براى من باشد، اى موسى بندگان شايسته من بـانـدازه دانششان در دنيا زهد ورزيدند، و ديگران باندازه نادانيشان بدان رغبت كردند، و كـسى نيست كه آنرا بزرگ شمارد و چشمش در آن روشن گردد، و هيچكس آنرا زبون و پست نشمرد جز آنكه بدان بهره مند شود.


10- مـُحـَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِى جَمِيلَةَ عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا ذِئْبَانِ ضَارِيَانِ فِى غَنَمٍ قَدْ فَارَقَهَا رِعَاؤُهَا وَاحِدٌ فِى أَوَّلِهَا وَ هَذَا فِى آخِرِهَا بِأَفْسَدَ فِيهَا مِنْ حُبِّ الْمَالِ وَ الشَّرَفِ فِى دِينِ الْمُسْلِمِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :5 رواية :10
ترجمه :
(ترجمه اين حديث در اول همين باب در شماره 2 گذشت ).





11- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ سَعِيدِ بْنِ جَنَاحٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ عَبْدِ الْحَمِيدِ بْنِ عَلِيٍّ الْكُوفِيِّ عَنْ مُهَاجِرٍ الْأَسَدِيِّ عَنْ أَبِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَرَّ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ ع عَلَى قَرْيَةٍ قَدْ مَاتَ أَهْلُهَا وَ طَيْرُهَا وَ دَوَابُّهَا فَقَالَ أَمـَا إِنَّهـُمْ لَمْ يـَمـُوتُوا إِلَّا بِسَخْطَةٍ وَ لَوْ مَاتُوا مُتَفَرِّقِينَ لَتَدَافَنُوا فَقَالَ الْحَوَارِيُّونَ يَا رُوحَ اللَّهِ وَ كـَلِمـَتـَهُ ادْعُ اللَّهَ أَنْ يـُحـْيِيَهُمْ لَنَا فَيُخْبِرُونَا مَا كَانَتْ أَعْمَالُهُمْ فَنَجْتَنِبَهَا فـَدَعـَا عـِيـسـَى ع رَبَّهُ فـَنـُودِيَ مِنَ الْجَوِّ أَنْ نَادِهِمْ فَقَامَ عِيسَى ع بِاللَّيْلِ عَلَى شَرَفٍ مِنَ الْأَرْضِ فـَقـَالَ يَا أَهْلَ هَذِهِ الْقَرْيَةِ فَأَجَابَهُ مِنْهُمْ مُجِيبٌ لَبَّيْكَ يَا رُوحَ اللَّهِ وَ كَلِمَتَهُ فَقَالَ وَيـْحـَكـُمْ مَا كَانَتْ أَعْمَالُكُمْ قَالَ عِبَادَةُ الطَّاغُوتِ وَ حُبُّ الدُّنْيَا مَعَ خَوْفٍ قَلِيلٍ وَ أَمَلٍ بَعِيدٍ وَ غـَفـْلَةٍ فـِى لَهـْوٍ وَ لَعـِبٍ فـَقـَالَ كـَيـْفَ كـَانَ حـُبُّكُمْ لِلدُّنْيَا قَالَ كَحُبِّ الصَّبِيِّ لِأُمِّهِ إِذَا أَقـْبـَلَتْ عـَلَيـْنـَا فـَرِحـْنـَا وَ سـُرِرْنـَا وَ إِذَا أَدْبـَرَتْ عَنَّا بَكَيْنَا وَ حَزِنَّا قَالَ كَيْفَ كَانَتْ عـِبـَادَتـُكُمْ لِلطَّاغُوتِ قَالَ الطَّاعَةُ لِأَهْلِ الْمَعَاصِى قَالَ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ أَمْرِكُمْ قَالَ بِتْنَا لَيـْلَةً فـِى عـَافـِيـَةٍ وَ أَصـْبـَحـْنـَا فِى الْهَاوِيَةِ فَقَالَ وَ مَا الْهَاوِيَةُ فَقَالَ سِجِّينٌ قَالَ وَ مَا سـِجِّيـنٌ قـَالَ جـِبـَالٌ مـِنْ جَمْرٍ تُوقَدُ عَلَيْنَا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ قَالَ فَمَا قُلْتُمْ وَ مَا قِيلَ لَكُمْ قـَالَ قُلْنَا رُدَّنَا إِلَى الدُّنْيَا فَنَزْهَدَ فِيهَا قِيلَ لَنَا كَذَبْتُمْ قَالَ وَيْحَكَ كَيْفَ لَمْ يُكَلِّمْنِى غَيْرُكَ مِنْ بَيْنِهِمْ قَالَ يَا رُوحَ اللَّهِ إِنَّهُمْ مُلْجَمُونَ بِلِجَامٍ مِنْ نَارٍ بِأَيْدِى مَلَائِكَةٍ غِلَاظٍ شِدَادٍ وَ إِنِّى كُنْتُ فِيهِمْ وَ لَمْ أَكُنْ مِنْهُمْ فَلَمَّا نَزَلَ الْعَذَابُ عَمَّنِى مَعَهُمْ فَأَنَا مُعَلَّقٌ بِشَعْرَةٍ عَلَى شـَفـِيـرِ جـَهـَنَّمَ لَا أَدْرِى أُكَبْكَبُ فِيهَا أَمْ أَنْجُو مِنْهَا فَالْتَفَتَ عِيسَى ع إِلَى الْحَوَارِيِّينَ فَقَالَ يَا أَوْلِيَاءَ اللَّهِ أَكْلُ الْخُبْزِ الْيَابِسِ بِالْمِلْحِ الْجَرِيشِ وَ النَّوْمُ عَلَى الْمَزَابِلِ خَيْرٌ كَثِيرٌ مَعَ عَافِيَةِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :5 رواية :11
ترجمه :
امـام صـادق (ع ) فـرمـود: عـيـسـى بـن مـريـم بـقـريـه گـذشـت كـه اهـل آن و پـرنـده هـا و جـاندارانش يكجا مرده بودن ، فرمود: همانا اينها بخشم و عذاب (خدا) هـلاك شـده انـد، و اگـر بمرگ خود بتدريج مرده بودند هر آينه يكديگر را بخاك سپرده بـودنـد، حـواريون عرض كردند: يا روح الله از خدا بخواه اينان را براى ما زنده كند تا بما بگويند كردارشان چه بوده (كه باين عذاب گرفتار شده اند) تا ما از آن دورى كنيم ، عـيـسى (ع ) از پروردگار خود خواست ، پس از جانب فضا بدو ندا شد: كه آنان را صدا بزن ، پس عيسى عليه السلام شب هنگام بر تپه از زمين بر آمد، و فرمود: اى مردم اين ده ، يـك تـن از مـيـان آنها پاسخ داد، بلى اى روح خدا و كلمه اش ، فرمود: واى بر شما كردار شـمـا چـه بـود؟ در پاسخ عرض كرد: پرستش طاغوت ، و دوستى دنيابهمراه ترس اندك (از خـدا) و آرزوى دور و دراز، و غـفلت در سرگرمى و بازى ، عيسى عليه السلام فرمود: دوستى شما بدنيا چگونه بود؟ عرض كرد: مانند دوستى كودك بمادرش ، هرگاه بما رو مـيـآورد شـاد و خـرسـنـد مـيـشديم ؟ و چون از ما روميگرداند گريان و غمناك ميشديم فرمود: پرستش شما از طاغوت چگونه بود؟ عرض كرد: گنهكاران را فرمانبرى داشتيم ، فرمود: سـر انـجام كار شما بكجا كشيد؟ عرض كرد: شبى را بخوشى بسر برديم و بامدادان در هـاويه افتاديم ، فرمود هاويه چيست ؟ عرض كرد: سجين است ، فرمود: سجين چيست ؟ عرض كـرد: كـوههائى از آتش گداخته است كه تا در روز قيامت بر ما فروزان است ، فرمود: چه گفتيد و بشما چه گفتند:؟ عرض كرد: گفتيم ما را بدنيا بر گردانيد تا در آن زهد ورزيم ، بـمـا گـفـتـه شـد: دروغ مـيگوئيد: فرمود: واى بر تو چه شد كه جز تو ديگرى از اين جـمـاعـت با من سخن نگفت ؟ عرض كرد: يا روح الله همه آنها بدهنه ولگام آتشين مهار شده اند، و بدست فرشتگان سخت و تند گرفتارند، و من در ميان آنها بسر ميبردم ولى از آنها نـبـودم ، تا آن هنگام كه عذاب خدا آمد مراهم با ايشان در برگرفت ، پس من به تار موئى بـر لبـه دوزخ آويزان و نميدانم كه آيا در آن برو درافتم و يا از آن رهائى يابم ، پس عـيـسـى (ع ) بـسـوى حواريون رو كرده فرمود: اى دوستان خدا خوردن نانى خشك با نمكى زبـر و خـوابـيـدن بـر مزبله ها خير بسياريسد در صورتى كه در دنيا و آخرت در عافيت باشد.


12- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا فَتَحَ اللَّهُ عَلَى عَبْدٍ بَاباً مِنْ أَمْرِ الدُّنْيَا إِلَّا فَتَحَ اللَّهُ عَلَيْهِ مِنَ الْحِرْصِ مِثْلَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :7 رواية :12
ترجمه :
امـام صـادق (ع ) فـرمود: خداوند درى از دنيا بر بنده نگشايد جز اينكه بمانند آن درى از حرص بر او بگشايد.



شــرح :
مـقـصود اين است كه هر مقدار مال زياد گردد بهمان مقدار حرص زياد شود چنانچه تجربه شده است .13- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمِنْقَرِيِّ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِيَاثٍ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ ص ‍ تَعْمَلُونَ لِلدُّنْيَا وَ أَنْتُمْ تُرْزَقُونَ فـِيـهـَا بـِغـَيـْرِ عَمَلٍ وَ لَا تَعْمَلُونَ لِلْآخِرَةِ وَ أَنْتُمْ لَا تُرْزَقُونَ فِيهَا إِلَّا بِالْعَمَلِ وَيْلَكُمْ عُلَمَاءَ سَوْءٍ الْأَجْرَ تَأْخُذُونَ وَ الْعَمَلَ تُضَيِّعُونَ يُوشِكُ رَبُّ الْعَمَلِ أَنْ يُقْبَلَ عَمَلُهُ وَ يُوشِكُ أَنْ يـُخـْرَجـُوا مـِنْ ضـِيـقِ الدُّنـْيـَا إِلَى ظـُلْمـَةِ الْقـَبْرِ كَيْفَ يَكُونُ مِنْ أَهْلِ الْعِلْمِ مَنْ هُوَ فِى مَسِيرِهِ إِلَى آخِرَتِهِ وَ هُوَ مُقْبِلٌ عَلَى دُنْيَاهُ وَ مَا يَضُرُّهُ أَحَبُّ إِلَيْهِ مِمَّا يَنْفَعُهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :7 رواية :13
ترجمه :
از امـام صـادق (ع ) حـديث شده كه حضرت عيسى (ع ) فرمود: اى مردم شما، براى دنيا كار مـيـكـنـيـد در صـورتـيـكـه بدون كارى روزى بشما داده شود، و براى آخرت كار نميكنيد در حـاليـكـه در آخـرت جـز در بـرابـر كـردار بـشـمـا روزى داده نـشـود، واى بـر شـما علماى بـدكـردار، مـزد را بـگـيـريد و كا را ضايع سازيد، نزديك است كه صاحب كار، كارش را بـپـذيرد و نزديك است كاركنان از تنگناى دنيا بتاريكى گور روند، چگونه دانشمند است كسى كه در راه آخرت است و رو بدنيا دارد، و آنچه باو زيان رساند محبوبتر است نزدش از آنچه باو سود رساند.



شــرح :
آنـچـه تـرجـمـه شـد بـنـابـرايـن اسـت كـه مـراد از ((ب )) در جـمـله ((رب العـمـل )) خداى متعال باشد و لفظ ((يقبل )) بياء موحدة و بصورت معلوم خوانده شود و از قـبـول گـرفـتـه شـده بـاشـد. ولى مـمـكـن اسـت ((يـقـبـل )) بـصـورت مـجـهـول خـوانـده شـود و مقصود از ((رب العمل )) نيز عابدى باشد كه از عالم و دانشمند پـيـروى و تـقـليـد مـى كـنـد، و آنـچـه از دانـشـمـنـد مـى شـنـود بـآن عـمـل كـنـد و خـود عالم عمل نكند، كه حضرت بخواهد توبيخ كند دانشمندانى را كه بگفتار خـود عـمـل نـكـنـنـد، و ايـن كلامى است كه فيض عليه الرحمة در معناى حديث فرموده است ، و مـحـتمل است ((يقيل )) بياء مثناة و از اقاله باشد، و بنابراين ترجمه چين است : ((نزديك اسـت صـاحـب كـار كـارش را پـس بـگـيـرد...)) و ايـن احتمال را مجلسى عليه الرحمة از بعضى نقل فرموده است .14- عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرٍو فِيمَا أَعْلَمُ عَنْ أَبِى عَلِيٍّ الْحَذَّاءِ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ وَ مـُحـَمَّدِ بـْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ أَبْعَدُ مَا يَكُونُ الْعَبْدُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا لَمْ يُهِمَّهُ إِلَّا بَطْنُهُ وَ فَرْجُهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :8 رواية :14
ترجمه :
امـام صـادق (ع ) فـرمـود: دورتـريـن حـالى كـه بـنـده از خـداى عزوجل دارد اينست كه اندوهى جز براى شكم و فرج نداشته باشد.


15- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ وَ عَبْدِ الْعـَزِيـزِ الْعـَبْدِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِى يَعْفُورٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ أَصْبَحَ وَ أَمْسَى وَ الدُّنْيَا أَكْبَرُ هَمِّهِ جَعَلَ اللَّهُ تَعَالَى الْفَقْرَ بَيْنَ عَيْنَيْهِ وَ شَتَّتَ أَمْرَهُ وَ لَمْ يَنَلْ مـِنَ الدُّنـْيـَا إِلَّا مَا قَسَمَ اللَّهُ لَهُ وَ مَنْ أَصْبَحَ وَ أَمْسَى وَ الْآخِرَةُ أَكْبَرُ هَمِّهِ جَعَلَ اللَّهُ الْغِنَى فِى قَلْبِهِ وَ جَمَعَ لَهُ أَمْرَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :8 رواية :15
ترجمه :
و نـيز آنحضرت (ع ) فرمود: هر كه بامداد كند و روز را بشب رساند و بزرگترين اندهش دنيا باشد خدايتعالى فقر و پريشانى را جلوى چشمش نهد، و كارش را پريشان سازد، و بـجـز بدانچه خداوند روزى او كرده نرسد، و هر كه بامداد كنم و شام كند و بزرگترين اندوهش آخرت باشد، خداوند توانگرى و بى نيازى در دلش نهد و كارش را منظم كند.

شــرح :
مـجـلسـى عـليـه الرحـمـة (در ايـن جتمله كه فرمايد): خداوند پريشانى را جلوى چشمش نهد گـويـد: زيـرا هـر چـه از دنيا بدست او رسد بهمان انداره حرصش افزون گردد و نيازش زياد شود، يا بخاطر كمى توكل او برخدا برخى از درهاى روزى بر او بسته گردد، (و ايـنـكـه فـرمـود:) خـداونـد تـوانـگـرى در دلش نـهـد، يـعـنـى بـوسـيـله توكل بر خدا، وبيرون بردن حرص و دوستى دنيا از دلش ، او را بى نياز كند.16- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ قُرْطٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ كَثُرَ اشْتِبَاكُهُ بِالدُّنْيَا كَانَ أَشَدَّ لِحَسْرَتِهِ عِنْدَ فِرَاقِهَا
اصول كافى جلد 4 صفحه :9 رواية :16
ترجمه :
و نـيـز آنـحـضـرت عليه السلام فرمود: هر كه بيشتر بدنيا آلوده است هنگام جدائى از آن افسوس سخت تر است .


17- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ الْعَزِيزِ الْعَبْدِيِّ عَنِ ابْنِ أَبِي يـَعـْفـُورٍ قـَالَ سـَمـِعـْتُ أَبـَا عـَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ مَنْ تَعَلَّقَ قَلْبُهُ بِالدُّنْيَا تَعَلَّقَ قَلْبُهُ بِثَلَاثِ خِصَالٍ هَمٍّ لَا يَفْنَى وَ أَمَلٍ لَا يُدْرَكُ وَ رَجَاءٍ لَا يُنَالُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :9 رواية :17
ترجمه :
عـبـد الله بـن يـعـفـور گـويـد: شـنـيـدم از امـام صـادق (ع ) كـه مـيـفـرمـود: هـر كـه دل بـدنـيـا بـه سـه خصلت دل بسته است : اندوهى كه پايان ندارد. و آرزوئى كه بچنگ نيايد، و اميديكه بدان نرسد.



شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: زيرا آنچه فراخور حرص او است براى او فراهم نگردد. و از آفات و مـصـائب آن نـتـوانـنـد دورى كـنـد، پـس هـمـيشه در غم و اندوه آنچه از دستش رفته و آنچه برايش فراهم نگشته مى باشد.
*باب طمع*
بَابُ الطَّمَعِ
1- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ حَسَّانَ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا أَقْبَحَ بِالْمُؤْمِنِ أَنْ تَكُونَ لَهُ رَغْبَةٌ تُذِلُّهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :9 رواية :1
ترجمه :
امـام صـادق (ع ) فـرمـود: چـه زشـت اسـت بـراى مـؤ مـن كـه ميل و رغبتى در ا باشد كه او را خوار كند.



شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: مقصود رغبت بمردم است بخواهش كردن از ايشان ، و اين است آن رغبتى كـه بـاعـث خـوارى و ذلت اسـت و امـا رغـبـت بـجـانـب پـروردگـار متعال پس آن عين عزت است .2- عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَمَّنْ ذَكَرَهُ بَلَغَ بِهِ أَبَا جَعْفَرٍ ع قَالَ بِئْسَ الْعَبْدُ عَبْدٌ لَهُ طَمَعٌ يَقُودُهُ وَ بِئْسَ الْعَبْدُ عَبْدٌ لَهُ رَغْبَةٌ تُذِلُّهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :9 رواية :2
ترجمه :
از امـام بـاقـر (ع ) روايت كنند كه فرمود: چه بد بنده ايست آن بنده كه در او طمعى باشد كـه او را بـكـشـانـد، و چـه بـد بـنـده ايـسـت آن بـنـده كـه در او ميل و رغبتى باشد كه او را خوار كند.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: شـايـد مـقـصـود از طـمـع هـمـان مـيـل دل اسـت كـه آنـچـه در دسـت مـردم اسـت دوسـت دارد و آرزو كـنـد، و مـقـصـود از مـيـل و رغـبـت اظـهـار آن اسـت بـخـواهـش كـردن و خـواسـتـن از مـخـلوق خـدا و كـشـانـدن بـا اول مناسب است چنانچه خوار كردن با دومى مناسب دارد.3- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمِنْقَرِيِّ عَنْ عَبْدِ الرَّزَّاقِ عَنْ مـَعـْمـَرٍ عـَنِ الزُّهـْرِيِّ قَالَ قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ع رَأَيْتُ الْخَيْرَ كُلَّهُ قَدِ اجْتَمَعَ فِي قَطْعِ الطَّمَعِ عَمَّا فِي أَيْدِي النَّاسِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :10 رواية :3
ترجمه :
زهرى گويد: على بن الحسين عليهما السلام فرمود: من تمامى خير و سعادت را ديدم گرد آمده در اينكه بايد طمع از هر چه در دست مردم است بريد.



شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: زيرا طمع : خوارى ، پستى ، حسد، كينه ، دشمنى ، غيبت ، بدگوئى ، سـتـم ، مـداهـنه ، نفاق ، رياء، صبر بر باطل مردم ، بى توكلى بخدا و مفاسد بى شمار ديگر به بار آورد، و علاج همه آنها بقطع طمع است .4- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيـَى عـَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ عَلِيِّ بْنِ سُلَيْمَانَ بْنِ رُشَيْدٍ عَنْ مُوسَى بْنِ سَلَّامٍ عَنْ سَعْدَانَ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ مَا الَّذِى يُثْبِتُ الْإِيمَانَ فِى الْعَبْدِ قَالَ الْوَرَعُ وَ الَّذِى يُخْرِجُهُ مِنْهُ قَالَ الطَّمَعُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :10 رواية :4
ترجمه :
سعدان گويد: به امام صادق (ع ) عرض كردم : چيست آن كه ايمان را در بنده پايدار كند؟ فرمود: ورع و پارسائى (و پرسيدم ) آنچه كه او را از ايمان بيرون بود چيست ؟ فرمود: طمع است .



*باب ناسازگارى*
بَابُ الْخُرْقِ
1- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِى لَيْلَى عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ مَنْ قُسِمَ لَهُ الْخُرْقُ حُجِبَ عَنْهُ الْإِيمَانُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :10 رواية :1
ترجمه :
حـضرت باقر عليه السلام فرمود: آنكس كه ناسازگارى بهره اش گردد ايمان از او در پس پرده رود.



شــرح :
مـجـلسـى عـليـه الرحمة گويد: سر اينكه شخص ناسازگار از ايمان دور ميشود اينست كه اولا: مؤ منين را آزار دهد و اين مخالف ايمان است ، زيرا مؤ من كسى است كه مسلمانان از دست و زبانش آسوده و در امان باشد، و ثانيا بواسطه ناسازگارى از طلب دانش كه بوسيله او بپايه كمال ايمان رسد محروم ماند، زيرا اسباب طلب آن برايش فراهم نگردد.
و پـوشـيـده نـمـانـد كـه نـاسازگارى تا آنجا نكوهيده و مذموم است كه نرمش و ملايمت ممكن بـاشد و كار بمسامحه در دين نكشد و گرنه ناپسند و مذموم نخواهد بود چنانچه اميرالمؤ مـنـيـن عـليـه السـلام فـرمود: مدارا كن تا آنجا كه نرمش سزد، و بتندى رفتار كن آنجا كه ملايمت سود ندهد.مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جـَابِرٍ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَوْ كَانَ الْخُرْقُ خَلْقاً يُرَى مَا كَانَ شَيْءٌ مِمَّا خَلَقَ اللَّهُ أَقْبَحَ مِنْهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :11 رواية :2
ترجمه :
و نـيـز امـام بـاقـر (ع ) فـرمـود: كـه رسـول خـدا صـلى الله عـليـه و آله فـرمـود: اگـر ناسازگارى ديده شود، چيزى در ميان مخلوقات خدا زشت تر از آن نباشد.



*باب بدخوئى*
بَابُ سُوءِ الْخُلُقِ
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ سُوءَ الْخُلُقِ لَيُفْسِدُ الْعَمَلَ كَمَا يُفْسِدُ الْخَلُّ الْعَسَلَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :11 رواية :1
ترجمه :
امـام صـادق (ع ) فـرمـود: بـد خـوئى كـردار را تـبـاه سـازد چـنـانـچـه سـركـه عسل را تباه كند.


عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ النَّبـِيُّ ص أَبـَى اللَّهُ عـَزَّ وَ جَلَّ لِصَاحِبِ الْخُلُقِ السَّيِّئِ بِالتَّوْبَةِ قِيلَ وَ كَيْفَ ذَاكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ لِأَنَّهُ إِذَا تَابَ مِنْ ذَنْبٍ وَقَعَ فِى ذَنْبٍ أَعْظَمَ مِنْهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :11 رواية :2
ترجمه :
و نـيـز آنـحـضـرت فـرمـود: كـه رسـول خـدا صـلى الله عـليـه و آله فـرمـود: خـداى عـزوجـل از صـاحـب خـوى بـد تـوبـه نـخـواسـتـه ، عـرض شـد: اى رسـول خـدا ايـن چـگونه باشد؟ فرمود: بجهت اينكه هرگاه از گناهى توبه كند در گناه بزرگترى افتد.



شــرح :
مـجـلسـى عـليـه الرحـمـة در شـرح حـديـث گـويـد: كـه خوبى بد صاحب خود را از توبه جـلوگـيـرى كـنـد و اگـر تـوبه نيز كند از باقى ماندن بر آن ممانعت كند تا بدانجا كه اگـر از گـنـاهـى تـوبه كند در گناه بزرگترى افتد، زيرا اين خوى اگر معالجه نشود روز بـه روز بـزرگـتـر و شـديـدتر گردد، پس گناه بعدى بزرگتر از اولى است ، و خـلاصـى از آن فـقـط بـمـعـالجـه عـلمـى و عـمـلى آن حاصل گردد.2- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ سَيْفِ بْنِ عـَمـِيـرَةَ عـَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ سُوءَ الْخُلُقِ لَيُفْسِدُ الْإِيمَانَ كَمَا يُفْسِدُ الْخَلُّ الْعَسَلَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :11 رواية :3
ترجمه :
و نـيـز از آنـحـضـرت روايت شده كه فرمود: بدخوئى هر آينه ايمان را تباه سازد چنانكه سركه عسل را تباه كند.



3- عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ بَزِيعٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ غَالِبٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ سَاءَ خُلُقُهُ عَذَّبَ نَفْسَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :12 رواية :4
ترجمه :
و نيز فرمود: هر كه خوى او بداست خود را شكنجه دهد.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: زيـرا خودش از خويشتن در رنج است و چون بر آشفتگى و حركات روحـى و جـسـمـى بـه تـن و جـانـش ‍ زيان رساند، و چون غضبش فرو نشيند از كرده خويش پـشـيـمـان گـردد و خـود را سـرزنـش كـنـد، و گـذشـتـه بـدخـوئيـش را غـالبـا مـردم تـحـمـل نـكـنـنـد و او را (در مـقابل بد خوئيش ) آزار كنند، و از او كناره گيرى كنند و در هيچ كـارى او را كـمـك نـكـنـنـد، چون باعث آنها خودش بوده پس گويا خودش خويشتن را شكنجه كرده .
و بايد بدانيكه بسا مقصود از اينخبر و مانند آن تمامى خوهاى بد باشد، مانند كبر و حسد و كينه و نظائر آنها، زيرا تمامى آنها چيزهائى است كه انسان را در مفاسد بزرگ دنيويه اندازند، و در ايمان سستى آورند، و سبب كاهش كردار گردند.4- عـِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ يَحْيَى بْنِ عَمْرٍو عَنْ عـَبـْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى بَعْضِ أَنْبِيَائِهِ الْخُلُقُ السَّيِّئُ يُفْسِدُ الْعَمَلَ كَمَا يُفْسِدُ الْخَلُّ الْعَسَلَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :12 رواية :5
ترجمه :
و نيز امام صادق (ع ) فرمود: خداى عزوجل به برخى از پيغمبران وحى كرد: كه بدخوئى كردار را تباه سازد مانند سركه كه عسل را تباه كند.



*باب سفاهت*
بَابُ السَّفَهِ
1- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ شَرِيفِ بْنِ سَابِقٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ أَبـِى غـُرَّةَ عـَنْ أَبـِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ السَّفَهَ خُلُقُ لَئِيمٍ يَسْتَطِيلُ عَلَى مَنْ هُوَ دُونَهُ وَ يَخْضَعُ لِمَنْ هُوَ فَوْقَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :12 رواية :1
ترجمه :
از امـام صـادق (ع ) روايت شده كه فرمود: سفاهت براستى خوى پستى است ، صاحب آن بر زير دستش گردن فرازى كند، و بر بالادست خود زبونى كند.



شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: سفاهت سبك عقلى و پيشى گرفتن در گفتار و كردار بدون تفكر است ، تـا آنـجـا كـه گـويـد: بـرخـى گـفـتـه انـد: سـفـاهـت گـاهـى در بـرابر حكمتى است كه بـاعـتـدال در نـيـروى عـقـل حـاصـل گـردد، و ايـن سـفـاهـت خـلقـى است در نفس كه او را وادار بمسخرگى ، و استهزاء و سبكسرى ، و بى تابى ، و چاپلوسى ، و اظهار شادى در وقت نـاراحـتـى ديـگـران ، و حركات ناموزون ، و گفتار و كردارهائى كه همانند گفتار و كردار خـردمـنـدان نـيـسـت دچـار كـنـد، و گـاهـى در بـرابـر بـردبـارى اسـت كـه باعتدال در نيروى غضب بدست آيد، و آن خلقتى است كه نفس او را وادار بزدن و دشنام دادن و زبـرى و تـسـلط و غـلبـه بـرديگران و گردن كشى كند و ريشه اش تباهى و فساد در نـيـروى غـضب و ميل ان بطرف افراط است سپس گويد: ظاهر اينست كه مقصود از سفاهت همين معناى دوم است كه برابر بردبارى است .2- مـُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِى الْمَغْرَاءِ عَنِ الْحـَلَبـِيِّ عـَنْ أَبـِي عـَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا تَسْفَهُوا فَإِنَّ أَئِمَّتَكُمْ لَيْسُوا بِسُفَهَاءَ وَ قَالَ أَبـُو عـَبـْدِ اللَّهِ ع مـَنْ كَافَأَ السَّفِيهَ بِالسَّفَهِ فَقَدْ رَضِيَ بِمَا أَتَى إِلَيْهِ حَيْثُ احْتَذَى مِثَالَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :13 رواية :2
ترجمه :
و نـيـز حـلبـى از آنـحـضـرت حديث كند كه فرمود: سفاهت نكنيد زيرا پيشوايان شما سفيه نبودند. و حضرت صادق عليه السلام فرمود: هر كس شخص سفيه را با سفاهت مكافت كند، بهر چه بسرش آيد تن داده چون بمانند او رفتار كرده .



شــرح :
ايـن دسـتـورى اسـت از امام عليه السلام كه از مكافات سفيه صرف نظر بايد كرد، و با آنـان چـنـانـچـه خـدايتعالى فرموده است بايد رفتار شود در آنجا كه فرمايد ((و هرگاه نادانان با ايشان سخن گويند سلام گويند)) همانطور كه مجلسى (ره ) فرموده .3- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى ع فِي رَجُلَيْنِ يَتَسَابَّانِ فَقَالَ الْبَادِى مِنْهُمَا أَظْلَمُ وَ وِزْرُهُ وَ وِزْرُ صَاحِبِهِ عَلَيْهِ مَا لَمْ يَتَعَدَّ الْمَظْلُومُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :13 رواية :3
ترجمه :
عـبد الرحمن بن حجاج از حضرت موسى بن جعفر عليه السلام درباره دو مردى كه همديگر را دشنام دهند روايت كرده كه فرمود: آغاز كننده بدشنام ستمكارتر است و گناه خود و گناه رفيقش بگردن اوست در صورتيكه آنكس كه ستم باو شده از حد نگذرد.



توضيح :
جـمـله اخـيـر ايـن حـديـث شريف دو احتمال دارد يكى اينكه تا رفيقش كه مورد ستم واقع شده عـمـل نـاروا نكرده و يا سخن ناروائى نگفته همه گناه بگردن آغاز كننده بدشنام است )) و نـسـبـت گـنـاه بـاو در ايـن صـورت فـرضـى اسـت ، احـتـمال دوم آن است كه تا از حد خود نگذشته همه گناه بگردن اوست ، و حدش همان مقدارى اسـت كـه از دشـنـام شـنـيـده و تا آن حد بر او گناهى نيست زيرا از خود دفاع كرده و انتقام گـرفـتـه اسـت ، و خداى تعالى در اينباره فرموده است : ((و همانا بر آنكه پس از ستمى كـه بـاو شـده يارى جويد گناهى نيست )) و در جاى ديگر فرمايد: ((پس آنكس كه بشما تـجاوز كند (طبرسى فرموده : يعنى ظلم و ستم كند) تجاوز كنيد بر او برابر آنچه بر شـمـا تـجـاوز كـرده )) و غـيـر ايـنـهـا از آيـات و روايـاتـى كـه دلالت بـرجواز معارضه بمثل دارند، و بعبد نيست احتمال دوم مناسب تر باسياق روايت باشد.4- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عِيصِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ أَبْغَضَ خَلْقِ اللَّهِ عَبْدٌ اتَّقَى النَّاسُ لِسَانَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :13 رواية :4
ترجمه :
و از امـام صـادق (ع ) روايـت شـده كه فرمود: بدرستى كه مبغوض ترين خلق خدا آن بنده ايستكه مردم از زبانش پرهيز كنند.



*باب بدزبانى*
بَابُ الْبَذَاءِ
1- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيـَى عـَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِى الْمَغْرَاءِ عَنْ أَبـِى بـَصـِيـرٍ عـَنْ أَبـِى عـَبـْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ مِنْ عَلَامَاتِ شِرْكِ الشَّيْطَانِ الَّذِى لَا يُشَكُّ فِيهِ أَنْ يَكُونَ فَحَّاشاً لَا يُبَالِى مَا قَالَ وَ لَا مَا قِيلَ فِيهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :14 رواية :1
ترجمه :
امام صادق (ع ) فرمود: از نشانه ها شركت شيطان كه ترديدى در آن نيست اينستكه فحاش باشد كه باكى از آنچه گويد و از آنچه درباره او گويند نداشته باشد.



شــرح :
مـجلسى (ره ) گويد: فحاش آنكس است كه در فحش دادن يعنى گفتار زشت از حد بگذراند و معتاد شود، و معنى شريك شيطان در شرح حديث 3 بيايد.2- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قـَالَ قـَالَ رَسـُولُ اللَّهِ ص إِذَا رَأَيْتُمُ الرَّجُلَ لَا يُبَالِى مَا قَالَ وَ لَا مَا قِيلَ لَهُ فَإِنَّهُ لِغَيَّةٍ أَوْ شِرْكِ شَيْطَانٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه :14 رواية :2
ترجمه :
امـام صـادق عـليـه السلام فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: هرگاه مـردى را ديديد كه باكى از آنچه گويد و آنچه به او گفته شود ندارد، پس بدرستيكه يا از زنا است يا از شركت شيطان .


3- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عـَنْ أَبـَانِ بْنِ أَبِى عَيَّاشٍ عَنْ سُلَيْمِ بْنِ قَيْسٍ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ‍ إِنَّ اللَّهَ حـَرَّمَ الْجـَنَّةَ عـَلَى كـُلِّ فـَحَّاشٍ بَذِى ءٍ قَلِيلِ الْحَيَاءِ لَا يُبَالِى مَا قَالَ وَ لَا مَا قـِيـلَ لَهُ فـَإِنَّكَ إِنْ فـَتَّشْتَهُ لَمْ تَجِدْهُ إِلَّا لِغَيَّةٍ أَوْ شِرْكِ شَيْطَانٍ فَقِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ فِى النَّاسِ شِرْكُ شَيْطَانٍ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَ مَا تَقْرَأُ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ش ارِكْهُمْ فـِى الْأَمـْو الِ وَ الْأَوْل ادِ قـَالَ وَ سـَأَلَ رَجُلٌ فَقِيهاً هَلْ فِى النَّاسِ مَنْ لَا يُبَالِى مَا قِيلَ لَهُ قَالَ مَنْ تَعَرَّضَ لِلنَّاسِ يَشْتِمُهُمْ وَ هُوَ يَعْلَمُ أَنَّهُمْ لَا يَتْرُكُونَهُ فَذَلِكَ الَّذِى لَا يُبَالِى مَا قَالَ وَ لَا مَا قِيلَ فِيهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :14 رواية :3
ترجمه :
از امـيـرالمؤ منين عليه السلام روايت شده كه رسولخداست صلوات الله عليه و آله و صلم فـرمـود: خدا حرام كرده است بهشت راست بر هر فحاشى بى آبرو و كم شرمى كه باكى از آنـچـه گويد و آنچه باو گفته شود ندارد، زيرا اگر بازرسى از حالش كنى يا زنا اسـت يـا از شركت شيطان ، بوى عرض شد: اى رسولخداست در ميان مردمان شركت شيطان هـم هـست ؟ فرمود: آيا گفتار خداى عزوجل را نخوانده كه (بشيطان فرمايد:) ((و شركت كن با ايشان در مالها و فرزندان )) (سوره اسراء آيه 64).
رواى گـويـد: مـردى از فـقـيهى پرسيد: آيا در ميان مردم كسى هست كه باكى از آنچه باو گفته شود ندارد؟ آنكسكه متعرض ‍ مردم شود و به آنان دشنام گويد در صورتيكه ميداند كـه آنـهـا رهايش نكنند اينست آنكسيكه باكى از آنچه گويد و آنچه درباره اش گفته شود ندارد.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) از شـيـخ بـهـائى قـدس سـره نـقل كند كه : (در آنجا كه حضرت فرمود: خدا بهشت را حرام كرده ...) گويد: شايد مقصود اينست كه مدتى طويل حرام است بر آنان نه هميشگى ، يا مقصود از بهشت بهشت مخصوصى اسـت كـه بـراى غـيـر فـحـاش آمـاده اسـت ، و گـرنـه ظـاهـر حـديـث مشكل است ، زيراست سرانجام گنهكاران اين ملت بهشت است ، و گر چه زمانى دراز در آتش بمانند.
و مـفـسـرين در تفسير گفتار خدايتعالى : ((و شركت كن ....)) گفته اند: شركت شيطان در اموال وادار كردن مردم است بتحصيل آن و گرد آوردنش از حرام ، و صرف كردن آن در آنچه جـايـز نـيـسـت ، و در خـرج كـردن آنان راست از حد ميانه روى بيرون برد كه يا اسراف و تـبذير كنند، و يا بخل ورزند و سخت گيرى كنند. و اما شركت در اولاد بچند وجه است : 1ـ تـشـويـق آنـان بـوسـائل حـرام چـون زنـا و مـانـنـد آن . 2ـ وادار كـردن آنان باينكه اولاد و فـرزنـدانشان راست بنامهائى مانند عبدالعزى و عبداللات يعنى بنده عزى ولات كه نام دو بـت بـوده - نـام نـهـنـد. 3ـ فـرزنـدان را گـمـراه كـنـد بـايـنـكـه آنـهـا را بـكـيـشـهـاى بـاطـل و كـارهـاى زشـت بـكـشـاند، اين بود آنچه مفسرين گفته اند، ولى از بعضى احاديث اسـتـفـاده شـود كـه مـقـصـود شـركـت او است در نطفه آنها، و در آن حديث براى شناختن او هم نشانه قرار داده است ، و حديث راست شيخ (ره ) در تهذيب در باب آداب تزويج روايت كرده هر كه خواهد بدانجا مراجعه كند.4- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيـَى عـَنْ أَحـْمـَدَ بـْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي جَمِيلَةَ يَرْفَعُهُ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ يُبْغِضُ الْفَاحِشَ الْمُتَفَحِّشَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :15 رواية :4
ترجمه :
از امام باقر (ع ) روايت شده كه فرمود: خدا دشمن دارد دشنام گوى دشنام جورا.


5- أَبـُو عـَلِيٍّ الْأَشـْعـَرِيُّ عـَنْ مـُحـَمَّدِ بـْنِ سـَالِمٍ عـَنْ أَحـْمـَدَ بـْنِ نـَضْرٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ نُعْمَانَ الْجـُعـْفـِيِّ قَالَ كَانَ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع صَدِيقٌ لَا يَكَادُ يُفَارِقُهُ إِذَا ذَهَبَ مَكَاناً فَبَيْنَمَا هُوَ يـَمـْشـِى مَعَهُ فِى الْحَذَّاءِينَ وَ مَعَهُ غُلَامٌ لَهُ سِنْدِيٌّ يَمْشِى خَلْفَهُمَا إِذَا الْتَفَتَ الرَّجُلُ يُرِيدُ غُلَامَهُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَلَمْ يَرَهُ فَلَمَّا نَظَرَ فِى الرَّابِعَةِ قَالَ يَا ابْنَ الْفَاعِلَةِ أَيْنَ كُنْتَ قَالَ فَرَفَعَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع يَدَهُ فَصَكَّ بِهَا جَبْهَةَ نَفْسِهِ ثُمَّ قَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ تَقْذِفُ أُمَّهُ قَدْ كُنْتُ أَرَى أَنَّ لَكَ وَرَعاً فَإِذَا لَيْسَ لَكَ وَرَعٌ فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاكَ إِنَّ أُمَّهُ سِنْدِيَّةٌ مُشْرِكَةٌ فَقَالَ أَ مـَا عـَلِمـْتَ أَنَّ لِكـُلِّ أُمَّةٍ نـِكـَاحـاً تَنَحَّ عَنِّى قَالَ فَمَا رَأَيْتُهُ يَمْشِى مَعَهُ حَتَّى فَرَّقَ الْمَوْتُ بَيْنَهُمَا
وَ فِى رِوَايَةٍ أُخْرَى إِنَّ لِكُلِّ أُمَّةٍ نِكَاحاً يَحْتَجِزُونَ بِهِ مِنَ الزِّنَا
اصول كافى جلد 4 صفحه :15 رواية :5
ترجمه :
عـمـرو بـن نـعـمـان جـعـفـى گـويد: امام صادق عليه السلام دوستى داشت كه آن حضرت را بهرجا كه مى رفت رها نميكرد و از او جداست نمى شد، روزى در بازار كفشها همراه حضرت مـى رفـت ، و دنـبـالشـان غلام او كه از اهل سند بود مى آمد، ناگاه آن مرد به پشت سرخود مـتـوجـه شـده و غـلام راسـت خـواسـت و او را نـديـد و تـا سـه مـرتـبـه بدنبال برگشت و او راست نديد، با چهار كه او را ديد گفت : اى زنازاده كجا بودى ؟ امام صـادق عـليـه السلام دست خود را بلند كرده و به پيشانى خود زد و فرمود: سبحان الله مـادرش راسـت بـزنـا متهم كنى ؟ من خيال مى كردم تو خوددار و پارسائى ، اكنون مى بينم كـه ورع و پـارسـائى نـدارى ؟ عـرض كـرد: قـربـانـت گـردم مـادرش زنـى اسـت از اهل سند و مشرك است ؟ فرمود: مگر ندانسته اى كه هر ملتى براى خود ازدواجى دارند، از من دور شـو عـمـر و بـن نـعـمـان (راوى حـديث ) گويد: ديگر او را نديدم كه با آنحضرت راه برود تا آنگاه كه مرگ ميان آنها جدائى انداخت .
و در روايـت ديـگـرى است كه فرمود: (آيا ندانسته اى كه ) براى هر امتى ازدواجى است كه بوسيله آن از زنا جلوگيرى كنند.

5- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبـِيـهِ عـَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ الْفُحْشَ لَوْ كَانَ مِثَالًا لَكَانَ مِثَالَ سَوْءٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه :16 رواية :6
ترجمه :
و از امام صادق عليه السلام حديث شده كه رسولخدا (ص ) فرمود: دشنام اگر بصورتى در آيد صورت بدى است .


6- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ أَبـِى عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ كـَانَ فـِى بَنِى إِسْرَائِيلَ رَجُلٌ فَدَعَا اللَّهَ أَنْ يَرْزُقَهُ غُلَاماً ثَلَاثَ سـِنـِيـنَ فـَلَمَّا رَأَى أَنَّ اللَّهَ لَا يـُجِيبُهُ قَالَ يَا رَبِّ أَ بَعِيدٌ أَنَا مِنْكَ فَلَا تَسْمَعُنِى أَمْ قَرِيبٌ أَنـْتَ مـِنِّى فـَلَا تـُجـِيـبـُنِى قَالَ فَأَتَاهُ آتٍ فِى مَنَامِهِ فَقَالَ إِنَّكَ تَدْعُو اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مُنْذُ ثـَلَاثِ سـِنـِيـنَ بـِلِسـَانٍ بـَذِى ءٍ وَ قَلْبٍ عَاتٍ غَيْرِ تَقِيٍّ وَ نِيَّةٍ غَيْرِ صَادِقَةٍ فَاقْلَعْ عَنْ بـَذَائِكَ وَ لْيـَتَّقِ اللَّهَ قـَلْبـُكَ وَ لْتـَحـْسُنْ نِيَّتُكَ قَالَ فَفَعَلَ الرَّجُلُ ذَلِكَ ثُمَّ دَعَا اللَّهَ فَوُلِدَ لَهُ غُلَامٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه :16 رواية :7
ترجمه :
از امـام صـادق عـليـه السـلام حـديـث شـده كـه فـرمـوده : در بـنـى اسـرائيـل مـردى بـود كـه سـه سـال پيوسته دعا مى كرد كه خدا پسرى به او روزى كند (دعايش مستجاب نمى شد) همينكه ديد خدا خواهش او را بر نمى آورد عرض كرد: پروردگارا آيـا مـن از تـو دورم و تـو سخن مرا نمى شنوى ، يا تو بمن نزديكى و پاسخ نمى دهى ؟ كـسـى در خـواب نـزدش آمـد و بـاو گـفـت : تـو سـه سـال تـمـام خـدا را بـا زبانى بد و هرزه ، و دلى سركش و ناپرهيزكار، و نيتى نادرست مـيخوانى ، پس بايد از هرزه گويى بد آئى ، و دلت پرهيزكار، و نيتت درست گردد (تا خـواهـشـت بـر آورده شـود) حـضـرت فـرمـود: آنـمـرد بـدسـتـور عمل كرد سپس دعا كرد و خدا را خواند و داراى پسرى شد.



توضيح :
از اين حديث معلوم مى شود كه استجابت دعا شرايطى دارد كه از آنجمله است پاكى زبان و پرهيزكارى دل و درستى نيت ، و اين منافاتى باوعده خدا در اجابت دعا ندارد.7- عـِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ مِنْ شَرِّ عِبَادِ اللَّهِ مَنْ تُكْرَهُ مُجَالَسَتُهُ لِفُحْشِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :17 رواية :8
ترجمه :
و نـيز از امام صادق عليه السلام حديث شده كه رسولخدا (ص ) فرمود: از زمره بدترين بندگان خدا كسى است كه براى هرزه گوئى و دشنام گوئيش از هم نشينى و مجالست با او كناره گيرى شود.


8- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِى عُبَيْدَةَ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الْبَذَاءُ مِنَ الْجَفَاءِ وَ الْجَفَاءُ فِى النَّارِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :17 رواية :9
ترجمه :
امام صادق عليه السلام فرمود: بدزبانى از جفاكارى در آتش است .


9- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيـَى عـَنْ أَحـْمـَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنِ الْحَسَنِ الصَّيْقَلِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ الْفُحْشَ وَ الْبَذَاءَ وَ السَّلَاطَةَ مِنَ النِّفَاقِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :17 رواية :10
ترجمه :
و نيز فرمود: دشنام دادن و بدزبانى و هرزه گوئى از (نشانه هاى ) نفاق و دوروئى است .


10- عـَنـْهُ عـَنْ أَحـْمـَدَ بـْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ اللَّهَ يُبْغِضُ الْفَاحِشَ الْبَذِى ءَ وَ السَّائِلَ الْمُلْحِفَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :17 رواية :11
ترجمه :
و از امام باقر عليه السلام حديث شده كه رسولخدا (ص ) فرمود: خداوند دشمن دارد دشنام دهنده بدزبانى و گداى مبرم را.


11- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جـَعـْفـَرٍ ع قـَالَ قـَالَ رَسـُولُ اللَّهِ ص لِعَائِشَةَ يَا عَائِشَةُ إِنَّ الْفُحْشَ لَوْ كَانَ مُمَثَّلًا لَكَانَ مِثَالَ سَوْءٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه :17 رواية :12
ترجمه :
و نـيـز از آن حـضـرت روايت شده كه رسولخدا (ص ) بعايشه فرمود: اگر دشنام گوئى مجسم ميشد، صورت بدى بود.



12- الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ قَالَ قَالَ مَنْ فـَحـُشَ عـَلَى أَخـِيهِ الْمُسْلِمِ نَزَعَ اللَّهُ مِنْهُ بَرَكَةَ رِزْقِهِ وَ وَكَلَهُ إِلَى نَفْسِهِ وَ أَفْسَدَ عَلَيْهِ مَعِيشَتَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :17 رواية :13
ترجمه :
و امـام عـليه السلام فرمود: هر كس ببرادر مسلمان خود دشنام دهد خدا بركت از روزى او بر دارد، و او را بخودش ‍ واگذارد، و زندگيش را تباه سازد.


13- عَنْهُ عَنْ مُعَلًّى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ غَسَّانَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ دَخَلْتُ عَلَى أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ لِى مـُبـْتـَدِئاً يـَا سـَمَاعَةُ مَا هَذَا الَّذِى كَانَ بَيْنَكَ وَ بَيْنَ جَمَّالِكَ إِيَّاكَ أَنْ تَكُونَ فَحَّاشاً أَوْ صـَخَّابـاً أَوْ لَعَّانـاً فـَقـُلْتُ وَ اللَّهِ لَقـَدْ كـَانَ ذَلِكَ أَنَّهُ ظـَلَمـَنـِى فَقَالَ إِنْ كَانَ ظَلَمَكَ لَقَدْ أَرْبـَيـْتَ عـَلَيـْهِ إِنَّ هـَذَا لَيـْسَ مِنْ فِعَالِى وَ لَا آمُرُ بِهِ شِيعَتِى اسْتَغْفِرْ رَبَّكَ وَ لَا تَعُدْ قُلْتُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ لَا أَعُودُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :17 رواية :14
ترجمه :
سـمـاعـة گـويـد: وارد شـدم بـر امـام صادق عليه السلام ، حضرت آغاز بسخن كرد و بمن فـرمـود: ايـسـمـاعة اينچه جنجالى بود كه ميان تو و شتر دارت پديدار گشته بود؟ مبادا دشـنـامـگـو و بـدزبـان و لعـنـت كـنـنده باشى ؟ عرض كردم : بخدا سوگند چنين بود (كه فـرمـود ولى ) او بـمـن سـتـم كرد؟ فرمود: اگر بتو ستم كرده تو از او سر افتادى ، هر آيـنـه ايـن كـردار از كـردارهـاى من نيست ، و بشيعيانم چنين دستورى ندهم ، از پروردگارت آمـرزش بـخواه ، و به آن كردار باز مگرد، عرض كردم : از خدا آمرزش خواهم و ديگر باز نگردم .



*باب كسيكه براى بديش از او پرهيز كنند*
بَابُ مَنْ يُتَّقَى شَرُّهُ
1- عـِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِى بـَصـِيـرٍ عـَنْ أَبـِى عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ إِنَّ النَّبـِيَّ ص ‍ بـَيـْنَا هُوَ ذَاتَ يَوْمٍ عِنْدَ عَائِشَةَ إِذَا اسـْتـَأْذَنَ عَلَيْهِ رَجُلٌ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص بِئْسَ أَخُو الْعَشِيرَةِ فَقَامَتْ عَائِشَةُ فَدَخَلَتِ الْبـَيـْتَ وَ أَذِنَ رَسـُولُ اللَّهِ ص لِلرَّجـُلِ فـَلَمَّا دَخـَلَ أَقـْبـَلَ عـَلَيـْهِ بـِوَجْهِهِ وَ بِشْرُهُ إِلَيْهِ يـُحـَدِّثُهُ حَتَّى إِذَا فَرَغَ وَ خَرَجَ مِنْ عِنْدِهِ قَالَتْ عَائِشَةُ يَا رَسُولَ اللَّهِ بَيْنَا أَنْتَ تَذْكُرُ هَذَا الرَّجُلَ بِمَا ذَكَرْتَهُ بِهِ إِذْ أَقْبَلْتَ عَلَيْهِ بِوَجْهِكَ وَ بِشْرِكَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص عِنْدَ ذَلِكَ إِنَّ مِنْ شَرِّ عِبَادِ اللَّهِ مَنْ تُكْرَهُ مُجَالَسَتُهُ لِفُحْشِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :18 رواية :1
ترجمه :
امـام صـادق عـليـه السلام فرمود: روزى پيغمبر (ص ) نزد عايشه بود ناگاه مردى اجازه شـرفـيـابى خواست ، رسولخدا (ص ) فرمود: چه مرد بدى است از اين تيره و قبيله ، پس عـايشه برخواست و بدرون اطاق رفت و رسول خدا (ص ) اجازه ورود به آن مرد داد، همينكه وارد شـد حـضـرت بـا روى بـاز از او پذيرائى كرد و با او بگفتگو پرداخت تا هنگاميكه بـپـايـان رسـانـيـد و آنـمـرد از نزدش بيرون رفت ، عايشه (برگشته ) و عرض كرد: اى رسـول خـدا در حـاليـكـه شـما اين مرد را به بدى ياد كردى با روى باز از او پذيرائى كـردى ؟ در ايـن هـنـگـام حـضـرت فـرمـود: از بدترين بندگان خدا كسى استكه كه براى دشنامگوئيش هم نشينى با او را بد دارند.



توضيح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: آنـچـه حـضـرت در آخـر حـديـث فـرمـود: كـه از بدترين بندگان خـدا...،))يـا عـذر اسـت بـراى آنـچـه نـخـسـت فـرمـود، يـا بـراى آنـچـه در پـايـان عمل كرد يا براى هر دوى آنها، و اين حديث دلالت برجواز مدارا كردن با فاسق و جواز غيب او دارد، و گويند آن مرد عيينة بن حص فزارى يكى از سران شرور عرب بوده است .2- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص شَرُّ النَّاسِ عِنْدَ اللَّهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ الَّذِينَ يُكْرَمُونَ اتِّقَاءَ شَرِّهِمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه :18 رواية :2
ترجمه :
از امـام صـادق عـليـه السـلام روايـت شـده اسـت كـه رسـول خـدا (ص ) فـرمـود: بـدترين مردم در روز قيامت نزد خدا كسانى هستند كه از ترس بدى و شر آنها احترام و اكرامشان كنند.


3- عـَنـْهُ عـَنْ مـُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى بْنِ عُبَيْدٍ عَنْ يُونُسَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ خَافَ النَّاسُ لِسَانَهُ فَهُوَ فِى النَّارِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :19 رواية :3
ترجمه :
امام صادق عليه السلام فرمود: كسيكه مردم از زبانش بترسند، او در آتش است .


4- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِى حَمْزَةَ عَنْ جـَابـِرِ بـْنِ عـَبـْدِ اللَّهِ قـَالَ قـَالَ رَسـُولُ اللَّهِ ص شَرُّ النَّاسِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ الَّذِينَ يُكْرَمُونَ اتِّقَاءَ شَرِّهِمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه :19 رواية :4
ترجمه :
جـابـر بن عبد الله گويد: كه رسولخدا (ص ) فرمود: بدترين مردم در روز قيامت آنانند كه از ترس بدى و شرشان اكرام و احترام شوند.



*باب تجاوز كارى ، و ستمگرى ، و سركشى*
بَابُ الْبَغْيِ
1- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيِّ عَنِ ابْنِ قَدَّاحٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ أَعْجَلَ الشَّرِّ عُقُوبَةً الْبَغْيُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :19 رواية :1
ترجمه :
از امام صادق عليه السلام حديث شده كه رسول خدا (ص ) فرمود: زودرس ترين بديها از نظر كيفر و عقوبت تجاوز كارى و ستمگرى است .



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويد: مقصوداز تعجيل در كيفر او اينست كه در دنيا نيز كيفر كردارش باو ميرسد، بلكه در دنيا نيز زود باو برسد.2- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ يَقُولُ إِبْلِيسُ لِجُنُودِهِ أَلْقُوا بَيْنَهُمُ الْحَسَدَ وَ الْبَغْيَ فَإِنَّهُمَا يَعْدِلَانِ عِنْدَ اللَّهِ الشِّرْكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :19 رواية :2
ترجمه :
امام صادق عليه السلام فرمود: شيطان به لشكرهاى خود گويد: ميان افراد آدميزاد حسد و ستم افكنيد، زيرا ايندو در نزد خداوند با شرك برابرند.



شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: برابرى آندو با شرك براى آنست كه آنها نيز در بيرون بردن از ديـن و كيفر و تاءثير در فساد نظام جهان همانندند زيرا بيشتر مفاسد جهان از مخالفت با پـيـمـبـران و اوصـيـاء ايـشـان و پـيـروى نـكـردن از آنان و شيوع گناهان از اين دو خصلت سـرچشمه گرفته ، چنانچه شيطان به آدم عليه السلام حسد ورزيد، و چنانچه سركشان هر ملت و امتى بحجتهاى الهيه تعدى و ستم كردند.3- عَلِيٌّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ مِسْمَعٍ أَبِي سَيَّارٍ أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع كَتَبَ إِلَيْهِ فِي كِتَابٍ انْظُرْ أَنْ لَا تُكَلِّمَنَّ بِكَلِمَةِ بَغْيٍ أَبَداً وَ إِنْ أَعْجَبَتْكَ نَفْسَكَ وَ عَشِيرَتَكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :19 رواية :3
ترجمه :
از ابـو سـيـار حـديـث شـده كـه امـام صـادق عليه السلام در نامه باو نوشت : نگاه كن مبادا هرگز سخنى بستم و سركشى بزبان آرى اگر چه تو را تبره و فاميلت خوش آيد.



توضيح :
مـمـكن است معناى جمله ((وان اعجبتك نفسك ...)) اين باشد كه و اگر چه تيره و فاميلت تو را خوش آيد و بعجب وا دارد، ولى معناى اول ظاهرتر است چنانچه مجلسى (ره ) نيز فرموده است .4- عَلِيٌّ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ وَ يَعْقُوبَ السَّرَّاجِ جَمِيعاً عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قـَالَ قـَالَ أَمـِيـرُ الْمُؤْمِنِينَ ع أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ الْبَغْيَ يَقُودُ أَصْحَابَهُ إِلَى النَّارِ وَ إِنَّ أَوَّلَ مـَنْ بـَغـَى عـَلَى اللَّهِ عـَنـَاقُ بـِنـْتُ آدَمَ فـَأَوَّلُ قَتِيلٍ قَتَلَهُ اللَّهُ عَنَاقُ وَ كَانَ مَجْلِسُهَا جـَرِيـبـاً فـِى جـَرِيـبٍ وَ كـَانَ لَهَا عِشْرُونَ إِصْبَعاً فِى كُلِّ إِصْبَعٍ ظُفُرَانِ مِثْلُ الْمِنْجَلَيْنِ فـَسـَلَّطَ اللَّهُ عَلَيْهَا أَسَداً كَالْفِيلِ وَ ذِئْباً كَالْبَعِيرِ وَ نَسْراً مِثْلَ الْبَغْلِ فَقَتَلْنَهَا وَ قَدْ قَتَلَ اللَّهُ الْجَبَابِرَةَ عَلَى أَفْضَلِ أَحْوَالِهِمْ وَ آمَنِ مَا كَانُوا
اصول كافى جلد 4 صفحه :20 رواية :4
ترجمه :
از امـام صادق عليه السلام روايت شده كه اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود: اى مردم همانا سـتـمـگـرى و بـغـى يـاران خـود را بـه آتـش (يـا دوزخ ) كـشـد، و اولين كسى كه بر خدا سـركـشـى كـرد عـناق دختر آدم بود، و اولين كشته كه خدا او را كشت (همان ) عناق بود، كه نـشـيـمنگاهش يك جريب در يك جريب بود و بيست انگشت داشت كه در هر انگشتى دو ناخن بود چـون دو داس ، پـس خـدا شـيرى مانند فيل ، و گرگى ببزرگى شتر، و كركسى باندازه استر و بر او مسلط كرد، و آنها او را كشتند، خداوند زور گويان و سركشان را در بهترين حال و آسوده ترين وضعى كه داشته اند كشته است .



شــرح :
مـقصود اينست كه ستمگران گول آسودگى وضع و مهيا بودن اسباب قدرت و شكوت خود را نـخـورنـد، زيـرا چـه بـسـا زور گـويـانـى كـه در كمال خوشى و آسودگى خاطر بوده اند و ناگهان خداوند بواسطه تعدى و ستمكاريشان آنها را نابود كرده است .
*باب فخر و كبر*
بَابُ الْفَخْرِ وَ الْكِبْرِ
1- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سـَالِمٍ عـَنْ أَبـِى حـَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ قَالَ قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ع عَجَباً لِلْمُتَكَبِّرِ الْفَخُورِ الَّذِي كَانَ بِالْأَمْسِ نُطْفَةً ثُمَّ هُوَ غَداً جِيفَةٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه :20 رواية :1
ترجمه :
حضرت على بن الحسين عليه السلام فرمود: عجب است از تكبر كننده برخود بالنده ، آنكس كه ديروز نطفه (بد بو و بى ارزش ) بوده ، و سپس فردا مردارى (گنديده ) است .


2- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص آفَةُ الْحَسَبِ الِافْتِخَارُ وَ الْعُجْبُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :20 رواية :2
ترجمه :
از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه رسولخدا (ص ) فرمود: آفت حسب و شرافت بخود باليدن و خود بينى است .



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ((حسب )) شرافت و شخصيت آباء و اجدادى است و بسا بشرافتى اطلاق شود كه از كارهاى نيك يا اخلاق خوب بدست ايد گرچه از پدران نباشد.3- أَبـُو عـَلِيٍّ الْأَشـْعـَرِيُّ عـَنْ مـُحـَمَّدِ بـْنِ عـَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ حَنَانٍ عَنْ عُقْبَةَ بْنِ بَشِيرٍ الْأَسَدِيِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع أَنَا عُقْبَةُ بْنُ بَشِيرٍ الْأَسَدِيُّ وَ أَنَا فـِي الْحـَسـَبِ الضَّخـْمِ مـِنْ قـَوْمـِي قـَالَ فـَقـَالَ مـَا تـَمـُنُّ عـَلَيْنَا بِحَسَبِكَ إِنَّ اللَّهَ رَفَعَ بـِالْإِيمَانِ مَنْ كَانَ النَّاسُ يُسَمُّونَهُ وَضِيعاً إِذَا كَانَ مُؤْمِناً وَ وَضَعَ بِالْكُفْرِ مَنْ كَانَ النَّاسُ يُسَمُّونَهُ شَرِيفاً إِذَا كَانَ كَافِراً فَلَيْسَ لِأَحَدٍ فَضْلٌ عَلَى أَحَدٍ إِلَّا بِالتَّقْوَى
اصول كافى جلد 4 صفحه :21 رواية :3
ترجمه :
عـقـبـة بـن بـشـيـر اسـدى گـويد: بامام باقر عليه السلام عرض كردم : من عقبة بن بشير اسدى هستم ، و در ميان قوم خود خاندان بزرگى دارم ؟ حضرت فرمود:تو بحسب و شرافت خانوادگيت بر سر ما منت نهى ؟ بدرستيكه خداوند آنكه مردم او را پست ميشمردند بواسطه ايمان در صورتيكه مؤ من باشد بالا برده است ، و آنكه مردم او را شريف ميخواندند بجهت كـفـر در صـورتـيـكـه كـافـر بـاشـد پـسـت و زبـون ساخته است ؛ پس كسى را بر كسى برترى نيست جز بوسيله تقوى .



توضيح :
آنـچـه تـرجـمـه شـد بـنابر اينستكه لفظ (ما) در جمله ((ما تمن ...)) استفهاميه باشد، و محتمل است (ما) نافيه باشد، يعنى (بر ما منت منه ...) و گفتار آنحضرت كه فرمود: ((پس كـسـى را بـر كسى برترى نيست ...)) اشاره است بگفتار خدايتعالى : ((اى مردم همانا ما آفـريـديـمـتـان از نر و ماده و گردانيديم شما را شاخه هائى و تيره هائى تا يكديگر را بشناسيد، همانا گرامى ترين شما نزد خدا پرهيزكارترين شما است ، سوره حجرات آيه 13)).4- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ أَحـْمـَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ عِيسَى بْنِ الضَّحَّاكِ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع عَجَباً لِلْمُخْتَالِ الْفَخُورِ وَ إِنَّمَا خُلِقَ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ يَعُودُ جِيفَةً وَ هُوَ فِيمَا بَيْنَ ذَلِكَ لَا يَدْرِى مَا يُصْنَعُ بِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :21 رواية :4
ترجمه :
امام باقر عليه السلام فرمود: عجب است از متكبرى كه بخود مينازد، در صورتيكه از نطفه آفريده شده ، سپس مردارى گنديده شود، و در اين ميان نميداند با او چه خواهد شد.


5- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ أَتـَى رَسـُولَ اللَّهِ ص رَجـُلٌ فـَقـَالَ يـَا رَسـُولَ اللَّهِ أَنَا فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ حَتَّى عَدَّ تِسْعَةً فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص أَمَا إِنَّكَ عَاشِرُهُمْ فِى النَّارِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :21 رواية :5
ترجمه :
امـام صـادق عـليـه السـلام فـرمـود: كـه مـردى نـزد رسـول خـدا آمد عرض كرد: اى رسول خدا من فلان پسر فلانم و تا نه نفر از پدران خود را شمرد، رسول خدا (ص ) بوى فرمود: تو دهمى آنانى در دوزخ .



شــرح :
مجلسى (ره ) در معناى حديث گويد: يعنى پدرانت كافر بوده اند و در دوزخند، پس اين چه افـتـخـارى اسـت كـه تو بآنان دارى و تو نيز مانند آنان كافر هستى در باطن اگر منافق بـوده ، و در مـظـاهـر اگـر كـافـر بـوده اسـت ، پس هيچ راهى براى باليدن خود بايشان ندارى .6- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص آفَةُ الْحَسَبِ الِافْتِخَارُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :22 رواية :6
ترجمه :
از امام صادق عليه السلام روايت شده كه رسول خدا(ص ) فرمود: آفت حسب بخود باليدن است .



توضيح :
اين حديث مانند حديث دوم اين باب است جز اينكه در آنجا ((عجب )) بجاى ((افتخار)) بود
*باب قساوت و سخت دلى*
بَابُ الْقَسْوَةِ
1- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عِيسَى رَفَعَهُ قَالَ فـِيـمـَا نـَاجـَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ مُوسَى ع يَا مُوسَى لَا تُطَوِّلْ فِى الدُّنْيَا أَمَلَكَ فَيَقْسُوَ قَلْبُكَ وَ الْقَاسِى الْقَلْبِ مِنِّى بَعِيدٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه :22 رواية :1
ترجمه :
عـلى بـن عـيـس در حـديـثـى مـرفـوع روايـت كـنـد كـه فـرمـود: در آنـچـه خـداى عـزوجـل بـا موسى عليه السلام مناجات كرد اين بود كه : اى موسى در دنيا آرزوى خود را دراز مكن كه دلت سخت ، و سخت دل از من دور است .



شــرح :
مـجـلسـى عـليـه الرحـمـة گـويـد: درازى آرزو ايـنـسـتكه انسان مرگ را فراموش كند و دور پـنـدارد، و گـمـان كـنـد كـه عـمـرش دراز بـاشـد، يـا آرزوهـاى بـسـيـاريـكـه جـز در طـول عـمـر بـدسـت نـيـايـد، و ايـن مايه سخت دلى است ، يعنى نترسيدن و نداشتن هراس از تـرسـنـاكـيـهـا، و نـپـذيـرفـتـن پـنـدهـا سـودمـنـد، چـنـانـكـه يـاد مـرگ دل انسان راست نرم و هنگام تذكر خدا و مرگ ترسناك كند.2- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ دُبَيْسٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ إِذَا خـَلَقَ اللَّهُ الْعـَبـْدَ فـِى أَصـْلِ الْخـِلْقـَةِ كَافِراً لَمْ يَمُتْ حَتَّى يـُحـَبِّبَ اللَّهُ إِلَيـْهِ الشَّرَّ فـَيَقْرُبَ مِنْهُ فَابْتَلَاهُ بِالْكِبْرِ وَ الْجَبْرِيَّةِ فَقَسَا قَلْبُهُ وَ سـَاءَ خـُلُقـُهُ وَ غـَلُظَ وَجـْهُهُ وَ ظَهَرَ فُحْشُهُ وَ قَلَّ حَيَاؤُهُ وَ كَشَفَ اللَّهُ سِتْرَهُ وَ رَكِبَ الْمَحَارِمَ فـَلَمْ يَنْزِعْ عَنْهَا ثُمَّ رَكِبَ مَعَاصِيَ اللَّهِ وَ أَبْغَضَ طَاعَتَهُ وَ وَثَبَ عَلَى النَّاسِ لَا يَشْبَعُ مِنَ الْخُصُومَاتِ فَاسْأَلُوا اللَّهَ الْعَافِيَةَ وَ اطْلُبُوهَا مِنْهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :22 رواية :2
ترجمه :
امـام صـادق عليه السلام فرمود: چون خداوند بنده راست سرشت كافر بيافريند آن بنده نـميرد تا بدى راست دوست او گرداند، پس بدان نزديك شود، و در نتيجه به كبر و زور گـوئى (يا هرزگى ) او را گرفتار كند، پس دلش سخت شود، و خلقش ناپسند گردد، و رويـش سـخـت ، و پـسـتـيـش آشـكـار، و شـرمـش كـم شـود، و خداوند پرده اش راست بدرد، و بـحـرامـهـا(ى خداوند) در افتد و از آنها جدا نگردد، سپس بنافرمانيهاى خداست دچار شود و فرمانبرداريش را بد دارد، و به مردمان به پرد، و از ستيزه سير نشود، از خداوند عافيت بخواهيد و دوام آنرا بجوئيد.

3- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع لَمَّتَانِ لَمَّةٌ مِنَ الشَّيْطَانِ وَ لَمَّةٌ مِنَ الْمَلَكِ فَلَمَّةُ الْمَلَكِ الرِّقَّةُ وَ الْفَهْمُ وَ لَمَّةُ الشَّيْطَانِ السَّهْوُ وَ الْقَسْوَةُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :23 رواية :3
ترجمه :
امام صادق عليه السلام فرمود: اميرالمؤ منين عليه السلام فرموده : (مردم را) دو خاطره است ، خـاطـره از شـيـطـان و خـاطـره از فـرشـتـه ، خـاطـره فـرشـتـه : رفـت (يـعـنـى نـرمـى دل ) و فهم است و خاطره شيطان : فراموشى و سخت دلى است .



توضيح :
((لمه )) آنچيزيست كه بدل نزديك شود و خطور كند كه بخاطر ترجمه شد، مجلسى (ره ) گـويـد: مقصود از رقت و فهم كه خاطره فرشته است نتيجه آندو و يا نشانه آنها است و حـمـل بـر مـجـاز گـردد، زيـرا خـاطـره كـه فـرشـتـه در دل انـدازد نـيـكـى و تـصـديـق بـحـق اسـت ، و نـتـيـجـه آن رقـت دل و صـفـا و مـيـل آن بـنـيـكـى اسـت ، و هـمـچـنـيـن خـاطره شيطان انداختن وسوسه ها و شك و مـيـل بـشـهوات در دل است ، و نتيجه آن فراموشى كردن حق و غفلت از خدا و سنگدلى است . *باب ظلم و ستم كردن*
بَابُ الظُّلْمِ
1- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ أَحـْمـَدَ بـْنِ مـُحـَمَّدِ بـْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنِ الْمـُفـَضَّلِ بـْنِ صـَالِحٍ عـَنْ سـَعـْدِ بـْنِ طـَرِيـفٍ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ الظُّلْمُ ثَلَاثَةٌ ظُلْمٌ يـَغـْفـِرُهُ اللَّهُ وَ ظـُلْمٌ لَا يـَغـْفـِرُهُ اللَّهُ وَ ظـُلْمٌ لَا يـَدَعـُهُ اللَّهُ فَأَمَّا الظُّلْمُ الَّذِى لَا يَغْفِرُهُ فـَالشِّرْكُ وَ أَمَّا الظُّلْمُ الَّذِى يـَغـْفِرُهُ فَظُلْمُ الرَّجُلِ نَفْسَهُ فِيمَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ اللَّهِ وَ أَمَّا الظُّلْمُ الَّذِى لَا يَدَعُهُ فَالْمُدَايَنَةُ بَيْنَ الْعِبَادِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :23 رواية :1
ترجمه :
امام باقر عليه السلام فرمود: ستم بر سه گونه است : ستميكه خدا بيامرزد، و ستميكه خـدا از آن صـرفـنـظـر كـنـد، امـا آنـسـتـمـيكه خداوند نيامرزد شرك است ، و اما آنستميكه خدا بـيـامـرزد سـتـمـى اسـت كـه انـسانى بخويشتن كند مايه خود و خداى خود، و اما ستميكه خدا صرفنظر نكند حقوقى استكه مردم بيكديگر دارند.




توضيح :
مـجـلسـى (ره ) گـويد: ستم نهادن چيزى است در غير جاى خود، و آنكس كه شرك ورزد ستم كـرده اسـت زيرا غير از خدا را شريك قرار داده ، و پرستش بيجا كرده ، و گنهكار ستمكار است زيرا گناه را بجاى طاعت نهاده .2- عَنْهُ عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ غَالِبِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع فِى قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْص ادِ قَالَ قَنْطَرَةٌ عَلَى الصِّرَاطِ لَا يَجُوزُهَا عَبْدٌ بِمَظْلِمَةٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه :24 رواية :2
ترجمه :
و از امـام صـادق عـليـه السـلام حـديـث شـده كـه در (تـفـسـيـر) گـفـتـار خـداى عـزوجـل : ((و بـدرسـتيكه پروردگارت در كمينگاه است )) (سوره فجر آيه 14) فرمود: (كه آنكمينگاه ) پلى است بر صراط كه از آن نگذرد بنده كه بدهكار (بديگران ) است (و حقوق مردمان در گردن اوست ).


3- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ وَهْبِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ وَ عُبَيْدِ اللَّهِ الطَّوِيلِ عَنْ شَيْخٍ مِنَ النَّخَعِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِى جَعْفَرٍ ع إِنِّى لَمْ أَزَلْ وَالِياً مُنْذُ زَمَنِ الْحَجَّاجِ إِلَى يـَوْمِى هَذَا فَهَلْ لِى مِنْ تَوْبَةٍ قَالَ فَسَكَتَ ثُمَّ أَعَدْتُ عَلَيْهِ فَقَالَ لَا حَتَّى تُؤَدِّيَ إِلَى كُلِّ ذِي حَقٍّ حَقَّهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :24 رواية :3
ترجمه :
يكى از بزرگان قبيله نخع گويد: بحضرت باقر عليه السلام عرض كردم : من از زمان (حكومت ) حجاج تاكنون پيوسته والى (و فرماندار) بوده ام آيا توبه براى من ميسر است ؟ گـويـد: آنـحـضرت سكوت كرد (و جوابم را نداد) من دوباره پرسيدم ، فرمود: نه ، تا به هر صاحب حق حقش رابپردازى .


4- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عـَبْدِ الْحَمِيدِ عَنِ الْوَلِيدِ بْنِ صَبِيحٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا مِنْ مَظْلِمَةٍ أَشَدَّ مِنْ مَظْلِمَةٍ لَا يَجِدُ صَاحِبُهَا عَلَيْهَا عَوْناً إِلَّا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ
اصول كافى جلد 4 صفحه :24 رواية :4
ترجمه :
امـام صـادق عـليـه السلام فرمود: هيچ ستمكارى سخت تر از آن ستمكارى نيست كه صاحبش ياورى جز خداى عزوجل نيابد.



شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: يعنى نتواند در دنيا انتقام بگيرد و نه استمداد از كسى ديگر برايش مـيـسـر شـود، و بـعـضـى گـفـتـه انـد: يـعـنـى بـراى انـتـقـام بـكـسـى مـتـوسـل نـشود و از احدى كمك نگيرد، بلكه واگذار بخداست كند، و انتقام راست بروز جزا اندازد، ولى معناى ظاهرتر است .5- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ دُرُسْتَ بْنِ أَبـِى مـَنـْصـُورٍ عـَنْ عِيسَى بْنِ بَشِيرٍ عَنْ أَبِى حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ لَمَّا حـَضـَرَ عـَلِيَّ بـْنَ الْحـُسـَيـْنِ ع الْوَفَاةُ ضَمَّنِي إِلَى صَدْرِهِ ثُمَّ قَالَ يَا بُنَيَّ أُوصِيكَ بِمَا أَوْصَانِي بِهِ أَبِي ع حِينَ حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ وَ بِمَا ذَكَرَ أَنَّ أَبَاهُ أَوْصَاهُ بِهِ قَالَ يَا بُنَيَّ إِيَّاكَ وَ ظُلْمَ مَنْ لَا يَجِدُ عَلَيْكَ نَاصِراً إِلَّا اللَّهَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :24 رواية :5
ترجمه :
امام باقر عليه السلام فرمود: هنگاميكه (پدرم ) على بن الحسين در رسيدن مرا بسينه خود چـسبانيد سپس فرمود: اى فرزند سفارش كنم ترا بآنچه پدرم هنگام مرگش بمن سفارش كـرد، و بـهمان چيزيكه او يادآور شد كه پدرش بآن سفارش ‍ كرده بود، اى فرزند ستم كنى بكسيكه ياورى در برابر تو جز خدا نيابد.



6- عـَنـْهُ عـَنْ أَبِيهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنْ حَفْصِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ص مَنْ خَافَ الْقِصَاصَ كَفَّ عَنْ ظُلْمِ النَّاسِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :25 رواية :6
ترجمه :
امام صادق عليه السلام فرمود: اميرالمؤ منين صلوات الله عليه فرمود: هر كه از قصاص (و جزاى كردار) بترسد، خود را از ستم كردن بمردم نگهدارد.


7- أَبـُو عـَلِيٍّ الْأَشـْعـَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قـَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ أَصْبَحَ لَا يَنْوِى ظُلْمَ أَحَدٍ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا أَذْنَبَ ذَلِكَ الْيَوْمَ مَا لَمْ يَسْفِكْ دَماً أَوْ يَأْكُلْ مَالَ يَتِيمٍ حَرَاماً
اصول كافى جلد 4 صفحه :25 رواية :7
ترجمه :
اسـحـاق بـن عـمـار گـويد: حضرت امام صادق عليه السلام فرمود: هر كه صبح كند و در دل قـصـد سـتـم كـردن بـكـسى را نكند خداوند هر گناهيكه آن روز كرده بيامرزد تا خونى نريزد، و مال يتيمى را بحرام (و ناحق ) نخورد.



توضيح :
اين خبر را چند جور ميتوان معنى كرد:
اول ايـنكه مقصود اين است كه تصميم داشته باشد ستم نكند و در بين روز هم تا شب ستم نـكـنـد خـداونـد گـناهانيكه از او سرزند و مربوط باو باشد يعنى حق او باشد ميآمرزد در صـورتـيـكـه پـيـش از آن روز خـونـى نـريـخـتـه بـاشـد و مـال يـتـيـمـى را بـنـا حـق نـخـورده بـاشـد و ذمـه اش بـامـثـال ايـن حـقـوق مـشـغـول نـبـاشـد، كـه در ايـنـصـورت آمـادگـى بـراى آمرزش گناهان ندارد، و بنابر اين محتمل است از لحاظ ادبى ((ذلك اليوم )) ظرف براى ((غفران )) باشد نه براى (اءذنب ) و در نتيجه آمرزش شامل گناهان گذشته نيز مى گردد چنانچه ظاهر خبر آينده است .
دوم ايـنـكه تصميم بستم نكردن داشته باشد و منافات ندارد كه در بين روز از قصد خود بـر گـردد و سـتـم كـنـد و خـداونـد هـر سـتـمـى بـاشـد جز آندو ميآمرزد، ولى اين معنى با اخـبـاريـكـه دلالت بـر مـؤ اخـذه حـقـوق مـردم دارد گـو ايـنـكـه كمتر از خونريزى و خوردن مـال يـتـيـم باشد منافات دارد و تحقيق آنها و هم چنين تخصيص ظواهر آيات به اين يك خبر مشكل است و گرچه گفته شود: كه خدا مظلوم را راضى كند.
سـوم ايـنـكـه ذكر خصوص اين دو ستم از باب مثال است و گرنه مقصود تمامى حقوق مردم اسـت ، زيـرا در مـيـان حـقوق مردم فقط ايندو از گناهان كبيره است ، و كبائر ديگر همگى از حـقـوق خـداونـد اسـت ، يـا بـراى ايـنـكـه حـقـوق مـردم يـا مـربـوط بـمـال خـوردن مـال يـتـيـم از هـمـه سـخـت تـر بـوده ، بـايـنـدو مثال زده شده اين بود ملخصى از گفتار مجلسى عليه الرحمة در معناى اينحديث .8- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ أَصْبَحَ لَا يَهُمُّ بِظُلْمِ أَحَدٍ غَفَرَ اللَّهُ مَا اجْتَرَمَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :25 رواية :8
ترجمه :
امام صادق عليه السلام فرمود: كه رسولخدا (ص ) فرموده هر كه بامداد كند و قصد ستم بكسى را نداشته باشد، خداوندگناهى را كه مرتكب شود بيامرزد.


9- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ ظَلَمَ مَظْلِمَةً أُخِذَ بِهَا فِى نَفْسِهِ أَوْ فِى مَالِهِ أَوْ فِى وُلْدِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :26 رواية :9
ترجمه :
و نـيز امام صادق عليه السلام فرمود: هر كه ستم بكسى كند بهمان ستم گرفتار شود، در خودش باشد يا در مالش در فرزندش .


10- ابـْنُ أَبـِى عـُمـَيْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص اتَّقُوا الظُّلْمَ فَإِنَّهُ ظُلُمَاتُ يَوْمِ الْقِيَامَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :26 رواية :10
ترجمه :
و نـيـز فـرمـود: كـه رسـولخـدا (ص ) فرمود: خود را ستم باز داريد كه آن تاريكى روز قيامت است .



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: مقصود از تاريكى در حديث يا تاريكى حقيقى است ، چنانچه گفته اند: كه حالات نفسانيه كه نتيجه كردار است و مايه سعادت يا شقاوت است ، اينها نورها و يـا تـاريـكـيـهائى است كه پيوسته همراه انسانى است ، و چون روز قيامت روز آشكار شدن اسـرار، و ظـاهـر شـدن پـنهانيها است لذا در آنروز ظاهر گردد، و همان ساعت كه مؤ منان در پـرتـو نـور خـود پـيـش مـى رونـد (چـنـانـچـه خـداونـد مـتعال در سوره حديد آيه 12 فرمايد)، بر شخص ستمكار نيز به اندازه ستمش تاريكيها احاطه كند. يا آنكه مقصود از تاريكيها سختيها و هراسهائى است كه در قيامت است ، چنانچه در گفتار خداى تعالى : ((قل من ينجيكم من ظلمات البر و البحر)) در تفسير ((ظلمات )) گفته اند.11- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيـَى عـَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مَنْصُورٍ عَنْ هـِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص اتَّقُوا الظُّلْمَ فَإِنَّهُ ظُلُمَاتُ يَوْمِ الْقِيَامَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :26 رواية :11
ترجمه :
(اين حديث نيز مانند حديث 10 است لذا از تكرار ترجمه خود دارى شد).



12- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جـَعـْفـَرٍ ع قـَالَ مـَا مـِنْ أَحـَدٍ يَظْلِمُ بِمَظْلِمَةٍ إِلَّا أَخَذَهُ اللَّهُ بِهَا فِى نَفْسِهِ وَ مَالِهِ وَ أَمَّا الظُّلْمُ الَّذِى بَيْنَهُ وَ بَيْنَ اللَّهِ فَإِذَا تَابَ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :26 رواية :12
ترجمه :
امـام بـاقـر عليه السلام فرمود: هيچكس نيست كه بكسى ستم كند جز آنكه خدا او را بهمان ستم بگيرد: درباره خودش ‍ باشد يا مالش ، و اما ستمى كه ميانه او و خدا باشد، هرگاه توبه كند خدا بيامرزد.


13- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ أَبِى نَجْرَانَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ حَكِيمٍ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى مَوْلَى آلِ سَامٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مُبْتَدِئاً مَنْ ظَلَمَ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَيْهِ مَنْ يَظْلِمُهُ أَوْ عَلَى عَقِبِهِ أَوْ عَلَى عَقِبِ عَقِبِهِ قُلْتُ هُوَ يَظْلِمُ فَيُسَلِّطُ اللَّهُ عَلَى عَقِبِهِ أَوْ عـَلَى عـَقـِبِ عـَقـِبـِهِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ وَ لْيَخْشَ الَّذِينَ لَوْ تَرَكُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّيَّةً ضِع افاً خ افُوا عَلَيْهِمْ فَلْيَتَّقُوا اللّ هَ وَ لْيَقُولُوا قَوْلًا سَدِيداً
اصول كافى جلد 4 صفحه :26 رواية :13
ترجمه :
عـبد الاعلى مولى آل سام گويد: امام صادق عليه السلام شروع به سخن كرده فرمود: هر كـه سـتـم كـنـد خداوند مسلط گرداند كسيرا كه باو يا بفرزندان او يا بفرزند فرزندش سـتـم كـنـد، گـويـد: عرض كردم : او ستم كند و خدا بفرزندش يا فرزند فرزندش مسلط سـازد؟ خـداى عـزوجـل فـرموده : ((و بايد بترساند آنانكه اگر باز گذارند پس از خود فـرزنـدان نـاتـوانـى ميترسند بر ايشان پس بترسند خدا را و بگويند سخنى استوار)) (سوره نساء آيه 9).



شــرح :
در تـفسير اين آيه شريفه سه وجه گفته اند كه مناسب با استشهاد امام عليه السلام وجه دوم اسـت و آن ايـنـسـت كـه خـداونـد در ايـن آيـه بـه ولى يـتـيـم دسـتـور بـاداء امانت و حفظ مـال يـتيم را داده است ، و بنا بر اين معنى آيه چنين ميشود: كه هر كس سرپرستى يتيمى را بـعـهـده گـرفـتـه بـايـد طـورى در امـوال او تـصـرف كـنـد كـه دوسـت دارد ديـگـران در امـوال فرزندان خودش پس از مرگ او آنطور تصرف كنند و خلاصه ستم بآنها روا ندارد هـم چـنـانـكـه دوسـت نـدارد ديـگـران دربـاره فـرزنـدانـش پـس از وى سـتـم كـنـنـد، و لذا دنـبـال ايـن آيـه خـداونـد فـرمـايـد: ((ايـن الذيـن يـا كـلون ....)) هـمـانـا آنـانكه ميخورند اموال يتيمان را بستم جز اين نيست كه ميخورند در شكمهاى خويش آتش را.... تا آخر آيه )) و شـخ طـبـرسـى (ره ) در تـفـسـير اين آيه از امام صادق عليه السلام حديث كند (و ملخصش ايـنـسـت ) كـه فـرمـود: در كـتـاب عـلى بـن ابـيـطالب عليه السلام نوشته است كه هر كه مـال يـتيم را بستم بخورد و مالش در دنيا و آخرت بوى برسد اما در دنيا بفرزندانش پس از او رسد و اما در آخرت گرفتار آتش شود.
و روى اين بيان نظر امام عليه السلام نيز در پاسخ از پرسش راوى و استعباد او از اينكه چـگـونـه فـرزند بستم پدر عقوبت شود روشن گردد، زيرا ستم اثرى طبيعى دارد كه آن اثـر در دنـيا نيز بستمكار برسد و اگر بخود او نرسيد بفرزندانش ‍ برسد، مانند آتش كـه هـر جـا افـتـد اثـرش سـوزانـدن است ، و همين بيان براى جلوگيرى از ستم ستمگران كـافـى است زيرا آنكس كه گرفتارى ستمكار يا فرزندان او را ديد و يا اين گفتار را از گـوينده راستگوئى چون امام عليه السلام شنيد و باور داشت ، و دانست كه ستمكارى خواه و ناخواه در نظام آفرينش اثر دارد و ستمكار بجزاى كردار زشتش دچار گردد، ستم بكسى روا نـدارد، و بـاعـث جـلوگـيـرى ظـلم و تـعـدى گـردد، و ايـن مـنـافـاتـى بـا عدل الهى ندارد زيرا اثر طبيعى و واكنش عمل انسان است .14- عـَنْهُ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَوْحـَى إِلَى نَبِيٍّ مِنْ أَنْبِيَائِهِ فِى مَمْلَكَةِ جَبَّارٍ مِنَ الْجَبَّارِينَ أَنِ ائْتِ هَذَا الْجَبَّارَ فَقُلْ لَهُ إِنَّنـِى لَمْ أَسـْتـَعْمِلْكَ عَلَى سَفْكِ الدِّمَاءِ وَ اتِّخَاذِ الْأَمْوَالِ وَ إِنَّمَا اسْتَعْمَلْتُكَ لِتَكُفَّ عَنِّى أَصْوَاتَ الْمَظْلُومِينَ فَإِنِّى لَمْ أَدَعْ ظُلَامَتَهُمْ وَ إِنْ كَانُوا كُفَّاراً
اصول كافى جلد 4 صفحه :27 رواية :14
ترجمه :
امـام صـادق عـليـه السلام فرمود: كه خداى عزوجل به پيامبرى از پيمبرانش كه در كشور يكى از سركشان و جباران بود وحى فرستاد كه نزد اين مرد جبار برو و باو بگو: كه من تـرا نـگماردم براى ريختن خونها و گرفتن اموال ، همانا تو را گماردم تا ناله هاى ستم رسـيـدگـان را از مـن باز دارى ، زيرا من از ستمى كه بايشان شده نگذرم اگر چه كافر باشند.


15- الْحـُسـَيـْنُ بـْنُ مـُحـَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْوَشَّاءِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ مَنْ أَكَلَ مَالَ أَخِيهِ ظُلْماً وَ لَمْ يَرُدَّهُ إِلَيْهِ أَكَلَ جَذْوَةً مِنَ النَّارِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :28 رواية :15
ترجمه :
ابـو بـصـيـر گـويـد: شـنـيـدم از امـام صـادق عـليـه السـلام كـه مـى فـرمـود: هـر كـه مال برادر (دينى ) خود را بخورد، و (خودش يا عوضش را) باو برنگرداند، در روز قيامت پاره از آتش خورد.


16- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيـَى عـَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَيْدٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الْعَامِلُ بِالظُّلْمِ وَ الْمُعِينُ لَهُ وَ الرَّاضِى بِهِ شُرَكَاءُ ثَلَاثَتُهُمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه :28 رواية :16
ترجمه :
و نـيز آنحضرت عليه السلام فرمود: ستمكار و كمك كار او و آنكه بستم او راضى باشد هر سه آنان در ستم شريكند.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ظـاهـر حـديـث در سـتـم بـديـگـران اسـت ، و چـه بـسـا شامل ظلم بنفس نيز بشود، و ظاهر از كمك كار آنكس است كه در ستم كمك به ستمكار كند، و چه بسا عموميت داشته باشد كه شامل هر كمك كار به ستمگر نيز بشود، و ظاهر از راضى بـسـتـم غـيـر از آن كـس اسـت كـه بـه او سـتـم شـده ، و چـه بـسـا شـال او نـيز گردد، و تاءييد كند آنچه را گفتيم گفتار خدايتعالى : ((و نگرويد بسوى آنان كه ستم كردند كه ميرسد شما را آتش )) (سوره هود آيه 113) در كشاف گويد: اين نـهـى شـامـل شـود هـم مـيلى با آنان و بستگى به آنها و رفاقت و هم نشينى و ديدارشان و نـاديده گرفتن كردارشان و رضايت اعمالشان و شبيه شدنشان و در آمد برفتارشان ، و بـا تـعـظـيـم و احـتـرام بـردن نـامـشـان را (كـه تـمـامـى آنـهـا را شـامل گردد) و در كتاب من لايحضره الفقيه در خبر مناهى پيغمبر اكرم (ص ) و غير آن خبر است كه فرمود: هر كه سلطان ستمگرى را ستايش كند، يا از راه طمع باو برايش زبونى و فروتنى كند با او در دوزخ هم نشين است .17- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ أَحـْمـَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ سـَمـِعـْتُ أَبـَا عـَبـْدِ اللَّهِ ع يـَقـُولُ إِنَّ الْعَبْدَ لَيَكُونُ مَظْلُوماً فَمَا يَزَالُ يَدْعُو حَتَّى يَكُونَ ظَالِماً
اصول كافى جلد 4 صفحه :28 رواية :17
ترجمه :
هـشـام بـن سـالم گـويـد: شـنـيدم كه امام صادق عليه السلام مى فرمود: همانا بنده مظلوم شود، پيوسته دعا كند تا ظالم گردد.



شــرح :
- فـيض عليه الرحمة گويد: يعنى آنقدر نفرين بر ظالم كند كه بر ظلم او بچربد، پس ظـالم مـظـلوم ، و مـظـلوم ظـالم گـردد. و مـجـلسـى عـليـه الرحـمـة گـويـد: چـنـد احـتمال دارد: اول : در نفرين بر ظالم افراط كند و از حر بگذارند تا بآنجا كه خود ظالم گردد، مانند اينكه ظالم ستم اندكى باو كرده چون دشنام يا بردن چند درهم معدود، و مظلوم در مـقـابـل بـاو نـفـريـن بـمـرگ و نـابـودى و كـورى و زمـيـنـگـيـرى و امـثـال آنها كند، دوم : اينكه مقصود اين باشد كه بدشمن مؤ من نفرين كند كه گرفتار بلا گـردد كـه خدا آنرا نپسندد و برخود بلكه بر برادر مؤ من خود ظالم گردد، زيرا مقتضاى اخـوت ايـمـانـى ايـن بود كه بصلاح او دعا كند... سوم : اينكه اصرار در دعا كند تا آنكه دعايش مستجاب گردد، و بر دشمن مسلط گردد، و باو ستم كند كه در اين صورت كار بر عـكـس شـود، در صـورتيكه حال او يعنى مظلوم بودنش براى او بهتر بود. (و جمعا 6 وجه ذكر فرموده است كه سه وجه آن بدون مراعات ترتيب انتخاب شد).18- عـِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِى نَهْشَلٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ مَنْ عَذَرَ ظَالِماً بِظُلْمِهِ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَيْهِ مَنْ يَظْلِمُهُ فَإِنْ دَعَا لَمْ يَسْتَجِبْ لَهُ وَ لَمْ يَأْجُرْهُ اللَّهُ عَلَى ظُلَامَتِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :29 رواية :18
ترجمه :
عـبـد الله بـن سـنـان گـويـد: امام صادق عليه السلام فرمود: هر كه براى ستم كارى در سـتـمى كه كرده است عذر بتراشد (و در صدد دفع سرزنش و ملامت مردمان نسبت به او بر آيد) خداوند بر او مسلط كند كسى را كه باو ستم كند، و اگر دعا كند (كه آن ستم را از او دور كند) مستجاب نكند، و در برابر ستمى كه باو شده پاداشى باو ندهد.


19- عـَنـْهُ عـَنْ مـُحـَمَّدِ بـْنِ عِيسَى عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ مَا انْتَصَرَ اللَّهُ مِنْ ظَالِمٍ إِلَّا بِظَالِمٍ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ كَذ لِكَ نُوَلِّى بَعْضَ الظّ الِمِينَ بَعْضاً
اصول كافى جلد 4 صفحه :29 رواية :19
ترجمه :
ابـو بـصـيـر گويد: كه امام باقر عليه السلام فرمود: خداوند از (هيچ ) ستمكارى انتقام نـگـيـرد و مـگـر بـوسـيـله سـتـمـكـار ديـگـرى ، و ايـنـسـت گـفـتـار خـداى عزوجل ((و بدينسان بگماريم بعضى از ستمگران را بر بعضى ))
(سوره انعام آيه 129)


20- عـَلِيُّ بـْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ ظَلَمَ أَحَداً فَفَاتَهُ فَلْيَسْتَغْفِرِ اللَّهَ لَهُ فَإِنَّهُ كَفَّارَةٌ لَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :29 رواية :20
ترجمه :
از امـام صـادق عـليـه السـلام روايـت شـده اسـت كـه رسول خدا (ص ) فرمود: هر كه بديگرى ستم كند و او را از دست داد (يعنى دسترسى باو نداشت كه از او رضايت بجويد) از خدا براى او طلب آمرزش كند، زيرا كه همان كفاره ستم او گردد.



توضيح :
مـجـلسـى عـليـه الرحـمة گويد: شايد اين خبر حمل گردد بر آن موردى كه حق مالى نباشد مـانـنـد غـيـبـت و امـثـال آن ، و گرنه واجب است كه مال را از او صدقه بدهد، مگر آنكه كسى بگويد: تصدق نيز يكنوع طلب آمرزشى است براى او.21- أَحـْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْكُوفِيُّ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَلَفٍ عَنْ مُوسَى بْنِ إِبـْرَاهـِيمَ الْمَرْوَزِيِّ عَنْ أَبِى الْحَسَنِ مُوسَى ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ أَصْبَحَ وَ هُوَ لَا يَهُمُّ بِظُلْمِ أَحَدٍ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا اجْتَرَمَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :29 رواية :21
ترجمه :
حـضـرت مـوسـى بـن حـعـفـر (ع ) فـرمـود: رسول خدا (ص ) فرمود: هر كه صبح كند و در دل قصد ستم كسى را نكند، خداوند هر گناهيكه از او سر زده بيامرزد.

22- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبـِي حـَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ دَخَلَ رَجُلَانِ عَلَى أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع فِى مُدَارَاةٍ بَيْنَهُمَا وَ مـُعـَامـَلَةٍ فـَلَمَّا أَنْ سـَمـِعَ كـَلَامـَهـُمـَا قـَالَ أَمـَا إِنَّهُ مَا ظَفِرَ أَحَدٌ بِخَيْرٍ مِنْ ظَفَرٍ بِالظُّلْمِ أَمَا إِنَّ الْمـَظـْلُومَ يـَأْخـُذُ مـِنْ دِيـنِ الظَّالِمِ أَكـْثَرَ مِمَّا يَأْخُذُ الظَّالِمُ مِنْ مَالِ الْمَظْلُومِ ثُمَّ قَالَ مَنْ يَفْعَلِ الشَّرَّ بِالنَّاسِ فَلَا يُنْكِرِ الشَّرَّ إِذَا فُعِلَ بِهِ أَمَا إِنَّهُ إِنَّمَا يَحْصُدُ ابْنُ آدَمَ مَا يَزْرَعُ وَ لَيْسَ يَحْصِدُ أَحَدٌ مِنَ الْمُرِّ حُلْواً وَ لَا مِنَ الْحُلْوِ مُرّاً فَاصْطَلَحَ الرَّجُلَانِ قَبْلَ أَنْ يَقُومَا
اصول كافى جلد 4 صفحه :30 رواية :22
ترجمه :
ابـو بصير گويد: دو مدر براى كشمكش و معامله اى كه با هم داشتند خدمت امام صادق عليه السـلام آمـدنـد، هـمينكه حضرت سخن هر دو را شنيد، فرمود: هر آينه بدرستيكه كسى دست نـيـابـد بـچيزى مانند كسى كه بوسيله ستم بچيزى دست يابد (يعنى مظلوم واقع شود و بوسيله ستمى كه باو شده بپاداشهاى بسيارى رسد)
هـر آيـنـه بـدرسـتـى كـه مـظـلوم از ديـن ظـالم بـگـيـرد بـيـش از آنـچـه ظـالم از مـال مظلوم گرفته است ، سپس فرمود: هر كه بمردم بدى كند، نبايد بدى را زشت شمارد آنـگـاه كـه بـاو بـد كنند، همانا آدميزاده درو كند همان را كه بكارد، و هيچكس از دانه تلخ و شيرين درو نكند، و نه از شيرين تلخ (درو كند) پس آندو مرد پيش از آنكه از جا برخيزند با هم سازش ‍ كردند.


23- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ خَافَ الْقِصَاصَ كَفَّ عَنْ ظُلْمِ النَّاسِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :30 رواية :23
ترجمه :
(اين حديث مانند حديث 6 است كه با ترجمه اش گذشت ).




*باب پيروى از هواى نفس*
بَابُ اتِّبَاعِ الْهَوَى
1- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِى مُحَمَّدٍ الْوَابِشِيِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ احْذَرُوا أَهْوَاءَكُمْ كَمَا تَحْذَرُونَ أَعْدَاءَكُمْ فَلَيْسَ شَيْءٌ أَعْدَى لِلرِّجَالِ مِنِ اتِّبَاعِ أَهْوَائِهِمْ وَ حَصَائِدِ أَلْسِنَتِهِمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه :30 رواية :1
ترجمه :
ابـو مـحـمـد وابـش گـويـد: شـنـيـدم از امـام صـادق عـليـه السلام كه مى فرمود: از هواهاى (نفسانى ) خود بر حذر باشيد و بترسيد چنانچه از دشمنان حذر ميكنيد، زيرا چيزى براى مردان دشمن تر از پيروى هواهاى خودشان و درو شده هاى زبانهايشان (يعنى آنچه بيهوده از دهان خارج شود) نيست .



توضيح :
بـايـد دانست كه همه آنچه دل بخواهد، و پيروى هواى نفس همه جا مذموم نيست ، بلكه ميزان همانست كه در باب دوستى دنيا گذشت كه هر هواى نفسى كه فقط بخاطر شهوت رانى و لذت جـسـمـانـى و اغـراض دنـيـوى بـاشـد و خدا در آن منظور نباشد پيروى از آن مذموم ، و چنانچه پيروى كرد پيروى نفس اماره بسوء را كرده است ، و آنچه انسان بخاطر اطاعت امر خـداى سـبـحـان انـجـام دهـد و بـراى تـحـصـيـل رضـاى او بـاشد اگر چه بر طبق دلخواه و هـواپـرسـتـى او بـاشد مذموم نيست ، پس ممكن است گاهى انسان بخاطر شهرت در عبادت و جلب قلوب جهال و نادانان ترك لذات نفسانى كند و گرسنگى و تشنگى و شب زنده دارى را بـر خـود هـمـوار كـنـد ولى مـذمـوم بـاشـد زيـرا بـخـاطـر اغراض پست دنيا بوده ، و در مـقـابـل گـاهى ممكن است بخاطر انجام فرمان خدا و بمنظور بدست آوردن فرزند صالح و شـايـسـتـه ، يـا بـراى آلوده نـشـدن بـحـرام ازدواج كـنـد و بـا حـلال خـود جـمـاع كـند، و چنين شخصى اگر چه لذت جسمانى هم ميبرد ولى مذموم نيست چون هدفش در اين عمل كار صحيحى است . اين بود ملحضى از كلام مجلسى رحمة الله عليه .2- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبـِى حـَمـْزَةَ عـَنْ أَبـِى جـَعـْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عِزَّتِى وَ جـَلَالِى وَ عـَظـَمـَتـِى وَ كـِبـْرِيَائِى وَ نُورِى وَ عُلُوِّى وَ ارْتِفَاعِ مَكَانِى لَا يُؤْثِرُ عَبْدٌ هَوَاهُ عـَلَى هـَوَايَ إِلَّا شـَتَّتُّ عـَلَيـْهِ أَمـْرَهُ وَ لَبَّسْتُ عَلَيْهِ دُنْيَاهُ وَ شَغَلْتُ قَلْبَهُ بِهَا وَ لَمْ أُؤْتِهِ مـِنـْهـَا إِلَّا مـَا قَدَّرْتُ لَهُ وَ عِزَّتِى وَ جَلَالِى وَ عَظَمَتِى وَ نُورِى وَ عُلُوِّى وَ ارْتِفَاعِ مَكَانِى لَا يـُؤْثـِرُ عَبْدٌ هَوَايَ عَلَى هَوَاهُ إِلَّا اسْتَحْفَظْتُهُ مَلَائِكَتِي وَ كَفَّلْتُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِينَ رِزْقَهُ وَ كُنْتُ لَهُ مِنْ وَرَاءِ تِجَارَةِ كُلِّ تَاجِرٍ وَ أَتَتْهُ الدُّنْيَا وَ هِيَ رَاغِمَةٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه :31 رواية :2
ترجمه :
از امـام بـاقـر عـليـه الرحـمـة روايـت شـده كـه رسـول خـدا (ص ) فـرمـود: خـداى عزوجل فرمايد: سوگند بعزت و جلال خودم و بزرگى و كبريائم و نور و برترى مقامم كـه هـيـچ بـنـده دلخـواه خـود را بر دلخواه من مقدم ندارد جز اينكه كارش را پريشان كنم و دنـيـايش را درهم سازم ، و دلش را باو مشغول كنم ، و از دنيا بر او ندهم جز آنچه برايش مـقـدر كـرده ام ، و سـوگند بعزت و جلال و بزرگى و نور و برترى و بلندى مقامم كه هيچ بنده دلخواه مرا بر دلخواه خود مقدم ندارد جز آنكه فرشتگان من او را نگهبانى كنند، و آسـمـانـهـا و زمينها روزى او را متكفل گردند (و بعهده گيرند) و از پس تجارت هر تاجرى پشتيبان و نگران او باشم ، و دنيا هم در حالى كه نخواهد بجانب او رو كند.



توضيح :
مـجـلسـى عـليـه الرحـمـة در مـعـنـاى ((و كـنـت له مـن وراء تـجـارة كـل تـاجـر)) چـنـد وجـه ذكـر كـرده كـه شـايـد بـهـتـريـن آنـهـا وجـه اول اسـت كـه مـقصود اين است كه دل آنها را مسخر او كنم . و در دلهاى آنها اندازم تا سهمى از بهره تجارت خود را باو بدهند.3- الْحـُسـَيـْنُ بـْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَيْدٍ عَنْ أَبِى حَمْزَةَ عَنْ يَحْيَى بْنِ عُقَيْلٍ قَالَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع إِنَّمَا أَخَافُ عَلَيْكُمُ اثْنَتَيْنِ اتِّبَاعَ الْهَوَى وَ طُولَ الْأَمَلِ أَمَّا اتِّبَاعُ الْهَوَى فَإِنَّهُ يَصُدُّ عَنِ الْحَقِّ وَ أَمَّا طُولُ الْأَمَلِ فَيُنْسِى الْآخِرَةَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :31 رواية :3
ترجمه :
امـيـر المـؤ مـنـيـن عـليـه السـلام فرمود: جز اين نيست كه من بر شما از دو چيز مى ترسم : پـيـروى هـواى نـفـس ، و درازى آرزو، امـا پـيـروى هوا پس همانا كه از حق باز مى دارد و اما درازى آرزو آخرت را فراموش سازد.


4- عـِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عـَبـْدِ الرَّحـْمـَنِ الْأَصـَمِّ عـَنْ عـَبـْدِ الرَّحـْمـَنِ بـْنِ الْحـَجَّاجِ قَالَ قَالَ لِى أَبُو الْحَسَنِ ع اتَّقِ الْمُرْتَقَى السَّهْلَ إِذَا كَانَ مُنْحَدَرُهُ وَعْراً قَالَ وَ كَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ لَا تَدَعِ النَّفْسَ وَ هَوَاهَا فَإِنَّ هَوَاهَا فِى رَدَاهَا وَ تَرْكُ النَّفْسِ وَ مَا تَهْوَى أَذَاهَا وَ كَفُّ النَّفْسِ عَمَّا تَهْوَى دَوَاهَا
بَابُ الْمَكْرِ وَ الْغَدْرِ وَ الْخَدِيعَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :32 رواية :4
ترجمه :
عـبـد الرحمن بن الحجاج گويد: حضرت موسى بن جعفر عليه السلام بمن فرمود: بپرهيز از نردبانيكه بالا رفتنش آسان و پائين آمدنش دشوار است .






شــرح :
فـيـض و مـجـلسـى عـليـها الرحمة گويند: شايد مقصود نهى از طلب جاه و رياست و ساير شـهـوات دنـيـا و بـلنـديـهـاى آن بـاشـد كـه اگـرچـه به آسانى بدست آيد ولى عاقبت و سـرانـجـام بـدى دارد، و خـلاصـى از گـرفـتـاريـهـاى آن بـى نـهـايـت دشـوار اسـت ، و حـاصـل ايـنـكـه پيروى نفس و بالا رفتن از پله هاى هوى و هوس گرچه آسانست و بر آمدن بر هر پله بسهولت انجام شود، و بآسانى بدست آيد ولى هنگام مرگ دست از همه شستن و گذاردن و رفتن و حساب پس دادن آن دشوار است ، و بمانند كسى است كه اندك اندك بر قـله كوهى بالا رود و در فرود آمدن حيران و سرگردان بماند، و همانند كسى است كه پله پله بر نردبانى بر آيد و در پله آخرين ناگهانى در افتد. پس هر مقدار پله ها زيادتر باشد زيان سقوط بيشتر و خطر آن زيادتر است .
(بـرگـرديـم بـدنـبـاله حديث عبدالرحمن بن حجاج ) گويد و حضرت صادق عليه السلام ميفرمود: نفس (سركش ) را بميل و خواهش خود رها مكن ، زيرا كه نابوديش در خواهش آن است ، رها كردن نفس بآنچه خواهد براى آن درد، و جلوگيرى از آن آنچه خواهد درمان آن است .
*باب مكر و بيوفائى و فريبكارى*
باب المكر و الغدر و الخديعه
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع لَوْ لَا أَنَّ الْمَكْرَ وَ الْخَدِيعَةَ فِى النَّارِ لَكُنْتُ أَمْكَرَ النَّاسِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :32 رواية :1
ترجمه :
هـشـام بـن سالم در حديثى مرفوع از اميرالمؤ منين عليه السلام حديث كند كه فرمود: اگر نبود كه مكر و فريبكارى در آتشند من مكر انديش ترين مردمان بودم .



توضيح :
گـويا جهت اينكه حضرت اين سخن را فرموده اين بود كه مردم معاويه را مردى سياستمدار و عـاقـل مـى دانـسـتـنـد، و آنـحـضـرت را سست راءى مى پنداشتند، چون ميديدند كه حيله هاى مـعـاويه كه بر پايه دروغ و مكر بنا نهاده شده بود پيشرفت ميكرد، پس آنحضرت بيان فـرمـايد: كه او باين نيرنگها آشناتر است ولى چون آنها مخالف با دستور خدا است آنها را بـه كـار نـبـندد چنانچه سيد رضى (ره ) در نهج البلاغه از آنحضرت روايت كرده است كـه فـرمـود: ((و ما در زمانى واقع شده ايم كه بيشتر مردم آن مكر را زيركى پندارند، و نـادانـان ايـشـان را زيرك خوانند، آنها را چه شده است ؟ خدا ايشان را بكشد، مرد نيرومند و كـاردان راه حـيـله و نـيـرنگ را ميداند ولى امر و نهى خدا جلوگيرى كند، و با اينكه براءى العين آنرا ديده و دانسته و توانائى بكار بردن آنرا دارد واميگذارد و كسيكه در دين از هيچ گـنـاهـى بـاك نـدارد فـرصـت جـوئى مـى كند و مكر را بكاز اندازد....)) و آشناتر بودن آنـحـضـرت بـمـكـر و حـيـله و داناتر بودنش در بكار بردن آن روشن است زيرا آنحضرت بـهـمه چيز داناتر از ديگران بوده است . اين بود ملخصى از گفتار مجلسى (ره ) در معناى حديث .2- عَلِيٌّ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ‍ يَجِي ءُ كُلُّ غَادِرٍ يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِإِمَامٍ مَائِلٍ شِدْقُهُ حَتَّى يَدْخُلَ النَّارَ وَ يَجِى ءُ كُلُّ نَاكِثٍ بَيْعَةَ إِمَامٍ أَجْذَمَ حَتَّى يَدْخُلَ النَّارَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :33 رواية :2
ترجمه :
امـام صـادق عـليه السلام فرمود: رسولخدا (ص ) فرمود: بيايد هر كه عهد شكنى كند در روز قـيـامـت بـا امامى كه دهن او كج باشد تا داخل آتش گردد. و بيايد هر كه بيت امامى را شكسته دست بريده تا بهمان حال داخل آتش ‍ شود.



شــرح :
ممكن است از لحاظ ادبى كلمه ((بامام )) متعلق به ((قادر)) باشد و مقصود از ((امام )) امـام حـق بـاشـد چـنـانـچه مجلسى (ره ) گفته ، و پس از اين در خبر (5) بيايد و بنابراين مـعـنـاى حديث چنين شود: كه هر كه به امامى و پيشواى حقى از پيشوايان عهدشكنى كند با دهـن كـج وارد صـحـراى مـحـشر گردد و بهمين حال باشد تا بدوزخ رود، و ممكن است حرف (بـاء) در (بـامـام ) بـمعناى (مع ) باشد و متعلق به (يحيى ) باشد و مقصود از (امام ) امام ضـلالت و گمراهى باشد چنانچه فيض (ره ) گفته ، و بنابراين معنى چنين است : كه هر كـه عـهد شكنى كند بيايد در روز قيامت در زير پرچم امامى دهن كج تا بهمان وضع با او بدوزخ رود.3- عـَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ‍ لَيْسَ مِنَّا مَنْ مَاكَرَ مُسْلِماً
اصول كافى جلد 4 صفحه :33 رواية :3
ترجمه :
امـام صـادق عـليـه السـلام فـرمـود: كـه رسـول خـدا (ص ) فـرمـوده : از مانيست كسيكه با مسلمانى نيرنگ كند.


4- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَيْدٍ عـَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَرْيَتَيْنِ مِنْ أَهْلِ الْحَرْبِ لِكُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهُمَا مَلِكٌ عَلَى حـِدَةٍ اقـْتـَتـَلُوا ثـُمَّ اصـْطَلَحُوا ثُمَّ إِنَّ أَحَدَ الْمَلِكَيْنِ غَدَرَ بِصَاحِبِهِ فَجَاءَ إِلَى الْمُسْلِمِينَ فـَصـَالَحـَهـُمْ عـَلَى أَنْ يـَغـْزُوَ مـَعـَهـُمْ تـِلْكَ الْمـَدِيـنـَةَ فـَقـَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا يَنْبَغِى لِلْمـُسـْلِمـِيـنَ أَنْ يـَغـْدِرُوا وَ لَا يـَأْمـُرُوا بـِالْغـَدْرِ وَ لَا يـُقـَاتـِلُوا مَعَ الَّذِينَ غَدَرُوا وَ لَكِنَّهُمْ يُقَاتِلُونَ الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدُوهُمْ وَ لَا يَجُوزُ عَلَيْهِمْ مَا عَاهَدَ عَلَيْهِ الْكُفَّارُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :33 رواية :4
ترجمه :
طـلحـة بـن زبـيـر گـويـد: از امـام صـادق عـليـه السـلام پـرسـيـدم : دو شـهـر اسـت و اهـل هـر دو كـافـر حـربـى هـسـتـنـد، و بـراى هـر كـدام پـادشـاهـى جـدا اسـت ، (اهـل آنـدو) بـاهـم جنگ كردند سپس سازش نمودند، پس از آن يكى از آندو پادشاه برفيقش (يـعـنـى بـپـادشـاه ديگرى ) خدعه زد و آمد با مسلمانان سازش كرد كه بوسيله آنها با آن شهر ديگر جنگ كند؟ امام صادق عليه السلام فرمود: براى مسلمين نشايد كه خدعه كنند، و نـه دسـتور بخدعه دهند، و نه جنگ كنند با آنانكه نيرنگ زنند (و عهد شكنى كنند) ولى مى تـوانـنـد هرجا كه مشركين را يافتند با آنها بجنگند، و آنچه كفار بر آن پيمان بسته اند بر آنان گذرا (و نافذ) نيست . (يعنى پيمان مشركين و سازششان با يكديگر صحيح نيست و مـانـع از جـنـگ مسلمانان با آنها نيست .و هر كجا كه مشركين را يافتند ميتوانند با آنها جنگ كنند).


5- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بـْنِ عـَمـْرِو بْنِ الْأَشْعَثِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ الْأَنْصَارِيِّ عَنْ يَحْيَى بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بـْنِ الْحـَسـَنِ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَجِى ءُ كُلُّ غَادِرٍ بِإِمَامٍ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَائِلًا شِدْقُهُ حَتَّى يَدْخُلَ النَّارَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :34 رواية :5
ترجمه :
امام صادق عليه السلام فرمود: كه رسولخدا (ص ) فرمود: هر كه با امامى بيوفائى (و عهد شكنى كند) با دهن كج وارد محشر گردد تا بدوزخ رود.




6- عـَلِيُّ بـْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَمِّهِ يَعْقُوبَ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي الْحـَسـَنِ الْعـَبْدِيِّ عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِيفٍ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع ذَاتَ يَوْمٍ وَ هُوَ يَخْطُبُ عَلَى الْمِنْبَرِ بِالْكُوفَةِ يَا أَيُّهَا النَّاسُ لَوْ لَا كَرَاهِيَةُ الْغَدْرِ كُنْتُ مِنْ أَدْهـَى النَّاسِ أَلَا إِنَّ لِكـُلِّ غـُدَرَةٍ فـُجـَرَةً وَ لِكـُلِّ فـُجـَرَةٍ كـُفـَرَةً أَلَا وَ إِنَّ الْغَدْرَ وَ الْفُجُورَ وَ الْخِيَانَةَ فِى النَّارِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :34 رواية :6
ترجمه :
اصـبـغ بـن نـبـاتـه گـويد: روز اميرالمؤ منين عليه السلام بر منبر كوفه خطبه خواند و فـرمـود: اى گـروه مـردم اگـر عـهـد شـكـنى بد نبود من سياستمدارترين مردم بودم ، آگاه باشيد كه هر عهد شكنى تباه كارى و هرزه گى است ، و هر تباه كارى ناسپاسى و كفرى در بر دارد، آگاه باشيد كه بيوفائى و تباه كارى و خيانت در آتش است .



*باب دروغ*
بَابُ الْكَذِبِ
1- مـُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي النُّعْمَانِ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع يَا أَبَا النُّعْمَانِ لَا تَكْذِبْ عَلَيْنَا كَذِبَةً فَتُسْلَبَ الْحـَنـِيـفـِيَّةَ وَ لَا تـَطـْلُبـَنَّ أَنْ تـَكـُونَ رَأْسـاً فَتَكُونَ ذَنَباً وَ لَا تَسْتَأْكِلِ النَّاسَ بِنَا فـَتـَفـْتـَقـِرَ فـَإِنَّكَ مـَوْقـُوفٌ لَا مـَحـَالَةَ وَ مـَسـْئُولٌ فـَإِنْ صَدَقْتَ صَدَّقْنَاكَ وَ إِنْ كَذَبْتَ كَذَّبْنَاكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :34 رواية :1
ترجمه :
ابو نعمان گويد: حضرت باقر عليه السلام بمن فرمود: اى ابا نعمان بر ما دروغى مبند تا دين خود را بر باد دهى ،و مبادا خواهيكه سر باشى (و جلو قرارگيرى ) تا دم شوى (و عـقـب بـمـانـى ) و بـوسيله ما مردم را مخور كه فقير گردى ، زيرا بناچار ترا نگذارند و پـرسـش كنند، پس اگر راست گوئى ما تصديقت كنيم و اگر دروغ گوئى ما ترا تكذيب كنيم .



شــرح :
مـجـلسـى عـليـه الرحـمة در معناى فرمايش حضرت كه : ((مبادا بخواهى سر باشى تا دم شـوى )) چـنـد وجـه ذكـر كرده است اول اينكه دم كنايه از ذلت و پستى نزد خداوند و نزد بندگان شايسته و صالح او است . دوم اينكه مقصود عقب ماندن در آخرت است و به تشبيه لطيفى اشاره فرموده است ، و آن اينستكه اگر در راه باريكى يكدسته سوار بروند هنگام مراجعت و بازگشت آنستكه جلو بوده بناچار عقب قرار گيرد. سوم اينكه بواسطه طلب دنيا ذليل خواهى شد و مرادت در دنيا حاصل نگردد و بدان نرسى ، زيرا غالبا دنيا طلب بدان نـرسـد، و بـعـكـس آنـكـه از دنيا فرار كند آن را بيابد. چهارم اينكه رياست در دنيا براى مردمان متوسط بدست نيايد جز از راه توسل به بالاتر از خود، و چون غالبا رياست دنيا بدست نا اهلان است و رياست براى اهل حق در دنيا بندرت اتفاق افتد، پس ناچار بايد بنا اهـلان متوسل شود و تابع ايشان گردد و در زمره ياران و اعوان ايشان در آيد، و اين باعث شود كه در آخرت نيز با آنان محشور گردد.
و در گـفـتـار حـضـرتـكـه : ((و بـوسـيـله مـا مردم را مخور...)) گويد: يعنى بسبب ساختن خـبـرهـاى دروغ دربـاره مـا، يـا بـاحـكـام دروغ سـاخـتـن و نـسـبـت آنها را بمادادن ، مخواه كه اموال مردم را بخورى ، پس در دنيا يا در آخرت بيچاره و فقير شوى .2- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ سَيْفِ بْنِ عـَمـِيـرَةَ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ كَانَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ص يَقُولُ لِوُلْدِهِ اتَّقُوا الْكـَذِبَ الصَّغـِيـرَ مـِنـْهُ وَ الْكَبِيرَ فِي كُلِّ جِدٍّ وَ هَزْلٍ فَإِنَّ الرَّجُلَ إِذَا كَذَبَ فِى الصَّغِيرِ اجـْتـَرَى عـَلَى الْكـَبـِيرِ أَ مَا عَلِمْتُمْ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ مَا يَزَالُ الْعَبْدُ يَصْدُقُ حَتَّى يَكْتُبَهُ اللَّهُ صِدِّيقاً وَ مَا يَزَالُ الْعَبْدُ يَكْذِبُ حَتَّى يَكْتُبَهُ اللَّهُ كَذَّاباً
اصول كافى جلد 4 صفحه :35 رواية :2
ترجمه :
امـام صـادق عـليـه السـلام فـرمـود: على بن حسين بفرزندانش مى فرمود: از دروغ كوچك و بـزرگـش ، جـدى و شـوخـيـش ‍ بـپـرهـيـزيد، زيرا آنكسكه در چيز كوچك دروغ گفت بدروغ بـزرگ نـيـز جـرئت پـيـدا كـند آيا ندانيد كه رسولخدا (ص ) فرمود: بنده (خدا) پيوسته راسـت گـويـد تـا خـدا او را صـديـق نـويسد، و پيوسته دروغ گويد تا خدا او را كذب (و دروغگو) نويسد.


3- عَنْهُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ لِلشَّرِّ أَقْفَالًا وَ جَعَلَ مَفَاتِيحَ تِلْكَ الْأَقْفَالِ الشَّرَابَ وَ الْكَذِبُ شَرٌّ مِنَ الشَّرَابِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :35 رواية :3
ترجمه :
امـام صـادق عـليـه السلام فرمود: خداى عزوجل براى بدى قفلهائى قرار داده ، و كليدهاى آنها را شراب قرار داده ، و دروغ بدتر از شراب است .



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: گـويـا سـرّش ايـنـسـتـكـه شـراب عـقـل را زائل كـند و با زائل شدن آن تمامى موانع چون شرم از خدا و خلق و تفكر در قبح و عـقـاب خـدا و مـفسده هاى دنيوى و اخروى بر داشته شود پس تمامى اين قفلها باز گردد. و گويا مراد بدروغى كه بدتر از شراب است دروغ بر خدا و حجتهاى اوست زيرا او همرديف كفر است ، و حلال شمردن شرابهاى حرام يكى از نتايج اين قسم دروغ است .4- عـَنـْهُ عَنْ أَبِيهِ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِى لَيْلَى عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ إِنَّ الْكَذِبَ هُوَ خَرَابُ الْإِيمَانِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :36 رواية :4
ترجمه :
و نيز امام باقر عليه السلام فرمود: دروغ ويران كننده ايمان است .


5- الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِي حَمَّادٍ جَمِيعاً عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَائِذٍ عَنْ أَبِى خَدِيجَةَ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الْكَذِبُ عَلَى اللَّهِ وَ عـَلَى رَسُولِهِ ص مِنَ الْكَبَائِرِ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحـَكـَمِ عـَنْ أَبـَانٍ الْأَحـْمَرِ عَنْ فُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ إِنَّ أَوَّلَ مَنْ يُكَذِّبُ الْكَذَّابَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ الْمَلَكَانِ اللَّذَانِ مَعَهُ ثُمَّ هُوَ يَعْلَمُ أَنَّهُ كَاذِبٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه :36 رواية :5
ترجمه :
امام صادق عليه السلام فرمود: دروغ خدا و رسولش (ص ) از گناهان كبيره است .







6- عـَلِيُّ بـْنُ الْحـَكـَمِ عـَنْ أَبـَانٍ عـَنْ عـُمَرَ بْنِ يَزِيدَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِنَّ الْكَذَّابَ يَهْلِكُ بِالْبَيِّنَاتِ وَ يَهْلِكُ أَتْبَاعُهُ بِالشُّبُهَاتِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :36 رواية :6
ترجمه :
امـام بـاقـر (ع ) فـرمـود: اوليـن كـسـيـكـه دروغـگـو را تـكـذيـب كـنـد خـداونـد عزوجل است ، سپس دو فرشته كه با او هستند، سپس خود او هم ميداند كه دروغگو است .


7- عـَلِيُّ بـْنُ الْحـَكـَمِ عـَنْ أَبـَانٍ عـَنْ عـُمَرَ بْنِ يَزِيدَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِنَّ الْكَذَّابَ يَهْلِكُ بِالْبَيِّنَاتِ وَ يَهْلِكُ أَتْبَاعُهُ بِالشُّبُهَاتِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :36 رواية :7
ترجمه :
عـمـر بـن يـزيـد گويد: شنيدم امام صادق عليه السلام مى فرمود: دروغگو با برهانهاى روشن هلاك گردد، و پيروانش ‍ بوسيله شبهات .



توضيح :
فيض (ره ) گويد: مقصود از (كذاب ) و دروغگو در اينجا مدعى رياست است چون او با علم و دانـائى بـجـهـل خـود خـلاف واقـع گـويـد: و پـيـروانش بسبب حسن ظن و خوش بينى باو و احتمال راستگوئيش دچار اشتباه شوند.8- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ أَبِى نَجْرَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ وَهْبٍ قـَالَ سـَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِنَّ آيَةَ الْكَذَّابِ بِأَنْ يُخْبِرَكَ خَبَرَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ فَإِذَا سَأَلْتَهُ عَنْ حَرَامِ اللَّهِ وَ حَلَالِهِ لَمْ يَكُنْ عِنْدَهُ شَيْءٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه :36 رواية :8
ترجمه :
مـعاويه بن وهب گويد: شنيدم از امام صادق عليه السلام كه ميفرمود: نشانه دروغگو اينست كـه از آسـمـان و زمـيـن و مـشـرق و مـغـرب خـيـر مـيـدهـد، ولى آنـگـاه كـه از حـرام و حلال خدا از او بپرسى چيزى نزد او نيست كه پاسخ دهد.

9- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبـِيـهِ عـَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ يُونُسَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِنَّ الْكَذِبَةَ لَتُفَطِّرُ الصَّائِمَ قُلْتُ وَ أَيُّنَا لَا يـَكـُونُ ذَلِكَ مِنْهُ قَالَ لَيْسَ حَيْثُ ذَهَبْتَ إِنَّمَا ذَلِكَ الْكَذِبُ عَلَى اللَّهِ وَ عَلَى رَسُولِهِ وَ عَلَى الْأَئِمَّةِ ص
اصول كافى جلد 4 صفحه :37 رواية :9
ترجمه :
ابـو بـصـيـر گـويـد: شـنـيـدم امام صادق عليه السلام مى فرمود: يكدروغ روزه روز دارا بـگـشـايـد عـرضكردم : كداميك از ما است كه چنين كارى از او سر نزند؟ (و يكدروغ در روز نـگـويـد؟) فرمود: آن دروغ كه تو خيال كردى (منظور) نيست ، همانا آن دروغ بستن بخدا و رسولش و ائمه عليهم السلام است .


10- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ رَفَعَهُ إِلَى أَبِى عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ ذُكـِرَ الْحـَائِكُ لِأَبـِى عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ مَلْعُونٌ فَقَالَ إِنَّمَا ذَاكَ الَّذِى يَحُوكُ الْكَذِبَ عَلَى اللَّهِ وَ عَلَى رَسُولِهِ ص
اصول كافى جلد 4 صفحه :37 رواية :10
ترجمه :
در حـديـثـى مـرفـوع روايـت شـده كـه نـزد امام صادق عليه السلام گفته شد: كه بافنده ملعونست ؟ حضرت فرمود: اين آن بافنده ايست كه بر خدا و بر رسولش دروغ ببافد.


11- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ عَبْدِ الْحـَمـِيـدِ الطَّائِيِّ عـَنِ الْأَصـْبـَغِ بـْنِ نـُبَاتَةَ قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع لَا يَجِدُ عَبْدٌ طَعْمَ الْإِيمَانِ حَتَّى يَتْرُكَ الْكَذِبَ هَزْلَهُ وَ جِدَّهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :37 رواية :11
ترجمه :
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود: هيچ بنده اى مزه ايمان را نچشد تا دروغرا ترك كند چه شوخى باشد و چه جدى .



12- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ قـُلْتُ لِأَبـِي عـَبْدِ اللَّهِ ع الْكَذَّابُ هُوَ الَّذِى يَكْذِبُ فِى الشَّيْءِ قَالَ لَا مَا مِنْ أَحَدٍ إِلَّا يَكُونُ ذَلِكَ مِنْهُ وَ لَكِنَّ الْمَطْبُوعَ عَلَى الْكَذِبِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :37 رواية :12
ترجمه :
عـبـد الرحمن بن حجاج گويد: به امام صادق عليه السلام عرض كردم : كذاب آنكس استكه در چـيـزى دروغـگـويـد؟ فـرمـود: نـه ، (زيرا) كسى نيست جز اينكه اين از او سر زند ولى مقصود آنكس است كه بدروغ عادت كرده است .


13- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ ظَرِيفٍ عَنْ أَبِيهِ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ ع مَنْ كَثُرَ كَذِبُهُ ذَهَبَ بَهَاؤُهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :37 رواية :13
ترجمه :
امـام صـادق عـليه السلام فرمود: عيسى بن مريم عليه السلام فرمود: هر كه دروغش زياد شد، آبرويش ‍ برود.


14- عَنْهُ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَالِمٍ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع يَنْبَغِى لِلرَّجـُلِ الْمـُسـْلِمِ أَنْ يـَجـْتـَنـِبَ مـُوَاخَاةَ الْكَذَّابِ فَإِنَّهُ يَكْذِبُ حَتَّى يَجِى ءَ بِالصِّدْقِ فَلَا يُصَدَّقُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :38 رواية :14
ترجمه :
امـير المؤ منين عليه السلام فرمود: براى مرد مسلمان سزاوار و شايسته است كه از رفاقت دروغگو بپرهيزد، زيرا كه او دروغگويد تا بدانجا كه اگر راست هم بگويد باور نشود.


15- عَنْهُ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ عُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِنَّ مِمَّا أَعَانَ اللَّهُ بِهِ عَلَى الْكَذَّابِينَ النِّسْيَانَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :38 رواية :15
ترجمه :
عبيد بن زرارة گويد: شنيدم امام صادق عليه السلام ميفرمود: از چيزهائيكه خداوند بوسيله آن بدروغگوان كمك كرده است فراموشى است .


16- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ أَبِى يَحْيَى الْوَاسِطِيِّ عَنْ بَعْضِ أَصـْحـَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الْكَلَامُ ثَلَاثَةٌ صِدْقٌ وَ كَذِبٌ وَ إِصْلَاحٌ بَيْنَ النَّاسِ قـَالَ قـِيـلَ لَهُ جـُعِلْتُ فِدَاكَ مَا الْإِصْلَاحُ بَيْنَ النَّاسِ قَالَ تَسْمَعُ مِنَ الرَّجُلِ كَلَاماً يَبْلُغُهُ فـَتـَخـْبـُثُ نـَفـْسـُهُ فـَتـَلْقَاهُ فَتَقُولُ سَمِعْتُ مِنْ فُلَانٍ قَالَ فِيكَ مِنَ الْخَيْرِ كَذَا وَ كَذَا خِلَافَ مَا سَمِعْتَ مِنْهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :38 رواية :16
ترجمه :
از امام صادق عليه السلام حديث شده است كه فرمود: سخن بر سه گونه است : راست ، و دروغ ، و اصـلاح مـيـان مـردم ، (راوى ) گـويد: به آن حضرت عرض شد: قربانت اصلاح ميان مردم چيست ؟ فرمود: از كسى سخنى درباره ديگرى مى شنوى كه اگر آن سخن به او بـرسـد بـد دل مـى شـود، پـس تو او را ديدار كنى و باو بگوئى : از فلانى شنيدم كه درباره خوبى تو چنين و چنان ميگفت ، بر خلاف آنچه شنيده اى .


17- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحـَسَنِ الصَّيْقَلِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّا قَدْ رُوِّينَا عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع فِى قَوْلِ يُوسُفَ ع أَيَّتُهَا الْعِيرُ إِنَّكُمْ لَس ارِقُونَ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا سَرَقُوا وَ مَا كَذَبَ وَ قَالَ إِبْرَاهِيمُ ع بـَلْ فـَعـَلَهُ كـَبـِيـرُهُمْ ه ذ ا فَسْئَلُوهُمْ إِنْ ك انُوا يَنْطِقُونَ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا فَعَلُوا وَ مَا كـَذَبَ قـَالَ فـَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَا عِنْدَكُمْ فِيهَا يَا صَيْقَلُ قَالَ فَقُلْتُ مَا عِنْدَنَا فِيهَا إِلَّا التَّسـْلِيمُ قَالَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ أَحَبَّ اثْنَيْنِ وَ أَبْغَضَ اثْنَيْنِ أَحَبَّ الْخَطَرَ فِيمَا بَيْنَ الصَّفَّيْنِ وَ أَحَبَّ الْكَذِبَ فِى الْإِصْلَاحِ وَ أَبْغَضَ الْخَطَرَ فِى الطُّرُقَاتِ وَ أَبْغَضَ الْكَذِبَ فـِى غـَيـْرِ الْإِصـْلَاحِ إِنَّ إِبـْرَاهـِيـمَ ع إِنَّمـَا قَالَ بَلْ فَعَلَهُ كَبِيرُهُمْ ه ذ ا إِرَادَةَ الْإِصْلَاحِ وَ دَلَالَةً عَلَى أَنَّهُمْ لَا يَفْعَلُونَ وَ قَالَ يُوسُفُ ع إِرَادَةَ الْإِصْلَاحِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :38 رواية :17
ترجمه :
حـسـن صـيـقل گويد: به امام صادق عليه السلام عرض كردم : براى ما از امام باقر عليه السـلام روايـت شـده كـه درباره گفتار يوسف عليه السلام (كه فرمود): ((اى كاروان هر آينه شما دزد هستيد)) (سوره يوسف آيه 70) آنحضرت فرموده است : بخدا سوگند دزدى نكردند و يوسف هم دروغ نگفت ، و (هم چنين درباره آنچه ) ابراهيم فرمود: ((بلكه بزرگ آن بـتـان كـرده اسـت پـس بپرسيد از ايشان اگر هستند سخن گويان )) (سوره انبياء آيه 63) آنحضرت عليه السلام فرموده است : بخدا سوگند آنان نكرده بودند و ابراهيم نيز دروغ نـگـفـت ؟ حـضـرت صـادق (ع ) (كـه ايـنـكـلام را شـنـيـد) فـرمـود: اى صـيـقـل نـزد شـمـا در ايـنـبـاره چـيست ؟ گويد: عرض كردم : نزدما جز تسليم چيزى نيست ؟ گـويـد: پـس آنـحـضرت فرمود: خداوند دو چيز را دوست دارد و دو چيز را دشمن دارد، دوست دارد خرامندگى (و با تبختر راه رفتن ) را در ميان دو صف (از لشكر اسلام و كفر) و دوست دارد، دروغ گـفـتـن را در جـاى اصـلاح (بـيـن دو نـفـر يـا دو جمعيت از مسلمانان ) و دشمن دارد خـرامـنـدگـى در راهها و كويها را، و (همچنين ) دشمن دارد دروغ گفتن را در غير مقام اصلاح ، بـدرسـتـى كـه ابـراهيم عليه السلام كه فرمود: ((بلكه بزرگ ايشان اين كار را كرده اسـت )) بـخـاطـر اصـلاح (حال بت پرستان و نجات آنها از گمراهى ) بوده ، و راهنمائى (كردن آن جماعت ) باينكه آن بتان نمى توانند كارى انجام دهند و يوسف عليه السلام نيز بخاطر اصلاح (حال فاميل خود يا ديگران آن كلام را) فرمود.



توضيح :
در ايـنـكـه دروغ از مـحـرمـات اسـت بحثى نيست و چنانچه شيخ انصارى رضوان الله عليه فـرمـوده اسـت : حـرمـت آن بضرورت عقول و اديان و ادله اربعه ثابت است ، لكن در دو جهت بحث شده : يكى اينكه آيا از كبائر است يا نه ، ديگر در ذكر جاهائى كه دروغ جايز است امـا در جـهـت اول چون بحث در آن خارج از وضع ترجمه و توضيح اين روايت است خود دارى مى شود و براى توضيح بيشتر در اين باره خوانندگان محترم بمتاجر شيخ (ره ) مراجعه فـرمـايـنـد، و اما در جهت دوم آنچه از اخبار (كه پاره از آنها نيز پس از اين بيايد) و كلمات فـقـهـاء و دانـشـمـنـدان اسـتـفـاده مـى شـود آنـسـت كه دروغ در سه يا چهار مورد جايز است ، اول : در مـورد اضـطـرار و نـاچـارى مـانـنـد آنـكـه ضـررى بـه مـال و جان يا آبروى كسى متوجه گردد و براى دفع آن راهى جز دروغ نداشته باشد كه در چـنـيـن مـورد گذشته از آيات و روايات اجماع قائم است بر جواز دروغ براى دفع آن و مـشهور بر آنند كه اگر قدرت برتو ريه (و حقيقت پوشى بطورى كه دروغ هم نگويد) داشـته باشد بايد تورى كند، زيرا در چنين صورتى اضطرارى بر دروغ ندارد، دوم در صـورتـيـكـه قـصـد اصـلاح و سـازش دادن ميانه دو مسلمان يا دو جهت از مسلمانان را داشته باشد كه در چنين صورت نيز فقهاى عظام بر طبق رواياتى كه آمده است دروغ را جايز مى دانـنـد. سـوم در مـورد حـيله و نيرنگ در جنگ با دشمنان كه آنرا جايز دانسته اند مانند اينها بـآنـهـا بـگـويـد: فـرمـانـده شـمـا مـرد، يـا بـگـويـد: فـردا بـراى مـا كـمـك مـى آيـد و امثال اينها چهارم در مورد وعده مرد بزن خود كه در اينصورت نيز دروغ را جايز دانسته اند و بـعـضـى آنـرا مـقـيـد بـزن تـنـهـا نـيـز نـكـرده انـد بـلكـه در مـطـلق خـانـواده و اهـل ايـشـان (طـبق پاره از روايات وارده ) جايز ميدانند. و آنچه در توضيح اين روايت اكنون مورد بحث ما است مورد دوم است كه شخص ‍ از روى اراده اصلاح مرتكب دروغ شود.
مـجـلسـى (ره ) در گـفـتـار امـام صادق عليه السلام كه درباره كلام حضرت ابراهيم عليه السـلام فـرمـوده : ((ايـن كـلام را بخاطر اصلاح فرمود)) گفته است : شايد مقصود اراده اصـلاح حـال قـومـش بـود بـاينكه آنان را از پرستش بتان بر گرداند، زيرا هنگامى كه شـخـصـى خردمند در اسناد شكستن بتان بخود آنها انديشه كند، و بداند كه شكستن آنها از يـك مـوجـودى كـه فـاقد شعور و علم و قدرت است سرنزند، در نتيجه خواهد دانست كه آنها چـنـين كارى نكرده ، و چنين موجودى كه فاقد شعور و علم و قدرت است سرنزند، در نتيجه خـواهد دانست كه آنها چنين كارى نكرده ، و چنين موجوداتى كه قادر بر دفع زيان و خوارى از خـودشـان نـيستند، شايسته پرستش نخواهند بود، و همين باعث آن گردد كه اينان از اين كـردار بـرگردند و دست از پرستش بتان برداشته خداى يگانه را بپرستند. سپس وجوه ديـگـرى از دانـشـمـنـدان در تـفـسـيـر ايـن آيـه گـفـتـه انـد نـقـل فـرمـايـد كـه ذكـر تـمـامـى آنـهـا در ايـنـجـا مـوجـب تـطـويـل كـلام و خـارج از وضـع ترجمه است ، و براى تتميم فايده به ايراد يكى از آن وجـوه كـه بـحـديـثـى از حـضـرت صـادق عـليـه السـلام نيز تاءييد شده است (با مختصر تصرفاتى كه اين بنده در آن نموده ام ) اكتفا مى شود و آن اينست كه :
در كلام (حضرت ابراهيم عليه السلام ) تقديم و تاءخيرى است و تقدير كلام چنين است :
((بـلكـه بـزرگ ايـشـان كـرده اسـت اگـر سـخـن مـى گويند، پس از ايشان بپرسيد)) و بـنـابـرايـن اسـنـاد عمل ببزرگ آنها مشروط بر سخن گفتن آنان شده ، و چون سخنى نمى گـفـتـنـد پـس فـاعـل آن نـبودند، و غرض (آنحضرت از اين طرز گفتار، و پيچ و خمى دادن مـطـلب بـا ايـنكه ترسى از صراحت لهجه در پاسخ آنان نداشت ) اين بود كه بيخردى و سـبـك مـغـزى آنـان را بـرخـشـان بكشد، و آنان را در پرستش چيزى كه نشنود و نه بيند و قـدرت بـرتكلم و دفع زيان از خود ندارد سرزنش كند، و تاءييد كند اين وجه را آنچه در كـتـاب احـتجاج روايت شده كه از حضرت صادق عليه السلام پرسش شد، حضرت فرمود: بزرگ آنها نكرده بود و ابراهيم نيز دروغ نگفت ، گفته شد: اين چگونه است ؟ فرمود: جز اين نيست كه ابراهيم گفت : ((بپرسيد از آنها اگر سخن گويند)) (معناى اين كلام اين است كـه ) اگـر سـخـن گـويـنـد پـس بزرگ آنها كرده است ، و اگر سخن نگويند بزرگ آنها كـارى نـكـرده اسـت ، پـس آنـهـا كـه سخن نگفتند و ابراهيم نيز دروغ نگفت (اين راجع بكلام ابراهيم عليه السلام ).
و امـا درباره كلام حضرت يوسف عليه السلام گفته است : گويا مقصوداصلاح بين خود و بـرادرانـش درباره نگهداشتن برادرش بنامين نزد خود، و گردن نهادن آنها باينكار بود، بـقـسـمـتـى كـه جاى نزاع براى دو طرف باقى نماند، و اين ممكن نبود مگر بدوكار، يكى نسبت دزدى به بنيامين ، و ديگرى دست آويز شدن بحكم پيروان يعقوب درباره شخص دزد و آن حـكـم ايـن بـود كه شخص دزد بايد يكسال بصورت بنده زر خريدى در اختيار صاحب مال باشد، ولى در مذهب شاه مصر اين حكم نبود، و بخاطر آنچه ذكر شد چنين دستورى داد.18- عـَنـْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ أَبِى مَخْلَدٍ السَّرَّاجِ عَنْ عِيسَى بْنِ حَسَّانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبـَا عـَبـْدِ اللَّهِ ع يـَقـُولُ كـُلُّ كـَذِبٍ مَسْئُولٌ عَنْهُ صَاحِبُهُ يَوْماً إِلَّا كَذِباً فِى ثَلَاثَةٍ رَجُلٌ كـَائِدٌ فـِى حـَرْبـِهِ فـَهـُوَ مـَوْضـُوعٌ عـَنْهُ أَوْ رَجُلٌ أَصْلَحَ بَيْنَ اثْنَيْنِ يَلْقَى هَذَا بِغَيْرِ مَا يـَلْقـَى بـِهِ هَذَا يُرِيدُ بِذَلِكَ الْإِصْلَاحَ مَا بَيْنَهُمَا أَوْ رَجُلٌ وَعَدَ أَهْلَهُ شَيْئاً وَ هُوَ لَا يُرِيدُ أَنْ يُتِمَّ لَهُمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه :40 رواية :18
ترجمه :
عيسى بن حسان گويد: از حضرت صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: از هر دروغگو در يك روزى باز پرسى شود جز در سه جا يكى مردى كه در نبرد خود (با دشمنان دين ) نـيـرنـگ زنـد كـه گـناهى بر او نيست ، ديگر مردى كه ميان دو كس را سازش دهد و اصلاح كـنـد، بـايـن برخورد كند بغير آنچه بديگرى برخورد كند، و مقصودش از اينكار اصلاح مـيـانـه آنـدو اسـت ، سـوم : مـردى كـه بزن خود (يا خوانواده اش ) بچيزى وعده دهد و قصد انجام دادن آنرا نداشته باشد.



شــرح :
مـجـلسـى عـليـه الرحـمـة گويد: مضمون اين حديث مورد اتفاق ميان عامه و خاصه است سپس حديثهائى در اينباره از عامه (و اهل سنت ) نيز روايت ميكند.19- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الْمُصْلِحُ لَيْسَ بِكَذَّابٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه :41 رواية :19
ترجمه :
حضرت صادق عليه السلام فرمود: اصلاح كننده (بين دو نفر يا دو جمعيت ) دروغگو نيست .


20- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيـَى عـَنْ أَحـْمـَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ يَحْيَى الْكـَاهـِلِيِّ عـَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِكٍ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى مَوْلَى آلِ سَامٍ قَالَ حَدَّثَنِى أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع بـِحَدِيثٍ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَ لَيْسَ زَعَمْتَ لِيَ السَّاعَةَ كَذَا وَ كَذَا فَقَالَ لَا فَعَظُمَ ذَلِكَ عـَلَيَّ فـَقـُلْتُ بـَلَى وَ اللَّهِ زَعـَمـْتَ فـَقـَالَ لَا وَ اللَّهِ مـَا زَعـَمْتُهُ قَالَ فَعَظُمَ عَلَيَّ فَقُلْتُ جـُعِلْتُ فِدَاكَ بَلَى وَ اللَّهِ قَدْ قُلْتَهُ قَالَ نَعَمْ قَدْ قُلْتُهُ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ كُلَّ زَعْمٍ فِي الْقُرْآنِ كَذِبٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه :41 رواية :20
ترجمه :
عبد الاعلى مولى آل سام گويد: حضرت صادق عليه السلام براى من حديثى بيان فرمود، پـس مـن بـه او عـرض كـردم : قـربـانـت آيـا هـم اكنون براى من چنين و چنان نه پنداشتى ؟ فرمود: نه ، پس اين حرف بر من گران آمد، عرض كردم : قربانت چرا بخدا سوگند آنرا گفتى ؟ فرمود: آرى آنرا گفتم مگر ندانيكه هر پندارى در قرآن (بمعناى ) دروغ است .



شــرح :
بـيـشـتـر مـوارديـكـه كـلمـه ((زعـم )) و پـنـدار در كـلام عـرب اسـتـعمال شود در مورد شك و موضوعاتى استكه حقيقت ندارد، مانند اينكه گويند: فلانكس اينگونه مى پندارد يا پنداشت و اساسا بعضى گفته اند: اين لفظ كنايه از دروغ است ، و ديـگـرى گـفـته است : بيشتر جاها در باطل استعمال شود، واز ابن قرطبه حكايت كنند كه گـفـتـه اسـت : ((زعـم )) و ((پـنـداشـت )) در خبرى گويند كه گوينده نداند حق است يا بـاطـل ، مـجـلسـى (ره ) پـس از نـقـل قـسـمـتـى از كـلمـات اهـل لغت در اين باره (كه آنچه بيانكرديم پاراى از آنها است ) گويد: پس از دانستن آنچه گـفـتـه شد روشن گردد: كه كلمه ((زعم )) و ((پنداشت )) يا حقيقت لغوى يا عرفى يا شـرعـى در دروغ اسـت و يا در گفتارى گويند كه از روى گمان يا وهم و بدون دانائى و بـصـيـرت گـفـتـه شود، و نسبت دادن آن بكسى كه گفتارش جز از روى حقيقت و يقين نيست ، رويه اصحاب يقين نيست ، اعتبار حضرت ((پندار)) و زعم را از خود نفى كرده است .21- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ سـَهـْلِ بـْنِ زِيـَادٍ عـَنْ عـَلِيِّ بـْنِ أَسـْبـَاطٍ عـَنْ أَبـِي إِسـْحَاقَ الْخـُرَاسـَانـِيِّ قَالَ كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ص يَقُولُ إِيَّاكُمْ وَ الْكَذِبَ فَإِنَّ كُلَّ رَاجٍ طَالِبٌ وَ كُلَّ خَائِفٍ هَارِبٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه :42 رواية :21
ترجمه :
ابـو اسـحـاق خـراسـانى گويد: اميرالمؤ منين عليه السلام مى فرمود: بپرهيزيد از دروغ زيرا هر شخصى اميدوارى جوينده است ، و هر بيمناكى گريزان .



شــرح :
فـيـض عليه الرحمة گويد: مقصود آنحضرت عليه السلام اينست كه در ادعاى بيم و اميد و خوف و رجاء از خدا دروغ نگوئيد، زيرا كه هر اميدوارى كوشاى در اسباب آن است ، و شما ايـنـگـونـه نـيـسـتـيـد و هـر بـيـمناكى از آنچه او را بيم نزديك كند گريزان است ، و شما اينگونه نيستيد.22- أَبـُو عـَلِيٍّ الْأَشـْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ مَعْمَرِ بْنِ عـَمـْرٍو عـَنْ عـَطـَاءٍ عـَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَا كَذَبَ عَلَى مُصْلِحٍ ثُمَّ تَلَا أَيَّتُهَا الْعِيرُ إِنَّكُمْ لَس ارِقُونَ ثُمَّ قَالَ وَ اللَّهِ مَا سَرَقُوا وَ مَا كَذَبَ ثُمَّ تَلَا بَلْ فَعَلَهُ كـَبِيرُهُمْ ه ذ ا فَسْئَلُوهُمْ إِنْ ك انُوا يَنْطِقُونَ ثُمَّ قَالَ وَ اللَّهِ مَا فَعَلُوهُ وَ مَا كَذَبَ بَابُ ذِى اللِّسَانَيْنِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :42 رواية :22
ترجمه :
حضرت صادق عليه السلام فرومود: رسول خدا (ص ) فرموده بر اصلاح كننده (و سازش دهـنـده ) دروغـى نـيـست ، سپس ‍ اين آيه را (كه در سوره يوسف عليه السلام است و خبر 17 گـذشـت ) تـلاوت فـرمـود: ((اى كـاروان هـر آيـنـه شـمـائيد دزدان )) سپس فرمود: بخدا سوگند دزدى نكردند، و يوسف هم دروغ نگفت ، سپس اين آيه را نيز (كه همان حديث گذشت ) تـلاوت فـرمـود: ((بـلكه بزرگ آنان اينكار را كرده است بپرسيد از ايشان اگر هستند سـخـن گـويان )) آنگاه فرمود: بخدا آنها نكرده بودند و ابراهيم عليه السلام نيز دروغ نگفت .



توضيح :
در ذيل حديث 17 شرحى بر نظائر اين حديث و معناى فرمايش حضرت در تفسير اين دو آيه كريمه گذشت مراجعه فرمائيد.
*باب شخص دو زبان و دو رو*
باب ذى اللسانين
1- مـُحـَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَوْنٍ الْقَلَانِسِيِّ عـَنِ ابـْنِ أَبِي يَعْفُورٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ لَقِيَ الْمُسْلِمِينَ بِوَجْهَيْنِ وَ لِسَانَيْنِ جَاءَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ لَهُ لِسَانَانِ مِنْ نَارٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه :42 رواية :1
ترجمه :
حضرت صادق عليه السلام فرمود: هر كه با مسلمانان به دورو و دو زبان برخورد كند، روز قيامت بيايد در حاليكه براى او دو زبان از آتش باشد.
شرح مقصود كسانى هستند كه براى جلب نفع دنيوى نزد هر كسى مطابق تمايلات او سخن گويند و باصطلاح معروف نان را بنرخ روز خورند، و اينكار باعث حقيقت پوشى ها و حق كشيهاى زيادى گردد و بقول علامه مجلسى (ره ) و ديگران اين عين نفاق است .


2- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ أَبِى شَيْبَةَ عَنِ الزُّهـْرِيِّ عـَنْ أَبـِي جـَعْفَرٍ ع قَالَ بِئْسَ الْعَبْدُ عَبْدٌ يَكُونُ ذَا وَجْهَيْنِ وَ ذَا لِسَانَيْنِ يُطْرِى أَخَاهُ شَاهِداً وَ يَأْكُلُهُ غَائِباً إِنْ أُعْطِيَ حَسَدَهُ وَ إِنِ ابْتُلِيَ خَذَلَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :43 رواية :2
ترجمه :
حضرت باقر عليه السلام فرمود: چه بد بنده ايست آن بنده ايكه داراى دو رو و دو زبان اسـت ، در حـضـور بـرادرش او را سـتايش كند (و يا در تمجيد او از حد بگذراند) و در پشت سـر او را بـخـورد يـعـنـى غيبت او كند چنانچه خدايتعالى فرمايد: ((و غيبت نكند برخى از شـمـا بـرخى را آيا دوست دارد يكى از شما كه بخورد گوشت برادر مرده خويش را، همانا خوش داريد آنرا)) (سوره حجرات آيه 12)


3- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ رَفَعَهُ قَالَ قـَالَ اللَّهُ تـَبـَارَكَ وَ تـَعَالَى لِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ ع يَا عِيسَى لِيَكُنْ لِسَانُكَ فِى السِّرِّ وَ الْعـَلَانـِيـَةِ لِسـَانـاً وَاحـِداً وَ كـَذَلِكَ قـَلْبـُكَ إِنِّى أُحـَذِّرُكَ نـَفـْسـَكَ وَ كَفَى بِى خَبِيراً لَا يـَصـْلُحُ لِسَانَانِ فِى فَمٍ وَاحِدٍ وَ لَا سَيْفَانِ فِى غِمْدٍ وَاحِدٍ وَ لَا قَلْبَانِ فِى صَدْرٍ وَاحِدٍ وَ كَذَلِكَ الْأَذْهَانُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :43 رواية :3
ترجمه :
عبدالرحمن بن حماد در حديثى مرفوع (كه آنرا بمعصوم رسانده است ) گويد: خداى تبارك و تعالى بعيسى بن مريم فرمود: اى عيسى بايد كه زبانت در پنهانى و آشكار يك زبان باشد، و هم چنين دلت ، همانا من تو را از نفس خودت ميترسانم و چون من آگاهى (براى تو) كـافـى اسـت ، دو زبـان در يـكـدهـان نـشـايـد، و دو شـمـشـيـر در يـك غـلاف نـگـنـجـد، و دو دل در يـك سـيـنـه نباشد، نهاد انسان نيز اين چنين است كه (دو عقيده مخالف در يكذهن نتواند جايگير شود.)

*باب قهر كردن و جدائى از برادر دينى*
باب الهجرة
1- الْحـُسـَيـْنُ بـْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ الرَّبِيعِ وَ عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عـَنْ أَحـْمـَدَ بـْنِ مـُحـَمَّدِ بـْنِ خـَالِدٍ رَفـَعَهُ قَالَ فِى وَصِيَّةِ الْمُفَضَّلِ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يـَقـُولُ لَا يـَفـْتَرِقُ رَجُلَانِ عَلَى الْهِجْرَانِ إِلَّا اسْتَوْجَبَ أَحَدُهُمَا الْبَرَاءَةَ وَ اللَّعْنَةَ وَ رُبَّمَا اسْتَحَقَّ ذَلِكَ كِلَاهُمَا فَقَالَ لَهُ مُعَتِّبٌ جَعَلَنِيَ اللَّهُ فِدَاكَ هَذَا الظَّالِمُ فَمَا بَالُ الْمَظْلُومِ قَالَ لِأَنَّهُ لَا يـَدْعـُو أَخـَاهُ إِلَى صـِلَتِهِ وَ لَا يَتَغَامَسُ لَهُ عَنْ كَلَامِهِ سَمِعْتُ أَبِى يَقُولُ إِذَا تَنَازَعَ اثـْنَانِ فَعَازَّ أَحَدُهُمَا الْآخَرَ فَلْيَرْجِعِ الْمَظْلُومُ إِلَى صَاحِبِهِ حَتَّى يَقُولَ لِصَاحِبِهِ أَيْ أَخِي أَنَا الظَّالِمُ حَتَّى يَقْطَعَ الْهِجْرَانَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ صَاحِبِهِ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى حَكَمٌ عَدْلٌ يَأْخُذُ لِلْمَظْلُومِ مِنَ الظَّالِمِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :43 رواية :1
ترجمه :
در وصـيـت مـفـضل است كه (گويد:) شنيدم از حضرت صادق عليه السلام مى فرمود: از هم جـدا نـشـونـد دو مـرد بـصـورت قـهـر كردن جز اينكه يكى از آندو سزاوار بيزارى (خدا و رسـولش از وى ) و لعـنـت (يـعـنـى دورى از رحـمـت حـق ) گـردد، و چه بسا كه هر دوى آنها سـزاور آن شـونـد، مـعتب (كه يكى از دوستان مخصوص آنحضرت بود) عرض كرد: خدا مرا بـقـربان تو گرداند! آنكه ظالم و ستمكار است اين سزاى اوست ، اما مظلوم چه جرمى دارد (كـه سـزاوار بـيـزارى و لعنت شود؟) فرمود: براى آنكه برادر خود را بآشتى و پيوست بـا خـود دعـوت نـمـى كـنـد، و از گـفتار او صرفنظر نمى كند (و آنرا نشنيده نمى گيرد) شنيدم پدرم مى گفت : هرگاه دو تن با هم ستيزه كنند و يكى بر ديگرى غالب آيد، بايد آن سـتـمـديده و مظلوم نزد رفيق ستمگر خود رود و باو بگويد: اى برادر من ستمكارم ، تا جـدائى مـيـانـه او و رفـيـقـش از بـيـن بـرود، پـس ‍ خـداى تـبـارك و تـعـالى حـكـيـم و عادل است و داد مظلوم را از ظالم بستاند.


2- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِي عـُمـَيـْرٍ عـَنْ هـِشـَامِ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَا هِجْرَةَ فَوْقَ ثَلَاثٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه :44 رواية :2
ترجمه :
حـضـرت صـادق عـليـه السـلام فـرمـود: كـه رسـول خدا (ص ) فرموده : بيش از سه روز جدائى و قهر كردن روا نيست .



شــرح :
مجلسى عليه الرحمة گويد: ظاهر اين حديث اينست كه اگر ميانه دو برادر ايمانى در اثر كوتاهى كردن در آداب معاشرت كدورت و نقارى پيدا شد و سر انجام بقهر و جدائى كشيد نـبـايـد بيش از سه روز ادامه دهند، و اما در آن سه روز ظاهرا عفو شده است و آن سبب تسكين غـضـب و بـدخـلقـى در اين مدت است ، با اينكه دلالت آن برجواز ادامه تا سه روز بمفهوم حديث است و دلالت مفهوم (و استدلال بآن ) ضعيف است .
و (بـايـد دانـسـت كـه ) ايـنگونه اخبار مخصوص است بغير بدعت گذاران و هوا پرستان و آنان كه برگناه خو گرفته اند و رها نمى كنند، و گرنه قهر و جدائى از آنان مطلوب و اين خود يكنوع نهى از منكر است .3- حُمَيْدُ بْنُ زِيَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ وُهَيْبِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ أَبِى بَصِيرٍ قـَالَ سـَأَلْتُ أَبـَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ يَصْرِمُ ذَوِى قَرَابَتِهِ مِمَّنْ لَا يَعْرِفُ الْحَقَّ قَالَ لَا يَنْبَغِى لَهُ أَنْ يَصْرِمَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :44 رواية :3
ترجمه :
ابـو بـصـير گويد: از حضرت صادق عليه السلام پرسيدم : از مرديكه از خويشاوندش بـخـاطر اينكه مذهب حق را نمى شناسند (و شيعه نيستند) ببرد (و قطع مراوده كند)؟ فرمود: سزاوار نيست كه از آنها ببرد.


4- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ حَدِيدٍ عَنْ عَمِّهِ مُرَازِمِ بْنِ حَكِيمٍ قَالَ كَانَ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا يُلَقَّبُ شَلَقَانَ وَ كَانَ قَدْ صَيَّرَهُ فِى نَفَقَتِهِ وَ كـَانَ سـَيِّئَ الْخـُلُقِ فـَهـَجـَرَهُ فـَقَالَ لِى يَوْماً يَا مُرَازِمُ وَ تُكَلِّمُ عِيسَى فَقُلْتُ نَعَمْ فَقَالَ أَصَبْتَ لَا خَيْرَ فِى الْمُهَاجَرَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :45 رواية :4
ترجمه :
مـرازم بـن حـكيم گويد: يكى از اصحاب ما كه بلقب شلقان او را ميخواندند (و نامش عيسى بـود) در خانه حضرت صادق عليه السلام بود، و حضرت او را ناظر بر خرج خانه خود كرده بود (يا خرج او را ميداد). مردى بد اخلاق بود، (و بدين سبب ) مرازم با او قهر كرده بـود، (مـرازم گـويـد:) روزى حـضـرت صـادق عـليـه السلام بمن فرمود: اى مرازم آيا با عـيـسى سخن مى گوئى (و با او آشتى كرده اى )؟ عرض كردم : آرى ، فرمود: خوب كردى در قهر خيرى نيست .


5- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِى سَعِيدٍ الْقَمَّاطِ عَنْ دَاوُدَ بـْنِ كـَثـِيـرٍ قـَالَ سـَمـِعـْتُ أَبـَا عـَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ قَالَ أَبِى ع قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَيُّمَا مـُسـْلِمـَيْنِ تَهَاجَرَا فَمَكَثَا ثَلَاثاً لَا يَصْطَلِحَانِ إِلَّا كَانَا خَارِجَيْنِ مِنَ الْإِسْلَامِ وَ لَمْ يَكُنْ بَيْنَهُمَا وَلَايَةٌ فَأَيُّهُمَا سَبَقَ إِلَى كَلَامِ أَخِيهِ كَانَ السَّابِقَ إِلَى الْجَنَّةِ يَوْمَ الْحِسَابِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :45 رواية :5
ترجمه :
داود بـن كـثير گويد: حضرت صادق عليه السلام مى فرمود: پدرم فرمود: كه رسولخدا (ص ) فـرمـوده اسـت : هـر دو نـفـر مـسـلمـانـيـكـه از هـمـديـگـر قـهـر كـنـنـد و سـه روز بـر آنحال بمانند و با هم آشتى نكنند هر دو از اسلام بيرون روند، و ميانه آنهاپيوند دوستى ديـنـى نـبـاشـد، پـس هـر كـدام از آنـدو بسخن گفتن با برادرش پيشى گرفت ، او در روز حساب پيشرو به بهشت باشد.


6- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبـِيـهِ عـَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جـَعـْفَرٍ ع قَالَ إِنَّ الشَّيْطَانَ يُغْرِى بَيْنَ الْمُؤْمِنِينَ مَا لَمْ يَرْجِعْ أَحَدُهُمْ عَنْ دِينِهِ فَإِذَا فَعَلُوا ذَلِكَ اسـْتـَلْقَى عَلَى قَفَاهُ وَ تَمَدَّدَ ثُمَّ قَالَ فُزْتُ فَرَحِمَ اللَّهُ امْرَأً أَلَّفَ بَيْنَ وَلِيَّيْنِ لَنَا يَا مَعْشَرَ الْمُؤْمِنِينَ تَأَلَّفُوا وَ تَعَاطَفُوا
اصول كافى جلد 4 صفحه :45 رواية :6
ترجمه :
حـضرت باقر عليه السلام فرمود: همانا شيطان ميان دو مؤ من دشمنى اندازد و تا يكى از آن دو از ديـن برنگردد (آندو را رها نكند)، و همينكه چنين كردند بپشت بخوابد و دراز كشد، و سـپـس گويد: كامياب شدم ، پس خدا رحمت كند مرديرا كه ميانه دو تن از دوستان ما الفت اندازد، اى گروه مؤ منين باهم انس و الفت گيريد و با هم مهربانى كنيد.


7- الْحـُسـَيـْنُ بـْنُ مـُحـَمَّدٍ عـَنْ عـَلِيِّ بـْنِ مـُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَحْفُوظٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا يـَزَالُ إِبـْلِيـسُ فـَرِحاً مَا اهْتَجَرَ الْمُسْلِمَانِ فَإِذَا الْتَقَيَا اصْطَكَّتْ رُكْبَتَاهُ وَ تَخَلَّعَتْ أَوْصَالُهُ وَ نَادَى يَا وَيْلَهُ مَا لَقِيَ مِنَ الثُّبُورُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :45 رواية :7
ترجمه :
حضرت صادق عليه السلام فرمود: پيوسته شيطان تا دو مسلمان باهم قهر هستند شادمان اسـت ، و همينكه با هم آشتى كنند زانوهايش بلرزد و بندهايش از هم جدا شود و فرياد زند: اى واى بر او (مقصود از او خود شيطان است بشرحى كه يايد) از آنچه بدو رسد از هلاكت .



شــرح :
فـيـض عليه الرحمة گويد: اينكه حضرت در گفتار شيطان در ((ياويله )) و ((لقى )) از تـكـلم التـفـات بـغـيب فرمود براى بركنارى داشتن نفس شريف خود از اينكه در عبارت نـسـبـت شـر بـآن دهد اگر چه در معنى منسوب بديگرى است و نظير آن در كلام شايع است (پايان كلام فيض ره )
و جـرزى در نـهـايـة گـويـد: در حـديث آمده : كه چون آدميزاد آيه سجده خواند و بسجده رود شيطان بكنارى رود و گريان شود و گويد: ((ياويله )) اى واى براو تا آنكه گويد: و مـعنى آن اى واى من واى اندوه من واى هلاكت من واى عذاب من نزد من بيا كه اينك زمان توانست ، و ايـنـكـه اضافه فرمود ((ويل )) را بضمير غايب و ((ويله )) گفت (با اينكه يا ويلى بـصـورت مـتـكـلم گـفـتـه شـود) از نـظـر حـمـل بـر مـعـنـى اسـت و عـدول از حـكـايـت گـفـتـار ابـليـس ((يـاويـلى )) فـرمـود بـراى ايـنـكـه نـخـواسـتـه است ((ويل )) را بخود نسبت دهد.
*باب قطع رحم*
بَابُ قَطِيعَةِ الرَّحِمِ
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ مِسْمَعِ بْنِ عَبْدِ الْمـَلِكِ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِى حَدِيثٍ أَلَا إِنَّ فِى التَّبَاغُضِ الْحَالِقَةَ لَا أَعْنِى حَالِقَةَ الشَّعْرِ وَ لَكِنْ حَالِقَةَ الدِّينِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :46 رواية :1
ترجمه :
از حضرت صادق عليه السلام روايت شده كه رسولخدا (ص ) در ضمن حديثى فرمود: هر آينه بدرستيكه در دشمنى كردن با يكديگر ستردن و از بن بركندن است ، مقصودم ستردم مو نيست ، ولى ستردن دين است .



توضيح :
مـجـلسـى عـليه الرحمة گويد بجهت اينكه مصنف كتاب (شيخ كلينى ره ) اين حديث رادر اين بـاب آورده ايـن اسـت كـه دشـمـنـى كـردن بـا يـكـديـگـر شـامـل ارحـام نـيز مى باشد، يا براى اينستكه حالقه (ستردن ) در اخبار ديگر بقطع رحم تفسير شده است .2- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عـَنْ حـُذَيـْفـَةَ بـْنِ مـَنْصُورٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع اتَّقُوا الْحَالِقَةَ فَإِنَّهَا تُمِيتُ الرِّجَالَ قُلْتُ وَ مَا الْحَالِقَةُ قَالَ قَطِيعَةُ الرَّحِمِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :46 رواية :2
ترجمه :
حـذيـفـه بـن مـنـصور گويد: حضرت امام صادق عليه السلام فرمود: از حالقه بپرهيزيد زيـرا كـه آن مـردادن را مـيـمـيراند (و نابودى ميكشاند) عرض كردم : حالقه چيست ؟ فرمود: قطع رحم است .


3- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيـَى عـَنْ أَحـْمـَدَ بـْنِ مـُحـَمَّدِ بـْنِ عـِيسَى عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ بَعْضِ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ إِنَّ إِخْوَتِى وَ بَنِى عَمِّى قَدْ ضَيَّقُوا عَلَيَّ الدَّارَ وَ أَلْجـَئُونـِي مـِنـْهـَا إِلَى بـَيـْتٍ وَ لَوْ تـَكـَلَّمـْتُ أَخَذْتُ مَا فِى أَيْدِيهِمْ قَالَ فَقَالَ لِيَ اصـْبـِرْ فـَإِنَّ اللَّهَ سَيَجْعَلُ لَكَ فَرَجاً قَالَ فَانْصَرَفْتُ وَ وَقَعَ الْوَبَاءُ فِي سَنَةِ إِحْدَى وَ ثَلَاثِينَ وَ مِائَةٍ فَمَاتُوا وَ اللَّهِ كُلُّهُمْ فَمَا بَقِيَ مِنْهُمْ أَحَدٌ قَالَ فَخَرَجْتُ فَلَمَّا دَخَلْتُ عَلَيْهِ قـَالَ مـَا حـَالُ أَهـْلِ بَيْتِكَ قَالَ قُلْتُ لَهُ قَدْ مَاتُوا وَ اللَّهِ كُلُّهُمْ فَمَا بَقِيَ مِنْهُمْ أَحَدٌ فَقَالَ هُوَ بـِمـَا صـَنـَعـُوا بـِكَ وَ بـِعـُقـُوقـِهـِمْ إِيَّاكَ وَ قـَطْعِ رَحِمِهِمْ بُتِرُوا أَ تُحِبُّ أَنَّهُمْ بَقُوا وَ أَنَّهُمْ ضَيَّقُوا عَلَيْكَ قَالَ قُلْتُ إِى وَ اللَّهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :47 رواية :3
ترجمه :
بـرخـى از اصـحـاب ما گويد: كه بحضرت صادق عرض كردم : برادران و عموزادگانم خانه ام را بر من تنك كرده و از همه آن خانه مرا بيك اطاق آن پناهنده كرده اند، و من چنانچه در ايـن بـاره اقـدام كنم آنچه در دست آنها است ميگيرم ؟ گويد: آنحضرت فرمود: صبر كن زيـرا خـداونـد بـرايـت گـشـايـشـى فـراهـم كـنـد، گـويـد: مـن منصرف شدم ، و وبائى در سال صد و سى و يك بيامد و بخدا سوگند همگى آنها مردند و يكنفر از آنها باقى نماند، گـويـد: مـن بـيـرون آمـدم (و بـنـزد آنـحـضـرت رفـتـم ) هـمـيـنـه بـر او وارد شـدم فرمود: حـال اهل خانه ات چطور است ؟ عرض كردم : بخدا سوگند همه آنها مردند، و يك نفر از آنها زنـده نـمـانـد، فـرمـود: ايـن براى آن كارى بود كه بتو كردند، و براى آن آزاريكه بتو رساندند و قطع رحميكه كردند نابود شدند، آيا ميخواست كه زنده باشندذ و بر تو تنگ بگيرند؟ عرض كردم : آرى بخدا سوگند.



توضيح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: گـفـتـار آنـحضرت ((بعقوقهم )) متعلق است به ((بتروا)) كه بـنـابـرايـن تـرجـمـه آن چنين مى شود: و بواسطه آزاريكه كردند نابود شدند، و تو از قـطـع رحـم آنـهـا بپرهيز (پايان كلام مجلسى ره ) ولى ظاهر عبارت چنان بود كه ترجمه شد و من وجهى بر اين حمل نديدم لذا از تغيير ظاهر عبارت در ترجمه خود دارى شد.4- عـَنـْهُ عـَنْ أَحـْمـَدَ عـَنِ الْحـَسـَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مَالِكِ بْنِ عَطِيَّةَ عَنْ أَبِى عُبَيْدَةَ عَنْ أَبِى جـَعـْفـَرٍ ع قـَالَ فـِى كـِتـَابِ عـَلِيٍّ ع ثـَلَاثُ خِصَالٍ لَا يَمُوتُ صَاحِبُهُنَّ أَبَداً حَتَّى يَرَى وَبـَالَهـُنَّ الْبـَغـْيُ وَ قـَطِيعَةُ الرَّحِمِ وَ الْيَمِينُ الْكَاذِبَةُ يُبَارِزُ اللَّهَ بِهَا وَ إِنَّ أَعْجَلَ الطَّاعَةِ ثـَوَابـاً لَصـِلَةُ الرَّحـِمِ وَ إِنَّ الْقـَوْمَ لَيـَكـُونـُونَ فُجَّاراً فَيَتَوَاصَلُونَ فَتَنْمِى أَمْوَالُهُمْ وَ يـُثـْرُونَ وَ إِنَّ الْيـَمِينَ الْكَاذِبَةَ وَ قَطِيعَةَ الرَّحِمِ لَتَذَرَانِ الدِّيَارَ بَلَاقِعَ مِنْ أَهْلِهَا وَ تَنْقُلُ الرَّحِمَ وَ إِنَّ نَقْلَ الرَّحِمِ انْقِطَاعُ النَّسْلِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :47 رواية :4
ترجمه :
حضرت باقر عليه السلام فرمود: در كتاب على عليه السلام استكه : سه خصلت استكه هـر كـه دارا بـاشد نميرد تاوبال آنرا ببيند: ستم ، و قطع رحم ، قسم دروغ كه بدان با خـدا بـجـنـگ رود، و هـر آيـنـه آن طـاعـتـيكه ثواب و اجرش زودتر برسد صله رحم است ، و بـراسـتـى (چه بسا) مردميكه از حق روگردانند و با هم پيوند كنند (و صله رحم كنند) پس امـوالشـان زيـاد شود و ثروتمند گردند. و بدرستيكه قسم دروغ و قطع رحم خانه ها را ويـران و خـالى از اهـل و خـانـمـان كـنـد، و خـويـشاوندى را از جابر كند، و از جاى بركندن خويشى مايه قطع نسل گردد.


5- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ صَالِحِ بْنِ السِّنْدِيِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِيرٍ عَنْ عَنْبَسَةَ الْعَابِدِ قـَالَ جـَاءَ رَجُلٌ فَشَكَا إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَقَارِبَهُ فَقَالَ لَهُ اكْظِمْ غَيْظَكَ وَ افْعَلْ فَقَالَ إِنَّهُمْ يَفْعَلُونَ وَ يَفْعَلُونَ فَقَالَ أَ تُرِيدُ أَنْ تَكُونَ مِثْلَهُمْ فَلَا يَنْظُرَ اللَّهُ إِلَيْكُمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه :48 رواية :5
ترجمه :
عنبسة بن عابد گويد: مردى نزد حضرت صادق عليه السلام آمد و از نزديكان (و خويشان ) خـود بـآنـحـضـرت شـكـايت كرد، حضرت بوى فرمود: خشمت را فرو نشان و بكن (يعنى دائمـا خشمت را فرو نشان و در صدد انتقام برميا) عرض ‍ كرد: آنها ميكنند (آنچه مى خواهند) و مـيـكـنـنـد (و شما بمن دستور فرو نشاندن خشمم را ميدهى ؟) فرمود: آيا تو هم مى خواهى مانند آنان باشى تا خدا توجهى بشما نكند.



شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: يعنى خدا رحمت خود را از همه شما در دنيا و آخرت باز دارد؟ و اما اگر بـا آنـهـا پـيـونـد كردى (و صله رحم كردى ) يا اينست كه باز گردند (و دست از آزار تو بردارند) پس رحمت حق شامل همه شما گردد و تو بآن سزاوارترى و حظت بيشتر است ، و يا اينستكه بازگشت نكنند، پس رحمت حق مخصوص تو گردد و هيچ انتقامى براى تو بهتر از اين نيست .6- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَا تَقْطَعْ رَحِمَكَ وَ إِنْ قَطَعَتْكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :48 رواية :6
ترجمه :
حضرت صادق عليه السلام فرمود: رسول خدا (ص ) فرموده : قطع رحم خود مكن اگر چه او از تو قطع كند.


7- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ رَفَعَهُ عَنْ أَبِى حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ قـَالَ قـَالَ أَمـِيـرُ الْمـُؤْمـِنـِينَ ع فِى خُطْبَتِهِ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الذُّنُوبِ الَّتِى تُعَجِّلُ الْفَنَاءَ فـَقـَامَ إِلَيـْهِ عـَبـْدُ اللَّهِ بـْنُ الْكَوَّاءِ الْيَشْكُرِيُّ فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ أَ وَ تَكُونُ ذُنُوبٌ تُعَجِّلُ الْفَنَاءَ فَقَالَ نَعَمْ وَيْلَكَ قَطِيعَةُ الرَّحِمِ إِنَّ أَهْلَ الْبَيْتِ لَيَجْتَمِعُونَ وَ يَتَوَاسَوْنَ وَ هـُمْ فـَجـَرَةٌ فـَيـَرْزُقـُهـُمُ اللَّهُ وَ إِنَّ أَهـْلَ الْبـَيـْتِ لَيـَتـَفَرَّقُونَ وَ يَقْطَعُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً فَيَحْرِمُهُمُ اللَّهُ وَ هُمْ أَتْقِيَاءُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :48 رواية :7
ترجمه :
ابـو حـمـزه ثـمـالى گـويد: اميرالمومنين عليه السلام در خطبه فرمود: پناه ميبرم بخدا از گناهانيكه در نابودى (گنه كار) شتاب كنند، عبدالله بن كواء يشكرى برخواست و گفت : اى اميرالمؤ منان مگر گناهانى هم هست كه در نابودى شتاب كنند؟ فرمود: آرى واى بر تو آن قـطع رحم است ، هر آينه (چه بسا) خاندانى هستند كه گردهم آيند و يارى هم كنند و با ايـنـكـه از حـق دورنـد خـداوند بآنها روزى دهد، و (چه بسا) خاندانيكه از هم جدا شوند و از همديگر ببرند پس خدا آنها را محروم (از روزى ) كند با اينكه پرهيزكارند.


8- عَنْهُ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مَالِكِ بْنِ عَطِيَّةَ عَنْ أَبِى حَمْزَةَ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع إِذَا قَطَّعُوا الْأَرْحَامَ جُعِلَتِ الْأَمْوَالُ فِى أَيْدِى الْأَشْرَارِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :48 رواية :8
ترجمه :
حـضرت باقر عليه السلام فرمود: كه اميرالمؤ منين عليه السلام فرموده : هرگاه مردمان قطع رحم كنند اموال (و ثروتها) در دست اشرار قرار گيرد.



شــرح :
مـجـلسـى عليه الرحمة گويد: و اين بتجربه رسيده است و يكى از اسبابش اينستكه باهم مـخـاصـمـه و نـزاع كـنـنـد و نـزد حـكـام جـور و ظـلمـه بـمـرافـعـه مـيـرونـد، پـس امـوال خـود را بـا آنـهـا رشـوه دهـنـدو در نـتـيـجـه بـآنـهـا منتقل شود، و نيز هنگاميكه باهم نزاع كردند و همديگر را كمك نكردند اشرار بر آنها مسلط كردند و آن اموال را از دست آنها بگيرند.
*باب عقوق و آزردن پدر و مادر*
بَابُ الْعُقُوقِ
1- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حَدِيدِ بْنِ حَكِيمٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ أَدْنَى الْعُقُوقِ أُفٍّ وَ لَوْ عَلِمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ شَيْئاً أَهْوَنَ مِنْهُ لَنَهَى عَنْهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :49 رواية :1
ترجمه :
حضرت صادق عليه السلام فرمود: كمترين آزار (به پدر و مادر) گفتن اف (به آنها) است ، و اگر خداى عزوجل چيزى را آسان تر و خوارتر از آن ميدانست از آن نهى مى فرمود.



توضيح :
اشـاره اسـت بـگـفـتـار خـدايـتـعـالى كـه در سـوره اسـراء آيـه 23 فـرمـايـد: ((فـا تـقـل لهـا اف ....)) پـس بـآنـدو (يعنى پدر و مادر) اف مگو و نهيب نزن بر ايشان ، و اف كـلمـهـيـاى اسـت كـه دركـراهـت و ضـجـر اسـتـعـمـال شـود، يعنى گوينده آن بواسطه بدى حال و كراهت از چيزى آنرا بر زبان جارى كند.2- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ ع قَالَ قَالَ رَسـُولُ اللَّهِ ص كـُنْ بـَارّاً وَ اقـْتـَصِرْ عَلَى الْجَنَّةِ وَ إِنْ كُنْتَ عَاقّاً فَظّاً فَاقْتَصِرْ عَلَى النَّارِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :49 رواية :2
ترجمه :
رسـول خـدا (ص ) فـرمـود: (بـا پدر و مادر) نيكو رفتار باش و در بهشت جايگزين شو و اگر عاق و جفا كارى با آتش ‍ (دوزخ ) بساز.


3- أَبـُو عـَلِيٍّ الْأَشـْعـَرِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْكُوفِيِّ عَنْ عُبَيْسِ بْنِ هِشَامٍ عَنْ صَالِحٍ الْحَذَّاءِ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ شُعَيْبٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ كُشِفَ غِطَاءٌ مـِنْ أَغـْطـِيـَةِ الْجَنَّةِ فَوَجَدَ رِيحَهَا مَنْ كَانَتْ لَهُ رُوحٌ مِنْ مَسِيرَةِ خَمْسِمِائَةِ عَامٍ إِلَّا صِنْفٌ وَاحِدٌ قُلْتُ مَنْ هُمْ قَالَ الْعَاقُّ لِوَالِدَيْهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :49 رواية :3
ترجمه :
يعقوب بن شعيب گويد: حضرت صادق عليه السلام فرمود: چون روز قيامت شود، پرده از پـرده هـاى بـهـشـت را كـنـار زنـنـد، پـس هـر جـانـدارى بـوى آنـرا از مـسـافـت پـانـصـد سال ران بشنود، جز يكدسته ، عرض كردم : آنها كيانند؟ فرمود: عاق والدين خود.


4- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قـَالَ رَسـُولُ اللَّهِ ص فـَوْقَ كـُلِّ ذِى بـِرٍّ بـِرٌّ حـَتَّى يُقْتَلَ الرَّجُلُ فِى سَبِيلِ اللَّهِ فَإِذَا قـُتـِلَ فـِى سـَبـِيـلِ اللَّهِ فـَلَيـْسَ فـَوْقَهُ بِرٌّ وَ إِنَّ فَوْقَ كُلِّ عُقُوقٍ عُقُوقاً حَتَّى يَقْتُلَ الرَّجُلُ أَحَدَ وَالِدَيْهِ فَإِذَا فَعَلَ ذَلِكَ فَلَيْسَ فَوْقَهُ عُقُوقٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه :49 رواية :4
ترجمه :
رسـولخـدا (ص ) فـرمـود: بـالاى نـيكى هر نيكوكارى نيكى است تا آنكه انسان در راه خدا كـشـتـه شـود، و چـون در راه خـدا كـشـتـه شد ديگر بالاى آن نيكى (و عملى بهتر) نيست ، و بـالاى هـر آزردنـى آزردنـى اسـت ، تا آنكه كسى يكى از پدر و مادر خود را بكشد، و چون چنين كرد بالاتر از آن آزردنى نيست .


5- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ نَظَرَ إِلَى أَبَوَيْهِ نَظَرَ مَاقِتٍ وَ هُمَا ظَالِمَانِ لَهُ لَمْ يَقْبَلِ اللَّهُ لَهُ صَلَاةً
اصول كافى جلد 4 صفحه :50 رواية :5
ترجمه :
حـضـرت صـادق عـليـه السـلام فـرمـود: هـر كـس بـپـدر و مـادر خـود نـظـر دشـمنى كند در صورتيكه آندو باو ستم (نيز) كرده باشند، خداوند نمازش را نپذيرد.



شــرح :
يعنى در صورت ستم باو نيز قبول نشود تا چه رسد باينكه نيكى باو كنند.6- عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ فُرَاتٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ‍ فـِي كـَلَامٍ لَهُ إِيَّاكـُمْ وَ عـُقـُوقَ الْوَالِدَيـْنِ فـَإِنَّ رِيحَ الْجَنَّةِ تُوجَدُ مِنْ مَسِيرَةِ أَلْفِ عَامٍ وَ لَا يـَجـِدُهـَا عـَاقٌّ وَ لَا قَاطِعُ رَحِمٍ وَ لَا شَيْخٌ زَانٍ وَ لَا جَارُّ إِزَارِهِ خُيَلَاءَ إِنَّمَا الْكِبْرِيَاءُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :50 رواية :6
ترجمه :
حـضـرت بـاقـر عـليـه السلام فرمود: كه رسولخدا (ص ) در ضمن سخنى از سخنان خود فـرمـود: بـپـرهـيـز از آزردن پـدر و مـادر، زيـرا بـوى بـهـشـت از مـسـافـت هـزار سـال شـنيده شود، ولى عاق والدين و بپرهيزيد از آزردن پدر و مادر، زيرا بوى بهشت از مسافت هزار سال شنيده شود، ولى عاق والدين و قطع كننده رحم و پير مرد زنا كار و آنكه جـامه اش را از روى تكبر و بزرگ منشى (بلند كند كه ) بر زمين كشد آنرا نشنوند، و جز اين نيست كه كبرياء و بزرگى از آن پروردگار جهانيانست .


7- عَنْهُ عَنْ يَحْيَى بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِى الْبِلَادِ السُّلَمِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَوْ عَلِمَ اللَّهُ شَيْئاً أَدْنَى مِنْ أُفٍّ لَنَهَى عَنْهُ وَ هُوَ مِنْ أَدْنَى الْعُقُوقِ وَ مِنَ الْعُقُوقِ أَنْ يَنْظُرَ الرَّجُلُ إِلَى وَالِدَيْهِ فَيُحِدَّ النَّظَرَ إِلَيْهِمَا
اصول كافى جلد 4 صفحه :50 رواية :7
ترجمه :
حـضـرت صادق عليه السلام فرمود: اگر خداوند چيزى را (در آزردن پدر و مادر) كمتر از اف مـى دانـسـت از آن نـهـى مـيـكرد، و آن كمترين مراتب آزردن است ، و از جمله آزردن است كه كسى به پدر و مادر خود خيره نگاه كند.

8- عـَلِيٌّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ إِنَّ أَبـِي نـَظَرَ إِلَى رَجُلٍ وَ مَعَهُ ابْنُهُ يَمْشِى وَ الِابْنُ مُتَّكِئٌ عَلَى ذِرَاعِ الْأَبِ قَالَ فَمَا كَلَّمَهُ أَبِى ع مَقْتاً لَهُ حَتَّى فَارَقَ الدُّنْيَا
اصول كافى جلد 4 صفحه :50 رواية :8
ترجمه :
حـضـرت بـاقر عليه السلام فرمود: پدرم بمردى نگاه كرد كه پسرش بهمراه او بود و آن پسر بشانه پدرش تكيه كرده بود، فرمود: پدرم با آن پسر از بدى آن كارش سخن نگفت تا از دنيا رفت .


9- أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَسِّنِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ حَدِيدِ بْنِ حَكِيمٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ أَدْنَى الْعُقُوقِ أُفٍّ وَ لَوْ عَلِمَ اللَّهُ أَيْسَرَ مِنْهُ لَنَهَى عَنْهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :51 رواية :9
ترجمه :
حـضـرت صـادق عـليـه السـلام فـرمـود: كمترين آزردن پدر و مادر گفتن اف است ، و اگر خداوند چيزى را آسانتر از آن ميدانست از آن نهى ميفرمود.



*باب بيزارى از نسبت*
بَابُ الِانْتِفَاءِ
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَفَرَ بِاللَّهِ مَنْ تَبَرَّأَ مِنْ نَسَبٍ وَ إِنْ دَقَّ
اصول كافى جلد 4 صفحه :51 رواية :1
ترجمه :
حـضـرت صـادق عليه السلام فرمود: آن كس كه از نسب خود اگر چه پست باشد بيزارى جويد بخدا كافر شده است .


2- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِى الْمَغْرَاءِ عَنْ أَبِى بَصِيرٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَفَرَ بِاللَّهِ مَنْ تَبَرَّأَ مِنْ نَسَبٍ وَ إِنْ دَقَّ
اصول كافى جلد 4 صفحه :51 رواية :2
ترجمه :
(اين حديث نيز مانند حديث اول است )



3- عـَلِيُّ بـْنُ مـُحـَمَّدٍ عـَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِي حَمَّادٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ وَ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ رِجَالٍ شـَتَّى عـَنْ أَبِي جَعْفَرٍ وَ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُمَا قَالَا كُفْرٌ بِاللَّهِ الْعَظِيمِ الِانْتِفَاءُ مِنْ حَسَبٍ وَ إِنْ دَقَّ
اصول كافى جلد 4 صفحه :51 رواية :3
ترجمه :
جـمـع زيـادى از راويـان حديث از حضرت باقر و حضرت صادق عليهماالسلام روايت كرده اند كه فرمودند: انكار نسب كفر بخداى عظيم است اگر چه آن نسب پست و كم ارزش باشد.



*باب كسيكه مسلمانان را آزار كند و خوارشان شمارد*
بَابُ مَنْ آذَى الْمُسْلِمِينَ وَ احْتَقَرَهُمْ
1- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عـَبـْدِ اللَّهِ ع يـَقـُولُ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِيَأْذَنْ بِحَرْبٍ مِنِّى مَنْ آذَى عَبْدِيَ الْمُؤْمِنَ وَ لْيَأْمَنْ غَضَبِي مَنْ أَكْرَمَ عَبْدِيَ الْمُؤْمِنَ وَ لَوْ لَمْ يَكُنْ مِنْ خَلْقِى فِى الْأَرْضِ فِيمَا بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمـَغـْرِبِ إِلَّا مـُؤْمـِنٌ وَاحـِدٌ مـَعَ إِمَامٍ عَادِلٍ لَاسْتَغْنَيْتُ بِعِبَادَتِهِمَا عَنْ جَمِيعِ مَا خَلَقْتُ فِى أَرْضـِى وَ لَقـَامـَتْ سـَبـْعُ سـَمـَاوَاتٍ وَ أَرَضـِيـنَ بـِهـِمَا وَ لَجَعَلْتُ لَهُمَا مِنْ إِيمَانِهِمَا أُنْساً لَا يَحْتَاجَانِ إِلَى أُنْسِ سِوَاهُمَا
اصول كافى جلد 4 صفحه :51 رواية :1
ترجمه :
هـشـام بـن سـالم گـويـد: شـنـيـدم حـضـرت صـادق عـليـه السـلام مـى فـرمـود: خـداى عـزوجـل فـرمـايـد: بجنگ بامن اعلان دهد آنكس كه بنده مؤ من مرا بيازارد، و از خشم من آسوده خـاطـر بـاشـد آنـكـس كـه بـنـده مـؤ من مرا گرامى دارد، و اگر در ميانه شرق و مغرب زمين آفـريده از آفريده هايم جز يك مؤ من و يك پيشواى عادلى با او نباشد، من بعبادت آندو از تـمـامـى آنـچـه در زمـينم آفريدم بى نياز باشم و هر آينه هفت آسمان و هفت زمين بخاطر او برپا باشند، و براى آندو از ايمانى كه دارند آرامشى فراهم سازم كه نيازى به آرامش ديگرى نداشته باشند.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: مـقـصـود از بـى نـيازى خداوند بعبادت يكمؤ من و يك امام از عبادت ديـگـران پـذيـرفـتـن عـبـادت آنـدو اسـت و گـرنـه خـداى متعال غنى بالذات است و نيازى بعبادت هيچكس ندارد، و نيز مقصود از بودن يك مؤ من و يك پـيـشـوا اعـم اسـت از ايـنـكـه بـالفـعـل آن مـؤ مـن مـوجـود باشد يا بالقوه ، زيرا چه بسا پيمبرانى كه مبعوث شدند و تا مدتى كسى بآنها ايمان نياورد چنانچه در باب كمى عدد مؤ منين گذشت كه حضرت ابراهيم عليه السلام يك تنه عبادت خداى را ميكرد و كسى با او نـبـود تـا آنـكه خداوند او را به اسمعيل و اسحاق ماءنوس كرد، و بعضى گفته اند مقصود بيان حال اين امت است پس منافاتى با تنهائى پيمبران گذشته ندارد.2- عـَنـْهُ عـَنْ أَحـْمـَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ مُنْذِرِ بْنِ يَزِيدَ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قـَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ نَادَى مُنَادٍ أَيْنَ الصُّدُودُ لِأَوْلِيَائِى فَيَقُومُ قَوْمٌ لَيـْسَ عـَلَى وُجـُوهـِهـِمْ لَحـْمٌ فـَيُقَالُ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ آذَوُا الْمُؤْمِنِينَ وَ نَصَبُوا لَهُمْ وَ عَانَدُوهُمْ وَ عَنَّفُوهُمْ فِى دِينِهِمْ ثُمَّ يُؤْمَرُ بِهِمْ إِلَى جَهَنَّمَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :52 رواية :2
ترجمه :
مفضل بن عمر گويد: كه حضرت صادق عليه السلام فرمود: چون روز قيامت شود يك منادى نـدا كـنـد: كـجايند روگردانان از دوستان من ؟ پس دسته اى كه صورت آنها گوشت ندارد بـرخـيـزنـد، پـس گـفـتـه شـود: اينهايند آنكسانى كه مؤ منين را آزردند، و با آنان دشمنى كردند، و عناد ورزيدند، و آنها را در دينشان با درشتى سرزنش كردند، سپس فرمان شود كه آنان را بدوزخ برند.


3- أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَيْمُونٍ عـَنْ حـَمَّادِ بـْنِ بـَشـِيرٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى مَنْ أَهَانَ لِى وَلِيّاً فَقَدْ أَرْصَدَ لِمُحَارَبَتِى
اصول كافى جلد 4 صفحه :52 رواية :3
ترجمه :
از حـضـرت صـادق عـليـه السـلام حـديـث شـده كـه فـرمـود: رسـول خـدا (ص ) فـرمـود: خـدايـتـعـالى فـرموده است : هر كه بيك دوستى از من اهانت كند، بتحقيق بجنگ با من كمين كرده است .


4- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبـِي حـَمـْزَةَ عـَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ حَقَّرَ مُؤْمِناً مِسْكِيناً أَوْ غَيْرَ مِسْكِينٍ لَمْ يَزَلِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ حَاقِراً لَهُ مَاقِتاً حَتَّى يَرْجِعَ عَنْ مَحْقَرَتِهِ إِيَّاهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :52 رواية :4
ترجمه :
حـضـرت صـادق عـليـه السـلام فرمود: هر كه مؤ منى را خوار شمارد چه (آن مؤ من ) مستمند بـاشـد يـا غـيـر مـستمند، پيوسته خداى عزوجل او را خوار و دشمن دارد تا آنگاه كه از خوار شمردن آن مؤ من برگردد.


5- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ مُعَلَّى بْنِ خـُنـَيـْسٍ قـَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَقُولُ مَنْ أَهَانَ لِى وَلِيّاً فَقَدْ أَرْصَدَ لِمُحَارَبَتِى وَ أَنَا أَسْرَعُ شَيْءٍ إِلَى نُصْرَةِ أَوْلِيَائِي
اصول كافى جلد 4 صفحه :53 رواية :5
ترجمه :
مـعـلى بـن خـنـيـس گـويد: شنيدم از حضرت صادق عليه السلام مى فرمود: خداى تبارك و تـعـالى فرمايد: هر كه بيكدوست من اهانت كند بجنگ بامن كمين كرده ، و من بيارى دوستانم از هر چيز شتابان ترم .


6- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ خـُنـَيـْسٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ نَابَذَنِى مَنْ أَذَلَّ عَبْدِيَ الْمُؤْمِنَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :53 رواية :6
ترجمه :
و نـيـز گـويـد: از آنـحـضـرت شـنـيـدم كـه فـرمـود: رسـول خـدا (ص ) فـرمـود: خداى عزوجل فروموده : آشكارا بجنگ با من برخاسته آنكس كه بنده مؤ من مرا خوار كند.


7- مـُحـَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى وَ أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجـَبَّارِ جـَمـِيعاً عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ بَشِيرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عـَبـْدِ اللَّهِ ع يـَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْ أَهَانَ لِى وَلِيّاً فَقَدْ أَرْصَدَ لِمُحَارَبَتِى وَ مَا تَقَرَّبَ إِلَيَّ عَبْدٌ بِشَيْءٍ أَحَبَّ إِلَيَّ مِمَّا افْتَرَضْتُ عَلَيْهِ وَ إِنَّهُ لَيَتَقَرَّبُ إِلَيَّ بـِالنَّافـِلَةِ حـَتَّى أُحـِبَّهُ فـَإِذَا أَحـْبَبْتُهُ كُنْتُ سَمْعَهُ الَّذِي يَسْمَعُ بِهِ وَ بَصَرَهُ الَّذِي يـُبـْصـِرُ بـِهِ وَ لِسـَانـَهُ الَّذِى يـَنْطِقُ بِهِ وَ يَدَهُ الَّتِى يَبْطِشُ بِهَا إِنْ دَعَانِى أَجَبْتُهُ وَ إِنْ سَأَلَنِى أَعْطَيْتُهُ وَ مَا تَرَدَّدْتُ عَنْ شَيْءٍ أَنَا فَاعِلُهُ كَتَرَدُّدِي عَنْ مَوْتِ الْمُؤْمِنِ يَكْرَهُ الْمَوْتَ وَ أَكْرَهُ مَسَاءَتَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :53 رواية :7
ترجمه :
حـمـاد بـن بـشـيـر گـويـد: شـنـيـدم از حـضـرت صـادق عـليـه السـلام كـه فـرمـود: رسـول خـدا (ص ) فـرمـوده خـداى عـزوجـل فـرمايد: هر كه بدوستى از من اهانت كند بتحقيق بـراى جـنگ با من كمين كرده است ، و هيچ بنده بچيزى بمن تقرب نجويد كه نزد من محبوب تر از آنچه بر او واجب كرده ام باشد، و همانا او بوسيله نماز نافله بمن نزديك شود تا آنجا كه من او را دوست بدارم ، و هنگامى كه او را دوست بدارم گوش او شوم همان گوشى كـه بـا آن ميشنود و چشم او گردم همان چشمى كه با آن ببيند، و زبانش شوم همان زبانى كـه بـا آن سـخن گويد، و دست او گردم ، همان دستى كه با آن بگيرد، اگر مرا بخواند اجابتش كنم ، و اگر از من خواهشى كند باو بدهم ، و من در كاريكه انجام دهم هيچگاه ترديد نداشته ام مانند ترديديكه در مرگ مؤ من دارم ، (زيرا) او مرگ را خوش ندارد، و من ناخوش كردن او را.



توضيح :
شـر ايـن حـديـث و پـاره تـوضـيـحـات مـربـوط بـآن در ذيل حديث 8 بيايد.8- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِى سَعِيدٍ الْقَمَّاطِ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ لَمَّا أُسْرِيَ بِالنَّبِيِّ ص قَالَ يَا رَبِّ مَا حـَالُ الْمـُؤْمـِنِ عـِنـْدَكَ قـَالَ يَا مُحَمَّدُ مَنْ أَهَانَ لِى وَلِيّاً فَقَدْ بَارَزَنِى بِالْمُحَارَبَةِ وَ أَنَا أَسْرَعُ شـَيْءٍ إِلَى نـُصـْرَةِ أَوْلِيـَائِي وَ مـَا تـَرَدَّدْتُ عَنْ شَيْءٍ أَنَا فَاعِلُهُ كَتَرَدُّدِى عَنْ وَفَاةِ الْمُؤْمِنِ يـَكـْرَهُ الْمـَوْتَ وَ أَكـْرَهُ مـَسـَاءَتـَهُ وَ إِنَّ مـِنْ عِبَادِيَ الْمُؤْمِنِينَ مَنْ لَا يُصْلِحُهُ إِلَّا الْغِنَى وَ لَوْ صـَرَفـْتـُهُ إِلَى غَيْرِ ذَلِكَ لَهَلَكَ وَ إِنَّ مِنْ عِبَادِيَ الْمُؤْمِنِينَ مَنْ لَا يُصْلِحُهُ إِلَّا الْفَقْرُ وَ لَوْ صـَرَفـْتـُهُ إِلَى غـَيـْرِ ذَلِكَ لَهـَلَكَ وَ مـَا يَتَقَرَّبُ إِلَيَّ عَبْدٌ مِنْ عِبَادِي بِشَيْءٍ أَحَبَّ إِلَيَّ مِمَّا افـْتـَرَضـْتُ عـَلَيـْهِ وَ إِنَّهُ لَيـَتَقَرَّبُ إِلَيَّ بِالنَّافِلَةِ حَتَّى أُحِبَّهُ فَإِذَا أَحْبَبْتُهُ كُنْتُ إِذاً سـَمـْعَهُ الَّذِى يَسْمَعُ بِهِ وَ بَصَرَهُ الَّذِى يُبْصِرُ بِهِ وَ لِسَانَهُ الَّذِى يَنْطِقُ بِهِ وَ يَدَهُ الَّتِى يَبْطِشُ بِهَا إِنْ دَعَانِى أَجَبْتُهُ وَ إِنْ سَأَلَنِى أَعْطَيْتُهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :54 رواية :8
ترجمه :
حـضـرت بـاقـر عـليـه السـلام فرمود: چون پيغمبر (ص ) را بآسمان بردند عرض كرد: پـروردگـارا حـال مؤ من نزد تو چگونه است ؟ فرمود: اى محمد هر كه بدوستى از من اهانت كند آشكارا بجنگ من آمده و من بيارى دوستانم از هر چيزى شتابانترم ، و من در هر كارى كه انـجـام دهـم آن انـدازه تـرديد ندارم كه در باره وفات مؤ من ترديد دارم ، او از مرگ بدش آيـد، و مـن ناراحت كردن او را خوش ندارم ، و براستى برخى از بندگان مؤ من من هستند كه جـز تـوانـگـرى آنـانـرا اصـلاح نـكـنـد (و حـالشـان را نـيـكـو نـسـازد) و اگـر بحال ديگرى او را در آورم نابود و هلاك گردد، و برخى از بندگان مؤ من من هستند كه جز نـدارى و فـقـر آنـانـرا اصـلاح نـكـنـد، و اگـر او را بـحـال ديـگـرى بگردانم هر آينه هلاك گردد، و هيچيك از بندگانم بمن تقرب نجويد با عـمـليـكـه نـزد مـن محبوبتر باشد از آنچه بر او واجب كرده ام ، و بدرستيكه بوسيله نماز نـافـله بـمـن تـقـرب جـويد تا آنجا كه من دوستش دارم ، و چون دوستش دارم آنگاه گوش او شـوم كه بدان بشنود، و چشمش شوم كه بدان ببيند، و زبانش گردم كه بدان بگويد، و دسـتش شوم كه بدان برگيرد، اگر بخواندم اجابتش كنم ، و اگر خواهشى از من كند باو بدهم .



شــرح :
ايـندو حديث از لحاظ معنى از احاديث مشكله است كه چند جاى آن احتياج بشرح و توضيح دارد و دانـشـمـنـدان بـزرگـوار شـيـعـه هـر كـدام در خـور فهم مردمان شرحى بر آن نگاشته و تـوضـيـحـاتـى داده انـد، و مـا نـيـز بـنـوبـه خـود بـا رعـايـت كـمـال اخـتـصـار مـلخـصـى از آن كـلمـات را در چـنـد مـورد نقل مى كنيم :
از جـاهـائى كـه مـورد بـحـث در ايـن دو حـديـث قرار گرفته است . آنجا كه فرمايد: ((و ما يـتـقـرب الى عـبـد بـشـى ء احـب ...)) كـه از آن اسـتـفـاده شـود كـه عـمـل واجـب هـمـيـشـه از لحـاظ فـضـيـلت و ثـواب بـرتـر از عـمـل مـسـتـحـب است لكن مرحوم شهيد در قواعد فرموده است : ما جاهائى داريم كه از تحت اين قـاعـده خـارج اسـت ، مـانـنـد بـرى ء كـردن ذمـه بـدهـكـار در مـقـابل مهلت دادن باوكه اولى مستحب است و دومى واجب و اولى فضيلتش در ثواب زيادتر است ، و مانند اعاده نماز واجبى كه مكلف خوانده است با جماعت كه دومى با اينكه مستحب است بـيـسـت و هـفـت درجـه بـرتـر از نـماز فراداى واجب است ، و مانند نماز در بقاع شريفه كه بـرتـر از غـيـر آن اسـت بـعـد هـزار بـرابـر تـا دوازده بـرابـر ديـگـر مـوارد، و در حـل آن گـفـتـه اسـت : ولى در تـمـام ايـن موارد در حقيقت مستحب با خود واجب نيست ، و فزونى ثـواب بـخـاطـر اينست كه مشتمل بر مصلحتى زائد برانجام واجب است نه بخاطر آن قيد، و مـجـلسـى (ره ) پـس از مـنـاقـشـاتـى در اين كلام گويد: ممكن است اين اخبار و نظائر آن كه دلالت بـر بـرترى واجب بر مستحب كند مخصوص بنوع خودش باشد مانند برترى نماز واجـب بـر مـسـتـحب ، و بنابراين لازم نيايد كه رد سلام واجب (مثلا) برتر باشد از يك حج مستحب يا نماز جعفر و يا ساختن پل يا مدرسه بزرگى .
2ـ در آنجا كه فرمايد: ((و ما ترددت فى شى ء... در هيچ چيز ترديد نكردم مانند ترديد در مـرگ مـؤ مـن ...)) كـه نـسـبـت تـرديـد بـه خـداى سـبـحـان احـتـيـاج بـه تـاءويـل دارد و در تاءويل آن وجوهى گفته اند يكى اينكه ممكن است ترديد اشاره بمحو و اثـبات در لوحشان باشد، زيرا اجل و زمان مرگش در يك زمان معينى در لوح نوشته شده ، و آن بـنـده دعـاى در تـاءخـيـر آن كند يا صدقه بدهد، و خداوند آنرا محو كرده و مرگش زا بـزمـان ديـگـرى انـدازد، پـس اين كار همانند كار شخص متردد است و بطور استعاره بر او ترديد اطلاق شده .
وجه ديگر اينكه مقصود از تردد در حديث برطرف كردن كراهتى است كه بنده از مرك دارد و رفع علاقه او از دنيا كه اين احتياج به پيش آوردن حالاتى از جانب پروردگار دارد كه يـكـسـره عـلاقـه او را از دنـيـا بـكـنـد و كـراهـتـش را از مـرك زائل كـنـد، مـانـنـد مرض . پيرى . زمينگيرى . فقر. و احتياج . بلاهاى ناگهانى و شديد و امثال اينها كه تديجا مرك را بر بنده خدا آسان كند و مشتاق آن گردد و در اين حديث از اين معنى تعبير به ترديد شده چون از جهت وصف با كار شخص متردد شبيه است .
3ـ در مـعنى جمله كه فرمايد: ((فاذا اءحببته كنت سمعه ... چون او را دوست داشتم گوش او گـردم كـه بـدان بـشـنـود...))كـه بـه ظـاهـر آن نـمـى شـود چـنـگ زد و نـيـاز بـه تـاءويـل دارد و بـرخـى از صـوفـيـه بـه ظـاهـر آن تـمـسـك كـرده و قـائل بـه اتـحـاد و حلول شده اند و از استعارات لطيفه كه در بواطن اين الفاظ است روى بـر تـافـتـه و بـه گـمـراهـى افـتـاده انـد و ديگران را نيز گمراه ساخته اند، با اينكه حـلول و اتـحـاد نزد تمام خردمندان محال است ، و چگونه ممكن است چيزى كه با تمام اشيائ در حقيقت و آثار متباين است متحد گردد، در صورتيكه اينان در كفر صريحى كه گفته اند از اتـحـاد و حـلول بـا خـصـوص عـارفان و محبين اكنفا نكرده اند، و خداى سبحان را با همه موجودات حتى سگان و خوكان و قاذورات متحد دانسته اند و پروردگار سبحان منزه است از ايـن گـفـتـار سـخيف كه هيچ خردمندى حتى قائلين به اين گفتار به اتحاد خودشان با اين مـوجـودات پست تن در ندهند و اتحاد بوجود ناتوان پستى چون خود را با آنها نپذيرند و خـود را بـرتـر از آن دانـنـد تـا چـه رسـد بـه آفـريـدگـار جـهـانـيـان ، و در تـاءويـل ايـن اخـبـار كـه بـر طـريـق استعاره و مجاز وارد شده و مانند آن در قرآن و حديث و سـخـنـان دانـشـمـنـدان عـرب بـسـيـار اسـت و جـوهـى گـفـتـه انـد: اول آنـكـه ايـنـگونه تعبيرات براى مبالغه در قرب بخدا است و بخاطر بيان تسلط محبت بر ظاهر و باطن و عيان و نهان بنده است ، پس مقصود، واللّه اعلم اينست كه چون بنده ام را دوسـت دارم او را بـمقام انس خود بكشم ، و داخل عالم قدس گردانم و انديشه اش را غرق در اسـرار مـلكوت كنم ، و حواسش را در تصرف نورانيت انوار جبروت در آورم ، پس قدمش در مـقـام قـرب ثـابت گردد، و گوشت و خونش بمحبت آميخته گردد تا آنجا كه يكسره از نفس خـود غـافـل گـردد، و اغـيـار از نـظـر او پراكنده شوند و من بمنزله گوش و چشمش شوم ، چـنـانـچـه در مـبـالغـه مـحـبـت بـيـن دو دوسـت گـويـنـد: تـو گـوش و چـشـم و دل منى ... دوم آنكه مقصود اين باشد كه بواسطه شدت محبت بحق تعالى و تخلق باخلاق خدا جلو علام از خود اراده و محبتى ندارد، و نشنود جز آنكه خدا خواهد، و نگاه نكند جز بآنچه خـدا دوسـت دارد... سـوم ايـنـكه خداوند سبحان در بدن انسان و قلب و روحش ‍ قواى ضعيفه بوديعت نهاده كه تمامى آنها در معرض زوال و فنا است ، پس اگر آنها را در پيروى هواى نفس و شهوات جسمانى صرف كرد دستخوش زوال گردد و جز حسرت و ندامت اثرى از آنها بجاى نماند، و اگر در اطاعت پروردگار و پيروى او بكار برد خداوند آنها را نيرو دهد و تـقـويـت كـنـد تـا آنـجـا كـه يـكـسـره كـامـل گـردد و ابـدى شـود و امـثـال مـرگ و كـرى و كـورى و گنگى در او نقصى نياورد، و چنان شود كه در قبر و قيامت نـيـز هـمـانـنـد اين عالم بشنود و ببيند و سخن گويد، چنانچه در حديث شريفه نبوى است : ((مـا قـلعـت بـاب خيبر بقوة جسمانية بل بقوة ربانيه )) و اين وجوه را شيخ بهائى قدس سره فرموده و ديگران از او نقل كرده اند.9- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبـِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنِ اسْتَذَلَّ مُؤْمِناً وَ اسْتَحْقَرَهُ لِقِلَّةِ ذَاتِ يَدِهِ وَ لِفَقْرِهِ شَهَرَهُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَى رُءُوسِ الْخَلَائِقِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 56 رواية :9
ترجمه :
حضرت صادق عليه السلام فرمود: هر كه مؤ منى را بخاطر ندارى و فقرش پست و كوچك شمارد، خداوند روز قيامت او را در برابر خلائق رسوا كند ( و بزشتى شهره سازد)


10- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ مُعَاوِيَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قـَالَ قـَالَ رَسـُولُ اللَّهِ ص لَقـَدْ أَسـْرَى رَبِّى بـِى فَأَوْحَى إِلَيَّ مِنْ وَرَاءِ الْحِجَابِ مَا أَوْحَى وَ شـَافـَهـَنـِي إِلَى أَنْ قـَالَ لِي يـَا مـُحـَمَّدُ مـَنْ أَذَلَّ لِى وَلِيـّاً فـَقَدْ أَرْصَدَنِى بِالْمُحَارَبَةِ وَ مَنْ حَارَبَنِى حَارَبْتُهُ قُلْتُ يَا رَبِّ وَ مَنْ وَلِيُّكَ هَذَا فَقَدْ عَلِمْتُ أَنَّ مَنْ حَارَبَكَ حَارَبْتَهُ قَالَ لِى ذَاكَ مَنْ أَخَذْتُ مِيثَاقَهُ لَكَ وَ لِوَصِيِّكَ وَ لِذُرِّيَّتِكُمَا بِالْوَلَايَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :56 رواية :10
ترجمه :
و از آن حـضـرت روايـت شده كه رسول خدا (ص ) فرمود: همانا پروردگار من مرا بآسمان بـالا بـرد، و از پـس پرده حجاب بمن وحى كرد آنچه كرد، و بى واسطه با من سخن گفت تا آنكه بمن فرمود: اى محمد هر كه دوستى از من خوار كند بجنگ با من كمين كرده ، و آنكه با من جنگ كند با او بجنگم ، گفتم : پروردگارا اين دوست تو كيست ؟ من دانستم كه هر كه با تو بجنگد تو با او بجنگى ؟ بمن فرمود: او آن كسى است كه من براى تو و وصيت و فرزندانت بولايت و دوستى از او پيمان گرفته ام .



توضيح :
مجلسى (ره ) گويد: مقصود از حجاب و پرده همان حجاب معنوى است كه امكان بنده خداو ممكن بـودن اوسـت كـه مـانـع از درك حـقـيـقت ربوبيت است ، و بعضى گفته اند: مقصود از حجاب فرشته است ، مقصود از ((مشافهه ))بدون وساطت فرشته است .11- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ مـُحـَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ مُعَلَّى بْنِ خُنَيْسٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَنِ اسْتَذَلَّ عَبْدِيَ الْمـُؤْمِنَ فَقَدْ بَارَزَنِي بِالْمُحَارَبَةِ وَ مَا تَرَدَّدْتُ فِى شَيْءٍ أَنَا فَاعِلُهُ كَتَرَدُّدِي فِي عَبْدِيَ الْمـُؤْمـِنِ إِنِّي أُحـِبُّ لِقـَاءَهُ فـَيـَكـْرَهُ الْمـَوْتَ فـَأَصـْرِفـُهُ عـَنـْهُ وَ إِنَّهُ لَيـَدْعـُونـِى فِى الْأَمْرِ فَأَسْتَجِيبُ لَهُ بِمَا هُوَ خَيْرٌ لَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :57 رواية :11
ترجمه :
و نـيـز از آنـحـضـرت روايـت شـده كـه رسـول خـدا (ص ) فـرمـود: خـداى عزوجل فرموده است : هر كه بنده مؤ من مرا خوار پندارد بجنگ آشكار با من برخاسته ، و من ترديد نكنم در كارى كه انجام دهم مانند تريديكه درباره بنده مؤ منم دارم ، زيرا من ديدار او را دوست دارم و او از مرگ كراهت دارد، پس من مرگ را از او بگردانم ، و بدرستيكه او مرا در كارى مى خواند و من برايش اجابت كنم بچيزى كه بهتر است براى او (از آنچه خواسته بود)



شــرح :
يـعنى در برابر دعايش آنچه بصلاح او است باو دهم و همين است معناى اجابت دعا نه اينكه عـطـاى خـداونـد مـطـابـق خـواسـتـه او باشد، زيرا هر چه خواهد براى خير خود خواهد منتهى گـاهى در تشخيص خطا مى كند و آخر كار مى فهمد كه آنچه خداوند باو داده خير بوده نه آنـچـه خـودش خـواسـتـه بـود. و مـعـنـاى آن جـمـله كه فرمايد: ((و من ترديد نكنم ...)) در ذيل حديث 8 گذشت مراجعه شود.

*باب كسيكه دنبال عيبجوئى و لغزش مؤ منان است*
بَابُ مَنْ طَلَبَ عَثَرَاتِ الْمُؤْمِنِينَ وَ عَوْرَاتِهِمْ
1- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيـَى عـَنْ أَحـْمـَدَ بـْنِ مـُحـَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ وَ الْفـَضـْلِ ابـْنـَيْ يـَزِيـدَ الْأَشـْعَرِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ وَ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَا أَقـْرَبُ مَا يَكُونُ الْعَبْدُ إِلَى الْكُفْرِ أَنْ يُوَاخِيَ الرَّجُلَ عَلَى الدِّينِ فَيُحْصِيَ عَلَيْهِ عَثَرَاتِهِ وَ زَلَّاتِهِ لِيُعَنِّفَهُ بِهَا يَوْماً مَا
اصول كافى جلد 4 صفحه :57 رواية :1
ترجمه :
حـضـرت بـاقـر و حـضرت صادق عليهما السلام فرمودند: نزديكتر چيزى كه بنده بكفر دارد اين است كه با مردى عقد برادرى در دين بسته باشد و لغزش ها و خطاهاى او را شمار كند كه روزى او را بآنها سرزنش كند.



2- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيـَى عـَنْ أَحـْمـَدَ بـْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سـَمـِعـْتُ أَبـَا عـَبـْدِ اللَّهِ ع يـَقـُولُ قـَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَا مَعْشَرَ مَنْ أَسْلَمَ بِلِسَانِهِ وَ لَمْ يُخْلِصِ الْإِيمَانَ إِلَى قَلْبِهِ لَا تَذُمُّوا الْمُسْلِمِينَ وَ لَا تَتَبَّعُوا عَوْرَاتِهِمْ فَإِنَّهُ مَنْ تَتَبَّعَ عـَوْرَاتـِهـِمْ تـَتـَبَّعَ اللَّهُ عـَوْرَتـَهُ وَ مـَنْ تـَتَبَّعَ اللَّهُ تَعَالَى عَوْرَتَهُ يَفْضَحْهُ وَ لَوْ فِى بَيْتِهِ عَنْهُ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ أَبِي الْجَارُودِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع مِثْلَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :57 رواية :2
ترجمه :
حضرت صادق عليه السلام فرمود: رسول خـدا(ص ) فـرمـوده اسـت : اى گـروهـيـكـه بـزبـان اسـلام آورده و بدلش ايمان نرسيده (و پـيـوسـت نشده ) مسلمانان را نكوهش نكنيد، و از عيوب آنان جستجو نكنيد، زيرا هر كه عيوب آنـهـا را جـسـتـجـو كـنـد، خـداونـد عـيـوب او را دنـبـال كـنـد، و هـر كـه خـداونـد عـيـبـش را دنبال كند رسوايش كند گر چه در خانه اش ‍ باشد.
و از حضرت باقر عليه السلام مانند اين حديث روايت شده است .


3- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بـُكـَيـْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ إِنَّ أَقْرَبَ مَا يَكُونُ الْعَبْدُ إِلَى الْكُفْرِ أَنْ يُوَاخِيَ الرَّجُلُ الرَّجُلَ عَلَى الدِّينِ فَيُحْصِيَ عَلَيْهِ عَثَرَاتِهِ وَ زَلَّاتِهِ لِيُعَنِّفَهُ بِهَا يَوْماً مَا
اصول كافى جلد 4 صفحه :58 رواية :3
ترجمه :
و نيز از آن حضرت باقر (عليه السلام ) (مانند حديث 1) روايت شده است .




4- عـَنـْهُ عـَنِ الْحـَجَّالِ عـَنْ عـَاصـِمِ بـْنِ حـُمَيْدٍ عَنْ أَبِى بَصِيرٍ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسـُولُ اللَّهِ ص يـَا مـَعـْشـَرَ مَنْ أَسْلَمَ بِلِسَانِهِ وَ لَمْ يُسْلِمْ بِقَلْبِهِ لَا تَتَبَّعُوا عَثَرَاتِ الْمـُسـْلِمـِينَ فَإِنَّهُ مَنْ تَتَبَّعَ عَثَرَاتِ الْمُسْلِمِينَ تَتَبَّعَ اللَّهُ عَثْرَتَهُ وَ مَنْ تَتَبَّعَ اللَّهُ عَثْرَتَهُ يَفْضَحْهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :58 رواية :4
ترجمه :
و نيز از آن حضرت از رسول خدا (صلى الله وآله وسلم ) (مانند حديث 2)روايت شده است .




5- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ أَوِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَا تَطْلُبُوا عَثَرَاتِ الْمُؤْمِنِينَ فَإِنَّ مَنْ تَتَبَّعَ عَثَرَاتِ أَخِيهِ تَتَبَّعَ اللَّهُ عَثَرَاتِهِ وَ مَنْ تَتَبَّعَ اللَّهُ عَثَرَاتِهِ يَفْضَحْهُ وَ لَوْ فِى جَوْفِ بَيْتِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 58 رواية :5
ترجمه :
و از حـضـرت صادق (عليه السلام ) از رسول خدا (صلى الله وآله وسلم ) حديث شده است كـه فـرمـود: لغزشهاى مؤ منين را جستجو نكنيد، زيرا هر كه لغزشهاى برادرش را جستجو كـنـد، خـداونـد لغـزشـهـايـش را دنـبـال كـنـد، و هـر كـه را خـداونـد لغـزشـهـايـش را دنبال كند رسوايش سازد گر چه در درون خانه اش باشد.


6- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عـَنْ أَبـِى جـَعْفَرٍ ع قَالَ أَقْرَبُ مَا يَكُونُ الْعَبْدُ إِلَى الْكُفْرِ أَنْ يُوَاخِيَ الرَّجُلُ الرَّجُلَ عَلَى الدِّينِ فَيُحْصِيَ عَلَيْهِ زَلَّاتِهِ لِيُعَيِّرَهُ بِهَا يَوْماً مَا
اصول كافى جلد 4 صفحه :58 رواية :6
ترجمه :
و از حضرت باقر(عليه السلام ) (مانند حديث 1) روايت شده است .




7- عَنْهُ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ أَبْعَدُ مَا يَكُونُ الْعَبْدُ مِنَ اللَّهِ أَنْ يَكُونَ الرَّجُلُ يُوَاخِيَ الرَّجُلَ وَ هُوَ يَحْفَظُ عَلَيْهِ زَلَّاتِهِ لِيُعَيِّرَهُ بِهَا يَوْماً مَا
اصول كافى جلد 4 صفحه :58 رواية :7
ترجمه :
حضرت صادق (عليه السلام ) فرمود: دورترين بنده از خدا آن است كه با مردى برادرى كند و لغزشهاى او را بر او نگهدارى كند كه روزى بر آنها سرزنشش كند.



*باب سرزنش*
بَابُ التَّعْيِيرِ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ أَنَّبَ مُؤْمِناً أَنَّبَهُ اللَّهُ فِى الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :59 رواية :1
ترجمه :
حـضـرت صـادق (عـليه السلام ) فرمود: هر كه مؤ منى را سرزنش كند، خدا او را در دنيا و آخرت سرزنش ‍ كند.


2- عـَنـْهُ عـَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِى عُمَيْرٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِى عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ قـَالَ رَسـُولُ اللَّهِ ص مـَنْ أَذَاعَ فـَاحـِشَةً كَانَ كَمُبْتَدِئِهَا وَ مَنْ عَيَّرَ مُؤْمِناً بِشَيْءٍ لَمْ يَمُتْ حَتَّى يَرْكَبَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :59 رواية :2
ترجمه :
حـضـرت صـادق عليه السلام فرمود: رسول خدا صلى الله و آله و سلم فرموده است : هر كـه كـار زشـتـى را فـاش كـنـد چون كسى است كه آن را انجام داده ، و هر كه مؤ منى را به چيزى سرزنش كند نميرد تا مرتكب آن شود.


3- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ عَيَّرَ مُؤْمِناً بِذَنْبٍ لَمْ يَمُتْ حَتَّى يَرْكَبَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :59 رواية :3
ترجمه :
حـضـرت صـادق عـليه السلام فرمود: هر كه مؤ منى را به گناهى سرزنش كند نميرد تا آنرا مرتكب گردد.


4- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ حُسَيْنِ بْنِ عُمَرَ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ لَقِيَ أَخَاهُ بِمَا يُؤَنِّبُهُ أَنَّبَهُ اللَّهُ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ و
اصول كافى جلد 4 صفحه :59 رواية :4
ترجمه :
نـيـز آن حـضـرت عـليـه السـلام فـرمـود: هـر كـه مـؤ منى را ديدار كند به چيزى كه او را سرزنش كند، خداوند او را در دنيا و آخرت سرزنش كند.



*باب غيب و بهتان*
بَابُ الْغِيبَةِ وَ الْبَهْتِ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قـَالَ رَسـُولُ اللَّهِ ص الْغـِيـبـَةُ أَسْرَعُ فِى دِينِ الرَّجُلِ الْمُسْلِمِ مِنَ الْأَكِلَةِ فِى جَوْفِهِ قَالَ وَ قـَالَ رَسـُولُ اللَّهِ ص الْجـُلُوسُ فـِى الْمـَسْجِدِ انْتِظَارَ الصَّلَاةِ عِبَادَةٌ مَا لَمْ يُحْدِثْ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا يُحْدِثُ قَالَ الِاغْتِيَابَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :59 رواية :1
ترجمه :
حـضـرت صـادق (عـليـه السـلام ) فـرمـود: كـه رسـول خـدا صلى الله و آله و سلم غيب در (نابودى ) دين مرد مسلمان زودتر كارگر شود از بيمارى خوره در درون او.
فـرمـود: و نـيز آن حضرت صلى الله عليه و آله فرموده است : نشستن در مسجد به انتظار نـمـاز عـبـادت اسـت تـا حـدثـى از او سـرزنـد عـرض شـد: اى رسول خدا حدص چيست ؟ فرمود: غيبت كردن است .



شــرح :
غـيـبت در لغت به معناى اغتباب است و آن ياد كردن انسان است ديگرى را به چيزى كه در آن بدى اوست ، جوهرى در صحاح گويد: آن است كه پشت سرشخصى عفيف سخنى گويد كه اگـر بـه شـنـود غـمناكش كند، پس اگر راست باشد غيبت است ، و اگر دروغ باشد بهتان است )) و اما در عرف شرع مجلسى (ره ) و ديگران گفته اند: غيبت در نظر شرع ياد كردن شـخـص مـعـين يا آنكه در حكم معين است (ماننداينكه بگويد: يكى از دو قاضى اين شهر) در نـبـودن او و در حـال غـيبتش به چيزى كه در او هست و بد دارد نسبت دادن زبان باشد يا به اشـاره يـا بـكـنـايـه ، گوشه زند يا تصريح كند. و غيبت از گناهان كبيره و بزرگ است چنانچه شيخ (ره ) در متاجر گويد نهايت ظاهر اخبار حرمت آن را مخصوص به مؤ من فرموده ، و البـتـه بـايـد دانـست كه در موارد زيادى غيبت را جايز دانسته اند. و از حرمت آن استثناء شـده اسـت كـه بـراى اطـلاع بـيـشـتـر خـوانـنـدگـان مـحـتـرم بـكـتـاب مـتـاجـر شـيـخ و مرآة العقول مجلسى عليهما الرحمة و غير آنها مراجعه كنند.2- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبـِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قـَالَ مـَنْ قـَالَ فِي مُؤْمِنٍ مَا رَأَتْهُ عَيْنَاهُ وَ سَمِعَتْهُ أُذُنَاهُ فَهُوَ مِنَ الَّذِينَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشِيعَ الْف احِشَةُ فِى الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذ ابٌ أَلِيمٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه :60 رواية :2
ترجمه :
امـام صـادق عـليـه السـلام فـرمود: هر كه درباره مؤ منى بگويد آنچه دو چشمش ديده و دو گـوشـش شـنـيـده پس او از كسانى است كه خداى عزوجل درباره آنها فرموده : همانا آنانكه دوست دارند فراوان (يافاش ) شود فحشاء درباره آنان كه ايمان آورده اند، ايشان را است عذابى دردناك ، (سوره نور آيه 18)



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: مـقـصـود ايـن اسـت كـه مـورد آيـه تـنـهـا بـهـتـان نـيـسـت بـلكـه شامل حقى هم كه ديده و شنيده است ميشود.3- الْحـُسـَيـْنُ بـْنُ مـُحـَمَّدٍ عـَنْ مـُعـَلَّى بـْنِ مـُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْوَشَّاءِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ سـِرْحـَانَ قـَالَ سـَأَلْتُ أَبـَا عـَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْغِيبَةِ قَالَ هُوَ أَنْ تَقُولَ لِأَخِيكَ فِى دِينِهِ مَا لَمْ يَفْعَلْ وَ تَبُثَّ عَلَيْهِ أَمْراً قَدْ سَتَرَهُ اللَّهُ عَلَيْهِ لَمْ يُقَمْ عَلَيْهِ فِيهِ حَدٌّ
اصول كافى جلد 4 صفحه :60 رواية :3
ترجمه :
داود بـن سـرحـان گـويد: از امام صادق عليه السلام از غيبت پرسيدم (كه چيست ؟) فرمود: اين است كه درباره برادرت در دين او بگويى چيزيرا كه نكرده است ، و بزبان او منتشر كنى چيزيرا كه خداوند بر او پوشانيده بود و حدى درباره آن اقامه نكرده بود.



شــرح :
در كـلام حـضـرت كـه فـرمـود: ((بـرادرت در ديـن او... )) دو احـتـمـال مى رود، يكى آنكه مقصود برادر دينى باشد كه در اين صورت فهميده شود: كه غـيـبـت كـافـر و مـخـالف جـايـز اسـت ، و ديـگـر آنـكـه جـمـله مـتـعـلق بـه ((تـقول )) باشد كه معنا چنين شود كه ((بگويى درباره دين او چيزى را كه نكرده است )) بـنـسـبـت دادن كـفـر و يـا مـعـصـيـتـى بـاو، و هـر دو احـتـمـال را مـجـلسـى (ره ) ذكـر كـرده اسـت و سـپـس گـويـد: ايـن حـديـث دلالت كند كه غيبت شـامـل بـهـتـان نـيز مى شود و اين اصطلاح ديگرى است براى غيبت . سپس وجهى ذكر كرده براى اينكه مقصود همان غيبت اصطلاحى باشد و معناى تازه نباشد.4- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنْ حَفْصِ بـْنِ عـُمـَرَ عـَنْ أَبـِى عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ سـُئِلَ النَّبـِيُّ ص ‍ مـَا كـَفَّارَةُ الِاغـْتـِيـَابِ قـَالَ تَسْتَغْفِرُ اللَّهَ لِمَنِ اغْتَبْتَهُ كُلَّمَا ذَكَرْتَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :61 رواية :4
ترجمه :
از امـام صـادق عـليـه السـلام حـديـث شـده كـه فـرمـود: از پـيـغمبر صلى الله عليه و آله پرسيدند: كفاره غيبت چيست ؟ فرمود: از خداوند طلب آمرزش كنى براى آنكه غيبتش كردى هر زمان بيادش افتادى .



شــرح :
- از اين حديث استفاده شود كه در كفاره غيبت استحلال (و حلاليت طلبيدن ) واجب نيست چنانچه جـمـاعـتـى نـيـز واجـب نـدانـسـتـه انـد، و در مـقـابـل جـمـع زيـادى واجـب دانـسـته اند، و جمعى تـفـصـيـل داده انـد مـيـانـه آنـمـوردى كـه غـيـبـت بـگـوش او رسـيـده بـاشـد كـه : ايـنـجـا اسـتـحـلال واجـب اسـت ، و آنجائيكه بگوشش نرسيده باشد كه واجب نيست و استغفار كافى اسـت مـجـلسـى (ره ) گـويـد: مـمـكـن اسـت ايـن خـبـر را نـيـز حـمـل بـر ايـن صـورت دوم كـرد و بـديـنـوسـيـله ميان تمامى اخبار در باب غيبت جمع كرد و توافق كرد.5- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيـَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مَالِكِ بْنِ عـَطـِيَّةَ عـَنِ ابْنِ أَبِى يَعْفُورٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ بَهَتَ مُؤْمِناً أَوْ مُؤْمِنَةً بِمَا لَيْسَ فـِيـهِ بـَعـَثـَهُ اللَّهُ فـِى طـِيـنـَةِ خـَبَالٍ حَتَّى يَخْرُجَ مِمَّا قَالَ قُلْتُ وَ مَا طِينَةُ الْخَبَالِ قَالَ صَدِيدٌ يَخْرُجُ مِنْ فُرُوجِ المُومِسَاتِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :61 رواية :5
ترجمه :
ابـن ابى يعفور از امام صادق عليه السلام حديث كند كه فرمود: هر كه بمرد مؤ من يا زن مـؤ مـنـه بـهـتـان زنـد بـآنـچـه در او نـيـسـت ، خـداونـد او را در طـيـنـت خبال برانگيزد و نگهدارد تا از آنچه گفته بيرون آيد، گويد: من عرض كردم : طينت چيست ؟ فرمود: چركى است كه از فرج زنان بدكاره بيرون آيد.



شــرح :
معناى كلام حضرت كه فرمود: ((تا از آنچه گفته بيرون آيد)) ممكن است كنايه از دوام و خـلود بـاشـد زيـرا اثـبـات آن بـر او مـمـكـن نـيـسـت چـونـكـه بـهـتـان زده ، و مـحـتـمـل اسـت مـقصود پاك شدن از چركى گناه بوسيله آتش باشد، و طيبى در شرح مشكوة گـفـتـه اسـت : يـعـنـى تـوبـه كـنـد يا پاك شود، و مجلسى (ره ) فرمايد: شايد مقصودش توبه در دنيا باشد لكن بعيد است .6- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَبَانٍ عَنْ رَجُلٍ لَا نَعْلَمُهُ إِلَّا يـَحـْيـَى الْأَزْرَقَ قـَالَ قـَالَ لِى أَبـُو الْحـَسـَنِ ص مـَنْ ذَكَرَ رَجُلًا مِنْ خَلْفِهِ بِمَا هُوَ فِيهِ مِمَّا عَرَفَهُ النَّاسُ لَمْ يَغْتَبْهُ وَ مَنْ ذَكَرَهُ مِنْ خَلْفِهِ بِمَا هُوَ فِيهِ مِمَّا لَا يَعْرِفُهُ النَّاسُ اغْتَابَهُ وَ مَنْ ذَكَرَهُ بِمَا لَيْسَ فِيهِ فَقَدْ بَهَتَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :61 رواية :6
ترجمه :
از يحيى ازرق حديث شده كه گفت : حضرت ابوالحسن (موسى بن جعفر) عليه السلام بمن فرمود: هر كه پشت سر مردى چيزى را گويد كه در اوست و مردم ميدانند كه آنچيز در اوست غـيبت كرده او را نكرده ، و هر كه پشت سر كسى چيزيرا گويد كه در اوست ولى مردم نمى دانـنـد غـيـبـتش كرده ، و هر كه پشت سر كسى چيزى گويد كه در او نيست به او بهتان زده است .


7- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَيَابَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ الْغِيبَةُ أَنْ تَقُولَ فِى أَخِيكَ مَا سَتَرَهُ اللَّهُ عـَلَيـْهِ وَ أَمَّا الْأَمـْرُ الظَّاهـِرُ فـِيـهِ مِثْلُ الْحِدَّةِ وَ الْعَجَلَةِ فَلَا وَ الْبُهْتَانُ أَنْ تَقُولَ فِيهِ مَا لَيْسَ فِيهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :62 رواية :7
ترجمه :
عـبـدالرحـمـن بـن سـيـابـه گـويـد: شنيدم امام صادق عليه السلام مى فرمود: غيبت آنستكه درباره برادرت بگوئى چيزى را كه خدا بر او پوشانده است ، و اما چيزى را كه در وجود او آشـكـار و ظـاهـر اسـت مـثل تندخوئى و شتابزدگى (گفتن آن ) غيبت نيست ، بهتان آنستكه درباره اش بگوئى چيزيكه در او نيست .



*باب داستان سرائى بر ضرر مؤ من*
بَابُ الرِّوَايَةِ عَلَى الْمُؤْمِنِ
1- مـُحـَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قـَالَ قـَالَ لِى أَبـُو عـَبـْدِ اللَّهِ ع مَنْ رَوَى عَلَى مُؤْمِنٍ رِوَايَةً يُرِيدُ بِهَا شَيْنَهُ وَ هَدْمَ مُرُوءَتِهِ لِيـَسـْقـُطَ مـِنْ أَعـْيـُنِ النَّاسِ أَخـْرَجـَهُ اللَّهُ مـِنْ وَلَايـَتِهِ إِلَى وَلَايَةِ الشَّيْطَانِ فَلَا يَقْبَلُهُ الشَّيْطَانُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :62 رواية :1
ترجمه :
مـفـضـل بـن عـمـر گـويـد: امـام صـادق عـليـه السلام به من فرمود: هر كه بر ضرر مؤ من داستانى بگويد و قصدش عيب او و ريختن آبرويش باشد كه از چشم مردم بيفتد خداوند او را از دوستى خود بدوستى شيطان براند و شيطان هم او را نپذيرد.


2- عـَنـْهُ عـَنْ أَحـْمـَدَ عـَنِ الْحـَسـَنِ بـْنِ مـَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ قُلْتُ لَهُ عَوْرَةُ الْمـُؤْمـِنِ عـَلَى الْمُؤْمِنِ حَرَامٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ تَعْنِى سُفْلَيْهِ قَالَ لَيْسَ حَيْثُ تَذْهَبُ إِنَّمَا هِيَ إِذَاعَةُ سِرِّهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :62 رواية :2
ترجمه :
عـبـد اللّه بـن سـنـان گـويـد: بـآن حـضـرت عـرض كردم : عورت مؤ من بر مؤ من حرامست ؟ فـرمود: آرى ، عرض كردم : مقصود شما دو عضو پائين تنه اوست ؟ فرمود: آنچه كه فهم تو بدان رفته است نيست همانا عورت مؤ من فاش كردن سّر اوست .


3- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُخْتَارٍ عَنْ زَيْدٍ عَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع فـِيـمـَا جـَاءَ فـِى الْحـَدِيـثِ عـَوْرَةُ الْمُؤْمِنِ عَلَى الْمُؤْمِنِ حَرَامٌ قَالَ مَا هُوَ أَنْ يَنْكَشِفَ فَتَرَى مِنْهُ شَيْئاً إِنَّمَا هُوَ أَنْ تَرْوِيَ عَلَيْهِ أَوْ تَعِيبَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :63 رواية :3
ترجمه :
از زيد روايت شده است كه امام صادق عليه السلام درباره اينكه در حديث آمده : ((عورت مؤ مـن بر مؤ من حرام است )) فرمود: اين نيست كه مؤ من برهنه شود و تو از او چيزى ببينى ؟ هـمـانـا مـقـصـود اين است كه بضرر او داستانى بگوئى يا او را غيبت كنى (و نسبت عيب باو دهى ).



*باب شماتت و شادكامى بگرفتارى مؤ من*
بَابُ الشَّمَاتَةِ
1- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ إِبـْرَاهـِيـمَ بـْنِ مـُحـَمَّدٍ الْأَشـْعَرِيِّ عَنْ أَبَانِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِكِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ لَا تـُبـْدِي الشَّمـَاتـَةَ لِأَخِيكَ فَيَرْحَمَهُ اللَّهُ وَ يُصَيِّرَهَا بِكَ وَ قَالَ مَنْ شَمِتَ بِمُصِيبَةٍ نَزَلَتْ بِأَخِيهِ لَمْ يَخْرُجْ مِنَ الدُّنْيَا حَتَّى يُفْتَتَنَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :63 رواية :1
ترجمه :
ابـان بـن عـبـد المـلك از امـام صـادق (عـليـه السـلام ) حـديث كند كه آن حضرت فرمود: در گرفتارى برادر (دينى ) خود اظهار شادى و شماتت مكن تا (در نتيجه ) خداوند باو ترحم كـنـد و آن گـرفـتـارى را بـه سوى تو بگرداند.هر كس به مصيبتى كه ببرادر (دينيش ) رسيده شادكام شود از دنيا نرود تا خودش گرفتار آن شود.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ايـنكه در اين حديث از اظهار شادى و شماتت نهى شده براى اينكه بسا شادى در دل دشمن بى اختيار بيايد، و تكليف عامه مردم بر خلاف آن حرج (و دشوار) است و با شريعت سهلة منافات دارد.
*باب دشنام گوئى*
بَابُ السِّبَابِ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص سِبَابُ الْمُؤْمِنِ كَالْمُشْرِفِ عَلَى الْهَلَكَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :63 رواية :1
ترجمه :
از امام صادق عليه السلام روايت شده كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: دشنام گوى مؤ من مانند كسى است كه در پرتگاه هلاكت است .



شــرح :
در لفـظ ((سـبـاب )) و ((مـشـرف )) مـجـلسـى (ره ) دو احـتـمـال ذكـر كـرده يـكى ((سباب )) بكسر سين كه مصدر و بمعناى دشنام گوئى است و ((مـشـرف )) بـكـسـر راء كه اسم فاعل و بمعناى كسيكه در پرتگاه هلاكت قرار گيرد، و ديـگرى ((سباب )) بفتح سين و تشديد باء كه صيغه مبالغه و بمعناى بسيار دشنامگو و ((مـشـرف )) بـفـتـح راء كه مصدر ميمى و به معناى پرت شدن است . سپس درباره خود دشنام گويد: دشنام بحسب لغت شامل قذف يعنى نسبت بزنا و زنازادگى هم ميشود، و بعيد نيست بيشتر اين اخبار نيز شامل آن گردد، ولى در اصطلاح فقهاء آنستكه قذف نباشد مانند ايـنـكـه بـگـويـد: اى شـرابـخـوار، اى مـلعـون ، اى سـگ ، اى خـوك ،... و امثال اينها كه متضمن استخفاف و توهين باشد.2- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ بـْنِ أَيُّوبَ عـَنْ عـَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ أَبِى بَصِيرٍ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص سِبَابُ الْمُؤْمِنِ فُسُوقٌ وَ قِتَالُهُ كُفْرٌ وَ أَكْلُ لَحْمِهِ مَعْصِيَةٌ وَ حُرْمَةُ مَالِهِ كَحُرْمَةِ دَمِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :64 رواية :2
ترجمه :
امـام بـاقـر (عـليـه السـلام ) فـرمـود: كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است : دشنامگويى بمؤ من نافرمانى است ، و جنگيدن با او كفر است ، و خوردن گوشش (بوسيله غيبت ) گناه است ، و احترام مال مؤ من مانند احترام خون اوست .



شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: مقصود از كفر در جنگيدن با مؤ من كفرى است كه بمرتكب كبيره اطلاق شـود، يـا كـفـر واقـعـى اسـت در صـورتـى كـه آنـرا حـلال شـمـارد، و گـفته شده : گويا از باب اينكه جنگيدن از اسباب كفر است بطور مجاز كفر ناميده شده يا مقصود كفران نعمت الفت بين مسلمانان است كه خداوند قرار داده است .3- عـَنـْهُ عـَنِ الْحـَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِى بَصِيرٍ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع قـَالَ إِنَّ رَجـُلًا مِنْ بَنِى تَمِيمٍ أَتَى النَّبِيَّ ص فَقَالَ أَوْصِنِي فَكَانَ فِيمَا أَوْصَاهُ أَنْ قَالَ لَا تَسُبُّوا النَّاسَ فَتَكْتَسِبُوا الْعَدَاوَةَ بَيْنَهُمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 64 رواية :3
ترجمه :
حـضرت باقر (عليه السلام ) مردى از قبيله بنى تميم نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمـده عـرض كـرد: بـمـن سـفـارشـى (و وصـيتى ) بفرما، پس در آنچه حضرت باو سفارش فـرمـود ايـن بـود كه : بمردم دشنام مدهيد تا (در نتيجه ) كسب عداوت (و دشمنى ) ميان آنها كنيد.

4- ابـْنُ مـَحـْبـُوبٍ عـَنْ عـَبـْدِ الرَّحـْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِى الْحَسَنِ مُوسَى ع فِى رَجُلَيْنِ يـَتـَسـَابَّانِ قـَالَ الْبـَادِى مـِنـْهـُمـَا أَظـْلَمُ وَ وِزْرُهُ وَ وِزْرُ صـَاحـِبـِهِ عَلَيْهِ مَا لَمْ يَعْتَذِرْ إِلَى الْمَظْلُومِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :64 رواية :4
ترجمه :
عـبـد الرحـمـن بن حجاج از حضرت موسى بن جعفر (عليه السلام ) حديث كند كه درباره دو مـرديكه بهم دشنام دهند فرمود: آنكه آغاز بدشنام كرد ستمكارتر است ، و گناه او و گناه رفيقش بگردن اوست تا زمانيكه از ستمكشيده (و مظلوم ) معذرت نخواسته .


5- أَبـُو عـَلِيٍّ الْأَشـْعـَرِيُّ عـَنْ مـُحَمَّدِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جـَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ مَا شَهِدَ رَجُلٌ عَلَى رَجُلٍ بِكُفْرٍ قَطُّ إِلَّا بَاءَ بِهِ أَحَدُهُمَا إِنْ كَانَ شـَهـِدَ بـِهِ عـَلَى كـَافـِرٍ صـَدَقَ وَ إِنْ كـَانَ مـُؤْمِناً رَجَعَ الْكُفْرُ عَلَيْهِ فَإِيَّاكُمْ وَ الطَّعْنَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :64 رواية :5
ترجمه :
حـضـرت بـاقـر عـليـه السـلام فـرمـود: هـيـچـگـاه مـردى بـكـفـر مـرد ديـگـر گـواهى ندهد (مثل اينكه بگويد: تو كافرى ، يا بگويد، اى كافر) جز اينكه از آندو بر گردد، اگر بـكفر كافرى گواهى داده (يعنى طرفش واقعاكافر بوده ) كه راست گفته ، و اگر مؤ من است كفر بخودش بر گردد، پس مبادا به مومنى طعن زنيد.


6- الْحـَسـَنُ بـْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْوَشَّاءِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حـَمـْزَةَ عـَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ إِنَّ اللَّعْنَةَ إِذَا خَرَجَتْ مِنْ فِى صَاحِبِهَا تَرَدَّدَتْ فَإِنْ وَجَدَتْ مَسَاغاً وَ إِلَّا رَجَعَتْ عَلَى صَاحِبِهَا
اصول كافى جلد 4 صفحه :65 رواية :6
ترجمه :
على بن حمزة گويد: از حضرت باقر يا حضرت صادق عليهما السلام شنيدم كه فرمود: هـمـيـن كه لعنت از دهان كسى بيرون آمد (در هو) مردد ماند، پس اگر جائى پيدا كرد (كه در آن قرار گيرد) برود. وگرنه بصاحب خود( يعنى گوينده ) بر گردد.


7- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عُقْبَةَ عـَنْ عـَبـْدِ اللَّهِ بـْنِ سـِنـَانٍ عـَنْ أَبـِى حـَمـْزَةَ الثُّمـَالِيِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع يَقُولُ إِنَّ اللَّعـْنـَةَ إِذَا خـَرَجَتْ مِنْ فِي صَاحِبِهَا تَرَدَّدَتْ بَيْنَهُمَا فَإِنْ وَجَدَتْ مَسَاغاً وَ إِلَّا رَجَعَتْ عَلَى صَاحِبِهَا
اصول كافى جلد 4 صفحه :65 رواية :7
ترجمه :
ابـوحـمـزه ثـمـالى گويد: شنيدم حضرت باقر (عليه السلام ) مى فرمود: (و مانند حديث گذشته را روايت كرده است ).



8- أَبـُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَّانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبـِي حـَمـْزَةَ قـَالَ سـَمـِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِذَا قَالَ الرَّجُلُ لِأَخِيهِ الْمُؤْمِنِ أُفٍّ خَرَجَ مِنْ وَلَايـَتِهِ وَ إِذَا قَالَ أَنْتَ عَدُوِّى كَفَرَ أَحَدُهُمَا وَ لَا يَقْبَلُ اللَّهُ مِنْ مُؤْمِنٍ عَمَلًا وَ هُوَ مُضْمِرٌ عَلَى أَخِيهِ الْمُؤْمِنِ سُوءاً
اصول كافى جلد 4 صفحه :65 رواية :8
ترجمه :
و نـيـز ابـوحـمزه گويد: شنيدم امام صادق عليه السلام مى فرمود: هنگاميكه مردى ببرادر مـومـن خـود بگويد ((اف ))از پيوند (دينى ) با او بيرون رفته ، و هرگاه باو بگويد: تـو دشـمـن مـنـى ، يـكى از آندو كافر شده اند، و خداوند از هر مومنى كه نيت بد نسبت به برادر مومنش در دل دارد هيچ عملى را نپذيريد.


9- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيـَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ رِبْعِيٍّ عَنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ مَا مِنْ إِنْسَانٍ يَطْعُنُ فِى عَيْنِ مُؤْمِنٍ إِلَّا مَاتَ بِشَرِّ مِيتَةٍ وَ كَانَ قَمِناً أَنْ لَا يَرْجِعَ إِلَى خَيْرٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه :65 رواية :9
ترجمه :
حـضرت باقر (عليه السلام ) فرمود: هيچ انسانى در چشم مومنى (يعنى روبرو) باو طعن نزند جز اينكه ببدترين مرگها بميرد، و سزاوار است كه بخير (و سعادت ) باز نگردد.



*باب تهمت و بد گمانى*
بَابُ التُّهَمَةِ وَ سُوءِ الظَّنِّ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبـِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُمَرَ الْيَمَانِيِّ عَنْ أَبـِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا اتَّهَمَ الْمُؤْمِنُ أَخَاهُ انْمَاثَ الْإِيمَانُ مِنْ قَلْبِهِ كَمَا يَنْمَاثُ الْمِلْحُ فِى الْمَاءِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 66 رواية :1
ترجمه :
امـام صـادق عـليـه السـلام فـرمـود: هـمينكه مؤ من برادر (دينى ) خود را تهمت زند ايمان از دلش زدوده شود، چون نمك در آب .


2- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ حَازِمٍ عـَنْ حـُسـَيْنِ بْنِ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ مَنِ اتَّهَمَ أَخَاهُ فـِى دِيـنـِهِ فـَلَا حـُرْمـَةَ بـَيـْنـَهُمَا وَ مَنْ عَامَلَ أَخَاهُ بِمِثْلِ مَا عَامَلَ بِهِ النَّاسَ فَهُوَ بَرِى ءٌ مِمَّا يَنْتَحِلُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 66 رواية :2
ترجمه :
عـمر بن يزيد از پدرش حديث كند كه گفت : شنيدم امام صادق عليه السلام مى فرمود: هر كس برادر دينى خود را تهمت زند، احترامى ميان آندو بجا نماند، و هر كه با برادر (دينى ) خـود مـانـند ساير مردم معامله كند او از آنچه خود را بدان بسته (يعنى مذهب حقه ) بيزار و بركنار شده است .


3- عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمـُؤْمـِنـِيـنَ ع فـِى كَلَامٍ لَهُ ضَعْ أَمْرَ أَخِيكَ عَلَى أَحْسَنِهِ حَتَّى يَأْتِيَكَ مَا يَغْلِبُكَ مِنْهُ وَ لَا تَظُنَّنَّ بِكَلِمَةٍ خَرَجَتْ مِنْ أَخِيكَ سُوءاً وَ أَنْتَ تَجِدُ لَهَا فِى الْخَيْرِ مَحْمِلًا
اصول كافى جلد 4 صفحه : 66 رواية :3
ترجمه :
امـام صـادق عـليـه السـلام روايـت شـده كـه امـيـرالمـؤ منين عليه السلام در ضمن سخنى از (سخنان ) خود فرمود: هر كار (ى كه از) برادر دينى خود (سرزند آن ) را ببهترين وجه آن حـمـل كـن ، تـا كـارى كـنـد كـه راه تـوجـيـه را بر تو ببندد، و هيچگاه بسخنيكه از (دهان ) بـرادرت بـيـرون آيـد گـمـان بـد مـبـر، در صـورتـيـكـه بـراى آن سـخـن محمل خوبى مييابى .



شــرح :
مـقـصـود ايـن اسـتـكـه هر گفتارى يا كردارى از برادر دينى سرزند كه داراى دو وجه است يـكـى نـيـك و يـكـى بـد، بـايـد تـا آنـجـا كـه مـقـدور انـسـان اسـت آنـرا حـمـل بـر وجـه نيك كند گر چه احتمال طرف ديگر را هم بدهد و تجسس و وارسى كردن هم جـايـز نـيـسـت و خـداونـد از آن نـهـى فـرمـوده ، مـگـر آنـكـه راهـى بـر حمل وجه نيك بدست نياورى يا آنرا بر تو ببندد.
*باب كسيكه براى برادر دينى خود خير انديشى نكند*
بَابُ مَنْ لَمْ يُنَاصِحْ أَخَاهُ الْمُؤْمِنَ
1- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ أَبِي حَفْصٍ الْأَعـْشَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ سَعَى فِى حَاجَةٍ لِأَخِيهِ فَلَمْ يَنْصَحْهُ فَقَدْ خَانَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 67 رواية :1
ترجمه :
ابـو حـفص اعشى گويد: شنيدم از امام صادق عليه السلام كه مى فرمود: رسولخدا صلى الله عـليـه وآله فـرمـود: هـر كه دنبال انجام حاجت برادر دينى خود رود ولى خير انديشى براى او نكند بخدا و رسولش خيانت كرده است .



شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: يعنى تلاش براى قضاء حاجت او نكند، و اهميت بآن ندهد.2- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ أَحـْمـَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ سـَمـِعـْتُ أَبـَا عـَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ أَيُّمَا مُؤْمِنٍ مَشَى فِى حَاجَةِ أَخِيهِ فَلَمْ يُنَاصِحْهُ فَقَدْ خَانَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 67 رواية :2
ترجمه :
سـمـاعـة گـويـد: شـنـديـدم امـام صـادق عـليـه السـلام مـى فـرمـود: هـر مـؤ مـنـى كـه دنـبـال حـاجـت بـرادر (دينى ) خود رود و براى او خير انديشى نكند بخدا و رسولش خيانت كرده .


3- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ وَ أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَّانَ جَمِيعاً عَنْ إِدْرِيسَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُصَبِّحِ بْنِ هِلْقَامَ قَالَ أَخْبَرَنَا أَبُو بَصِيرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ أَيُّمَا رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِنَا اسْتَعَانَ بِهِ رَجُلٌ مِنْ إِخْوَانِهِ فِى حَاجَةٍ فَلَمْ يـُبـَالِغْ فـِيـهـَا بـِكـُلِّ جـُهـْدٍ فَقَدْ خَانَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الْمُؤْمِنِينَ قَالَ أَبُو بَصِيرٍ قُلْتُ لِأَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع مَا تَعْنِى بِقَوْلِكَ وَ الْمُؤْمِنِينَ قَالَ مِنْ لَدُنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ إِلَى آخِرِهِمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 67 رواية :3
ترجمه :
ابـو بـصير گويد: شنيدم امام صادق عليه السلام مى فرمود: ه ركه از ياران ما كه يكى از بـرادران (ديـنـيـش ) در كـارى از او كـمـك و يارى بخواهد و تا آنجا كه مى تواند در آن كـوشـش نـكـند بخدا و رسولش و مؤ منين خيانت كرده ، ابو بصير گويد: بحضرت عرض كردم : مقصود شما از مؤ منين چيست ؟ فرمود: از زمان اميرالمؤ منين عليه السلام تا آخر آنان .



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: مـحـتـمـل اسـت مـقـصـود از مـؤ مـنـيـن ائمه عليهم السلام باشند زيرا مؤ منين حقيقى آنهايند چنانچه در روايـات مـؤ مـنـيـن بـآنـان تـفـسـيـر شـده اسـت ، و مـحـتـمـل اسـت شامل سايرين نيز گردد.4- عـَنـْهـُمـَا جَمِيعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِي جَمِيلَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ مَنْ مـَشـَى فـِي حـَاجـَةِ أَخـِيـهِ ثـُمَّ لَمْ يـُنَاصِحْهُ فِيهَا كَانَ كَمَنْ خَانَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ كَانَ اللَّهُ خَصْمَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 68 رواية :4
ترجمه :
ابـو جـمـيـله گـويـد: شـنـيـدم امـام صـادق عـليـه السـلام مـى فـرمـود: هـر كـه دنـبال حاجت برادر (دينى ) خود رود سپس نسبت به او خير انديشى نكند مانند كسى است كه بخدا و رسولش خيانت كرده ، و خدا خصم او است .


5- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ حُسَيْنِ بْنِ حَازِمٍ عـَنْ حـُسَيْنِ بْنِ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنِ اسْتَشَارَ أَخَاهُ فَلَمْ يَمْحَضْهُ مَحْضَ الرَّأْيِ سَلَبَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ رَأْيَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 68 رواية :5
ترجمه :
امـام صـادق عـليـه السـلام فـرمـود: هـر كـه از بـرادر (دينى ) خود مشورت كند، و او راءى خـالص و بـى غـرضـانـه بـاو نـدهـد، خـداى عـزوجـل راءى (يـعـنـى عقل و تدبير) او را بگيرد.


6- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى بْنِ عُبَيْدٍ عَنْ يُونُسَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عـَبـْدِ اللَّهِ ع يـَقـُولُ أَيُّمـَا مـُؤْمـِنٍ مَشَى مَعَ أَخِيهِ الْمُؤْمِنِ فِى حَاجَةٍ فَلَمْ يُنَاصِحْهُ فَقَدْ خَانَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 68 رواية :6
ترجمه :
سـمـاعـة گويد: شنيدم امام صادق عليه السلام مى فرمود: هر مؤ منى كه با برادر مؤ منش دنبال حاجتى از او برود و براى او مصلحت انديشى نكند بخدا و رسولش خيانت كرده .



*باب خلف وعده*
بَابُ خُلْفِ الْوَعْدِ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عـَبـْدِ اللَّهِ ع يـَقـُولُ عـِدَةُ الْمـُؤْمـِنِ أَخَاهُ نَذْرٌ لَا كَفَّارَةَ لَهُ فَمَنْ أَخْلَفَ فَبِخُلْفِ اللَّهِ بَدَأَ وَ لِمـَقـْتـِهِ تـَعـَرَّضَ وَ ذَلِكَ قـَوْلُهُ ي ا أَيُّهـَا الَّذِيـنَ آمـَنـُوا لِمَ تـَقـُولُونَ م ا ل ا تـَفـْعـَلُونَ كـَبـُرَ مـَقـْتـاً عـِنـْدَ اللّ هِ أَنْ تـَقـُولُوا م ا ل ا تَفْعَلُونَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 68 رواية :1
ترجمه :
هـشـام بـن سـالم گـويـد: از امـام صـادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: وعده مؤ من به بـرادر (ديـن ) خـود نذرى است كه كفاره ندارد، پس هر كه بآ وفا نكند بمخالفت وعده با خدا برخاسته و خود را در غضب او انداخته ، اين است گفتار خدايتعالى كه (فرمايد:): ((اى كـسـانـيـكـه ايمان آورده ايد چرا گوئيد آنچه را نكنيد چه دشمنى گرانى است نزد خدا كه بگوئيد آنچه را نكنيد)) (سوره صف آيه 2 3).



شــرح :
مـقـصـود از گـفـتـار حـضرت كه فرمود:((نذرى است كه كفاره ندارد)) بحسب ظاهر براى تـغـليـظ و اهـمـيـت آن بـر سـايـر نذرها است ، و حمل بر تخفيف و سبكتر بودنش از نذرهاى ديگر، خلاف ظاهر و سياق عبارت است ، مجلسى (ره ) گويد: اينكه فرمود: ((فبخلف الله بـداء)) بـراى ايـنـسـت كـه خـداونـد از بـنـدگـان پـيـمـان گـرفـتـه كـه بـدسـتـوراتـش عـمـل كنند و نواهى او را ترك نمايند، و چون دستور بوفاء بعهد داده و از خلف و عده نهى فـرمـوده ، پـس آنـكـس كـه خـلف وعـده كـند با عهد خدا مخالف كرده ، سپس در تفسير آيه و شـاءن نـزولش گـفـتار مفسرين و مختار خود را نقل فرموده كه جمعى گفته اند آيه درباره مـنـافـقين و مخالفين نازل شده و ذكر آن بطول انجاميد و از وضع ترجمه و شرح ما خارج است .2- عَلِيٌّ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ شُعَيْبٍ الْعَقَرْقُوفِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَلْيَفِ إِذَا وَعَدَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 69 رواية :2
ترجمه :
امـام صـادق عليه السلام فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرموده : هر كه بخدا و روز جزا ايمان دارد بايد بوعده كه ميدهد وفا كند.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گويد: اين دو حديث با قوت سندى كه دارند دلالت بر وجوب وفاء بعهد كـنـنـد و در حـديـث اول تـهـديـدى شـديـدى اسـت كـه و دلالت كـنـد كـه آيـه در خـلف وعـده نـازل شـده و آن مـشـتـمل بر تاءكيدات و مبالغاتى است كه بضميمه حديث معتبر دلالت بر وجـوب وفـاء بـوعده كند. با اينكه ظاهر كلمات بيشتر علماء شيعه اينست كه بوفاء بعهد مـسـتحب است مگر اينكه وعده در ضمن عقد لازمى باشد، سپس بر دلالت آيه اشكالى ميكند و از آن جـواب دهـد كه ملخصش ‍ اينست كه اگر گفته شود در آيه احتمالاتى است خصوص با ايـنـكـه در اخـبـار شـيـعـه و سـنـى آمـده اسـت كـه آيـه دربـاره مـنـافـقـيـن و مـخـالفـيـن نـازل گـرديـده ، در جـواب گـوئيـم : كـه سـيـاق آيـه عـمـومـيـت دارد و مـورد نـزول ، بـاعـث تـخـصـيـص آيـه نـگـردد، و پـس از بـيـان اشـكـال و جواب در وجه اينكه بيشتر علماء شيعه وفاء بعهد را مستحب دانسته اند مطالبى بـيـان فـرمـوده و كـلمـاتـى از دانـشمندان ايراد كرده و در پايان براى وعده مراتبى بيان داشـتـه كـه در بعضى از آنها وفاء بعهد واجب و در بعضى مستحب است ، و براى توضيح بيشتر به مرآت العقول مراجعه شود.
*باب كسيكه در بروى برادر مؤ من خود ببندد*
بَابُ مَنْ حَجَبَ أَخَاهُ الْمُؤْمِنَ
1- أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَّانَ وَ عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ جَمِيعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَيُّمـَا مـُؤْمـِنٍ كـَانَ بـَيـْنـَهُ وَ بَيْنَ مُؤْمِنٍ حِجَابٌ ضَرَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ الْجَنَّةِ سَبْعِينَ أَلْفَ سُورٍ مَا بَيْنَ السُّورِ إِلَى السُّورِ مَسِيرَةُ أَلْفِ عَامٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 69 رواية :1
ترجمه :
مـفـضـل بـن عمر گويد: حضرت صادق عليه السلام فرمود: هر مؤ منى كه ميانه او و مؤ من ديـگر حاجتى باشد خداى عزوجل ميان او و بهشت هفتاد هزار ديوار بلند بكشد كه بين هر دو ديوار هزار سال راه مسافت باشد.



2- عـَلِيُّ بـْنُ مـُحـَمَّدٍ عـَنْ مـُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مـُحـَمَّدٍ عـَنْ مـُحـَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ كُنْتُ عِنْدَ الرِّضَا ص فَقَالَ لِى يَا مُحَمَّدُ إِنَّهُ كَانَ فِى زَمَنِ بـَنـِى إِسـْرَائِيلَ أَرْبَعَةُ نَفَرٍ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ فَأَتَى وَاحِدٌ مِنْهُمُ الثَّلَاثَةَ وَ هُمْ مُجْتَمِعُونَ فِى مـَنـْزِلِ أَحـَدِهـِمْ فـِى مـُنـَاظـَرَةٍ بـَيْنَهُمْ فَقَرَعَ الْبَابَ فَخَرَجَ إِلَيْهِ الْغُلَامُ فَقَالَ أَيْنَ مَوْلَاكَ فـَقـَالَ لَيـْسَ هـُوَ فـِى الْبـَيـْتِ فَرَجَعَ الرَّجُلُ وَ دَخَلَ الْغُلَامُ إِلَى مَوْلَاهُ فَقَالَ لَهُ مَنْ كَانَ الَّذِى قَرَعَ الْبَابَ قَالَ كَانَ فُلَانٌ فَقُلْتُ لَهُ لَسْتَ فِى الْمَنْزِلِ فَسَكَتَ وَ لَمْ يَكْتَرِثْ وَ لَمْ يـَلُمْ غـُلَامَهُ وَ لَا اغْتَمَّ أَحَدٌ مِنْهُمْ لِرُجُوعِهِ عَنِ الْبَابِ وَ أَقْبَلُوا فِى حَدِيثِهِمْ فَلَمَّا كَانَ مِنَ الْغَدِ بَكَّرَ إِلَيْهِمُ الرَّجُلُ فَأَصَابَهُمْ وَ قَدْ خَرَجُوا يُرِيدُونَ ضَيْعَةً لِبَعْضِهِمْ فَسَلَّمَ عَلَيْهِمْ وَ قـَالَ أَنـَا مـَعـَكـُمْ فَقَالُوا لَهُ نَعَمْ وَ لَمْ يَعْتَذِرُوا إِلَيْهِ وَ كَانَ الرَّجُلُ مُحْتَاجاً ضَعِيفَ الْحَالِ فـَلَمَّا كـَانـُوا فـِى بـَعـْضِ الطَّرِيـقِ إِذَا غـَمـَامـَةٌ قَدْ أَظَلَّتْهُمْ فَظَنُّوا أَنَّهُ مَطَرٌ فَبَادَرُوا فَلَمَّا اسـْتـَوَتِ الْغـَمـَامـَةُ عـَلَى رُءُوسِهِمْ إِذَا مُنَادٍ يُنَادِى مِنْ جَوْفِ الْغَمَامَةِ أَيَّتُهَا النَّارُ خُذِيهِمْ وَ أَنَا جـَبـْرَئِيـلُ رَسـُولُ اللَّهِ فـَإِذَا نَارٌ مِنْ جَوْفِ الْغَمَامَةِ قَدِ اخْتَطَفَتِ الثَّلَاثَةَ النَّفَرِ وَ بَقِيَ الرَّجُلُ مَرْعُوباً يَعْجَبُ مِمَّا نَزَلَ بِالْقَوْمِ وَ لَا يَدْرِى مَا السَّبَبُ فَرَجَعَ إِلَى الْمَدِينَةِ فَلَقِيَ يُوشَعَ بْنَ نُونٍ ع فَأَخْبَرَهُ الْخَبَرَ وَ مَا رَأَى وَ مَا سَمِعَ فَقَالَ يُوشَعُ بْنُ نُونٍ ع أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ اللَّهَ سـَخـِطَ عـَلَيـْهـِمْ بَعْدَ أَنْ كَانَ عَنْهُمْ رَاضِياً وَ ذَلِكَ بِفِعْلِهِمْ بِكَ فَقَالَ وَ مَا فِعْلُهُمْ بـِى فـَحـَدَّثـَهُ يـُوشـَعُ فـَقَالَ الرَّجُلُ فَأَنَا أَجْعَلُهُمْ فِى حِلٍّ وَ أَعْفُو عَنْهُمْ قَالَ لَوْ كَانَ هَذَا قَبْلُ لَنَفَعَهُمْ فَأَمَّا السَّاعَةَ فَلَا وَ عَسَى أَنْ يَنْفَعَهُمْ مِنْ بَعْدُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 69 رواية :2
ترجمه :
مـحـمـد بـن سـنـان گـويـد: نزد حضرت رضا عليه السلام بودم پس بمن فرمود: اى محمد بدرستيكه در زمان بنى اسرائيل چهار نفر مؤ من بودند، پس (روزى ) يكى از آنان نزد آن سه نفر ديگر كه در منزل يكى از آنان براى صحبتى گرد آمده بودند رفت و در زد، غلام بـيـرون آمـد و باو گفت : آقايت كجاست ؟ گفت : در خانه نيست ، آنمرد بر گشت و غلام نيز نـزد آقايش رفت ، آقايش از او پرسيد: آنكه در زد كه بود گفت : فلانكسى بود و من باو گـفـتـم : كه شما در خانه نيستند؟ آنمرد ساكت شد و اعتنائى نكرد و غلام خود را در اينباره سرزنش نكرد و هيچكدام يك از آن سه نفر از اين پيش آمد اندوهى بخود راه ندادند و شروع بـدنـبـاله سـخـن خود كردند؟ همينكه فرداى آنروز شد آنمرد مؤ من بامداد بنزد آن سه نفر رفـت و بـآنـهـا بـرخـورد كـرد كـه هـر سـه از خـانـه بـيـرون آمـده بـودنـد و مى خواستند بكشتزارى (يا باغى ) كه از يكى از آنان بود بروند، پس به آنان سلام كرد و گفت : من هم با شما هستم (و بهمراه شما بيايم ؟) گفتند:
آرى و از او نـسـبـت به پيش آمد ديروز عذر خواهى نكردند و او مردى مستمند و ناتوان بود، پس (براه افتادند) و همين طور كه در قسمتى از راه ميرفتند ناگاه قطعه ابرى بالاى سر آنـهـا آمـد و بـر آنـهـا سايه انداخت ، آنان گمان كردند كه باران است ، پس شتافتند (كه بـاران نـخـورنـد ولى ) چـون ابـر بـالاى سـرشـان قرار گرفت يكمنادى از ميان آن ابر فـريـاد زد: اى آتـش ، ايـنـان را (در كـام خـود) بـگـيـر و مـن جـبـرئيـل فـرستاده خدايم ، بناگاه آتشى از دل آن ابر بيرون آمد و آن سه نفر را در خود فـرو برد، و آنمرد مؤ من تنها و هراسناك بماند و از آنچه بر سر آنها آمده بود در شگفت بـود و نـمـيـدانـسـت سـبـب چـيست ؟ پس به شهر برگشت و حضرت يوشع بن نون (وصى حـضـرت موسى ) عليه السلام را ديدار كردن و جريان را با آنچه ديده و شنيده بود باو گفت :
يـوشـع بـن نـون فـرمود: آيا نمى دانى كه خداوند بر آنها خشم كرد پس از آنكه از آنان خشنود و راضى بود، و اين پيش آمد براى آن كارى بود كه با تو كردند عرض كرد: مگر آنـهـا بـا مـن چـه كـردنـد؟ يـوشـع جـريـان را گـفـت ، آنـمـرد گـفـت : مـن آنـهـا را حـلال كـردم و از آنـهـا گذشتم ؟ فرمود: اگر اين (گذشت تو) پيش از آمدن عذاب بود به آنـهـا سـود مـيـداد ولى اكـنـون بـراى آنـان سـودى ندارد، و شايد پس از اين به آنها سود بخشند.


3- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ سـَهـْلِ بـْنِ زِيَادٍ عَنْ بَكْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مـُفـَضَّلٍ عـَنْ أَبـِى عـَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ أَيُّمَا مُؤْمِنٍ كَانَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ مُؤْمِنٍ حِجَابٌ ضَرَبَ اللَّهُ بـَيـْنـَهُ وَ بَيْنَ الْجَنَّةِ سَبْعِينَ أَلْفَ سُورٍ غِلَظُ كُلِّ سُورٍ مَسِيرَةُ أَلْفِ عَامٍ مَا بَيْنَ السُّورِ إِلَى السُّورِ مَسِيرَةُ أَلْفِ عَامٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 71 رواية :3
ترجمه :
(اين حديث مانند حديث اول است كه ترجمه آن گذشت ).





4- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبـِيـهِ عـَنْ يَحْيَى بْنِ الْمُبَارَكِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَيْدٍ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ مَا تَقُولُ فِى مـُسـْلِمٍ أَتـَى مُسْلِماً زَائِراً أَوْ طَالِبَ حَاجَةٍ وَ هُوَ فِى مَنْزِلِهِ فَاسْتَأْذَنَ عَلَيْهِ فَلَمْ يَأْذَنْ لَهُ وَ لَمْ يـَخـْرُجْ إِلَيـْهِ قـَالَ يـَا أَبـَا حـَمـْزَةَ أَيُّمَا مُسْلِمٍ أَتَى مُسْلِماً زَائِراً أَوْ طَالِبَ حَاجَةٍ وَ هُوَ فِى مـَنـْزِلِهِ فـَاسـْتـَأْذَنَ لَهُ وَ لَمْ يـَخْرُجْ إِلَيْهِ لَمْ يَزَلْ فِى لَعْنَةِ اللَّهِ حَتَّى يَلْتَقِيَا فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فِى لَعْنَةِ اللَّهِ حَتَّى يَلْتَقِيَا قَالَ نَعَمْ يَا أَبَا حَمْزَةَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 71 رواية :4
ترجمه :
ابـو حمزه گويد: بحضرت باقر عرضركردم : قربانت ، چه فرمائى درباره مسلمانيكه براى ديدار يا براى حاجتى نزد مسلمانى برود و او در خانه باشد و اجازه ورود بخواهد، و او اجازه ندهد و از خانه هم بيرون نيايد؟ فرمود: اى اباحمزه هر مسلمانى كه براى ديدار يـا خـواسـتـن حاجتى نزد مسلمانى برود و او در خانه باشد اجازه ورود بخواهد و او بيرون نيايد پيوسته در لعنت خدا باشد تا همديگر را ديدار كنند، عرض كردم : قربانت در لعنت خدا است تا همديگر را ديدار كنند؟ فرمود: آرى اى ابا حمزه .

توضيح :
مجلسى (ره ) گويد: شايد مقصود ديدار براى عذر خواهى يا بهمراه عذر خواهى باشد.
*باب كسيكه برادر دينيش از او كمك بخواهد و او كمكش ندهد*
بَابُ مَنِ اسْتَعَانَ بِهِ أَخُوهُ فَلَمْ يُعِنْهُ
1- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ وَ أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَّانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ سَعْدَانَ عَنْ حُسَيْنِ بْنِ أَمِينٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ مَنْ بَخِلَ بِمَعُونَةِ أَخِيهِ الْمُسْلِمِ وَ الْقِيَامِ لَهُ فِي حَاجَتِهِ إِلَّا ابْتُلِيَ بِمَعُونَةِ مَنْ يَأْثَمُ عَلَيْهِ وَ لَا يُؤْجَرُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 71 رواية :1
ترجمه :
حـضـرت بـاقـر عـليـه السـلام فـرمـود: كـسـيـكـه در كـمـك كـردن بـه بـرادر مـسـلمـانـش بـخـل ورزد و از اقـدام در انـجـام حـاجـتـش دريـغ كـنـد گـرفـتـار بكمل كسى شود كه در آن كمك گناهكار (خدا) شود و مزدى هم نبرد.


2- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ أَيُّمـَا رَجـُلٍ مـِنْ شِيعَتِنَا أَتَى رَجُلًا مِنْ إِخْوَانِهِ فَاسْتَعَانَ بِهِ فِى حـَاجـَتـِهِ فـَلَمْ يـُعـِنـْهُ وَ هـُوَ يـَقْدِرُ إِلَّا ابْتَلَاهُ اللَّهُ بِأَنْ يَقْضِيَ حَوَائِجَ غَيْرِهِ مِنْ أَعْدَائِنَا يُعَذِّبُهُ اللَّهُ عَلَيْهَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 72 رواية :2
ترجمه :
حـضـرت صـادق عـليـه السـلام فـرمـود: هر مردى از شيعيان ما كه نزد مردى از برادرانش برود و درباره حاجتى از او كمك بخواهد و او با اينكه قدرت بر آن دارد كمكش نكند خداوند او را گرفتار كند كه حاجت ديگرى از دشمنان ما را بر آورد و بدان واسطه خداوند در روز قيامت او را عذاب كند.


3- أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَّانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنِ الْخَطَّابِ بْنِ مُصْعَبٍ عَنْ سـَدِيـرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَمْ يَدَعْ رَجُلٌ مَعُونَةَ أَخِيهِ الْمُسْلِمِ حَتَّى يَسْعَى فِيهَا وَ يُوَاسِيَهُ إِلَّا ابْتُلِيَ بِمَعُونَةِ مَنْ يَأْثَمُ وَ لَا يُؤْجَرُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 72 رواية :3
ترجمه :
حـضـرت صـادق عـليـه السـلام فـرمود: كسى كمك به برادر مسلمان خود و كوشش در آن و هـمدردى و همكارى با او را وانگذارد جز اينكه گرفتار بكمك كس گردد كه در آن گناهكار شود و اجراى نبرد.


4- الْحـُسـَيـْنُ بـْنُ مـُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ جـَعـْفـَرٍ عـَنْ أَخـِيـهِ أَبـِى الْحـَسـَنِ ع قـَالَ سـَمـِعـْتـُهُ يَقُولُ مَنْ قَصَدَ إِلَيْهِ رَجُلٌ مِنْ إِخْوَانِهِ مـُسـْتـَجِيراً بِهِ فِى بَعْضِ أَحْوَالِهِ فَلَمْ يُجِرْهُ بَعْدَ أَنْ يَقْدِرَ عَلَيْهِ فَقَدْ قَطَعَ وَلَايَةَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 72 رواية :4
ترجمه :
عـلى بـن جعفر از برادرش حضرت موسى بن جعفر عليه السلام حديث كند و گويد: شنيدم كـه مـى فـرمـود: هـر كـه مـردى از بـرادران (ايـمـانـيـش ) بـاو رو كـنـد و درپـاراى از گرفتاريهايش باو پناه آورد و او پناهش ندهد با اينكه قدرت بر آن دارد، بتحقيق پيوند خود را از خداى عزوجل بريده است .



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويد: يعنى در دفع ظلمى يا قضاء حاجتى ضرورى باو پناهنده شود، و مـقـصـود از قـطـع ولايت خداوند، يا دوستى او با خدا است ، و يا دوستى خدا با او است ، يا يارى خداوند او را يا يارى او خداوند را است ، و يا كنايه از سلب ايمان است زيرا خداوند ولى مؤ منين است .
*باب كسيكه مؤ منى را از چيز خود ياديگرى منع كند.*
بَابُ مَنْ مَنَعَ مُؤْمِناً شَيْئاً مِنْ عِنْدِهِ أَوْ مِنْ عِنْدِ غَيْرِهِ
1- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَّانَ جَمِيعاً عَنْ مـُحـَمَّدِ بـْنِ عـَلِيٍّ عـَنْ مـُحـَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ فُرَاتِ بْنِ أَحْنَفَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ أَيُّمَا مـُؤْمـِنٍ مـَنـَعَ مـُؤْمـِنـاً شَيْئاً مِمَّا يَحْتَاجُ إِلَيْهِ وَ هُوَ يَقْدِرُ عَلَيْهِ مِنْ عِنْدِهِ أَوْ مِنْ عِنْدِ غَيْرِهِ أَقَامَهُ اللَّهُ يـَوْمَ الْقـِيـَامـَةِ مـُسـْوَدّاً وَجـْهُهُ مُزْرَقَّةً عَيْنَاهُ مَغْلُولَةً يَدَاهُ إِلَى عُنُقِهِ فَيُقَالُ هَذَا الْخَائِنُ الَّذِى خَانَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ ثُمَّ يُؤْمَرُ بِهِ إِلَى النَّارِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 72 رواية :1
ترجمه :
حـضـرت صادق عليه السلام فرمود: هر مؤ منى كه مؤ من ديگرى را از چيز خود يا ديگرى كه قدرت بر آن دارد منع كند و آن مؤ من نيز نيازمند آن چيز است ، روز قيامت خداوند او را با روى سياه و چشم كبود و دستهاى بسته بگردن ، روى پا نگهدارد پس گفته شود: اين است آن خيانتكارى كه بخدا و رسولش خيانت كرده ، سپس فرمان دهند كه او را بدوزخ برند.




شــرح :
كبودى چشم آنان در روز قيامت بواسطه شدت عطش يا شدت دهشت و ترس آنها است چنانچه از غـريـب القـرآن و غير آن در تفسير گفتار خدايتعالى ((و نحشر المجرمين يومئذ زرقا)) نـقل شده ، و محتمل است كنايه از زشتى منظر آنها نزد عرب كبودى آن بوده است زيرا سخت ترين دشمنان آنها روميان بودند و آنها كبود چشم بوده اند.2- ابـْنُ سـِنَانٍ عَنْ يُونُسَ بْنِ ظَبْيَانَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع يَا يُونُسُ مَنْ حَبَسَ حَقَّ الْمُؤْمِنِ أَقَامَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ خَمْسَمِائَةِ عَامٍ عَلَى رِجْلَيْهِ حَتَّى يَسِيلَ عَرَقُهُ أَوْ دَمُهُ وَ يُنَادِى مُنَادٍ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ هَذَا الظَّالِمُ الَّذِى حَبَسَ عَنِ اللَّهِ حَقَّهُ قَالَ فَيُوَبَّخُ أَرْبَعِينَ يَوْماً ثُمَّ يُؤْمَرُ بِهِ إِلَى النَّارِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 73 رواية :2
ترجمه :
يونس بن ظبيان گويد: كه حضرت صادق عليه السلام فرمود: اى يونس هر كه حق مؤ منى را حـبـس كـنـد خـداى عـزوجـل در روز قـيـامـت پـانـصـد سال او را روى دو پا نگهدارد تا عرقش يا خونش (ترديد از راوى حديث است ) جارى شود، و مـنـادى از جـانب خداوند ندا كند: اين است آن ستمكاريكه حق خدا را از او حبس كرده ، حضرت فرموده : پس چهل روز سرزنش شود، سپس فرمان شود او را بدوزخ برند.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ترديد در كلام حضرت كه فرمود: ((عرقش يا خونش )) از راوى حـديـث است (چنانچه در ترجمه گذشت ) و بعضى گويند لفظ ((او)) براى تقسيم است يـعـنى اگر ستمش كم است عرقش جارى شود و اگر زياد است خونش جارى گردد، تا آنجا كـه فـرمـايـد و ايـن حـديـث دلالت دارد بـر ايـنـكـه حـق مـؤ مـن بـخـاطـر كمال قربى كه دارد، حق خداى عزوجل است .3- مـُحـَمَّدُ بـْنُ سـِنـَانٍ عـَنْ مـُفـَضَّلِ بـْنِ عـُمـَرَ قـَالَ قـَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ كَانَتْ لَهُ دَارٌ فـَاحـْتـَاجَ مـُؤْمِنٌ إِلَى سُكْنَاهَا فَمَنَعَهُ إِيَّاهَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَا مَلَائِكَتِى أَ بَخِلَ عَبْدِى عَلَى عَبْدِى بِسُكْنَى الدَّارِ الدُّنْيَا وَ عِزَّتِى وَ جَلَالِى لَا يَسْكُنُ جِنَانِى أَبَداً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 73 رواية :3
ترجمه :
مـفـضل بن عمر گويد: حضرت صادق عليه السلام فرمود: هر كه خانه داشته باشد و مؤ مـنـى بـنـشـسـتـن در آن نـيـازمـنـد اسـت و از جـلوگـيـرى كـنـد (يـا دريـغ كـنـد) خـداى عزوجل (بفرشتگانش ) خطاب كند كه : اى فرشتگان من بنده مؤ من ببنده ديگرم از نشستن در خانه دنيا بخل ورزيد، بعزت و جلال خودم سوگند او هرگز ساكن بهشت من نگردد.


4- الْحـُسـَيـْنُ بـْنُ مـُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ جـَعـْفَرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع يَقُولُ مَنْ أَتَاهُ أَخُوهُ الْمُؤْمِنُ فِى حَاجَةٍ فَإِنَّمَا هِيَ رَحْمَةٌ مِنَ اللَّهِ عـَزَّ وَ جَلَّ سَاقَهَا إِلَيْهِ فَإِنْ قَبِلَ ذَلِكَ فَقَدْ وَصَلَهُ بِوَلَايَتِنَا وَ هُوَ مَوْصُولٌ بِوَلَايَةِ اللَّهِ عـَزَّ وَ جـَلَّ وَ إِنْ رَدَّهُ عـَنْ حـَاجـَتِهِ وَ هُوَ يَقْدِرُ عَلَى قَضَائِهَا سَلَّطَ اللَّهُ عَلَيْهِ شُجَاعاً مِنْ نـَارٍ يـَنْهَشُهُ فِى قَبْرِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ مَغْفُورٌ لَهُ أَوْ مُعَذَّبٌ فَإِنْ عَذَرَهُ الطَّالِبُ كَانَ أَسْوَأَ حَالًا قَالَ وَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ مَنْ قَصَدَ إِلَيْهِ رَجُلٌ مِنْ إِخْوَانِهِ مُسْتَجِيراً بِهِ فِى بَعْضِ أَحْوَالِهِ فَلَمْ يُجِرْهُ بَعْدَ أَنْ يَقْدِرَ عَلَيْهِ فَقَدْ قَطَعَ وَلَايَةَ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى
اصول كافى جلد 4 صفحه : 74 رواية :4
ترجمه :
على بن جعفر گويد از حضرت موسى بن جعفر (ع ) شنيدم فرمود: هر كه برادر مؤ منش در حـاجـتـى نـزد او آيـد هـمـانـا آن رحـمـتـى اسـت از جـانـب خـداى عزوجل كه بسوى او روانه كرده است پس اگر آنرا بپذيرد (اين پذيرش ) او را بولايت و دوسـتـى مـا رسـانـده اسـت ، و آن بـولايـت خـداى عـزوجل پيوند است ، و اگر از حاجتش باز گـرداند، و با اينكه قدرت بر بر آوردن آن حاج دارد آنرا بر نياورد خداوند مار آتشينى بـر او مـسـلط و چـيـره كند كه تا روز قيامت در قبرش او را نيش زند، خواه آمرزيده باشد و خواه در عذاب باشد، و اگر (در اينصورت بدروغ معذرت خواهى كند) آن مؤ من حاجت مند نيز عـذرش را بـپـذيـرد حـالش بـدتـر اسـت . (يـعـنى حال آن مؤ من حاجتمند چون دروغگوئى را تـصـديـق كـرده و نهى از منكر ننموده ، يا حال آن شخص رد كننده و عذر تراش زيرا ادعاى دروغكرده ).
گـويـد: و شـنيدم از آنحضرت كه ميفرمود: هر كه يكى از برادران (دينيش ) آهنگ او كند كه بـاو پـنـاهـنده شود درباره برخى از گرفتاريهايش و او پناهش ندهد با اينكه توانائى بر آن دارد، ولايت و دوستى خدا را از خود بريده است .



*باب كسيكه مؤ منيرا بترساند*
بَابُ مَنْ أَخَافَ مُؤْمِناً
1- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْأَنْصَارِيِّ عَنْ عـَبـْدِ اللَّهِ بـْنِ سـِنـَانٍ عـَنْ أَبـِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ نَظَرَ إِلَى مُؤْمِنٍ نَظْرَةً لِيُخِيفَهُ بِهَا أَخَافَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَوْمَ لَا ظِلَّ إِلَّا ظِلُّهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 74 رواية :1
ترجمه :
حـضـرت صـادق عليه السلام فرمود: رسولخدا (ص ) فرموده است : هر كه بمؤ منى نگاه كند نگاهى كه او را بآن بترساند، خداى عزوجل در روزيكه سايه (رحمت و پناهگاهى ) جز سايه (رحمت ) او نيست او را بترساند.


2- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ الْخَفَّافِ عَنْ بَعْضِ الْكُوفِيِّينَ عَنْ أَبِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ مـَنْ رَوَّعَ مـُؤْمـِنـاً بـِسُلْطَانٍ لِيُصِيبَهُ مِنْهُ مَكْرُوهٌ فَلَمْ يُصِبْهُ فَهُوَ فِى النَّارِ وَ مـَنْ رَوَّعَ مـُؤْمـِنـاً بـِسـُلْطـَانٍ لِيـُصـِيبَهُ مِنْهُ مَكْرُوهٌ فَأَصَابَهُ فَهُوَ مَعَ فِرْعَوْنَ وَ آلِ فِرْعَوْنَ فِى النَّارِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 75 رواية :2
ترجمه :
و نـيـز آنـحـضرت عليه السلام فرمود: كسيكه مؤ منى را از سلطانى بترساند باينكه از جـانـب آن سلطان بدى باو ميرسد و نرسد او در آتش است ، و اگر بترساند او را باينكه از سلطانى باو بدى ميرسد و برسد با فرعون و پيروان فرعون در آتش ‍ است .


3- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبـِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قـَالَ مـَنْ أَعـَانَ عـَلَى مـُؤْمـِنٍ بـِشـَطْرِ كَلِمَةٍ لَقِيَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَكْتُوبٌ بَيْنَ عَيْنَيْهِ آيِسٌ مِنْ رَحْمَتِي
اصول كافى جلد 4 صفحه : 75 رواية :3
ترجمه :
و نـيـز فـرمـود: هـر كـه بـه نـيـم كـلمـه بـر ضـرر مـؤ مـنـى اقـدام كـنـد روز قـيـامت خداى عزوجل را ديدار كند و ميان دو چشمش ‍ نوشته شده : نا اميد است از رحمت من .



*باب سخن چينى*
بَابُ النَّمِيمَةِ
1- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عـَنْ أَبـِى عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ قـَالَ رَسـُولُ اللَّهِ ص أَ لَا أُنَبِّئُكُمْ بِشِرَارِكُمْ قَالُوا بَلَى يَا رَسـُولَ اللَّهِ قـَالَ الْمـَشَّاءُونَ بـِالنَّمـِيـمـَةِ الْمـُفـَرِّقـُونَ بـَيـْنَ الْأَحـِبَّةِ الْبـَاغُونَ لِلْبُرَآءِ الْمَعَايِبَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 75 رواية :1
ترجمه :
حـضـرت صـادق عـليـه السـلام فـرمـود: رسولخدا (ص ) (باصحاب ) فرمود: آيا شما را بـبـدترينتان آگاه نكنم ؟ عرض كردند: چرا يارسول الله ، فرمود: آنان كه بسخن چينى روند، و ميانه دوستان جدائى افكنند، و براى مردمان پاك دامن عيب جوئى كنند.


2- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُوسُفَ بْنِ عَقِيلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَيْسٍ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ مُحَرَّمَةٌ الْجَنَّةُ عَلَى الْقَتَّاتِينَ الْمَشَّاءِينَ بِالنَّمِيمَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 75 رواية :2
ترجمه :
حـضـرت بـاقـر عـليـه السـلام فـرمود: بهشت بر دروغپردازان (يا كار آگاهان كه ) سخن چينى كنند حرام است .


3- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْأَصْبَهَانِيِّ عَمَّنْ ذَكـَرَهُ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ قـَالَ أَمـِيـرُ الْمـُؤْمـِنـِينَ ع شِرَارُكُمُ الْمَشَّاءُونَ بِالنَّمِيمَةِ الْمُفَرِّقُونَ بَيْنَ الْأَحِبَّةِ الْمُبْتَغُونَ لِلْبُرَآءِ الْمَعَايِبَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 75 رواية :3
ترجمه :
حـضـرت صـادق عـليـه السـلام فـرمـود: امـيرالمؤ منين عليه السلام فرمود: بدترين شما آنـكـسـانـى هستند كه سخن چينى كنند، و ميان دوستان جدائى افكنند، و براى پاك دامنان عيب جويند.



شــرح :
از مرحوم شهيد (ره ) در اينجا كلامى نقل كنند و ملخصش اينستكه فرموده : بدانكه سخن چينى در بيشتر كلمات دانشمندان در حكايت كردار بوسيله گفتار بكار رفته ولى بايد دانست كه اخـتـصـاص بـگـفـتـار و كـردار نـدارد بـلكـه مـعـنـاى اعـمـى اسـتـكـه شـامـل غـيـر كردار و نوشتن و رمز و اشاره نيز ميشود، و تفسير كاملش اينست كه سخن چينى يعنى افشا كردن رازيكه افشاى آن بد است و موجب ناراحتى مردمان گردد، خواه براى آنكه از او نـقـل شـده بـد بـاشـد يـا از نـظـر آنـكـه بـراى او نـقل شود يا براى شخص ثالثى ، و خواه افشاى راز بوسيله گفتن باشد يا بنوشتن يا باشاره يا بساير اسباب ، و خواه آن رازيكه فاش مى كند كردار كسى باشد يا گفتارش ، و خـواه افـشـاى آن راز عـيـبى بر آن شخص باشد يا نه ، بلكه حقيقت تمامى و سخن چين افـشـاى راز و كـشـف نـهـانى است كه افشاى آن بداست ، و آن گناه است مگر در جاهائى كه افـشـاى آن براى مسلمانى سودى داشته باشد يا جلوگيرى از معصيتى كند، چنانچه اگر بـبـيـند كسى مال ديگرى را برداشت كه بخاطر حق آنكس كه مالش رفته گواهى دهد، و اما اگر ببيند كسى مال خود را پنهان ميكند بازگو كردن آن سخن چينى است .
*باب فاش كردن اسرار مذهب*
بَابُ الْإِذَاعَةِ
1- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَجْلَانَ قـَالَ سـَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَيَّرَ أَقْوَاماً بِالْإِذَاعَةِ فِى قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِذ ا ج اءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذ اعُوا بِهِ فَإِيَّاكُمْ وَ الْإِذَاعَةَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 76 رواية :1
ترجمه :
مـحـمـد بـن عـجـلان گـويـد: شـنـيـدم از حضرت صادق عليه السلام مى فرمود: همانا خداى عـزوجـل سـرزنـش كـرده اسـت بـواسـطـه فـاش كـردن اسـرار، مردمانى را در گفتارش كه فرمايد: ((و هرگاه برسد ايشان را امرى درباره امنيت يا ناامنى آنرا فاش كنند)) (سوره نساء آيه 83) (سپس فرمود:) بپرهيزيد از فاش كردن (اسرار).



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) پـس از نـقـل كـلام بـيـضـاوى در تـفـسـيـر آيـه شـريـفـه فـرمـايـد: و بهر حـال آيـه دلالت دارد بـر مـذمت فاش كردن آنچه در افشاى آن مفسده است ، و غرض حضرت بـر حـذر داشـتـن از فـاش كردن اسرار ائمه عليهم السلام نزد مخالفين است ، زيرا بسبب مـفـسـده و ضـرر بـر ائمـه و مـؤ مـنـيـن گـردد، و مـمـكـن اسـت فـاش كـردن پـاره اى از مـسـائل غـامـضـه (و مـشـكـلات ) عـلوم را كـه پـايـه خـرد و فـهم عامه مردم بدان نرسد نيز شامل گردد چنانچه در باب كتمان گذشت .2- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ مُحَمَّدٍ الْخَزَّازِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قـَالَ مـَنْ أَذَاعَ عـَلَيـْنَا حَدِيثَنَا فَهُوَ بِمَنْزِلَةِ مَنْ جَحَدَنَا حَقَّنَا قَالَ وَ قَالَ لِمُعَلَّى بْنِ خُنَيْسٍ الْمُذِيعُ حَدِيثَنَا كَالْجَاحِدِ لَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 76 رواية :2
ترجمه :
حـضـرت صـادق عليه السلام فرمود: هر كه حديث ما را بر ضرر ما فاش كند مانند كسى است كه دانسته حق ما را انكار كند.
و بمعل بن خنيس فرمود: فاش كننده حديث ما چون انكار كننده آن است .


3- يُونُسُ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنِ ابْنِ أَبِى يَعْفُورٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ أَذَاعَ عَلَيْنَا حَدِيثَنَا سَلَبَهُ اللَّهُ الْإِيمَانَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 77 رواية :3
ترجمه :
ابن ابى يعفور گويد: حضرت صادق عليه السلام فرمود: هر كه بر ضرر ما حديث ما را فاش كند خداوند ايمان او را ببرد.


4- يـُونـُسُ بـْنُ يـَعْقُوبَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا قَتَلَنَا مَنْ أَذَاعَ حَدِيثَنَا قَتْلَ خَطَإٍ وَ لَكِنْ قَتَلَنَا قَتْلَ عَمْدٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 77 رواية :4
ترجمه :
حـضـرت صـادق عـليـه السـلام فـرمـود: آنكه حديث ما را فاش كند ما را بخطا نكشته است بلكه از روى عمد كشته است .



توضيح :
گـويـا مـقـصـود حـضـرت اينستكه چون افشاء حديث ائمه اطهار و ترك تقيه ، گاهى منجر بـكـشـتـن آنـهـا مـيـشـده در ايـنـصـورت راويـان بـاعـث بـر قتل آنها ميشدند و دانسته آنها را بكشتن ميدادند.5- يـُونـُسُ عـَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع يَقُولُ يُحْشَرُ الْعَبْدُ يـَوْمَ الْقـِيـَامَةِ وَ مَا نَدِيَ دَماً فَيُدْفَعُ إِلَيْهِ شِبْهُ الْمِحْجَمَةِ أَوْ فَوْقَ ذَلِكَ فَيُقَالُ لَهُ هَذَا سَهْمُكَ مِنْ دَمِ فُلَانٍ فَيَقُولُ يَا رَبِّ إِنَّكَ لَتَعْلَمُ أَنَّكَ قَبَضْتَنِى وَ مَا سَفَكْتُ دَماً فَيَقُولُ بَلَى سـَمـِعـْتَ مـِنْ فـُلَانٍ رِوَايـَةَ كـَذَا وَ كـَذَا فَرَوَيْتَهَا عَلَيْهِ فَنُقِلَتْ حَتَّى صَارَتْ إِلَى فُلَانٍ الْجَبَّارِ فَقَتَلَهُ عَلَيْهَا وَ هَذَا سَهْمُكَ مِنْ دَمِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 77 رواية :5
ترجمه :
مـحـمـد بـن مـسـلم گـويد: شنيدم حضرت باقر عليه السلام مى فرمود: بنده خدا روز قيامت مـحـشور شود و (با اينكه در دنيا) دستش بخونى آلوده نشده (وخوى نريخته ) باندازه يك حـجـامـت يـا بـيـشـتر خون باو بدهند و بگويند: اين سهم تو است از خون فلانكس ؟ عرض مـيـكـنـد: پـروردگـارا تـو خـود مـيـدانـيـكـه هـمـانـا جـان مـرا گـرفـتـى (و در آنـحـال ) من خون كسى را نريخته بودم (و هيچ خونى بگردنم نبود؟) خداوند فرمايد: آرى تـو از فلانى روايتى چنين و چنان شنيدى و بضرر او بازگو كردى ، پس زبان بزبان بفلان جبار (و ستمكار) رسيد و بدان روايت او را كشت ، و اين بهره تو از خون اوست .


6- يـُونُسُ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع وَ تَلَا هَذِهِ الْآيَةَ ذ لِكَ بـِأَنَّهـُمْ ك انـُوا يـَكـْفـُرُونَ بـِآي اتِ اللّ هِ وَ يـَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ الْحَقِّ ذ لِكَ بِم ا عـَصـَوْا وَ ك انـُوا يـَعـْتَدُونَ قَالَ وَ اللَّهِ مَا قَتَلُوهُمْ بِأَيْدِيهِمْ وَ لَا ضَرَبُوهُمْ بِأَسْيَافِهِمْ وَ لَكـِنَّهـُمْ سـَمـِعـُوا أَحـَادِيـثـَهـُمْ فـَأَذَاعـُوهـَا فَأُخِذُوا عَلَيْهَا فَقُتِلُوا فَصَارَ قَتْلًا وَ اعْتِدَاءً وَ مَعْصِيَةً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 77 رواية :6
ترجمه :
اسـحـاق بـن عـمـار گـويـد: حضرت صادق عليه السلام اين آيه را تلاوت فرمود: ((اين بدان بود كه كفر ميورزيدند بآيات پروردگار و ميكشتند پيامبران را بنا حق ، اين بدان شـد كـه نـافـرمانى كردند و بودند تجاوز كنندگان )) (سوره بقره آيه 61) و فرمود: بـخـدا سوگند آنانرا بدستهاى خود نكشتند و بشمشيرهاى خود نزدند بلكه حديثهاى آنان را شـنـيـدنـد پـس آنها را فاش كردند، و آنان را بدان سبب گرفتند و كشته شدند پس هم كشتن شد و هم نافرمانى و هم تجاوز.



توضيح :
مقصود حضرت تفسير آيه شريفه است كه خداوند نسبت كشتن و نافرمانى و تجاوز بآنان داده است و اينكه همان فاش ‍ كردن حديثهاى آنان باعث اين سه گناه براى آنها شد.7- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِى بـَصـِيرٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع فِى قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ يَقْتُلُونَ الْأَنْبِي اءَ بِغَيْرِ حَقٍّ فَقَالَ أَمَا وَ اللَّهِ مَا قَتَلُوهُمْ بِأَسْيَافِهِمْ وَ لَكِنْ أَذَاعُوا سِرَّهُمْ وَ أَفْشَوْا عَلَيْهِمْ فَقُتِلُوا
اصول كافى جلد 4 صفحه : 78 رواية :7
ترجمه :
ابـوبـصـيـر گـويـد: حـضـرت صـادق عـليـه السـلام در (تـفـسـيـر) گـفـتـار خـداى عـزوجـل : ((و مـيـكـشـتـنـد پـيـامـبـران را بـنـاحـق )) (سـوره آل عمران آيه 112) فرمود: هر آينه بخدا سوگند كه آنها را با شمشيرهايشان نكشتند،
ولى سر آنها فاش كردند و شهرت دادند پس كشته شدند.


8- عَنْهُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَجْلَانَ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جـَلَّ عـَيَّرَ قـَوْمـاً بـِالْإِذَاعـَةِ فـَقَالَ وَ إِذ ا ج اءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذ اعُوا بِهِ فَإِيَّاكُمْ وَ الْإِذَاعَةَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 78 رواية :8
ترجمه :
مانند حديث اول است .

9- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حُسَيْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ أَذَاعَ عَلَيْنَا شَيْئاً مِنْ أَمْرِنَا فَهُوَ كَمَنْ قَتَلَنَا عَمْداً وَ لَمْ يَقْتُلْنَا خَطَأً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 78 رواية :9
ترجمه :
حضرت صادق عليه السلام فرمود: هر كه چيزى از كارهاى ما را فاش كند او همانند كسى است كه ما را بعمد كشته است و بخطا نكشته .


10- الْحـُسـَيـْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ نَصْرِ بْنِ صَاعِدٍ مَوْلَى أَبـِى عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ أَبِيهِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ مُذِيعُ السِّرِّ شَاكٌّ وَ قَائِلُهُ عِنْدَ غَيْرِ أَهْلِهِ كَافِرٌ وَ مَنْ تَمَسَّكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَى فَهُوَ نَاجٍ قُلْتُ مَا هُوَ قَالَ التَّسْلِيمُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 78 رواية :10
ترجمه :
نصر بن صاعد از پدرش حديث كند كه گفت : شنيدم از امام صادق عليه السلام مى فرمود: فـاش كـنـنـده سر، شاك (و سست عقيده ) است ، و گوينده آن پيش نا اهلان كافر است ، و هر كـه بـه ريـسـمـان مـحـكـم چنگ زند رستگار است ، من عرضكردم : (آن ريسمان محكم ) چيست ؟ فرمود: تسليم (و سر فرود آوردن در مقابل فرمان امام ) است .


11- عـَلِيُّ بـْنُ مـُحـَمَّدٍ عـَنْ صـَالِحِ بـْنِ أَبـِي حـَمَّادٍ عـَنْ رَجـُلٍ مـِنَ الْكُوفِيِّينَ عَنْ أَبِي خَالِدٍ الْكـَابـُلِيِّ عـَنْ أَبـِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ الدِّينَ دَوْلَتَيْنِ دَوْلَةَ آدَمَ وَ هِيَ دَوْلَةُ اللَّهِ وَ دَوْلَةَ إِبْلِيسَ فَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ أَنْ يُعْبَدَ عَلَانِيَةً كَانَتْ دَوْلَةُ آدَمَ وَ إِذَا أَرَادَ اللَّهُ أَنْ يُعْبَدَ فِى السِّرِّ كَانَتْ دَوْلَةُ إِبْلِيسَ وَ الْمُذِيعُ لِمَا أَرَادَ اللَّهُ سَتْرَهُ مَارِقٌ مِنَ الدِّينِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 78 رواية :11
ترجمه :
ابـو خـالد كـابـلى از حـضـرت صـادق عـليـه السـلام حـديـث كـنـد كـه فـرمـود: خـداى عـزوجـل ديـن را دو دولت قـرار داده دولت آدم و آن دولت خـدا است و دولت ابليس ، هنگاميكه خـداونـد خـداونـد اراده فـرمـايـد كـه آشكارا پرستش شود دولت آدم بر سر كار باشد، و هـمـيـنـكه اراده فرمايد كه در پنهانى پرستش شود دولت ابليس بر سر كار آيد، و آنكس كه فاش كند چيزى كه خداوند خواسته است پنهان باشد، او از دين بيرون رفته (و خارج شده ) است .


12- أَبـُو عـَلِيٍّ الْأَشـْعـَرِيُّ عـَنْ مـُحـَمَّدِ بـْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحـَجَّاجِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنِ اسْتَفْتَحَ نَهَارَهُ بِإِذَاعَةِ سِرِّنَا سَلَّطَ اللَّهُ عَلَيْهِ حَرَّ الْحَدِيدِ وَ ضِيقَ الْمَحَابِسِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 78 رواية :12
ترجمه :
حـضـرت صادق عليه السلام فرمود: هر كه روز خود را با افشاء راز ما بگشايد، خداوند حرارت آهن و تنگناى زندانها را بر او مسلط گرداند.



*باب كسيكه بخاطر فرمان بردارى بندگان نافرمانى خدا كند*
بَابُ مَنْ أَطَاعَ الْمَخْلُوقَ فِى مَعْصِيَةِ الْخَالِقِ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ طَلَبَ رِضَا النَّاسِ بِسَخَطِ اللَّهِ جَعَلَ اللَّهُ حَامِدَهُ مِنَ النَّاسِ ذَامّاً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 78 رواية :1
ترجمه :
از حـضـرت صـادق عـليـه السلام حديث شده كه رسولخدا (ص ) فرمود: هر كس خوشنودى مردم را بخشم خدا جويد، خداوند ستايش كننده او را نكوهش كننده اش قرار دهد.



شــرح :
شـايـد مـقصود اينستكه آنكس كه بخاطر او و خوشنوديش اين كار را انجام داده و توقع مدح از او داشـته است ، خداوند چنان كند، كه هم او نكوهشش كند. يا مقصود استكه جلوى رو مدحش كنند و پشت سر مذمتش نمايند.2- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ سَيْفِ بْنِ عـَمـِيـرَةَ عـَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ طَلَبَ مـَرْضـَاةَ النَّاسِ بـِمـَا يـُسـْخـِطُ اللَّهَ كَانَ حَامِدُهُ مِنَ النَّاسِ ذَامّاً وَ مَنْ آثَرَ طَاعَةَ اللَّهِ بِغَضَبِ النَّاسِ كَفَاهُ اللَّهُ عَدَاوَةَ كُلِّ عَدُوٍّ وَ حَسَدَ كُلِّ حَاسِدٍ وَ بَغْيَ كُلِّ بَاغٍ وَ كَانَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ نَاصِراً وَ ظَهِيراً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 78 رواية :2
ترجمه :
از حـضـرت بـاقـر عـليـه السـلام حـديـث شـده اسـت كـه رسـولخـدا (ص ) فـرمـود: هر كس خـوشـنـودى مـردم را بـچـيـزى بـجـويد كه خدا را در آنچيز بخشم آورد، ستاينده او از مردم نـكـوهـشـش كـنـد، و هـر كه فرمانبرداى خدا را بخشم مردم مقدم دارد خداوند دشمنى كردن هر دشـمـنـى را از او كـفـايت كند و رشك بردن حسودى و ستم هر ستمكارى را از او باز دارد، و خداى عزوجل ياور و پشتيبان او شود.


3- عـَنْهُ عَنْ شَرِيفِ بْنِ سَابِقٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ أَبِى قُرَّةَ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَتَبَ رَجـُلٌ إِلَى الْحـُسَيْنِ ص عِظْنِى بِحَرْفَيْنِ فَكَتَبَ إِلَيْهِ مَنْ حَاوَلَ أَمْراً بِمَعْصِيَةِ اللَّهِ كَانَ أَفْوَتَ لِمَا يَرْجُو وَ أَسْرَعَ لِمَجِى ءِ مَا يَحْذَرُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :80 رواية :3
ترجمه :
حـضـرت صـادق عـليـه السلام فرمود: مردى بحسين عليه السلام نوشت : مرا با دو حرف پـنـد بده ؟ آنحضرت در جواب نوشت : هر كه امرى را با نافرمانى خدا بجويد آنچه اميد دارد زودتر از دستش برود، و از آنچه مى گريزد زودتر بسرش ‍ آيد.


4- أَبـُو عـَلِيٍّ الْأَشـْعـَرِيُّ عـَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مـُسـْلِمٍ قـَالَ قـَالَ أَبـُو جـَعـْفـَرٍ ع لَا دِيـنَ لِمـَنْ دَانَ بِطَاعَةِ مَنْ عَصَى اللَّهَ وَ لَا دِينَ لِمَنْ دَانَ بِفِرْيَةِ بَاطِلٍ عَلَى اللَّهِ وَ لَا دِينَ لِمَنْ دَانَ بِجُحُودِ شَيْءٍ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :80 رواية :4
ترجمه :
حـضـرت بـاقـر عـليـه السـلام فـرمـود: ديـن نـدارد آنـكـس كـه فـرمانبردارى كسى را كه نافرمانى خدا كند دين خود قرار دهد، و دين ندارد كسيكه افتراء باطلى را بر خدا دين خود كند، و دين ندارد كسيكه انكار يكى از آيات خدا را دين خود كند.



شــرح :
يعنى فرمانبردارى معصيت كار و افتراء باطل و انكار آيات خدا را عبادت خود قرار دهد و آن را ديـن خـود دانـد مـانـنـد كـسـانـيـكـه احـكـام خـدا را مـنـكـر شـونـد يـا بـبـاطـل تـوجـيـه كـنـنـد و هـمـان را ديـن خـدا خـوانـنـد فـيـض كـاشـانـى (ره ) بـراى قـسمت اول حـديـث مـثـال زده اسـت بـآنـكـه پـيـروى از خـلفـاء نـاحـق كـردنـد، و بـراى قـسـمـت دوم مثل زده است بآنكه مدعى هستند كه خداوند خلافت را باختيار مردم نهاد و مردم ميتوانند براى خـود خـليـفه انتخاب كنند در صورتيكه اين افتراء باطلى است بر خداوند: و خداوند اجازه انـتـخـاب خـليـفـه را بـمـردم نـداده ، و بـراى قـسـمـت سـوم مـثـال زده بـآنـكـه آيـاتـى كـه دربـاره امـيـرالمـؤ مـنـيـن عـليـه السـلام نازل شده بود منكر شده و آنرا دين خود ميدانستند، سپس گويد: آنچه گفتيم مثالهائى بود بـراى تـوضـيـح حـديـث و گـرنـه حـديـث عـمـومـيـت دارد و شامل شود هر كس را كه چنين باشد.5- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ ع عـَنْ جـَابـِرِ بـْنِ عـَبـْدِ اللَّهِ الْأَنـْصـَارِيِّ قـَالَ قـَالَ رَسـُولُ اللَّهِ ص مـَنْ أَرْضَى سُلْطَاناً بِسَخَطِ اللَّهِ خَرَجَ مِنْ دِينِ اللَّهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :80 رواية :5
ترجمه :
حـضـرت صـادق عليه السلام از جابر بن عبدالله انصارى حديث كند كه رسولخدا (ص ) فرمود: هر كه سلطانى را بوسيله خشم خداوند خوشنود سازد از دين خدا بيرون رود.



*باب عقوبتهاى سريع گناهان*
بَابٌ فِى عُقُوبَاتِ الْمَعَاصِى الْعَاجِلَةِ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِيعاً عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مـُحـَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ أَبَانٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ‍ خَمْسٌ إِنْ أَدْرَكْتُمُوهُنَّ فَتَعَوَّذُوا بِاللَّهِ مِنْهُنَّ لَمْ تَظْهَرِ الْفَاحِشَةُ فِى قَوْمٍ قَطُّ حَتَّى يُعْلِنُوهَا إِلَّا ظـَهَرَ فِيهِمُ الطَّاعُونُ وَ الْأَوْجَاعُ الَّتِى لَمْ تَكُنْ فِى أَسْلَافِهِمُ الَّذِينَ مَضَوْا وَ لَمْ يَنْقُصُوا الْمـِكـْيـَالَ وَ الْمـِيـزَانَ إِلَّا أُخـِذُوا بـِالسِّنِينَ وَ شِدَّةِ الْمَئُونَةِ وَ جَوْرِ السُّلْطَانِ وَ لَمْ يَمْنَعُوا الزَّكَاةَ إِلَّا مُنِعُوا الْقَطْرَ مِنَ السَّمَاءِ وَ لَوْ لَا الْبَهَائِمُ لَمْ يُمْطَرُوا وَ لَمْ يَنْقُضُوا عَهْدَ اللَّهِ وَ عَهْدَ رَسُولِهِ إِلَّا سَلَّطَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ عَدُوَّهُمْ وَ أَخَذُوا بَعْضَ مَا فِى أَيْدِيهِمْ وَ لَمْ يَحْكُمُوا بِغَيْرِ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا جَعَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَأْسَهُمْ بَيْنَهُمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه :81 رواية :1
ترجمه :
حـضـرت بـاقـر عـليـه السـلام فـرمود: رسولخدا (ص ) فرموده : پنج چيز است كه اگر بـآنها برخورد كرديد از آنها بخدا پناه بريد: هرگز در مردمى زنا پيدا نشود كه آن را آشـكـارا كـنـنـد جـز ايـنـكه در ايشان طاعون و دردهائيكه در گذشتگان آنها سابقه نداشته پـديـدار گـردد، و از پـيـمـانـه و تـرازو كـم نـگذارند جز اينكه بقحطى و سختى مخارج زنـدگـى و سـتـم سـلطـان گرفتار شوند، و از دادن زكوة منع نكنند جز اينكه آمدن باران آسـمـان بر آنها ممنوع گردد و اگر بخاطر چهار پايان نبود هيچ باران بر آنها نبارد، و پـيـمـان خـدا و رسـولش را نـشـكـنـند جز اينكه خداوند دشمنانشان را بر ايشان چيره كند و بـرخـى امـوالشـان را بـگـيـرد، و بـغـيـر آنـچـه خـداى عزوجل نازل كرده حكم نكنند جز اينكه خداوند كشمكش و ستيزه ميان آنها قرار دهد.



شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: بعضى گفته اند كه بر هر گناهى عقوبتى مناسب با آن مترتب شده زيـرا در اولى ضـايـع كـردن نـسـل اسـت و بـا طـاعـون كـه مـوجـب قـطـع نـسـل اسـت مـنـاسـب اسـت ، و در دومـى چـون مـقـصـود در كـم فـروشـى ازديـاد مـال اسـت بـا قحطى و سختى و جور سلطان مناسب است ، و در سومى چون از دادن آنچه كه خـدا بـوسـيـله آب بـآنـهـا داده جـلوگـيـرى كـرده انـد يـا جـلوگـيـرى نـزول باران مناسب است ، و در چهارمى ترك عدل مناسب با تسلط دشمن است ، ترك نمودن شـريـعـت و پـشـت پـا زدن قـوانـين حقه مناسب با وقوع ظلم ميان ايشان و غلبه بعضى بر بعضى است .
2- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبـِيـهِ وَ عـِدَّةٌ مـِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مَالِكِ بْنِ عَطِيَّةَ عَنْ أَبِى حَمْزَةَ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ وَجَدْنَا فِى كِتَابِ رَسُولِ اللَّهِ ص إِذَا ظـَهـَرَ الزِّنَا مِنْ بَعْدِى كَثُرَ مَوْتُ الْفَجْأَةِ وَ إِذَا طُفِّفَ الْمِكْيَالُ وَ الْمِيزَانُ أَخَذَهُمُ اللَّهُ بـِالسِّنِينَ وَ النَّقْصِ وَ إِذَا مَنَعُوا الزَّكَاةَ مَنَعَتِ الْأَرْضُ بَرَكَتَهَا مِنَ الزَّرْعِ وَ الثِّمَارِ وَ الْمَعَادِنِ كُلَّهَا وَ إِذَا جَارُوا فِى الْأَحْكَامِ تَعَاوَنُوا عَلَى الظُّلْمِ وَ الْعُدْوَانِ وَ إِذَا نَقَضُوا الْعَهْدَ سـَلَّطَ اللَّهُ عـَلَيـْهـِمْ عـَدُوَّهـُمْ وَ إِذَا قَطَّعُوا الْأَرْحَامَ جُعِلَتِ الْأَمْوَالُ فِى أَيْدِى الْأَشْرَارِ وَ إِذَا لَمْ يـَأْمـُرُوا بـِالْمـَعـْرُوفِ وَ لَمْ يَنْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ لَمْ يَتَّبِعُوا الْأَخْيَارَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِى سَلَّطَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ شِرَارَهُمْ فَيَدْعُوا خِيَارُهُمْ فَلَا يُسْتَجَابُ لَهُمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه :81 رواية :2
ترجمه :
و نـيـز حـضرت باقر عليه السلام فرمود: كه در كتاب رسولخدا يافتيم (نوشته بود): هـر گـاه پـس از من زنا پديدار شود مرگ ناگهانى فراوان گردد، و هرگاه از پيمانه و تـرازو كـم شـود، خـداونـد آنـان را بـقـحـطـى و كـمـى (خـوار و بـار و سـايـر وسـائل زنـدگـى ) مـاءخـوذ دارد، و هـرگاه از دادن زكاة دريغ كنند، زمين بركات خود را از زراعـت و مـيـوه هـا و مـعـادن هـمه آنها (از آنان ) دريغ كند، و هرگاه در احكام بنا حق حكم كنند همكارى در ستم و عدوان كنند (و بستم همديگر دچار شوند) و چون پيمان شكنى كنند خداوند دشـمـنـشـان را بـر آنـان مـسـلط كـنـد، و چـون قـطـع رحـم كـنـنـد خـداونـد امـوال (و ثـروتـها) را در دست اشرار قرار دهد، و چون امر بمعروف و نهى از منكر نكنند و پـيـروى از نـيـكـان اهـل بين من ننمايند خداوند اشرار آنان را بر ايشان مسلط گرداند، پس نيكان آنها دعا كنند و مستجاب نشود.



توضيح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ايـنـكـه قـطـع رحـم سـبـب افـتـادن امـوال در دسـت اشـرار اسـت بتجره رسده و براى آن اسبابى نهانى و ظاهرى است ، و عمده اسباب نهانى آن قطع لطف خداوند از ايشان است و از جمله اسباب ظاهرى آن اينستكه آنها در جـلوگـيـرى از سـتـم هـمـكـارى نـكـنـنـد پـس اشـرار بـر آنـهـا چـيـره گـردنـد و اموال آنها را بگيرند.
*باب همنشينى با گنهكاران*
بَابُ مُجَالَسَةِ أَهْلِ الْمَعَاصِى
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي زِيَادٍ النَّهْدِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا يَنْبَغِى لِلْمُؤْمِنِ أَنْ يَجْلِسَ مَجْلِساً يُعْصَى اللَّهُ فِيهِ وَ لَا يَقْدِرُ عَلَى تَغْيِيرِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :82 رواية :1
ترجمه :
حـضـرت صـادق عـليه السلام فرمود: براى مؤ من سزاوار نيست كه در مجلسى بنشيند كه خداوند در آن مجلس نافرمانى شود و آن مؤ من قدرت بر بهمزدن آن مجلس نداشته باشد.


2- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَكْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْجَعْفَرِيِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحـَسـَنِ ع يَقُولُ مَا لِى رَأَيْتُكَ عِنْدَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ يَعْقُوبَ فَقَالَ إِنَّهُ خَالِى فَقَالَ إِنَّهُ يَقُولُ فِى اللَّهِ قَوْلًا عَظِيماً يَصِفُ اللَّهَ وَ لَا يُوصَفُ فَإِمَّا جَلَسْتَ مَعَهُ وَ تَرَكْتَنَا وَ إِمَّا جـَلَسـْتَ مـَعـَنـَا وَ تَرَكْتَهُ فَقُلْتُ هُوَ يَقُولُ مَا شَاءَ أَيُّ شَيْءٍ عَلَيَّ مِنْهُ إِذَا لَمْ أَقُلْ مَا يَقُولُ فـَقـَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع أَ مَا تَخَافُ أَنْ تَنْزِلَ بِهِ نَقِمَةٌ فَتُصِيبَكُمْ جَمِيعاً أَ مَا عَلِمْتَ بِالَّذِى كـَانَ مـِنْ أَصـْحـَابِ مـُوسـَى ع وَ كـَانَ أَبـُوهُ مـِنْ أَصْحَابِ فِرْعَوْنَ فَلَمَّا لَحِقَتْ خَيْلُ فِرْعَوْنَ مـُوسَى تَخَلَّفَ عَنْهُ لِيَعِظَ أَبَاهُ فَيُلْحِقَهُ بِمُوسَى فَمَضَى أَبُوهُ وَ هُوَ يُرَاغِمُهُ حَتَّى بَلَغَا طـَرَفـاً مـِنَ الْبَحْرِ فَغَرِقَا جَمِيعاً فَأَتَى مُوسَى ع الْخَبَرُ فَقَالَ هُوَ فِى رَحْمَةِ اللَّهِ وَ لَكِنَّ النَّقِمَةَ إِذَا نَزَلَتْ لَمْ يَكُنْ لَهَا عَمَّنْ قَارَبَ الْمُذْنِبَ دِفَاعٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه :82 رواية :2
ترجمه :
جـعفرى گويد: شنيدم حضرت ابوالحسن عليه السلام بمن فرمود: چرا مينگرم كه تو نزد عـبـدالرحـمـن بـن يـعـقوب هستى ، (جعفرى ) عرض كرد: او دائى من است ؟ حضرت فرمود: او درباره خدا سخن ناهموارى گويد؟ خدا را (بصورت اجسام و اوصاف آن ) وصف كند؟ پس يا بـا او هـمـنشين شو و ما را واگذار يا با ما بنشين و او را ترك كن عرضكردم : او هر چه مى خواهد بگويد بمن چه زيانى دارد وقتيكه من نگويم آنچه را كه او گويد؟ ابوالحسن عليه السـلام فـرمـود: آيـا نـمـى تـرسـى از ايـنـكـه بـه او عـذابـى نـازل گـردد و هـر دوى شـما را فرا گيرد؟ آيا ندانى (داستان ) آنكس را كه خود از ياران مـوسـى عـليـه السـلام بـود و پـدرش از ياران فرعون ، پس هنگاميكه لشكر فرعون (در كـنار دريا) بموسى (و يارانش ) رسيد، (آن پسر) از موسى جدا شد كه پدرش را پند دهد و بـمـوسـى (و يـارانش ) ملحق سازد، و پدرش براه خود (در لشكر فرعون ) ميرفت و اين جوان با او (درباره مذهبش ) ستيزه ميكرد، تا اينكه هر دو بكنارى از دريا رسيدند و (همينكه لشـكـر فرعون غرق شدند) آندو نيز باهم غرق شدند، خبر بموسى عليه السلام رسيد، فرمود: او در رحمت خدا است ولى چون عذاب نازل گردد از آنكه نزديك گنهكار است دفاعى نشود.



شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: جعفرى (راوى حديث ) همان ابوهاشم داود بن قاسم جعفرى است و او از بزرگان اصحاب ما است ، و گويند: كه او حضرت رضا عليه السلام را تا آخرين امامان درك كـرده ، و حـضـرت ابـوالحـسـن عـليـه السـلام (درحـديـث ) محتمل است حضرت رضا يا حضرت هادى عليه السلام باشند،
و مـمـكن است مقصود از جعفرى در اينجا سليمان بن جعفر باشد چنانچه در كتاب مجالس مفيد (ره ) بدان تصريح شده است .3- أَبـُو عـَلِيٍّ الْأَشـْعـَرِيُّ عـَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ عـُمـَرَ بـْنِ يـَزِيـدَ عـَنْ أَبـِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ لَا تَصْحَبُوا أَهْلَ الْبِدَعِ وَ لَا تُجَالِسُوهُمْ فَتَصِيرُوا عِنْدَ النَّاسِ كَوَاحِدٍ مِنْهُمْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ‍ الْمَرْءُ عَلَى دِينِ خَلِيلِهِ وَ قَرِينِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :83 رواية :3
ترجمه :
حضرت صادق عليه السلام فرمود: با اهل بدعت رفاقت و هم نشينى نكنيد تا نزد مردم چون يكى از آنها محسوب شويد، رسولخدا (ص ) فرمود: انسان بر كيش دوست و رفيق خود است .


4- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِى نَصْرٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ سـِرْحـَانَ عـَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا رَأَيْتُمْ أَهْلَ الرَّيْبِ وَ الْبِدَعِ مِنْ بـَعْدِى فَأَظْهِرُوا الْبَرَاءَةَ مِنْهُمْ وَ أَكْثِرُوا مِنْ سَبِّهِمْ وَ الْقَوْلَ فِيهِمْ وَ الْوَقِيعَةَ وَ بَاهِتُوهُمْ كـَيـْلَا يـَطـْمـَعـُوا فـِى الْفـَسـَادِ فـِى الْإِسْلَامِ وَ يَحْذَرَهُمُ النَّاسُ وَ لَا يَتَعَلَّمُوا مِنْ بِدَعِهِمْ يَكْتُبِ اللَّهُ لَكُمْ بِذَلِكَ الْحَسَنَاتِ وَ يَرْفَعْ لَكُمْ بِهِ الدَّرَجَاتِ فِى الْآخِرَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :83 رواية :4
ترجمه :
حـضـرت صـادق عـليـه السـلام حـديث شده است كه فرمود: رسولخدا (ص ) فرموده است : هـرگـاه پـس از مـن اهـل ريـب و بـدعـت را ديديد بيزارى خود را از آنها آشكار كنيد، و بسيار بـآنـهـا دشـنـام دهـيـد، و دربـاره آنـه بـد گـوئيـد، و آنـهـا را بـا بـرهـان و دليـل خـفـه كـنـيـد كه (نتوانند در دل مردم القاء شبهه كنند و) نتوانند بفساد در اسلام طمع كـنـنـد، و در نـتـيـجـه مـردم از آنـهـا دورى كـنند و بدعتهاى آنها را ياد نگيرند، و خداوند در بـرابـر ايـن كـار بـراى شما حسنات بنويسد و درجات بنويسد و درجات شما را در آخرت بالا برد.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گويد: گويا مقصود از اهل ريب آنهائى هستند كه در دين شك كنند. و مردم را با القاء شبهات بشبه اندازند، و گفته شده : كه مقصود كسانى هستند كه پايه دين آنها بـر گـمـان و اوهـام فـاسـده بـنـا نـهـاده شـده مـانـنـد عـلمـاى اهل خلاف ؛ سپس كلام مصباح اللغة را در معناى بدعت ذكر كرده ، و پس از آن فرمايد: بدعت در عـرف شـرع بـآن چـيـزى گـويـند كه پس از رسولخدا (ص ) پديدار گشته و درباره خـصـوص آن نصى نرسده و داخل در تحت دستورات عمومى هم نباشد يا بطور خصوص يا عـمـوم از آن نـهـى شـده ، پـس آنـچـه در عـمـومـات (واجـبـه يـا مـسـتـحـبـه ) داخـل اسـت بـدعـت شـامـل آن نـگـردد مـانـنـد سـاخـتـن مـدارس و امـثـالش كـه داخـل در عـمـومـات (مـسـتـحـبـه ) سـكـنا دادن بمؤ من و كمك كردن بآنه است ، و مانند تاءليف كـتـابهاى علمى كه داخل در كمك بعلوم شرعيه است ، و مانند (پوشيدن يا دوختن ) جامه ها و يـا خـوردن غـذاهـائى كـه در زمـان رسـول خـدا (ص ) نـبـوده كـه داخـل در عـمـومـات حـليـت (زيـنـت و اءكـل ) اسـت و نـهـيـى دربـاره آن نـرسـيـده ، و آنـچـه داخـل در ايـن گـونـه عـمـومـات است تا بدان خصوصيتى ندهند بدعت نيست ، و گرنه اگر بصورت خاصى انجام دهند كه دليل و نصى نداشته باشد بدعت گردد، مانند اينكه نماز بـهـتـريـن مـوضـوعـسـت و در هر وقت و زمان انجام آن مستحب است اما اگر همين نماز را در وقت مـخـصـوص و مـكـان مـخـصـوص و ركـعـات مـخـصـوصـى بـدون دليـل و نـصـى بـجـا آورد بدعت گردد (مانند دستوريكه عمر براى جماعت خواندن نمازهاى نافله شبهاى ماه رمضان داد، و خود او هم گفت : خوب بدعتى است ) و هم چنين ساير كارها، و اينكه اهل سنت بدعت را مانند احكام پنجگانه (واجب ، مستحب ، حرام ، مكروه ، مباح ،) پنج قسمت كـرده انـد بـراى تصحيح همان گفتار عمر است (چنانچه رسولخدا (ص ) فرموده است : كه هـر بـدعـتـى گمراهى است ، و هر گمراهى راهش بدوزخ است ، و آنچه عمر كر از بدعتهاى مـحرمه است زيرا پيغمبر (ص ) از جماعت در نافله نهى فرموده بود، پس اين تقسيم ، آنان را نـفـع نـبـخـشـد، سـپـس مـرحـوم مـجـلسـى (ره ) كـلام شـهـيـد (ره ) را در ايـن بـاره نقل فرموده كه آنهم نظير كلامى است كه گذشت .5- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يُوسُفَ عَنْ مُيَسِّرٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا يَنْبَغِى لِلْمُسْلِمِ أَنْ يُوَاخِيَ الْفَاجِرَ وَ لَا الْأَحْمَقَ وَ لَا الْكَذَّابَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :84 رواية :5
ترجمه :
حـضـرت صـادق عـليـه السـلام فـرمايد: براى مسلمان سزاوار نيست كه با فاجر (هرزه ، تباهكار، نافرمان ) و نه با احمق و نه با دروغگو رفاقت كند.



توضيح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ايـنـكـه دروغـگـو را در ايـن حـديـث جـدا ذكـر فـرمـوده بـا ايـنـكـه داخل در فاجر بود براى اينست كه زيان او بيش از ساير فجار است .

6- عـَنـْهُ عـَنْ عـَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَالِمٍ الْكِنْدِيِّ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قـَالَ كـَانَ أَمـِيـرُ الْمـُؤْمِنِينَ ص إِذَا صَعِدَ الْمِنْبَرَ قَالَ يَنْبَغِى لِلْمُسْلِمِ أَنْ يَجْتَنِبَ مُوَاخَاةَ ثَلَاثَةٍ الْمَاجِنِ وَ الْأَحْمَقِ وَ الْكَذَّابِ فَأَمَّا الْمَاجِنُ فَيُزَيِّنُ لَكَ فِعْلَهُ وَ يُحِبُّ أَنْ تَكُونَ مِثْلَهُ وَ لَا يُعِينُكَ عَلَى أَمْرِ دِينِكَ وَ مَعَادِكَ وَ مُقَارَنَتُهُ جَفَاءٌ وَ قَسْوَةٌ وَ مَدْخَلُهُ وَ مَخْرَجُهُ عَلَيْكَ عَارٌ وَ أَمَّا الْأَحـْمـَقُ فـَإِنَّهُ لَا يـُشـِيـرُ عَلَيْكَ بِخَيْرٍ وَ لَا يُرْجَى لِصَرْفِ السُّوءِ عَنْكَ وَ لَوْ أَجْهَدَ نَفْسَهُ وَ رُبَّمَا أَرَادَ مَنْفَعَتَكَ فَضَرَّكَ فَمَوْتُهُ خَيْرٌ مِنْ حَيَاتِهِ وَ سُكُوتُهُ خَيْرٌ مِنْ نُطْقِهِ وَ بـُعْدُهُ خَيْرٌ مِنْ قُرْبِهِ وَ أَمَّا الْكَذَّابُ فَإِنَّهُ لَا يَهْنِئُكَ مَعَهُ عَيْشٌ يَنْقُلُ حَدِيثَكَ وَ يَنْقُلُ إِلَيْكَ الْحـَدِيـثَ كُلَّمَا أَفْنَى أُحْدُوثَةً مَطَّهَا بِأُخْرَى حَتَّى إِنَّهُ يُحَدِّثُ بِالصِّدْقِ فَمَا يُصَدَّقُ وَ يُغْرِى بـَيـْنَ النَّاسِ بـِالْعـَدَاوَةِ فـَيـُنـْبـِتُ السَّخـَائِمَ فـِى الصُّدُورِ فـَاتَّقـُوا اللَّهَ وَ انـْظـُرُوا لِأَنْفُسِكُمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه :85 رواية :6
ترجمه :
حـضـرت صـادق عليه السلام فرمود: هرگاه اميرالمؤ منان عليه السلام بمنبر بلا ميرفت مـيـفـرمـود: بـراى مـسـلمـان سزاوار است كه از رفاقت با سه كس اجتناب كند: بى باك (در گفتار و كردار و هرزه )، و احمق ، و دروغگو، اما شخص بى باك و هرزه ، كار خو را براى تـو زيـنت دهد، و دوست دارد كه تو هم مانند او باشى ، و در كار دين و آخرتت تو را يارى نـكـنـد، و رفـاقـت با او جفا و سخت دلى آرد، و رفت و آمدش براى تو ننگ و عار است ، و اما احـمـق پـس او بخير و خوبى تو دستور ندهد، و در دفع شر از تو اميدى باو نيست ! اگر چـه خـود را بـتـعـصـب و رنـج انـدازد، و چـه بـسـا بـخـواهد كه بتو سودى برساند (ولى بواسطه حماقتش ) بتو زيان رساند پس مرگ او بهتر از زندگيش باشد، و خموشيش به از سـخـن گـفـتـن اسـت ، و دورى اش بـه از نـزديـكـى است ، و اما دروغگو هيچ گاه زندگى بهمراهى او برتر گواراتر نيست گفته تو را نزد ديگران برد، و حديث ديگران را نزد تو آرد، و هر گاه داستانى را بآخر رساند داستان ديگرى بدنبالش افزايد تا آنجا كه بسا رسالت گويد ولى باور نكنند، و ميان مردم دشمنى اندازد، و در سينه مردمان كينه ها بـرويـانـد، پـس از خدا بترسيد و خود با بپائيد (كه با چه كسى رفاقت مى كنيد و طرح دوستى مى افكنيد).


7- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ بَعْضِ أَصـْحـَابـِهِ عـَنْ مـُحـَمَّدِ بـْنِ مُسْلِمٍ أَوْ أَبِى حَمْزَةَ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ ع قَالَ قَالَ لِى عـَلِيُّ بـْنُ الْحـُسـَيـْنِ ص يـَا بـُنـَيَّ انـْظـُرْ خـَمـْسـَةً فـَلَا تـُصَاحِبْهُمْ وَ لَا تُحَادِثْهُمْ وَ لَا تـُرَافـِقـْهـُمْ فـِى طَرِيقٍ فَقُلْتُ يَا أَبَهْ مَنْ هُمْ قَالَ إِيَّاكَ وَ مُصَاحَبَةَ الْكَذَّابِ فَإِنَّهُ بِمَنْزِلَةِ السَّرَابِ يـُقـَرِّبُ لَكَ الْبـَعـِيـدَ وَ يـُبـَاعـِدُ لَكَ الْقَرِيبَ وَ إِيَّاكَ وَ مُصَاحَبَةَ الْفَاسِقِ فَإِنَّهُ بـَائِعـُكَ بِأُكْلَةٍ أَوْ أَقَلَّ مِنْ ذَلِكَ وَ إِيَّاكَ وَ مُصَاحَبَةَ الْبَخِيلِ فَإِنَّهُ يَخْذُلُكَ فِى مَالِهِ أَحْوَجَ مَا تـَكـُونُ إِلَيـْهِ وَ إِيَّاكَ وَ مـُصـَاحـَبـَةَ الْأَحـْمـَقِ فـَإِنَّهُ يـُرِيـدُ أَنْ يَنْفَعَكَ فَيَضُرُّكَ وَ إِيَّاكَ وَ مـُصـَاحـَبـَةَ الْقـَاطـِعِ لِرَحـِمـِهِ فَإِنِّى وَجَدْتُهُ مَلْعُوناً فِى كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِى ثَلَاثَةِ مَوَاضِعَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَهَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ تَوَلَّيْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِى الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْح امـَكـُمْ أُول ئِكَ الَّذِيـنَ لَعَنَهُمُ اللّ هُ فَأَصَمَّهُمْ وَ أَعْمى أَبْص ارَهُمْ وَ قَالَ الَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللّ هِ مِنْ بَعْدِ مِيث اقِهِ وَ يَقْطَعُونَ م ا أَمَرَ اللّ هُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَ يُفْسِدُونَ فِى الْأَرْضِ أُول ئِكَ لَهـُمُ اللَّعـْنـَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدّ ارِ وَ قَالَ فِى الْبَقَرَةِ الَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللّ هِ مِنْ بـَعـْدِ مـِيـث اقـِهِ وَ يـَقـْطـَعـُونَ م ا أَمـَرَ اللّ هُ بـِهِ أَنْ يـُوصـَلَ وَ يـُفـْسـِدُونَ فـِى الْأَرْضـِ أُول ئِكَ هُمُ الْخ اسِرُونَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :85 رواية :7
ترجمه :
از حـضـرت صـادق عـليـه السـلام از پـدرش حـديـث شده كه فرمود: پدرم على بن الحسين (عليهم السلام ) بمن فرمود: پنجكسى را در نظر داشته باش و با آنها همراه وهم صحبت و رفـيـق راه مـشو، من گفتم پدر جان آنها چه كسانند؟ فرمود: بپرهيز از همراهى و رفاقت با دروغگو زيرا او بمنزله سرابى است كه دور را بتو نزديك و نزديك را بتو دور سازد، (و بـواسـطـه حماقتش ) بتو زيان رساند، و بپرهيز از رفاقت با قاطع رحم زيرا او ميخواهد بـتـو سـود رساند (و بواسطه حماقتش ) بتو زيان رساند، و بپرهيز از رفاقت با قاطع رحـم زيـرا مـن يـافـتـم او را كـه در سـه جـاى قـرآن بـاو لعـن شـده اسـت : خـداى عـزوجـل فـرمـوده اسـت : ((پـس آيـا اميد داريد كه هرگاه بسرپرستى گمارده شديد آنكه تـبهكارى كنيد در زمين و قطع رحم كنيد، آنانند كه خداوند لعنتشان كرده پس كرشان ساخت و چـشـم هـاى آنـهـا را كـور كـرد)) (سـوره مـحمد آيه 23) و نيزفرموده است : ((آنانكه مى شـكـنـنـد پيمان خدا را پس از بستنش و ميبرند آنچه خداوند دستور داده كه پيوند باشد، و تـبـهكارى كنند در زمين آنان را است لعنت و براى ايشان است بدى آن سراى )) (سوره رعد آيـه 24) و در سـوره بـقـره (آيه 27) فرموده است : ((آنانكه پيمان خدا را پس از بستنش بشكنند و ببرند آنچه را خداوند دستور پيوندش ‍ داده و فساد كنند در زمين همانا آنند زيان كاران )).


8- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ شُعَيْبٍ الْعَقَرْقُوفِيِّ قَالَ سـَأَلْتُ أَبـَا عـَبـْدِ اللَّهِ ع عـَنْ قـَوْلِ اللَّهِ عـَزَّ وَ جَلَّ وَ قَدْ نَزَّلَ عَلَيْكُمْ فِى الْكِت ابِ أَنْ إِذ ا سـَمِعْتُمْ آي اتِ اللّ هِ يُكْفَرُ بِه ا وَ يُسْتَهْزَأُ بِه ا إِلَى آخِرِ الْآيَةِ فَقَالَ إِنَّمَا عَنَى بِهَذَا إِذَا سـَمـِعـْتـُمُ الرَّجـُلَ الَّذِى يـَجـْحـَدُ الْحـَقَّ وَ يـُكـَذِّبُ بِهِ وَ يَقَعُ فِى الْأَئِمَّةِ فَقُمْ مِنْ عِنْدِهِ وَ لَا تُقَاعِدْهُ كَائِناً مَنْ كَانَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :86 رواية :8
ترجمه :
شـعـيـب عـقـر قـوفـى گـويـد: پـرسـيـدم از حـضـرت صـادق عليه السلام از گفتار خداى عـزوجـل (كـه فـرمـايـد): ((و بـتـحـقـيـق فرو آورده است بر شما در كتاب كه اگر شنيديد بآيات خدا كفر ورزى مى شود يا استهزاء مى شود بدانها....)) تا آخر آيه (كه فرمايد: با ايشان ننشينيد، سوره نساء آيه 140).
حضرت فرمود: مقصود از اين گفتار اين است كه هرگاه شنيديد كه مردى حق را كنار ميكند و دروغ مـى پـندارد، و درباره امامان عليهم السلام بد مى گويد از نزد او برخيز و هم نشين با و مشو، هر كه خواهد باشد.


9- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبـِيـهِ عـَنْ عـَلِيِّ بـْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ عَبْدِ الْأَعـْلَى بـْنِ أَعـْيـَنَ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَلَا يَجْلِسُ مَجْلِساً يُنْتَقَصُ فِيهِ إِمَامٌ أَوْ يُعَابُ فِيهِ مُؤْمِنٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه :87 رواية :9
ترجمه :
حـضـرت صـادق عـليـه السـلام فرمود: هر كه ايمان بخدا و روز قيامت دارد در مجلسى كه امامى را مذمت كنند يا مؤ منى را عيب كنند ننشيند.



10- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيِّ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ قـَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ص ‍ مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَلَا يَقُومُ مَكَانَ رِيبَةٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه :87 رواية :10
ترجمه :
و نيز فرمود: كه اميرالمؤ منين عليه السلام فرموده : هر كه ايمان بخدا و روز جزا دارد در مكان تهمت و شك نايستد.



شــرح :
مجلسى عليه الرحمة گويد: گويا مقصود نهى از حضور درجائى است كه موجب تهمت بفسق يـا كـفر يا ذمائم اخلاقى گردد، زيرا انسان نزد مردم متهم باين صفات گردد و گاهى در دل انـسـان نـيـز اثـر كـنـد و بـاطن شخص ملوث گردد، و ممكن است كه مقصود جلوگيرى از مـجـالسـت بـا كـسـانـى بـاشـد كـه ايـجـاد شـكـوك و شـبـهـه در ديـن كـنـنـد و بـخـيـال خـود آن را كـيـاسـت پـنـدارنـد و مـردم را بـديـن وسـيـله از طـريـق اهل يقين گمراه كنند.11- مـُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ عَبْدِ الْأَعـْلَى قـَالَ سـَمـِعـْتُ أَبـَا عـَبـْدِ اللَّهِ ع يـَقـُولُ مـَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَلَا يَقْعُدَنَّ فِى مَجْلِسٍ يُعَابُ فِيهِ إِمَامٌ أَوْ يُنْتَقَصُ فِيهِ مُؤْمِنٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه :87 رواية :11
ترجمه :
عـبـد الاعـلى گـويد: شنيدم از حضرت صادق عليه السلام كه مى فرمود: هر كسى بخدا و روز جـزا ايـمـان دارد نـبـايد در مجلسى بنشيند كه امامى را در آن عيب كنند يا مؤ منى را مذمت نمايد.


12- الْحـُسـَيـْنُ بـْنُ مـُحـَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مـُوسـَى قـَالَ حَدَّثَنِي أَخِى وَ عَمِّى عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ ثَلَاثَةُ مَجَالِسَ يَمْقُتُهَا اللَّهُ وَ يُرْسِلُ نَقِمَتَهُ عَلَى أَهْلِهَا فَلَا تُقَاعِدُوهُمْ وَ لَا تُجَالِسُوهُمْ مَجْلِساً فِيهِ مَنْ يَصِفُ لِسَانُهُ كَذِباً فِى فُتْيَاهُ وَ مَجْلِساً ذِكْرُ أَعْدَائِنَا فِيهِ جَدِيدٌ وَ ذِكْرُنَا فِيهِ رَثٌّ وَ مَجْلِساً فِيهِ مَنْ يـَصـُدُّ عـَنَّا وَ أَنْتَ تَعْلَمُ قَالَ ثُمَّ تَلَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع ثَلَاثَ آيَاتٍ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ كَأَنَّمَا كُنَّ فِى فِيهِ أَوْ قَالَ فِى كَفِّهِ وَ ل ا تَسُبُّوا الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّ هِ فَيَسُبُّوا اللّ هَ عـَدْواً بـِغـَيـْرِ عـِلْمٍ وَ إِذ ا رَأَيـْتَ الَّذِيـنَ يـَخـُوضـُونَ فـِى آي اتـِن ا فـَأَعـْرِضْ عـَنْهُمْ حَتّ ى يـَخـُوضـُوا فـِى حـَدِيـثٍ غـَيـْرِهِ وَ ل ا تـَقـُولُوا لِم ا تـَصـِفُ أَلْسـِنـَتـُكـُمُ الْكـَذِبَ ه ذ ا حَل الٌ وَ ه ذ ا حَر امٌ لِتَفْتَرُوا عَلَى اللّ هِ الْكَذِبَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :87 رواية :12
ترجمه :
و نـيـز آنحضرت عليه السلام فرمود: سه مجلس استكه خداوند آنها را دشمن دارد، و عذاب خـود را بر اهل آن بفرستد، پس با آنان ننشينيد و مجالست نكنيد، يكى آن مجلسى كه در آن كسى باشد كه در فتواى خود دروغ گويد، و ديگر مجلسى كه ذكر دشمنان ما در آن تازه و نـو، ولى ذكـر مـا در آن كـهـنـه بـاشد، و ديگر مجلسى كه در آن كسى استكه از پيروى مـا(مـردم را) با ميدارد و تو ميدانى (كه او چنين كسى است ، عبدالاعلى گويد): سپس حضرت صـادق عـليـه السلام سه آيه از كتاب خدا خوان كه گويا در دهانش بود يا گفت : گويا در مـشـقش بودـ (اول اين آيه بود سوره انعام آيه 108:) ((دشنام ندهيد آنان را كه جز خدا ميخوانند تا (آنها نيز) دشنام دهند خدا را ستمگرانه بنادانى )) (دوم آيه 86 از همان سوره ) ((و هـرگـاه بـنـى آنـان را كه فرو روند در آيتهاى ما پس رو گردان از ايشان تا فرو رونـد در داسـتـانـى ديـگـر)) (سـوم آيـه 116 از سـوره نـحـل ) ((و نـگـوئيـد بـدانـچـه مـيـسـتـايـد زبـانـهـاى شـمـا بـدروغ ايـن حلال است و اين حرام است تا بدروغ بر خدا افتراء بنديد)).


13- وَ بـِهـَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ قَالَ حَدَّثَنِى مُحَمَّدُ بْنُ سَعِيدٍ الْجُمَحِيُّ قَالَ حَدَّثَنِى هِشَامُ بْنُ سَالِمٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا ابْتُلِيتَ بِأَهْلِ النَّصْبِ وَ مـُجـَالَسـَتِهِمْ فَكُنْ كَأَنَّكَ عَلَى الرَّضْفِ حَتَّى تَقُومَ فَإِنَّ اللَّهَ يَمْقُتُهُمْ وَ يَلْعَنُهُمْ فَإِذَا رَأَيْتَهُمْ يَخُوضُونَ فِى ذِكْرِ إِمَامٍ مِنَ الْأَئِمَّةِ فَقُمْ فَإِنَّ سَخَطَ اللَّهِ يَنْزِلُ هُنَاكَ عَلَيْهِمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه :88 رواية :13
ترجمه :
و نيز آنحضرت (عليه السلام ) فرمود: هرگاه بناصبى ها و همنشينى آنها گرفتار شديد پـس مـانـند كسى باش كه روى سنگ سرخ شده نشسته باشى تا برخيزى ، زيرا خداوند آنـهـا را دشـمـن دارد و لعنت كند پس هرگاه ديدى كه درباره امام از امامان بد گويند وقتى زيرا غضب خداوند در چنين وقتى بر ايشان نازل گردد.


14- أَبـُو عـَلِيٍّ الْأَشـْعـَرِيُّ عـَنْ مـُحـَمَّدِ بـْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحـَجَّاجِ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ مـَنْ قَعَدَ عِنْدَ سَبَّابٍ لِأَوْلِيَاءِ اللَّهِ فَقَدْ عَصَى اللَّهَ تَعَالَى
اصول كافى جلد 4 صفحه :88 رواية :14
ترجمه :
و نيز آنحضرت (عليه السلام ) فرمود: هر كه نزد دشنام گويى به اولياى خدا بنشيند خداى تعالى را نافرمانى كرده است .



15- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ أَحـْمـَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ عـُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ مَنْ قَعَدَ فِى مَجْلِسٍ يُسَبُّ فِيهِ إِمَامٌ مِنَ الْأَئِمَّةِ يـَقـْدِرُ عـَلَى الِانـْتـِصَابِ فَلَمْ يَفْعَلْ أَلْبَسَهُ اللَّهُ الذُّلَّ فِى الدُّنْيَا وَ عَذَّبَهُ فِى الْآخِرَةِ وَ سَلَبَهُ صَالِحَ مَا مَنَّ بِهِ عَلَيْهِ مِنْ مَعْرِفَتِنَا
اصول كافى جلد 4 صفحه :88 رواية :15
ترجمه :
حـضـرت بـاقـر (عـليـه السـلام ) فرمود: هر كه بنشيند در مجلسى كه در آن به امامى از امـامان دشنام گويند و مى تواند برخيزد و نكند خداوند ذلت را در دنيا بر او بپوشاند و در آخـرت او را عـذاب كند، و آن چيز نيكى كه بدادن آن بر او منت نهاده (يعنى ) معرفت ما را از او بگيرد.


16- الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عـَنِ الْحـَسـَنِ بـْنِ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عـَنِ الْيـَمـَانِ بـْنِ عُبَيْدِ اللَّهِ قَالَ رَأَيْتُ يَحْيَى ابْنَ أُمِّ الطَّوِيلِ وَقَفَ بِالْكُنَاسَةِ ثُمَّ نَادَى بـِأَعـْلَى صَوْتِهِ مَعْشَرَ أَوْلِيَاءِ اللَّهِ إِنَّا بُرَآءُ مِمَّا تَسْمَعُونَ مَنْ سَبَّ عَلِيّاً ع فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ نـَحْنُ بُرَآءُ مِنْ آلِ مَرْوَانَ وَ مَا يَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ ثُمَّ يَخْفِضُ صَوْتَهُ فَيَقُولُ مَنْ سـَبَّ أَوْلِيـَاءَ اللَّهِ فـَلَا تُقَاعِدُوهُ وَ مَنْ شَكَّ فِيمَا نَحْنُ عَلَيْهِ فَلَا تُفَاتِحُوهُ وَ مَنِ احْتَاجَ إِلَى مـَسـْأَلَتـِكـُمْ مـِنْ إِخـْوَانِكُمْ فَقَدْ خُنْتُمُوهُ ثُمَّ يَقْرَأُ إِنّ ا أَعْتَدْن ا لِلظّ الِمِينَ ن اراً أَح اطَ بـِهِمْ سُر ادِقُه ا وَ إِنْ يَسْتَغِيثُوا يُغ اثُوا بِم اءٍ كَالْمُهْلِ يَشْوِى الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّر ابُ وَ س اءَتْ مُرْتَفَقاً
اصول كافى جلد 4 صفحه :89 رواية :16
ترجمه :
يمان بن عبيد الله گويد: يحيى پسرام طويل را ديدم كه در كناسه (ميدان بزرگ كوفه ) ايستاده و با بلندترين آوازش فرياد مى زد و مى گفت : اى گروه دوستان خدا ما بيزاريم از آنـچـه شـمـا مـى شـنويد، هر كه على (عليه السلام ) را سب كند لعنت خدا بر او باد، ما بـيـزاريـم از آل مـروان و آنـچه بجز از خدا مى پرستند، پس صدايش را كوتاه مى كرد و (آهسته تر) مى گفت : هر كس اولياء خدا را سب كرد با او نشينيد، و هر كه شك دارد در آنچه مـا بـدان هـسـتـيـم با او محاكمه نكنيد، و هر كه از برادرانتان نيازمند بخواهش و گدائى از شـمـا شـد بـه او خـيانت كرده ايد (يعنى پيش از اين كه خواهش كند به او عطا كند كه نياز بـه سـؤ ال پيدا نكند) سپس مى خواند (اين آيه شريفه را) ((همانا ما آماده كرده ايم براى سـتـمكاران آتشى كه فرا گرفته است بديشان سرا پرده آن و اگر فرياد كنند فرياد رسـى شـود بـه آبى چون آهن گداخته ، بريان كند چهره ها را، كه زشت نوشابه ايست و چه زشت آسايشگاهى )) (سوره كهف آيه 29).



شــرح :
يـحـيـى بـن ام الطـويـل مـطـعمى از اصحاب حضرت زين العابدين (عليه السلام ) است ، و فـضـل بـن شـاذان گـفـته است : در اول كار على بن الحسين (عليه السلام ) بجز پنج نفر نـبـودند كه از جمله آنها يحيى بن ام الطويل بود، و از حضرت صادق عليه السلام روايت كـرده كه فرمود: پس از شهادت حسين عليه السلام مردم برگشتند جز سه نفر: ابو خالد كـابـلى ، و يحيى بن ام الطويل ، و جبير بن مطعم ، سپس مردم (كم كم ) آمدند و پيوستند و فـراوان شـدنـد. و از حـضرت باقر عليه السلام رواست شده كه حجاج يحيى را خواست و گفت به ابى تراب لعنت كن و دستور داد كه دست و پايش را قطع كنند و او را كشت .
*باب اصناف مردم*
بَابُ أَصْنَافِ النَّاسِ
1- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ سُلَيْمٍ مَوْلَى طِرْبَالٍ قَالَ حـَدَّثـَنـِي هـِشـَامٌ عـَنْ حـَمـْزَةَ بـْنِ الطَّيَّارِ قـَالَ قَالَ لِى أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع النَّاسُ عَلَى سِتَّةِ أَصـْنَافٍ قَالَ قُلْتُ أَ تَأْذَنُ لِى أَنْ أَكْتُبَهَا قَالَ نَعَمْ قُلْتُ مَا أَكْتُبُ قَالَ اكْتُبْ أَهْلَ الْوَعِيدِ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ أَهْلِ النَّارِ وَ اكْتُبْ وَ آخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا ص الِحاً وَ آخَرَ سـَيِّئاً قـَالَ قـُلْتُ مَنْ هَؤُلَاءِ قَالَ وَحْشِيٌّ مِنْهُمْ قَالَ وَ اكْتُبْ وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللّ هِ إِمّ ا يـُعـَذِّبـُهُمْ وَ إِمّ ا يَتُوبُ عَلَيْهِمْ قَالَ وَ اكْتُبْ إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّج الِ وَ النِّس اءِ وَ الْوِلْد انِ ل ا يَسْتَطِيعُونَ حِيلَةً وَ ل ا يَهْتَدُونَ سَبِيلًا لَا يَسْتَطِيعُونَ حِيلَةً إِلَى الْكُفْرِ وَ لَا يـَهـْتـَدُونَ سـَبـِيـلًا إِلَى الْإِيمَانِ فَأُول ئِكَ عَسَى اللّ هُ أَنْ يَعْفُوَ عَنْهُمْ قَالَ وَ اكْتُبْ أَصـْحـَابَ الْأَعـْرَافِ قـَالَ قـُلْتُ وَ مـَا أَصـْحـَابُ الْأَعـْرَافِ قـَالَ قـَوْمٌ اسـْتـَوَتْ حـَسـَنـَاتُهُمْ وَ سَيِّئَاتُهُمْ فَإِنْ أَدْخَلَهُمُ النَّارَ فَبِذُنُوبِهِمْ وَ إِنْ أَدْخَلَهُمُ الْجَنَّةَ فَبِرَحْمَتِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :90 رواية :1
ترجمه :
حمزة بن طيار گويد: حضرت صادق عليه السلام بمن فرمود: مردم بر شش گونه هستند، گـويـد: عـرض كـردم : اجـاز بـفـرمـائيـد آنـرا بـنـويسم ؟ فرمود: آرى ، عرض كردم : چه بنويسم ؟ فرمود: بنويس اهل وعيد از اهل بهشت و دوزخ .
و بنويس : ((و ديگران كه اعتراف كردند بگناهان خويش و بيامختند كردار خوب را باكر داريـد، (سوره توبه آيه 102) گويد: عرض كردم : اينها كيانند؟ فرمود: وحشى (كشنده حضرت حمزه بن عبدالمطلب سيد الشهداء عموى پيغمبر اكرم (ص ) از اينهاست ، فرمود:
و بنويس ((و ديگران كه با اميد خدايند يا عذابشان كند يا توبه شان بپذيرد)) (سوره تـوبـه آيـه 106). و بنويس ((مگر ناتوانان از مردان و زنان و كودكان كه نه چاره اى تـوانـنـد و نـه راه بـجـائى برند)) كه نه چاره اى بسوى كفر دارند و نه راهى بايمان دارنـد ((ايـنـهـا را امـيـد اسـت خـداونـد در گـذرد از ايـشان )) (سوره نساء آيه 98 و 99). فرمود:
و بـنـويـس اصـحاب اعراف ، گويد: عرض كردم : اصحاب اعراف كيانند؟ فرمود: مردميكه كـارهـاى نـيـك و كـارهـاى بـد آنـهـا بـرابـر بـاشـد، پـس اگـر آنها را بدوزخ برد بسبب گناهانشان است ، و اگر ببهشت برد رحمت اوست .



شــرح :
شـش گـروه كـه امـام عـليـه السـلام فـرمـود: بـاعـتـبـار ايـنـسـتـكـه دسـتـه اول بـر دو دسـتـه شـونـد يـك دسـتـهـه اهـل وعـد بـبـهـشـت ، و يـك دسـتـه اهل وعيد بدوزخ كه بنا بر اين شش گروه ميشوند چنانچه از حديث بعد معلوم شود، مجلسى عـليـه الرحـمـة گـويـد: ايـنـكـه فـرمـود: ((اهـل وعـيـد)) يـعـنـى اهـل وعد و وعيد و از باب تغليب بذكر يكى از آندو اكتفا فرمود، و در پاره اى از نسخه ها كـلمـه الوعـد (بـجـاى الوعـيـد) ذكـر شده ، و در برخى ((وعدين )) است و او ظاهرتر است يعنى كسانيكه درباره آنها وعده ثواب يا تهديد بعقاب محقق شده كه هرگاه بيكى از اين دو حـالت بـمـيـرنـد، پـس اهـل وعـد اهـل بـهـشـتـنـد و اهـل و عـيـد اهل دوزخ .
و در جـمـله ((لا يـسـطـيـعـون حـيلة ...)) كه نه چاره دارند و نه راه بجائى برند. گويد: يـعـنـى عـاجـزنـد از هـجـرت بمدينه چون خرجى و وسيله ندارند و چاره اى هم ندارند و راه نـجـاتـى از شـهـر مكه ندارند ((اينانند كه اميد است خداوند از ايشان در گذرد)) چون در هـجـرت نـكـردن بـمـديـنـه مـعـذورنـد. ايـن گـفـتـار مـفـسـريـن اسـت ، ولى بـنـا بـر تـاءويـل امـام (عـليـه السـلام ) يـعـنـى تـوانـائى بـر فـهـمـيـدن از روى دليـل بـراى كفر ندارند و راهى هم بر ايمان بواسطه ابله بودن و كم خرديشان ندارند، پـس ايـشـان مـعـذورنـد، و شـايـد ايـن از بـطـون آيـه بـاشـد و مـمـكـن اسـت ظـاهـر آيه نيز شـامـل آن بـاشـد چـون در مـكـه انـسـانـى از ايـن قـبـيـل وجـود داشـتـنـد كـه بـراى آنـهـا تحصيل آن ميسر نبوده است .
و اما اعراف پس تفسير آن در سابق گذشت ، و برخى از مفسرين گفته اند: آن ديوارى است مـيـانـه بـهـشـت و جـهـنـم ، سـپـس ‍ اشـكـال و جـوابـى نـقـل مـى كـنـد كـه ذكـر آن بطول انجامد و براى توضيح بيشتر خوانندگان محترم بتفاسير رجوع كنند.2- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ مـُحـَمَّدِ بْنِ عِيسَى بْنِ عُبَيْدٍ عَنْ يُونُسَ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ الطَّيَّارِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع النَّاسُ عَلَى سِتِّ فِرَقٍ يَئُولُونَ كُلُّهُمْ إِلَى ثَلَاثِ فِرَقٍ الْإِيـمَانِ وَ الْكُفْرِ وَ الضَّلَالِ وَ هُمْ أَهْلُ الْوَعْدَيْنِ الَّذِينَ وَعَدَهُمُ اللَّهُ الْجَنَّةَ وَ النَّارَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْكـَافـِرُونَ وَ الْمـُسـْتَضْعَفُونَ وَ الْمُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ إِمَّا يُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا يَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَ الْمُعْتَرِفُونَ بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا صَالِحاً وَ آخَرَ سَيِّئاً وَ أَهْلُ الْأَعْرَافِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :91 رواية :2
ترجمه :
و نيز حمزة بن طيار از آنحضرت (عليه السلام ) حديث كند كه فرمود: مردم شش دسته اند كـه بـسـه دسـتـه بـرگـردنـد ايـمـان ، كـفـر، گـمـراهـى ، و ايـشـان اهـل دو وعـدنـد كـه خـداونـد بـآنـهـا وعـده بـهـشـت و دوزخ داده اسـت : مؤ منان ، و كافران ، و نـاتـوانـان ، و آنـانـكـه باميد خدايند (و كارشان با خداست ) يا عذابشان كند و يا توبه شـان را بپذيرد، و آنانكه بگناهان خويش اعتراف كنند و كردار خوب را با كردار بد بهم آميخته اند، و ديگر اهل اعراف هستند.

3- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبـِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ دَخَلْتُ أَنَا وَ حُمْرَانُ أَوْ أَنَا وَ بُكَيْرٌ عَلَى أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ إِنَّا نَمُدُّ الْمِطْمَارَ قَالَ وَ مَا الْمِطْمَارُ قُلْتُ التُّرُّ فَمَنْ وَافَقَنَا مِنْ عَلَوِيٍّ أَوْ غَيْرِهِ تَوَلَّيْنَاهُ وَ مَنْ خَالَفَنَا مِنْ عَلَوِيٍّ أَوْ غَيْرِهِ بَرِئْنَا مِنْهُ فَقَالَ لِي يَا زُرَارَةُ قَوْلُ اللَّهِ أَصْدَقُ مِنْ قَوْلِكَ فَأَيْنَ الَّذِينَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جـَلَّ إِلَّا الْمـُسـْتـَضـْعـَفـِيـنَ مـِنَ الرِّج الِ وَ النِّس اءِ وَ الْوِلْد انـِ ل ا يـَسـْتـَطـِيعُونَ حِيلَةً وَ ل ا يَهْتَدُونَ سَبِيلًا أَيْنَ الْمُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ أَيْنَ الَّذِينَ خَلَطُوا عَمَلًا صَالِحاً وَ آخَرَ سَيِّئاً أَيْنَ أَصْحَابُ الْأَعْرَافِ أَيْنَ الْمُؤَلَّفَةُ قُلُوبُهُمْ
وَ زَادَ حـَمَّادٌ فـِى الْحَدِيثِ قَالَ فَارْتَفَعَ صَوْتُ أَبِى جَعْفَرٍ ع وَ صَوْتِى حَتَّى كَانَ يَسْمَعُهُ مَنْ عَلَى بَابِ الدَّارِ
وَ زَادَ فِيهِ جَمِيلٌ عَنْ زُرَارَةَ فَلَمَّا كَثُرَ الْكَلَامُ بَيْنِى وَ بَيْنَهُ قَالَ لِى يَا زُرَارَةُ حَقّاً عَلَى اللَّهِ أَنْ لَا يُدْخِلَ الضُّلَّالَ الْجَنَّةَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :91 رواية :3
ترجمه :
زراره گـويـد: مـن و حـمـران يـا مـن و بـكـير خدمت امام محمد باقر (عليه السلام ) شرفياب شديم ، من بوى عرض كردم : ما خود را تراز كنيم (و بسنجيم ) فرمود: تراز چيست ؟ عرض كردم : ريسمانكار (بنايان ) پس هر كس با ما موافقت داشت چه علوى باشد (و منسوب بامير المؤ منين عليه السلام باشد) چه غير او او را دوست داريم (يا با او دوستى كنيم ) و هر كه بـا مـا مـخـالف بـود چه علوى باشد چه غير او از او بيزارى جوئيم ؟ پس بمن فرمود: اى زرارة گـفـتـار خـداونـد از گـفـتـه تـو درسـت تـر اسـت ، پـس كـجـايـنـد آنـهـا كـه خـداى عـزوجـل (دربـاره شـان ) فرمايد: ((مگر ناتوانان از مردان و زنان و كودكان كه نه چاره دارنـد و نـه راه بـجـائى بـرنـد)) (سـوره نـسـاء آيـه 98) كـجايند آنانكه باميد خدايند؟ كـجـايـند آنانكه كار نيك را با كردار بد بهم آميختند؟ كجايند اصحاب اعراف ؟ كجايند مؤ لفـه قـلوبـهـم ؟ (يـعـنـى دل بـدسـت آوردگـان ، و آنـهـا دسـتـه اى از اشـراف زمـان رسـول خـدا (ص ) بـودنـد كـه آن حـضـرت سـهـمـى از زكـاة بـآنـهـا مـيـداد كـه دل آنها را بدست آورد و براى جنگ با دشمنان اسلام بآنان استعانت جويد).
حماد (از قول زراره ) در اين حديث افزوده است : كه آواز امام باقر (عليه السلام ) و صداى من بلند شد تا حديكه هر كه در خانه بود مى شنيد.
و جـمـيـل از قـول زراره در حـديـث افـزوده اسـت : (زراره گـفـت :) همينكه سخن ميان من و آخرت حضرت بدراز كشيد بمن فرمود: (آيا) بر خداوند حتم است كه گمراهان را ببهشت نبرد؟



شــرح :
مـقـصـود ايـن اسـتـكه حضرت باقر (عليه السلام ) قصدش آگاهى دادن زراره و آنانكه در مـجـلسـى حـضـور داشـتـه انـد بـاشتباه او بود كه پنداشته است ميزان در خوبى و بدى و اهـل بـهـشـت و دوزخ فـقـط هـم عقيدگى با شيعه است ، و امام عليه السلام فرموده بسا كه نـاتـوان در ديـن از مـخـالفـين كه عنادى نورزند و ساير اصنافيكه ذكر فرموده است به بهشت روند زيرا كه خداوند وعده عفو آمرزش به آنها داده است و نبايد از آنها بيزارى جست ضـمـنـا از رويهمرفته اين حديث استفاده شود كه زراره مرد بى ادب و بى اطلاعى بوده و حـديث بحسب ظاهر دلالت بر مذمت زراره كند در صورتيكه جلالت قدر و مقام او مورد اتفاق شـيـعـه اسـت و روايـات بـسـيارى در مدح او رسيده تا بجائيكه او را فقيه ترين اصحاب حضرت باقر و صادق عليهما السلام دانسته اند، و لذا براى جواب از اين حديث و نظائر آن وجـوهـى گـفـتـه انـد: مـانـنـد اينكه گفته اند: اين امور در آغاز كارش بوده پيش از آنكه مـعرفتش كامل گردد، يا اينكه طبع و خوى او اينگونه بوده و نمى توانسته خود دارى كند از بحث و مشاجره نه بخاطر شك و ترديد و بى اعتنائى او، يا قصدش آموختن كيفيت مناظره در ايـن مـطـلب بـوده كـه با مخالفين بتواند بحث كند، يا از شدت علاقه اى كه به ائمه عليهم السلام داشته است راضى نمى شده كه مخالفين ببهشت روند.
مـطـلب ديـگـرى كـه لازم بـه تـوضـيـح اسـت ايـنـكـه در بـعـضـى نـسـخـه هـا ((ان يدخل الجنة )) بدون لفظ ((لا)) است كه ترجمه اش چنين شود ((كه برخدا حتم است كه گـمـراهـان را بـبهشت برد)) و چون اجماع همه فرقه هاى اسلامى و روايات بسيار زيادى دلالت دارد بـر ايـنـكه كفار ببهشت نمى روند مجلسى (ره ) فرموده است : يعنى بعضى از آنها به بهشت روند و مقصود از گمراهان مستضعفين و ديگر اصناف مذكوره در حديث هستند و آنها كافر نباشند. و با بودن لفظ ((لا)) هم فرموده است : كه استفهام انكارى است .
*باب كفر*
بَابُ الْكُفْرِ
1- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ كَثِيرٍ الرَّقِّيِّ قـَالَ قـُلْتُ لِأَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع سُنَنُ رَسُولِ اللَّهِ ص كَفَرَائِضِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عـَزَّ وَ جـَلَّ فـَرَضَ فَرَائِضَ مُوجَبَاتٍ عَلَى الْعِبَادِ فَمَنْ تَرَكَ فَرِيضَةً مِنَ الْمُوجَبَاتِ فَلَمْ يَعْمَلْ بِهَا وَ جَحَدَهَا كَانَ كَافِراً وَ أَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ بِأُمُورٍ كُلُّهَا حَسَنَةٌ فَلَيْسَ مَنْ تَرَكَ بَعْضَ مَا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ عِبَادَهُ مِنَ الطَّاعَةِ بِكَافِرٍ وَ لَكِنَّهُ تَارِكٌ لِلْفَضْلِ مَنْقُوصٌ مِنَ الْخَيْرِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :93 رواية :1
ترجمه :
داود بـن كـثـيـر رقـى گويد: بحضرت صادق عرض كردم : سنتهاى رسولخدا (ص ) چون فـرائض خـداونـد عـزوجـل مـى بـاشـد؟ فـرمـود: بـدرسـتـيـكـه خـداى عزوجل فرائضى را فرض فرموده كه بر بندگان لازم گشته ، پس هر كه فريضه اى از آنـچـه لازم شـده تـرك كـنـد و بـان عـمـل نـكـنـد و مـنـكـر آن شـود كـافـر اسـت و (رسـول خـدا (ص ) بـكـارهـائى فـرمـان داده كه همه آنها خوب است ، پس كسيكه برخى از آنـچه خداى عزوجل بندگانش را بآن فرمان داده از طاعتش ترك كند كافر نيست ولى ترك فضيلت كرده و از خير كم بهره است .



شــرح :
فيض عليه الرحمة گويد: مقصود حضرت اينست كه همه اين دستورات (اعم از فرائض خدا و سنتهاى رسولخدا (ص ) بفرمان خدا است كه از زبان پيغمبر (ص ) رسيده (و از اين جهت فـرقى ميانه آنها نيست منتهى ) بعضى از آنها فرائض ‍ لازمه است كه ترك آنها با انكار مـوجـب كـفـراست ، و بعضى فضيلت است كه ترك آن (موجب كفر نيست ولى ) موجب كمى خير است .2- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قـَالَ وَ اللَّهِ إِنَّ الْكـُفـْرَ لَأَقـْدَمُ مِنَ الشِّرْكِ وَ أَخْبَثُ وَ أَعْظَمُ قَالَ ثُمَّ ذَكَرَ كُفْرَ إِبْلِيسَ حِينَ قَالَ اللَّهُ لَهُ اسْجُدْ لاِدَمَ فَأَبَى أَنْ يَسْجُدَ فَالْكُفْرُ أَعْظَمُ مِنَ الشِّرْكِ فَمَنِ اخْتَارَ عَلَى اللَّهِ عـَزَّ وَ جـَلَّ وَ أَبـَى الطَّاعـَةَ وَ أَقـَامَ عـَلَى الْكـَبـَائِرِ فـَهـُوَ كـَافِرٌ وَ مَنْ نَصَبَ دِيناً غَيْرَ دِينِ الْمُؤْمِنِينَ فَهُوَ مُشْرِكٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه :93 رواية :2
ترجمه :
زراره گـويـد: حـضـرت باقر عليه السلام فرمود: بخدا سوگند كفر جلوتر از شرك و پـليـدتـر و بـزرگتر از آن است گويد: سپس ‍ كفر ابليس را ياد آور شد هنگاميكه خداوند بـاو فـرمود: بآدم سجده كن ، و او از سجده كردن سرباز زد، پس كفر بزرگتر از شرك است ، پس هر كه ديگرى را بر خداى عزوجل برگزيند و از فرمانبردارى او سرباز زند و بـر ارتـكاب گناهان كبيره ايستادگى كند او كفر است ، و هر كه دين و كيشى غير از دين مؤ منين برپا دارد مشرك است .



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويد: آنچه از اين اخبار براى من آشكار شود اينستكه مقصود بيان كفر آن كـسـى اسـتـكـه مـنـكـر امامت اميرالمؤ منين عليه السلام شده و بر او پيشى گرفته و با او جـنـگـيـده اسـت ، و غـرض ايـنـسـت كه اينها پليدتر از مشركين هستند، و از اين روايات ظاهر گـردد كـه كـفـر عـبـارت اسـت از تـرك اطـاعـت خـداوند از روى عناد و تكبر ورزى ، و شرك آنـسـتكه براى خداوند در ميان خلق يا در عبادت يا اطاعت شريكى بسازد چه اينكار از روى عـنـاد بـاشـد يـا از روى نـادانـى و گمراهى ، پس آنحضرت بيان فرمود: كه ترك اطاعت خـداونـد دانـسـتـه و از روى علم باعناد و تكبر پليدتر و جلوتر از شرك است زيرا اولين گناهى كه از روى عناد سر زد گناه ابليس بود زيرا او شرك نورزيد بلكه ترك سجده و اطاعت حق نمود از روى عناد و تكبر.3- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عـَنْ أَبـِي جَعْفَرٍ ع قَالَ ذُكِرَ عِنْدَهُ سَالِمُ بْنُ أَبِى حَفْصَةَ وَ أَصْحَابُهُ فَقَالَ إِنَّهُمْ يُنْكِرُونَ أَنْ يـَكـُونَ مـَنْ حَارَبَ عَلِيّاً ع مُشْرِكِينَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع فَإِنَّهُمْ يَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ كُفَّارٌ ثُمَّ قـَالَ لِى إِنَّ الْكـُفـْرَ أَقـْدَمُ مـِنَ الشِّرْكِ ثـُمَّ ذَكَرَ كُفْرَ إِبْلِيسَ حِينَ قَالَ لَهُ اسْجُدْ فَأَبَى أَنْ يـَسـْجـُدَ وَ قَالَ الْكُفْرُ أَقْدَمُ مِنَ الشِّرْكِ فَمَنِ اجْتَرَى عَلَى اللَّهِ فَأَبَى الطَّاعَةَ وَ أَقَامَ عَلَى الْكَبَائِرِ فَهُوَ كَافِرٌ يَعْنِى مُسْتَخِفٌّ كَافِرٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه :94 رواية :3
ترجمه :
زراره گـويـد: نـزد حضرت باقر عليه السلام از سالم بن اءبى حفصه پيروانش ذكرى بـمـيـان آمـد پـس (زراره يـا ديـگـرى ) گفت : اينان منكرند كه هر كه با على عليه السلام جـنـگـيـده مـشـرك اسـت ؟ حـضـرت بـاقـر عليه السلام فرمود: پس (لابد) پندارند كه آنها كـافـرند، سپس بمن فرمود: كفر جلوتر از شرك است ، پس متذكر كفر ابليس شد در آنجا كـه خـداونـد باو فرمود: سجده كن و او سرباز زد، و (مجددا) فرمود: كفر جلوتر از شرك است ، پس هر كه بر خدا دليرى كند و از اطاعتش سرباز زند و بر ارتكاب گناهان كبيره ايستادگى كند پس او كافر است ، يعنى استخفاف كرده (و سبك شمرده ) و كافر است .



شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: سالم بن اءبى حفصه از كسانى است كه امام سجاد و حضرت باقر و حـضـرت صـادق عـليـه السـلام روايـت نـقـل كند و زيدى مذهب بوده و از سران آنها است ، و حـضـرت صـادق عـليـه السـلام او را لعـنـت و تـكذيب و تكفير كرده است و در ذم او روايات زيادى رسيده .
و در جـمـله ((يـعـنـى مـسـتخف كافر)) كه در آخر حديث است گويد: ظاهر اين است كه گفته يـكى از راويان حديث است ، و گفته شده : كه شايد كلام امام عليه السلام باشد و مقصود ايـن بـاشـد كـه در صورتى بكفر تارك اطاعت حكم شود، كه استخفاف كند، يا مقصود اين باشد كه آنكه هميشه ترك اطاعت كند ناچار بايد استخفاف كننده هم باشد.4- عـَنـْهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ حُمْرَانَ بْنِ أَعْيَنَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِنّ ا هَدَيْن اهُ السَّبِيلَ إِمّ ا ش اكِراً وَ إِمّ ا كَفُوراً قَالَ إِمَّا آخِذٌ فَهُوَ شَاكِرٌ وَ إِمَّا تَارِكٌ فَهُوَ كَافِرٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه :95 رواية :4
ترجمه :
حـمـران بـن اعـيـن گـويـد: از حـضـرت صـادق عـليـه السـلام پـرسـيـدم از گـفـتـار خـداى عـزوجـل (كـه در سـوره دهـر آيـه 3 فـرمـايد:) ((همانا براه رهبريش كرديم يا سپاسگذار بـاشـد و يـا نـاسـپـاس )) در پـاسـخ فـرمـود: يـا بـگـيـرد (و عـمـل كـنـد) پـس او (سـپـاسـگـزار و) شـاكـراسـت و يـا وانـهـد (و عمل نكند) پس او (ناسپاس ) و كافر است .


5- الْحـُسـَيـْنُ بـْنُ مـُحـَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عـُبـَيـْدٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ يَكْفُرْ بِالْإِيم انِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ قَالَ تَرْكُ الْعَمَلِ الَّذِى أَقَرَّ بِهِ مِنْ ذَلِكَ أَنْ يَتْرُكَ الصَّلَاةَ مِنْ غَيْرِ سُقْمٍ وَ لَا شُغُلٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه :95 رواية :5
ترجمه :
زراره گـويـد: از حـضـرت صـادق عـليـه السـلام پـرسـيـدم از گـفـتـار خـداى عزوجل (در سوره مائده آيه 5 كه فرمايد:) ((و آنكه كفر ورزد بايمان همانا تباه شده است كـردار او)) فـرمـود: يـعنى ترك كند كردارى را كه بدان اعتراف كرده است ، و از آن جمله اسـت تـرك نـمـاز بـدون كـسـالت و بـيـمـارى و نـه از روى اشتغال بكارى .



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گويد: بعضى گفته اند: ((باء)) آيه شريفه ((و من يكفر بالايمان )) بـمـعـنـاى عـوض اسـت يـعـنـى هـر كه كفر ورزد بجاى ايمان ، يا براى مصاحبت است يعنى بـهـمـراه ايـمـان ، پـس بـنـابـر اول يـعـنـى كـفـر بـعـد از ايـمـان و بـنـا بر دوم يعنى در دل مـنـكـر شـود و در ظـاهـر اقرار كند، سپس كلام بيضاوى و طبرسى را در تفسير آن بيان كـرده آنـگـاه گـويـد: مـقـصـود امـام (عليه السلام ) از ترك كردار كه موجب كفر است يعنى ارتـكـاب هـر كـبـيـره يـا آن كـبيره اى كه انجام آن از نبودن يقين و استخفاف بدين خبر دهد، چنانچه از مثال زدن بترك نماز بدون عذر بر ميآيد.6- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ مُوسَى بْنِ بُكَيْرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنِ الْكُفْرِ وَ الشِّرْكِ أَيُّهُمَا أَقْدَمُ قَالَ فَقَالَ لِى مَا عَهْدِى بِكَ تُخَاصِمُ النَّاسَ قـُلْتُ أَمـَرَنـِى هـِشـَامُ بـْنُ سـَالِمٍ أَنْ أَسـْأَلَكَ عـَنْ ذَلِكَ فـَقـَالَ لِى الْكُفْرُ أَقْدَمُ وَ هُوَ الْجُحُودُ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلّ ا إِبْلِيسَ أَبى وَ اسْتَكْبَرَ وَ ك انَ مِنَ الْك افِرِينَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :95 رواية :6
ترجمه :
موسى بن بكر گويد: از حضرت ابوالحسن (موسى بن جعفر) عليهماالسلام پرسيدم كفر و شـرك كداميك جلوترند؟ گويد: بمن فرمود: من از تو سابقه ستيزه و مخاصمه با مردم را نـداشـتـم ؟ عـرض كـردم : هـشـام بـن سـالم بـمـن دسـتـور داده كـه ايـن سـؤ ال را از شـمـا بـكـنـم ، فـرمـود: كـفـر جـلوتـر اسـت و آن انـكـار اسـت خـداى عـزوجـل فـرمـوده : ((جز ابليس كه سرپيچيده و بزرگى طلبيد و بود از كفار)) (سوره بقره آيه 35)



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) در آنـجـا كـه امـام عليه السلام فرمايد: ((ما عهدى بك تخاصم الناس )) يعنى من نميدانستم كه تو هم با مردم بحث كنى و در افتى ، يا اينكه ، پيش از اين از آنان كـه بـا مـخـالفـيـن مـخـاصـمـه كـنـى نـبـودى و در ايـنـگـونـه مـسـائل كـه مـورد مـخـاصـمه ميان متكلمين است وارد نمى شدى و اين پرسش تو ميرساند كه شروع كرده اى .7- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ زُرَارَةَ قـَالَ قـُلْتُ لِأَبـِي جـَعـْفَرٍ ع يَدْخُلُ النَّارَ مُؤْمِنٌ قَالَ لَا وَ اللَّهِ قُلْتُ فَمَا يَدْخُلُهَا إِلَّا كَافِرٌ قـَالَ لَا إِلَّا مَنْ شَاءَ اللَّهُ فَلَمَّا رَدَدْتُ عَلَيْهِ مِرَاراً قَالَ لِى أَيْ زُرَارَةُ إِنِّي أَقُولُ لَا وَ أَقُولُ إِلَّا مَنْ شَاءَ اللَّهُ وَ أَنْتَ تَقُولُ لَا وَ لَا تَقُولُ إِلَّا مَنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ فَحَدَّثَنِي هِشَامُ بْنُ الْحَكَمِ وَ حـَمَّادٌ عـَنْ زُرَارَةَ قـَالَ قـُلْتُ فِى نَفْسِى شَيْخٌ لَا عِلْمَ لَهُ بِالْخُصُومَةِ قَالَ فَقَالَ لِى يَا زُرَارَةُ مـَا تـَقـُولُ فـِيـمـَنْ أَقـَرَّ لَكَ بـِالْحـُكـْمِ أَ تـَقـْتـُلُهُ مـَا تـَقُولُ فِى خَدَمِكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ أَ تَقْتُلُهُمْ قَالَ فَقُلْتُ أَنَا وَ اللَّهِ الَّذِى لَا عِلْمَ لِى بِالْخُصُومَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :96 رواية :7
ترجمه :
زراره گـويد: بحضرت باقر عليه السلام عرض كردم : مؤ من بدوزخ ميرود؟ فرمود: نه بخدا سوگند، عرض كردم : پس ‍ بدوزخ نرود جز كافر؟ فرمود: نه مگر آنكه خدا خواهد، و چون چند بار (اى حرف را) تكرار كردم بمن فرمود: اى زراره من ميگويم : نه ، و ميگويم : مگر آنكه خدا خواهد، و تو ميگوئى : نه ، و نميگوئى : مگر آنكه خدا خواهد؟.
(راوى گويد: هشام بن حكم و حماد براى من حديث كردند: كه زراره گفت : من با خود گفتم : (ايـن آقـا) اسـتـادى اسـت كـه عـلم بـحـث و مـنـاظـره نـدارد؟ گـويـد: (هـمـيـنـكـه ايـن مطلب در دل مـن خطور كرد) به من فرمود: اى زراره چه گويى درباره كسى كه براى تو به حكم اسـلام اقـرار كند (و گويد: هر چه تو گويى من به همان معتقدم ) آيا او را مى كشى ؟ (يا از او مـى پـذيـرى ؟ بـنـابـرايـن كـه ((تقبله )) باشد چنانچه در نسخه وافى است ) چه گـوئى دربـاره خـدمت كاران و خانواده تان آيا ايشان را مى كشى ؟ (زراره ) گويد: عرض كردم به خدا سوگند منم كه علم بحث و مناظره ندارم .



شــرح :
از روى هـم رفـتـه حـديـث مـعـلوم مـى شـود كـه زراره خـيـال كـرده اسـت كـه مـردم بـه دو دسـتـه انـد يـا مـؤ مـن (و او شـيـعـه عـادل امـامـى اسـت كه مرتكب نشود) و يا كافر (و او كسى است كه اين گونه نباشد) و امام (عليه السلام ) خواسته اين نظريه را رد كند و واسطه اى در اين ميانه ثابت كند كه آنها مـرتكبين گناهان كبيره از شيعه و مستضعفين از سنى ها و آنها كه حجت بر آنها تمام نگشته است از ساير فرق كه اينها واسطه ميان مؤ من و كافرند و ممكن است به دوزخ روند و ممكن است به بهشت برده شوند، و زراره اين گونه اشخاص را يا يكسره جزء كافر مى شمرده و يا برخى را جزء مؤ منين و برخى را جز كفار ميدانسته و روى اين جهت اسرار داشته و روا نـمى دانسته كه مؤ من بدوزخ رود و غيز مؤ من ببهشت . تا بحديكه در ذهنش خطور كرده كه آنـحـضرت علم خصومت (و بحث و مناظره ) ندارد، زيرا چنانچه مجلسى عليه الرحمة گويد: ظـاهـر ايـنستكه غرضش از ((لا علم له بالخصومة )) امام عليه السلام است ، و باصطلاح مجع ضمير ((له )) آن بزرگوار است ، و حملش بر اينكه مقصود خود او باشد بعيد است ، مـنـتهى اين حرف پيش آيد كه اين مطلب با جلالت مقام زراره مناسب نيست لذا مجلسى (ره ) فرموده است : مجرد خطور بذهن مؤ اخذه ندارد.
و در جـمـله ((فـيـمـن اقرللك بالحكم )) فيض عليه الرحمة گويد: يعنى بتو گويد: من بـر مـذهـب تـو هستم و هر چه تو حكم كنى كه معتقد باشم من بدان معتقدم و آنرا دين خود در بـرابـر خـدا دانـم آيـا از او مـى پـذيـرى (بـنـا بـرنسخه وافى كه ((اءتقبله ))است ) و بـمـجرد تقليد حكم بايمان او ميكنى و هم چنين درباره خدمتگذاران و خانواده خود، پس زراره از جـواب عاجز شد و دانست كه اوست كه علم بمناظره و خصومت ندارد ناه امام (عليه السلام )، و جـهـت اينكه از جواب عاجز ماند اين بود كه چطور ميتوانست بمجرد تقليد بدون فهم و بصيرت حكم بايمان آنها كند، و يا چطور مى توانست با اين اقرار حكم بكفر آنها كند پس واسطه اى در اين ميان ثابت شد.8- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ هـَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ سـُئِلَ عـَنِ الْكُفْرِ وَ الشِّرْكِ أَيُّهُمَا أَقْدَمُ فَقَالَ الْكُفْرُ أَقْدَمُ وَ ذَلِكَ أَنَّ إِبْلِيسَ أَوَّلُ مـَنْ كـَفـَرَ وَ كـَانَ كـُفْرُهُ غَيْرَ شِرْكٍ لِأَنَّهُ لَمْ يَدْعُ إِلَى عِبَادَةِ غَيْرِ اللَّهِ وَ إِنَّمَا دَعَا إِلَى ذَلِكَ بَعْدُ فَأَشْرَكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :97 رواية :8
ترجمه :
مـسـعـدة بـن صـدقـه گـويـد: شـنـيـدم حـضـرت صـادق عـليـه السـلام در جـواب ايـن سـؤ ال كـه كـداميك از كفر و شرك جلوتر است ؟ـ فرمود: كفر جلوتر است ، براى اينكه ابليس نـخـسـتين كسى بود كه كافر شد، و كفر او غير از شرك بود زيرا او به پرستش غير از خدا دعوت نكرد، و همانا پس از آن (مردم را بپرستش غير خدا) خواند و مشرك شد.


9- هـَارُونُ عـَنْ مـَسـْعـَدَةَ بـْنِ صَدَقَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ سُئِلَ مَا بَالُ الزَّانِى لَا تـُسـَمِّيـهِ كـَافـِراً وَ تـَارِكُ الصَّلَاةِ قـَدْ سـَمَّيـْتـَهُ كَافِراً وَ مَا الْحُجَّةُ فِى ذَلِكَ فَقَالَ لِأَنَّ الزَّانـِيَ وَ مـَا أَشـْبـَهـَهُ إِنَّمـَا يَفْعَلُ ذَلِكَ لِمَكَانِ الشَّهْوَةِ لِأَنَّهَا تَغْلِبُهُ وَ تَارِكُ الصَّلَاةِ لَا يـَتـْرُكُهَا إِلَّا اسْتِخْفَافاً بِهَا وَ ذَلِكَ لِأَنَّكَ لَا تَجِدُ الزَّانِيَ يَأْتِي الْمَرْأَةَ إِلَّا وَ هُوَ مُسْتَلِذٌّ لِإِتـْيـَانـِهِ إِيَّاهَا قَاصِداً إِلَيْهَا وَ كُلُّ مَنْ تَرَكَ الصَّلَاةَ قَاصِداً إِلَيْهَا فَلَيْسَ يَكُونُ قَصْدُهُ لِتـَرْكـِهـَا اللَّذَّةَ فـَإِذَا نـُفـِيـَتِ اللَّذَّةُ وَقـَعَ الِاسـْتـِخـْفـَافُ وَ إِذَا وَقَعَ الِاسْتِخْفَافُ وَقَعَ الْكـُفْرُ قَالَ وَ سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ قِيلَ لَهُ مَا الْفَرْقُ بَيْنَ مَنْ نَظَرَ إِلَى امْرَأَةٍ فَزَنَى بـِهـَا أَوْ خـَمـْرٍ فـَشَرِبَهَا وَ بَيْنَ مَنْ تَرَكَ الصَّلَاةَ حَتَّى لَا يَكُونَ الزَّانِى وَ شَارِبُ الْخَمْرِ مـُسـْتـَخـِفـّاً كـَمـَا يَسْتَخِفُّ تَارِكُ الصَّلَاةِ وَ مَا الْحُجَّةُ فِى ذَلِكَ وَ مَا الْعِلَّةُ الَّتِى تَفْرُقُ بـَيـْنـَهـُمـَا قَالَ الْحُجَّةُ أَنَّ كُلَّمَا أَدْخَلْتَ أَنْتَ نَفْسَكَ فِيهِ لَمْ يَدْعُكَ إِلَيْهِ دَاعٍ وَ لَمْ يَغْلِبْكَ غـَالِبُ شَهْوَةٍ مِثْلَ الزِّنَى وَ شُرْبِ الْخَمْرِ وَ أَنْتَ دَعَوْتَ نَفْسَكَ إِلَى تَرْكِ الصَّلَاةِ وَ لَيْسَ ثَمَّ شَهْوَةٌ فَهُوَ الِاسْتِخْفَافُ بِعَيْنِهِ وَ هَذَا فَرْقُ مَا بَيْنَهُمَا
اصول كافى جلد 4 صفحه :97 رواية :9
ترجمه :
و نـيـز گـويـد: شـنـيـدم از آنـحـضـرت كـه در پـاسـخ سـؤ ال كـه چـگـونـه شـد كـه شـمـا زنـاكـار را كـافـر نـنـامـى ولى تـارك نـمـاز را كـافـر دليل بر اين چيست ؟ فرمود: چون زناكار و آنكه مانند اوست همانا اين كار را بخاطر غلبه شـهـوت كـنـد، ولى تارك نماز آنرا ترك نكند جز از روى استخفاف (و سبك شمردن ) آن و ايـن بـراى آنـسـتكه زناكارى نيست كه نزد زنى رود جز اينكه از نزديكى با او طلب لذت كند و هدفش (كاميابى ) و التذاذ است ، ولى هر كه نماز را ترك كند و قصد آن كند هدفش در تـرك آن لذت نيست ، و چون لذتى نيست (پس براى ) استخفاف (و سبك شمردن ) است ، و هرگاه استخفاف شد كفر واقع شود.
گـويـد: و نـيـز از آنحضرت پرسش شد و بوى عرض شد: چه فرق است : ميان كسى كه بزنى نگاه كند پس با او زنا كند يا بشرابى (برسد) و آنرا بنوشد و ميان كسيكه نماز را تـرك كـنـد كـه زنـا كـنـنـده و شـراب خـوار اسـتـخفاف كننده نباشند چنانچه تارك نماز اسـتـحفاف كننده است ؟ و دليل در اين باره چيست ؟ و بچه علت بين آن دو جدا شود؟ فرمود: دليل و حجت اينستكه هر چيزى كه تو خود را وارد در آن كنى داعى و غلبه شهوت ترا بر آن وانداشته چنانچه در زنا شراب خوارى (كه غلبه شهوت سبب ارتكاب آنها است ) و تو خـودت داعـى خـويـشـتـن بـر تـرك نماز شدى و گرنه در اينجا شهوتى نيست ، بلكه عين استخفاف و بى اعتنائى است و همين است فرق ميانه آن دو.



شــرح :
مجلسى عليه رحمة گويد: ظاهر از كفر در اينجا ارتكاب چيزى است كه كم اعتنائى بدين و سـسـتـى يـقـيـن را ميرساند زيرا داعى قوى بر مخالفت امر پروردگار ندارد، و همين موجب عـذاب عظيم و كيفر طولانى است ، و اين آن كفر نيست كه سبب خلود در آتش با كفار باشد و شـفـاعـت شـافعين هم سودشان ندهد، و در دنيا نيز احكام كفار مانند نجاست و ممنوع بودن از نـكـاح وارث بـر آنـهـا جـارى گـردد. و حـمـل آن بـر مـورد اسـتـحـلال و انـكـار (نـمـاز) هـم بـعـيـد اسـت ، زيـرا زنـا كـار هـم در صـورت استحلال كافر است ، پس اين يكى از معانى كفر و درجه اى از درجات آن است چنانچه ايمان درجات دارد.10- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيـَى عـَنْ أَحـْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ شَكَّ فِى اللَّهِ وَ فِى رَسُولِهِ ص فَهُوَ كَافِرٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه :98 رواية :10
ترجمه :
حضرت صادق عليه السلام فرمود: هر كه در خدا و رسولش شك كند كافر است .



توضيح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ايـن حـديـث دلالت كـنـد بـر ايـنـكـه شـك در اصول دين نيز موجب كفر است چنانچه گذشت و پس از اين نيز ان شاءالله بيايد، و گويا حـديـث مـحـمـول اسـت بـر شـك پـس از اتمام حجت ، و مقصود از كفر چيزى استكه در برابر ايمانست پس مستضعفين را نيز شامل گردد، و كفر باين معنى مستلزم خلود در آتش نباشد.11- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع مـَنْ شـَكَّ فـِي رَسـُولِ اللَّهِ ص قـَالَ كـَافِرٌ قُلْتُ فَمَنْ شَكَّ فِى كُفْرِ الشَّاكِّ فَهُوَ كَافِرٌ فَأَمْسَكَ عَنِّى فَرَدَدْتُ عَلَيْهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَاسْتَبَنْتُ فِى وَجْهِهِ الْغَضَبَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :98 رواية :11
ترجمه :
منصور بن حازم گويد: به حضرت صادق عليه السلام عرض كردم : كسيكه شك در باره رسـول (ص ) دارد (حـكـمـش ‍ چـيـست )؟ فرمود: كافر است ، عرض كردم : كسيكه شك در كفر شـاك دارد او هـم كـافـر اسـت ؟ حـضـرت از پـاسـخ (بـايـن سـؤ ال ) خـود دارى كرد و من تا سه بار تكرار كردم ديدم آثار خشم در چهره اش ظاهر گرديد (من هم ساكت شدم ).



شــرح :
فـيـض (ره ) گـويـد: اينكه حضرت پاسخش را نداده و از او هم در خشم شده براى اينستكه چـنين پرسشى مورد نداشت ، و واضح استكه اين شك موجب كفر نيست و گرنه خود پرستش كننده نيز درباره كفر او شك داشته و اطلاعى نداشته و لذا پرستش نموده است .

12- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيـَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ عُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ قـَالَ سـَأَلْتُ أَبـَا عـَبـْدِ اللَّهِ ع عـَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ يَكْفُرْ بِالْإِيم انِ فَقَدْ حـَبـِطَ عَمَلُهُ فَقَالَ مَنْ تَرَكَ الْعَمَلَ الَّذِى أَقَرَّ بِهِ قُلْتُ فَمَا مَوْضِعُ تَرْكِ الْعَمَلِ حَتَّى يَدَعَهُ أَجْمَعَ قَالَ مِنْهُ الَّذِى يَدَعُ الصَّلَاةَ مُتَعَمِّداً لَا مِنْ سُكْرٍ وَ لَا مِنْ عِلَّةٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه :99 رواية :12
ترجمه :
عـبـيـد بـن زراره گـويـد: از حـضـرت صـادق عـليـه السـلام از تـفـسـيـر گـفـتـار خـداى عـزوجـل پـرسـيـدم كه فرمايد: ((و آنكه كفر ورزد بايمان همانا كردارش تباه شده است ؟ (سـوره مـائده آيـه 5) فـرمـود: مـقـصود آنكسى استكه كرداريكه بآن اقرار و اعتراف كرده ترك كند، عرض كردم ، مرتبه ترك آن عمل چيست ؟ همه آن را وانهد؟ فرمود از آنست كسيكه عمدا نماز را ترك كند بدون اينكه مست باشد و يا علتى داشته باشد،



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ((فـمـا مـوضـع تـرك العـمـل )) دو احـتـمـال دارد: اول ايـنـكـه مـقـصـود اسـتـعـلام از ايـن بـاشـد كـه مـراد تـرك تـمـام اعـمـال است يا برخى از آنها هم دارى اين حكم است ؟ امام عليه السلام پاسخ داده است : كه مراد دومى است و ترك برخى هم (مانند ترك نماز) موجب كفر است دوم اينكه غرض استعلام از ايـن بوده است كه هر عملى تركش چنين است يا برخى از آنها تركش چنين است يا برخى از آنـها تركش موجب كفر است ؟ حضرت در پاسخ اشاره فرمود برخى چنين است يا برخى از آنـها تركش موجب كفر است ؟ حضرت در پاسخ اشاره فرمود كه برخى چنين است نه هر عـمـلى ، و در هـر دو صـورت كـلمـه ((ما)) استفهاميه است و در جمله ((حتى يدعه اءجمع )) استفهام مقدر است .13- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِيمٍ وَ حَمَّادٍ عَنْ أَبِي مـَسـْرُوقٍ قـَالَ سـَأَلَنـِي أَبـُو عـَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ أَهْلِ الْبَصْرَةِ فَقَالَ لِى مَا هُمْ قُلْتُ مُرْجِئَةٌ وَ قـَدَرِيَّةٌ وَ حـَرُورِيَّةٌ فـَقَالَ لَعَنَ اللَّهُ تِلْكَ الْمِلَلَ الْكَافِرَةَ الْمُشْرِكَةَ الَّتِى لَا تَعْبُدُ اللَّهَ عَلَى شَيْءٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه :99 رواية :13
ترجمه :
ابـو مـسـروق گـويـد: حـضـرت عـليـه السـلام از مـن دربـاره اهـل بـصـره پـرسـيـد و فرمود: بر چه (مذهبى ) هستند؟ عرض كردم : مرجئه ، و قدريه ، و حروريه ، فرمود: خدا لعنت كند اين ملتهاى كافر مشرك را كه بهيچوجه خدا پرست نيستند.



شــرح :
مـجـئه آنهايند كه گمان كنند ايمان فقط همان علم به آنچه پيغمبر آورده است مى باشد، و هيچ گناهى با وجود ايمان زياد نرساند چنانچه هيچ طاعتى با كفر سود ندهد.
و قـدريـه در اخـبـار بـهـر دو دسـته جبرى و تفويضى اطلاق شده و هر دو دسته از مذهب حق بـدورنـد، و مذهب حق همانست كه ائمه دين عليهم السلام فرمودند: كه ((لا جبر ولا تفويض بل امر بين امرين )).
و حروريه دسته اى از خوارجند كه به حروراء (كه محلى است نزديك كوفه ) منسوبند.14- عـَنـْهُ عَنِ الْخَطَّابِ بْنِ مَسْلَمَةَ وَ أَبَانٍ عَنِ الْفُضَيْلِ قَالَ دَخَلْتُ عَلَى أَبِى جَعْفَرٍ ع وَ عِنْدَهُ رَجُلٌ فَلَمَّا قَعَدْتُ قَامَ الرَّجُلُ فَخَرَجَ فَقَالَ لِى يَا فُضَيْلُ مَا هَذَا عِنْدَكَ قُلْتُ وَ مَا هُوَ قَالَ حَرُورِيٌّ قُلْتُ كَافِرٌ قَالَ إِي وَ اللَّهِ مُشْرِكٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه :99 رواية :14
ترجمه :
فضيل گويد: وارد شدم بر حضرت باقر (عليه السلام ) و نزدش مردى بود، پس چون من نـشـسـتـم آن مـرد: بـرخـاسـت و بـيـرون رفـت ، حـضـرت بـمـن فـرمـود اى فـضيل اين كه بود نزد تو؟ گفتم كه بود؟ فرمود: حرورى بود (و مذهب حروريه را داشت ) عرض كردم : او كافر است : فرمود: آرى بخدا سوگند مشرك است .


15- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِى أَيُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قـَالَ سـَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع يَقُولُ كُلُّ شَيْءٍ يَجُرُّهُ الْإِقْرَارُ وَ التَّسْلِيمُ فَهُوَ الْإِيمَانُ وَ كُلُّ شَيْءٍ يَجُرُّهُ الْإِنْكَارُ وَ الْجُحُودُ فَهُوَ الْكُفْرُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :100 رواية :15
ترجمه :
مـحـمـد بن مسلم گويد: شنيدم از امام محمد باقر عليه السلام مى فرمود: هر چه را اقرار و تسليم بياورد ايمان است و هر چه را انكار و حجود بياورد آن كفر است .


16- الْحـُسـَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِى حـَمـْزَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع يَقُولُ إِنَّ عَلِيّاً ص بَابٌ فَتَحَهُ اللَّهُ مَنْ دَخَلَهُ كَانَ مُؤْمِناً وَ مَنْ خَرَجَ مِنْهُ كَانَ كَافِراً
اصول كافى جلد 4 صفحه :100 رواية :16
ترجمه :
ابـو حـمـزه گـويـد: شـنـديـدم از امـام باقر عليه السلام كه مى فرمود: همانا على (عليه السـلام ) درى اسـت كـه خـداونـد (بـروى مـردمـان ) گـشـود، هـر كـه داخل آن گردد مؤ من است ، و هر كه از آن بيرون رود كافر است .



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: مـقصود از داخل آنكس باشد كه معرفت درباره حقش دارد و مقصود از خارج آنكس استكه منكرش باشد چه مطلقا و چه آنكه در مرتبه خودش منكر او گردد.17- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ يَحْيَى بْنِ الْمُبَارَكِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ وَ ابْنِ سِنَانٍ وَ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِى بَصِيرٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسـُولُ اللَّهِ ص طـَاعـَةُ عـَلِيٍّ ع ذُلٌّ وَ مـَعـْصـِيَتُهُ كُفْرٌ بِاللَّهِ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ كَيْفَ يَكُونُ طَاعَةُ عَلِيٍّ ع ذُلًّا وَ مَعْصِيَتُهُ كُفْراً بِاللَّهِ قَالَ إِنَّ عَلِيّاً ع يَحْمِلُكُمْ عَلَى الْحَقِّ فَإِنْ أَطَعْتُمُوهُ ذَلَلْتُمْ وَ إِنْ عَصَيْتُمُوهُ كَفَرْتُمْ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ
اصول كافى جلد 4 صفحه :100 رواية :17
ترجمه :
رسـولخـدا (ص ) فـرمـود: طـاعـت عـلى (عـليـه السـلام ) ذلت و خـوارى اسـت ، و مـعـصـيت و نـافـرمـانـى او سـبـب كـفـر بـخـداسـت ، عـرض شـد: اى رسول خدا چگونه طاعت على ذلت و نافرمانيش كفر بخداست ؟ فرمود: هر آينه على (عليه السـلام ) شـمـا را بـحـق وا مـيدارد، پس اگر او را فرمان بريد (در دنيا) و در نظر مردمان خـوار بـاشـيـد، و اگـر نـافـرمـانـيـش كـنـيـد بـخـداى عزوجل كافر شويد.



توضيح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ظـاهر اينستكه مقصود ذلت و خوارى در دنيا و نزد مردم است ، زيرا اطـاعتش موجب ترك دنيا و زيور آنست ، و بتقسيم مساوى بين شريف و وضيع راضى باشد، و بحكم حلال قناعت كند، و تواضع نموده تكبر نورزد و تمامى اينها از چيزهائى است كه موجب ذلت نزد مردم دنيا ميشود.18- الْحـُسـَيـْنُ بـْنُ مـُحـَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ قَالَ حَدَّثَنِى إِبْرَاهِيمُ بْنُ أَبِى بَكْرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَى ع يَقُولُ إِنَّ عَلِيّاً ع بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الْهُدَى فَمَنْ دَخَلَ مـِنْ بـَابِ عـَلِيٍّ كـَانَ مـُؤْمـِناً وَ مَنْ خَرَجَ مِنْهُ كَانَ كَافِراً وَ مَنْ لَمْ يَدْخُلْ فِيهِ وَ لَمْ يَخْرُجْ مِنْهُ كَانَ فِى الطَّبَقَةِ الَّذِينَ لِلَّهِ فِيهِمُ الْمَشِيئَةُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :101 رواية :18
ترجمه :
ابـراهـيم بن ابى بكر گويد: شنيدم از حضرت موسى بن جعفر عليهماالسلام فرمود: هر آينه على عليه السلام درى است از درهاى هدايت ، پس هر كه آندر وارد شود مؤ من است و هر كـه از آن بـيـرون رود كـافـر اسـت ، و هـر كـه وارد آن نشود و بيرون نرود در آن طبقه اى باشد كه كارشان با خدا است (و هر چه خواهد درباره آنان انجام دهد).


19- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَوْ أَنَّ الْعِبَادَ إِذَا جَهِلُوا وَقَفُوا وَ لَمْ يَجْحَدُوا لَمْ يَكْفُرُوا
اصول كافى جلد 4 صفحه :101 رواية :19
ترجمه :
حضرت صادق عليه السلام فرمود: اگر بندگان در هنگاميكه نميدانستند توقف ميكردند و انكار نميكردند كافر نمى شدند.


20- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ فُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ عَنْ أَبِي جـَعـْفَرٍ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ نَصَبَ عَلِيّاً ع عَلَماً بَيْنَهُ وَ بَيْنَ خَلْقِهِ فَمَنْ عَرَفَهُ كَانَ مُؤْمِناً وَ مَنْ أَنْكَرَهُ كَانَ كَافِراً وَ مَنْ جَهِلَهُ كَانَ ضَالًّا وَ مَنْ نَصَبَ مَعَهُ شَيْئاً كَانَ مُشْرِكاً وَ مَنْ جَاءَ بِوَلَايَتِهِ دَخَلَ الْجَنَّةَ وَ مَنْ جَاءَ بِعَدَاوَتِهِ دَخَلَ النَّارَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :101 رواية :20
ترجمه :
حـضـرت باقر (عليه السلام ) فرمود: خداى عزوجل على عليه السلام را ميان خود و خلقش بـراى رهـبـرى منصوب فرموده ، پس هر كه او را بشناسد مؤ من است ، و هر كس او را انكار كـنـد كـافـر اسـت و هر كه درباره او توقف كند (و منكر نشود) گمراه است ، و هر كه با او ديگرى را همراه كند مشرك است ، و هر كه با دوستى او آيد ببهشت رود، و هر كه با دشمنى او آيد بدوزخ رود.


21- يـُونـُسُ عـَنْ مـُوسـَى بـْنِ بـَكـْرٍ عـَنْ أَبِى إِبْرَاهِيمَ ع قَالَ إِنَّ عَلِيّاً ع بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ فَمَنْ دَخَلَ بَابَهُ كَانَ مُؤْمِناً وَ مَنْ خَرَجَ مِنْ بَابِهِ كَانَ كَافِراً وَ مَنْ لَمْ يَدْخُلْ فِيهِ وَ لَمْ يَخْرُجْ مِنْهُ كَانَ فِى الطَّبَقَةِ الَّتِى لِلَّهِ فِيهِمُ الْمَشِيئَةُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :101 رواية :21
ترجمه :
حضرت موسى بن جعفر عليهما السلام فرمود: بدرستيكه على عليه السلام درى از درهاى بـهـشت است هر كس از اين در در آيد مؤ من است ، و هر كه از آن بيرون رود كافر است ، و هر كـه نـه در آيـد و نـه بـيـرون رود در آن طـبقه اى باشد كه كارشان با خدا است (و هر چه خواهد درباره آنان همان كند).



*باب اقسام كفر*
بَابُ وُجُوهِ الْكُفْرِ
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ بَكْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ يَزِيدَ عَنْ أَبِي عَمْرٍو الزُّبـَيْرِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ أَخْبِرْنِى عَنْ وُجُوهِ الْكُفْرِ فِى كِتَابِ اللَّهِ عـَزَّ وَ جـَلَّ قـَالَ الْكـُفـْرُ فـِى كـِتَابِ اللَّهِ عَلَى خَمْسَةِ أَوْجُهٍ فَمِنْهَا كُفْرُ الْجُحُودُ وَ الْجُحُودُ عـَلَى وَجـْهـَيـْنِ وَ الْكـُفـْرُ بـِتـَرْكِ مـَا أَمـَرَ اللَّهُ وَ كُفْرُ الْبَرَاءَةِ وَ كُفْرُ النِّعَمِ فَأَمَّا كُفْرُ الْجُحُودِ فَهُوَ الْجُحُودُ بِالرُّبُوبِيَّةِ وَ هُوَ قَوْلُ مَنْ يَقُولُ لَا رَبَّ وَ لَا جَنَّةَ وَ لَا نَارَ وَ هُوَ قَوْلُ صِنْفَيْنِ مِنَ الزَّنَادِقَةِ يُقَالُ لَهُمُ الدَّهْرِيَّةُ وَ هُمُ الَّذِينَ يَقُولُونَ وَ م ا يُهْلِكُن ا إِلَّا الدَّهْرُ وَ هُوَ دِيـنٌ وَضـَعـُوهُ لِأَنـْفُسِهِمْ بِالِاسْتِحْسَانِ عَلَى غَيْرِ تَثَبُّتٍ مِنْهُمْ وَ لَا تَحْقِيقٍ لِشَيْءٍ مِمَّا يَقُولُونَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِنْ هُمْ إِلّ ا يَظُنُّونَ أَنَّ ذَلِكَ كَمَا يَقُولُونَ وَ قَالَ إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا سَو اءٌ عَلَيْهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ ل ا يُؤْمِنُونَ يَعْنِى بِتَوْحِيدِ اللَّهِ تَعَالَى فَهَذَا أَحَدُ وُجُوهِ الْكُفْرِ وَ أَمَّا الْوَجْهُ الْآخَرُ مِنَ الْجُحُودِ عَلَى مَعْرِفَةٍ وَ هُوَ أَنْ يَجْحَدَ الْجَاحِدُ وَ هُوَ يَعْلَمُ أَنَّهُ حَقٌّ قَدِ اسْتَقَرَّ عِنْدَهُ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ جَحَدُوا بِه ا وَ اسْتَيْقَنَتْه ا أَنْفُسُهُمْ ظُلْماً وَ عُلُوًّا وَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ك انُوا مِنْ قَبْلُ يَسْتَفْتِحُونَ عَلَى الَّذِينَ كَفَرُوا فَلَمّ ا ج اءَهـُمْ م ا عَرَفُوا كَفَرُوا بِهِ فَلَعْنَةُ اللّ هِ عَلَى الْك افِرِينَ فَهَذَا تَفْسِيرُ وَجْهَيِ الْجُحُودِ وَ الْوَجـْهُ الثَّالِثُ مـِنَ الْكـُفْرِ كُفْرُ النِّعَمِ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ تَعَالَى يَحْكِي قَوْلَ سُلَيْمَانَ ع ه ذ ا مـِنْ فـَضـْلِ رَبِّى لِيـَبـْلُوَنـِى أَ أَشـْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ وَ مَنْ شَكَرَ فَإِنَّم ا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَ مَنْ كـَفـَرَ فـَإِنَّ رَبِّى غـَنِيٌّ كَرِيمٌ وَ قَالَ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَ لَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذ ابِى لَشـَدِيـدٌ وَ قـَالَ فـَاذْكـُرُونـِى أَذْكـُرْكـُمْ وَ اشـْكـُرُوا لِى وَ ل ا تَكْفُرُونِ وَ الْوَجْهُ الرَّابِعُ مِنَ الْكُفْرِ تَرْكُ مَا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جـَلَّ وَ إِذْ أَخـَذْن ا مـِيـث اقـَكـُمْ ل ا تـَسـْفـِكـُونَ دِم اءَكـُمْ وَ ل ا تـُخـْرِجـُونَ أَنـْفـُسـَكـُمْ مـِنْ دِي ارِكـُمْ ثـُمَّ أَقـْرَرْتـُمْ وَ أَنـْتـُمْ تـَشـْهـَدُونَ ثـُمَّ أَنـْتـُمْ ه ؤُل اءِ تـَقْتُلُونَ أَنْفُسَكُمْ وَ تُخْرِجُونَ فَرِيقاً مِنْكُمْ مِنْ دِي ارِهِمْ تَظ اهَرُونَ عَلَيْهِمْ بِالْإِثْمِ وَ الْعـُدْو انِ وَ إِنْ يـَأْتـُوكـُمْ أُس ارى تـُف ادُوهـُمْ وَ هـُوَ مـُحـَرَّمٌ عـَلَيـْكـُمْ إِخْر اجُهُمْ أَ فَتُؤْمِنُونَ بـِبـَعـْضِ الْكـِت ابِ وَ تـَكـْفـُرُونَ بـِبـَعْضٍ فَم ا جَز اءُ مَنْ يَفْعَلُ ذ لِكَ مِنْكُمْ فَكَفَّرَهُمْ بـِتـَرْكِ مـَا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ وَ نَسَبَهُمْ إِلَى الْإِيمَانِ وَ لَمْ يَقْبَلْهُ مِنْهُمْ وَ لَمْ يَنْفَعْهُمْ عـِنـْدَهُ فَقَالَ فَم ا جَز اءُ مَنْ يَفْعَلُ ذ لِكَ مِنْكُمْ إِلّ ا خِزْيٌ فِي الْحَي اةِ الدُّنْي ا وَ يَوْمَ الْقِي امـَةِ يـُرَدُّونَ إِلى أَشَدِّ الْعَذ ابِ وَ مَا اللّ هُ بِغ افِلٍ عَمّ ا تَعْمَلُونَ وَ الْوَجْهُ الْخَامِسُ مِنَ الْكُفْرِ كُفْرُ الْبَرَاءَةِ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَحْكِى قَوْلَ إِبْرَاهِيمَ ع كَفَرْن ا بِكُمْ وَ بَد ا بَيْنَن ا وَ بـَيْنَكُمُ الْعَد اوَةُ وَ الْبَغْض اءُ أَبَداً حَتّ ى تُؤْمِنُوا بِاللّ هِ وَحْدَهُ يَعْنِى تَبَرَّأْنَا مِنْكُمْ وَ قـَالَ يـَذْكـُرُ إِبـْلِيـسَ وَ تـَبـْرِئَتـَهُ مـِنْ أَوْلِيـَائِهِ مِنَ الْإِنْسِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنِّى كَفَرْتُ بِم ا أَشـْرَكـْتـُمُونِ مِنْ قَبْلُ وَ قَالَ إِنَّمَا اتَّخَذْتُمْ مِنْ دُونِ اللّ هِ أَوْث اناً مَوَدَّةَ بَيْنِكُمْ فِى الْحَي اةِ الدُّنـْي ا ثـُمَّ يـَوْمَ الْقـِي امـَةِ يـَكْفُرُ بَعْضُكُمْ بِبَعْضٍ وَ يَلْعَنُ بَعْضُكُمْ بَعْضاً يَعْنِى يَتَبَرَّأُ بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه :102 رواية :1
ترجمه :
ابـو عـمـر زبـيـرى گـويـد: بـه حـضرت صادق عليه السلام عرضكردم : مرا آگاه فرما بـايـنـكه كفر در كتاب خداى عزوجل (قرآن ) بچند وجه است ؟ فرمود: كفر در كتاب خدا بر پنج وجه است :
كـفر حجود (و انكار ربوبيت ) و ان بر دو قسم است ، و كفر بترك كردن آنچه خداوند بآن فرمان داده ، و كفر برائت (و بيزارى جستن ) و كفر نعمتها.
امـا كـفـر حـجـود: پـس همان انكار بربوبيت است ، و آن گفتار كسى است كه مى گويد: نه پروردگارى است و نه بهشتى و نه دوزخى ، اينها دو دسته از زنديقان هستند كه بايشان دهـريـه گـويـنـد، و آنـهـايـنـد كـسـانـيكه گويند: ((و هلاك نكند ما را جز دهر)) (و خداوند گـفـتـارشـان را در قرآن مجيد در سوره جاثيه آيه 24 حكايت كند) و آن دينى استكه براى خـداى بـسـليـقـه و نـظـر خودشان ساخته اند، بدون اينكه بررسى و تحقيق و كاوشى در اطـراف آنـچـه مـيـگـويـنـد بـكـنند، خداى عزوجل دنبال آن فرمايد: ((نيستند جز اينكه پندار كـنـنـد)) (يـعـنـى پـنـدارنـد) مـطلب همانطور است كه آنها گويند، و نيز فرمايد: ((همانا آنـانـكـه كـافـرنـد يـكسان است بر ايشان بترسانيشان يا نترسانيشان ايمان نياروند)) (سوره بقره آيه 6) يعنى بتوحيد خداوند (كافر شدند) پس اين يكى از وجوه كفر.
و اما وجه ديگر: آن انكار با معرفت است ، و آن اينست كه منكر با اينكه ميداند مطلب حق است انـكـار كـنـد، و بـا ايـنـكـه مـطـلب نـزد او ثـابـت شـده ، و خـداى عـزوجـل در ايـن بـاره فـرمـوده است : ((و انكار كردند آنها را در حاليكه يقين بدانها داشت دلهـاى ايـشـان ، از روى سـتـمـگـرى و سـركـشـى ، (سـوره نمل آيه 14) و نيز خداى عزوجل فرموده است : ((وبدند (يهود مدينه ) كه از پيش (از آمدن پـيـغـمـبـر (ص ) پـيـروزى مـى جـسـتند بر آنانكه كفر ورزيدند، و چون آمد ايشان را آنچه شـنـاخـتـه بـودنـد، بدان كافر شدند، پس لعنت خدا بر كافرين باد)) (سوره بقره آيه 89) اين بود تفسير دو وجه (كفر) جحود و انكار.
و وجـه سـوم از وجوه كفر: كفر بنعمت (يعنى كفران نعمت ) است و اينست گفتار خداى تعالى كـه از سـليـمـان حـكـايـت كـنـد كـه (فـرمـود): ((ايـن از فـضـل پـروردگـارم بـاشـد تـا مرا بيازمايد كه آيا شكرم بكنم يا كفران ورزم ، و آنكه شكر كند جز اين نيست كه براى خويشتن سپاسگزارى ، و آنكه كفران كند همانا پروردگار مـن بـى نـياز و گرامى است )) (سوره نمل آيه 40) و نيز فرمايد: ((اگر شكر گزاريد بـيـفـزايـم شـما را و اگر كفر ورزيد همانا عذاب من سخت است )) (سوره ابراهيم آيه 7) و نـيـز فـرمـايـد: ((پـس يـاد كـنيد مرا تا ياد كنم شما را و مرا شكر كنيد و كفر نورزيد)) (سوره بقره آيه 152).
و وجـه چـهـارم از وجـوه كـفـر: تـرك آن چـيـز اسـت كـه خـداى عـزوجـل بـدان فـرمـان داده ، و ايـنـسـت گـفـتـار خـداى عـزوجـل ((و هـنـگـاميكه گرفتيم پيمان شما را كه نريزيد خونهاى خود را و بيرون نكنيد همديگر را از ديار خويش پس اقرار كرديد و شما بر آن گواه بوديد، سپس اينكه شمائيد كـه مـيـكـشيد همديگر را و بيرون مى كنيد گروهى را از خانه هايشان پشتيبانى جوئيد بر ايـشـان بـگـنـاه و سـتـم و اگـر بـا سـيـرى آنها را نزد شما آورند فديه از ايشان دهيد در حاليكه حرام است بر شما بيرون راندن ايشان آيا ايمان آوريد ببعضى از كتاب (تورات ) و كـافر شويد ببعضى از آن ؟ چيست كيفر آنكه از شما اين كار را بكند؟)) (سوره بقره آيـه 84 85) پـس خداوند اينها را بسبب ترك آنچه باو فرمان داده كافر دانسته ، و نسبت ايـمـان بـآنـا داده ولى از آنها نپذيرفته و آن ايمان نزد خداوند براى ايشان سودى ندهد، پـس فرموده : ((پس چيست كيفر آنكه از شما اين كار را بكند جز خوارى در زندگانى دنيا و روز رسـتـاخـيـز بـر گـردانـده شـود بـسـوى سـخـت تـريـن عـذاب و خـدا غافل نيست از آنچه شما ميكنيد)).
وجـه پـنـجـم از وجـوه كـفـر: كـفـر (بـمـعـنـاى ) بـيـزارى اسـت ، و ايـنـسـت گـفـتـار خـداى عـزوجـل كـه (در سـوره مـمتحنه آيه 4) از حضرت ابراهيم (عليه السلام ) حكايت كند (بقوم خـود فـرمـود:) ((مـا كفر ورزيديم بشما و پديدار شد ميان ما و شما دشمنى و كينه براى هميشه تا آنگاه كه شما ايمان بخداى يگانه آوريد)) يعنى ما از شما بيزاريم ، و خداوند در آنجا كه (داستان ) شيطان و بيزارى جستن او را از دوستانش از آدميزاده در قيامت ياد ميكند فرمايد: ((جز اين نيست كه شما بر گرفتيد بتانى را بجز خدا بدوستى ميان خويش در زنـدگـانـى دنيا پس روز قيامت كفر ورزد برخى از شما ببرخى و لعن كند برخى از شما برخى را، (سوره عنكبوت آيه 25) يعنى بيزارى جويد برخى از شما از برخى .



*باب ستونهاى كفر و شعبه هاى آن*
بَابُ دَعَائِمِ الْكُفْرِ وَ شُعَبِهِ
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُمَرَ الْيَمَانِيِّ عَنْ عُمَرَ بـْنِ أُذَيـْنَةَ عَنْ أَبَانِ بْنِ أَبِى عَيَّاشٍ عَنْ سُلَيْمِ بْنِ قَيْسٍ الْهِلَالِيِّ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ص قَالَ بُنِيَ الْكُفْرُ عَلَى أَرْبَعِ دَعَائِمَ الْفِسْقِ وَ الْغُلُوِّ وَ الشَّكِّ وَ الشُّبْهَةِ وَ الْفِسْقُ عَلَى أَرْبـَعِ شـُعـَبٍ عـَلَى الْجـَفَاءِ وَ الْعَمَى وَ الْغَفْلَةِ وَ الْعُتُوِّ فَمَنْ جَفَا احْتَقَرَ الْحَقَّ وَ مَقَتَ الْفـُقـَهـَاءَ وَ أَصـَرَّ عـَلَى الْحـِنـْثِ الْعـَظِيمِ وَ مَنْ عَمِيَ نَسِيَ الذِّكْرَ وَ اتَّبَعَ الظَّنَّ وَ بَارَزَ خَالِقَهُ وَ أَلَحَّ عَلَيْهِ الشَّيْطَانُ وَ طَلَبَ الْمَغْفِرَةَ بِلَا تَوْبَةٍ وَ لَا اسْتِكَانَةٍ وَ لَا غَفْلَةٍ وَ مَنْ غَفَلَ جَنَى عَلَى نَفْسِهِ وَ انْقَلَبَ عَلَى ظَهْرِهِ وَ حَسِبَ غَيَّهُ رُشْداً وَ غَرَّتْهُ الْأَمَانِيُّ وَ أَخَذَتْهُ الْحـَسْرَةُ وَ النَّدَامَةُ إِذَا قُضِيَ الْأَمْرُ وَ انْكَشَفَ عَنْهُ الْغِطَاءُ وَ بَدَا لَهُ مَا لَمْ يَكُنْ يَحْتَسِبُ وَ مَنْ عَتَا عَنْ أَمْرِ اللَّهِ شَكَّ وَ مَنْ شَكَّ تَعَالَى اللَّهُ عَلَيْهِ فَأَذَلَّهُ بِسُلْطَانِهِ وَ صَغَّرَهُ بِجَلَالِهِ كـَمـَا اغـْتـَرَّ بـِرَبِّهِ الْكـَرِيـمِ وَ فـَرَّطَ فـِى أَمـْرِهِ وَ الْغُلُوُّ عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَى التَّعَمُّقِ بـِالرَّأْيِ وَ التَّنـَازُعِ فِيهِ وَ الزَّيْغِ وَ الشِّقَاقِ فَمَنْ تَعَمَّقَ لَمْ يُنِبْ إِلَى الْحَقِّ وَ لَمْ يَزْدَدْ إِلَّا غـَرَقـاً فـِى الْغـَمـَرَاتِ وَ لَمْ تَنْحَسِرْ عَنْهُ فِتْنَةٌ إِلَّا غَشِيَتْهُ أُخْرَى وَ انْخَرَقَ دِينُهُ فَهُوَ يـَهـْوِى فـِى أَمْرٍ مَرِيجٍ وَ مَنْ نَازَعَ فِى الرَّأْيِ وَ خَاصَمَ شُهِرَ بِالْعَثَلِ مِنْ طُولِ اللَّجَاجِ وَ مَنْ زَاغَ قـَبـُحـَتْ عـِنـْدَهُ الْحـَسـَنـَةُ وَ حـَسـُنـَتْ عِنْدَهُ السَّيِّئَةُ وَ مَنْ شَاقَّ اعْوَرَّتْ عَلَيْهِ طُرُقُهُ وَ اعـْتـَرَضَ عـَلَيـْهِ أَمـْرُهُ فـَضَاقَ عَلَيْهِ مَخْرَجُهُ إِذَا لَمْ يَتَّبِعْ سَبِيلَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الشَّكُّ عَلَى أَرْبـَعِ شـُعـَبٍ عـَلَى الْمـِرْيـَةِ وَ الْهـَوَى وَ التَّرَدُّدِ وَ الِاسـْتـِسـْلَامِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَبِأَيِّ آل اءِ رَبِّكَ تَتَم ارى وَ فِي رِوَايَةٍ أُخْرَى عَلَى الْمِرْيَةِ وَ الْهَوْلِ مِنَ الْحَقِّ وَ التَّرَدُّدِ وَ الِاسـْتـِسْلَامِ لِلْجَهْلِ وَ أَهْلِهِ فَمَنْ هَالَهُ مَا بَيْنَ يَدَيْهِ نَكَصَ عَلَى عَقِبَيْهِ وَ مَنِ امْتَرَى فِى الدِّيـنِ تـَرَدَّدَ فـِى الرَّيـْبِ وَ سـَبـَقـَهُ الْأَوَّلُونَ مـِنَ الْمـُؤْمـِنـِيـنَ وَ أَدْرَكَهُ الْآخَرُونَ وَ وَطِئَتْهُ سَنَابِكُ الشَّيْطَانِ وَ مَنِ اسْتَسْلَمَ لِهَلَكَةِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ هَلَكَ فِيمَا بَيْنَهُمَا وَ مَنْ نَجَا مِنْ ذَلِكَ فـَمـِنْ فـَضْلِ الْيَقِينِ وَ لَمْ يَخْلُقِ اللَّهُ خَلْقاً أَقَلَّ مِنَ الْيَقِينِ وَ الشُّبْهَةُ عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ إِعْجَابٍ بِالزِّينَةِ وَ تَسْوِيلِ النَّفْسِ وَ تَأَوُّلِ الْعِوَجِ وَ لَبْسِ الْحَقِّ بِالْبَاطِلِ وَ ذَلِكَ بـِأَنَّ الزِّيـنـَةَ تَصْدِفُ عَنِ الْبَيِّنَةِ وَ أَنَّ تَسْوِيلَ النَّفْسِ يُقَحِّمُ عَلَى الشَّهْوَةِ وَ أَنَّ الْعِوَجَ يـَمِيلُ بِصَاحِبِهِ مَيْلًا عَظِيماً وَ أَنَّ اللَّبْسَ ظُلُمَاتٌ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ فَذَلِكَ الْكُفْرُ وَ دَعَائِمُهُ وَ شُعَبُهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :104 رواية :1
ترجمه :
امـيـرالمـؤ منين (عليه السلام ) فرمود: كفر بر چهار پايه استوار شده : فسق ، غلو. شك ، شبهه . و فسق (نيز) بر چهار شعبه است : جف ، كورى ، غفلت ، سركشى .
پس هر كه جفا كن حق را كوچك شمرده ، و فقهاء را دشمن داشته ، و بر گناه بزرگ اصرار كـرده اسـت ، و هـر كـه كـور دل شـود ذكـر (حـق ) را فـرامـوش كـنـد، و (در اصـول ديـن يـا در تـمـام احـكـام آن ) پـيـروى از گمان كند، و با آفريننده خود جنگ كند، و شـيطان بر او چيره گردد، و بدون توبه (و پشيمانى از كرده خويش ) و (همچنين ) بدون زارى (در طلب آمرزش ) و بدون غفلت نبودن از گناه (از خدا) آمرزش خواهد.
و هـر كـه غـفـلت كـنـد بـرخـود خـيـانـت كرده (و خود را بهلاكت افكنده ، و از دين خود) بپشت برگشته ، و گمراهى خود را رشد و صلاح پنداشته ، آرزوها (و وعده هاى دروغين شيطان ) او را فـريـب دهـد (و سـرگـرم كـنـد) و حسرت و پشيمانى در هنگاميكه كار از كار بگذرد و پـرده بـرداشـتـه شـود او را فرا گيرد، و برايش آشكار گردد كه آنطور كه او ميپنداشت نـبـوده . و هـر كـه از فـرمـان خـدا سركشى كن بشك افتاده ، و هر كه بشك افتد خدا بر او بـزرگـى (و عـضـب ) كـنـد، و او را بـسـلطـنـت (و قـدرت ) خـود خوار سازد، و (نزد خلايق ) بوسيله جلال (و عظمت ) خود او را كوچك كند چنانچه بپروردگار كريم خود فريفته شده و مغرور شود (و كرم او را دستاويز كرده ) و در فرمان او كوتاهى كند.
(مجلسى (ره ) از برخى از افاضل نـقـل كـنـد كـه گـفـتـه است ((از مغرورين آنانند كه حشر و نشر را منكر شوند، و از آنجمله هستند:
كسانى كه پندارند تهديد پيغمبران از براى بيم دادنست و كيفرى در آخرت نيست .
و كسانى كه گويند لذتهاى دنيا يقيتى است و كيفر آخرت مشكوك و يقين را بخاطر شك رها نكنند.
و كسانى كه نافرمانى كنند و گويند خداوند غفور و رحيم است .
و كسانى كه پندارند دنيا نقد است و آخرت نسيه و نقد از نسيه بهتر است .
و كـسـانـى كـه بـخـودشـان و كـردارشـان مـغـرور و از آفـات آن غافل باشند.
و كـسـانـى كـه بـعـلم خـود مـغـرور شـونـد، آنـكـه پـنـدارد كـه بـحـد كمال رسيده و مانندش كسى نيست گويا آنچه درباره دانشمندان مغرور بدانش رسيده نشنيده .
و كسانى كه بعلم و عمل اكتفا كرده و از شستشوى باطن از اخلاق زشت غفلت نموده و پندارد كه بهمان اندازه مستحق ثواب شايان است .
و آنـانـكـه بـخـود دانـش فـريـفـتـه شـده و بـعـلوم دنـيـائى پـرداخـتـه و از تحصيل علم آخرت باز مانده .
و كسانى كه بعبادت فريفته شده .
و آنـانـكـه بـمـال و مـنـال مـغرور گشته . يا باولاد و انصار فريفته شده . يا بجاه و مقام گول خورده . و غير اينها از اسباب بزرگ منشى كه در شماره نيايد)).
(و بـهـر صـورت امـيـرالمؤ منين (عليه السلام ) دنباله حديث فرمود: و غلو بر چهار شعبه اسـت : بـر تـعـمق در راءى (و دقت بسيار نمودن ). تنازع در راءى . كجى (و اغراق از حق ). شقاق (و دشمنى كردن با حق پرستان )،
پـس هـر كـه بسيار دقت (خرده بينى ) كند بحق نگرايد، و جز غرق شدن در امواج خروشان (شـبـهـات و ابـاطـيـل ) نـيـفزايد، فتنه از او دور نشود (و گروهى از عقدهاى اعتقادى او باز نـشـود) جـز ايـنـكه فتنه ديگرى (و مشكل تازه اى ) گريبانگيرش ‍ شود و پرده دينش (با قـيـچـى فـتـنـه ) بـدرد، پـس در كـار درهـم و بـرهـمـى فـرو افـتـد (و حـق و بـاطـل بـر او مـخـتـلط گـردد). و هـر كـه در راءى نـزاع و ستيزه كند بحماقت (يابسستى و بـزدلى ) شـهـره گـردد (و ايـن ) بـخـاطـر لجـبـازى دنـبـاله دار (اواسـت ). و هـر كـه كـج دل شـد خوبى در نزد او زشت گردد، و بدى در نظر او زيبا گردد. و هر كه شقاق كند (و بـا حـق پـرسـتان دشمنى و نزاع كند) راههاى زندگى بر او تيره و تاريك گردد، و كار بر او دشوار شود، و بتنگنائى دچار گردد كه راه خلاصى از آن بسته شود، زيرا از راه مؤ منين پيروى نكرده است .
و شـك داراى چـهـار شـعـبـه اسـت : مـريـه (يـعـنـى تـرديـد. شـك و جـدل )، هـوى و تـردد، اسـتـسـلام (يـعـنـى تـن دادن و گـردن نـهـادن ) و ايـنست گفتار خداى عزوجل : ((پس بكدام نعمتهاى پروردگارت ستيزه جوئى ، (سوره نجم آيه 55)
و در روايـت ديـگـر اسـت (كـه فـرمـود: شـك ): بـرمـريـه اسـت ، و هراس از حق ، و تردد، و اسـتـسـلام در بـرابـر نـادانـى و اهـل آن ،. پس هر كه از آنچه در پيش او است (از حق و رغبت بـسـوى آخـرت ) بـهـراسـد بـپـشـت سـر (يـعـنـى بـسـوى باطل و دنيا) برگردد، و هر كه در دين ستيزه كند در شك بچرخد، و همرديفان او از مؤ منين از روى پيشى گرفته (چون شك ندارند) و باز ماندگان (در ايمان كه پس از او بودند) او را دريابند، و لگد مال شياطين گردد، و هر كه بهلاكت دنيا و آخرت تن دهد در اين ميان (نـيـز) بـهـلاكـت رسـد و هـر كـه از آن رهـائى يـابـد از فضل يقين است ، و خدا چيزى كمتر از يقين نيافريده است .
و شبهه بر چهار شعبه است : شادمان شدن بزينت (دنيا يا راءيهاى فاسده اى كه نزد خود زينت داده )، و خود آرائى (به اءباطيل )، و باز گرداندن كج (را براست بنظر خويشتن )، و در آمـيـخـتـن مـايـه افـتـادن در شـهـوت اسـت ، و كـجـى صـاحب خود را بانحراف بزرگى بـكشاند، و آميختن حق بباطلى تاريكيهائى است كه رويهم انباشته . اينست كفر و ستونها و شعبه هاى آن .

*باب صفت نفاق و منافق*
بَابُ صِفَةِ النِّفَاقِ وَ الْمُنَافِقِ
1- قَالَ وَ النِّفَاقُ عَلَى أَرْبَعِ دَعَائِمَ عَلَى الْهَوَى وَ الْهُوَيْنَا وَ الْحَفِيظَةِ وَ الطَّمَعِ فَالْهَوَى عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَى الْبَغْيِ وَ الْعُدْوَانِ وَ الشَّهْوَةِ وَ الطُّغْيَانِ فَمَنْ بَغَى كَثُرَتْ غَوَائِلُهُ وَ تـُخُلِّيَ مِنْهُ وَ قُصِرَ عَلَيْهِ وَ مَنِ اعْتَدَى لَمْ يُؤْمَنْ بَوَائِقُهُ وَ لَمْ يَسْلَمْ قَلْبُهُ وَ لَمْ يَمْلِكْ نَفْسَهُ عَنِ الشَّهَوَاتِ وَ مَنْ لَمْ يَعْذِلْ نَفْسَهُ فِى الشَّهَوَاتِ خَاضَ فِى الْخَبِيثَاتِ وَ مَنْ طَغَى ضـَلَّ عـَلَى عـَمـْدٍ بـِلَا حـُجَّةٍ وَ الْهـُوَيـْنَا عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَى الْغِرَّةِ وَ الْأَمَلِ وَ الْهَيْبَةِ وَ الْمـُمـَاطـَلَةِ وَ ذَلِكَ بـِأَنَّ الْهـَيـْبـَةَ تَرُدُّ عَنِ الْحَقِّ وَ الْمُمَاطَلَةَ تُفَرِّطُ فِى الْعَمَلِ حَتَّى يَقْدَمَ عَلَيْهِ الْأَجَلُ وَ لَوْ لَا الْأَمَلُ عَلِمَ الْإِنْسَانُ حَسَبَ مَا هُوَ فِيهِ وَ لَوْ عَلِمَ حَسَبَ مَا هُوَ فِيهِ مَاتَ خـُفـَاتـاً مـِنَ الْهـَوْلِ وَ الْوَجـَلِ وَ الْغِرَّةَ تَقْصُرُ بِالْمَرْءِ عَنِ الْعَمَلِ وَ الْحَفِيظَةُ عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَى الْكِبْرِ وَ الْفَخْرِ وَ الْحَمِيَّةِ وَ الْعَصَبِيَّةِ فَمَنِ اسْتَكْبَرَ أَدْبَرَ عَنِ الْحَقِّ وَ مَنْ فـَخـَرَ فـَجـَرَ وَ مَنْ حَمِيَ أَصَرَّ عَلَى الذُّنُوبِ وَ مَنْ أَخَذَتْهُ الْعَصَبِيَّةُ جَارَ فَبِئْسَ الْأَمْرُ أَمْرٌ بَيْنَ إِدْبَارٍ وَ فُجُورٍ وَ إِصْرَارٍ وَ جَوْرٍ عَلَى الصِّرَاطِ وَ الطَّمَعُ عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ الْفَرَحِ وَ الْمـَرَحِ وَ اللَّجَاجَةِ وَ التَّكَاثُرِ فَالْفَرَحُ مَكْرُوهٌ عِنْدَ اللَّهِ وَ الْمَرَحُ خُيَلَاءُ وَ اللَّجَاجَةُ بَلَاءٌ لِمَنِ اضْطَرَّتْهُ إِلَى حَمْلِ الْآثَامِ وَ التَّكَاثُرُ لَهْوٌ وَ لَعِبٌ وَ شُغُلٌ وَ اسْتِبْدَالُ الَّذِى هُوَ أَدْنَى بِالَّذِى هُوَ خَيْرٌ فَذَلِكَ النِّفَاقُ وَ دَعَائِمُهُ وَ شُعَبُهُ وَ اللَّهُ قَاهِرٌ فَوْقَ عِبَادِهِ تَعَالَى ذِكْرُهُ وَ جَلَّ وَجْهُهُ وَ أَحْسَنَ كُلَّ شَيْءٍ خَلَقَهُ وَ انْبَسَطَتْ يَدَاهُ وَ وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ رَحْمَتُهُ وَ ظَهَرَ أَمْرُهُ وَ أَشْرَقَ نُورُهُ وَ فَاضَتْ بَرَكَتُهُ وَ اسْتَضَاءَتْ حِكْمَتُهُ وَ هَيْمَنَ كِتَابُهُ وَ فَلَجَتْ حُجَّتُهُ وَ خَلَصَ دِينُهُ وَ اسْتَظْهَرَ سُلْطَانُهُ وَ حَقَّتْ كَلِمَتُهُ وَ أَقْسَطَتْ مَوَازِينُهُ وَ بَلَّغَتْ رُسُلُهُ فَجَعَلَ السَّيِّئَةَ ذَنـْبـاً وَ الذَّنـْبَ فـِتـْنـَةً وَ الْفِتْنَةَ دَنَساً وَ جَعَلَ الْحُسْنَى عُتْبَى وَ الْعُتْبَى تـَوْبـَةً وَ التَّوْبـَةَ طـَهـُوراً فـَمـَنْ تـَابَ اهْتَدَى وَ مَنِ افْتُتِنَ غَوَى مَا لَمْ يَتُبْ إِلَى اللَّهِ وَ يَعْتَرِفْ بِذَنْبِهِ وَ لَا يَهْلِكُ عَلَى اللَّهِ إِلَّا هَالِكٌ اللَّهَ اللَّهَ فَمَا أَوْسَعَ مَا لَدَيْهِ مِنَ التَّوْبَةِ وَ الرَّحـْمـَةِ وَ الْبـُشـْرَى وَ الْحِلْمِ الْعَظِيمِ وَ مَا أَنْكَلَ مَا عِنْدَهُ مِنَ الْأَنْكَالِ وَ الْجَحِيمِ وَ الْبَطْشِ الشَّدِيدِ فَمَنْ ظَفِرَ بِطَاعَتِهِ اجْتَلَبَ كَرَامَتَهُ وَ مَنْ دَخَلَ فِى مَعْصِيَتِهِ ذَاقَ وَبَالَ نَقِمَتِهِ وَ عَمَّا قَلِيلٍ لَيُصْبِحُنَّ نَادِمِينَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :107 رواية :1
ترجمه :
(و هم اميرالمؤ منين عليه السلام ) فرمود: و نفاق بر چهار ستون استوار است : بر هوى (و هوس ) و سهل انكارى (در امر دين )، و خشم ورزى ، و طمع .
و هـوى پرستى بر چهار شعبه است : بر ستم ، و زورگويى و تجاوز، و شهوت رانى ، و سـركـشى ، پس هر كه ستم كرد بلاها و گرفتاريهايش زياد شود، و او را واگذارند و از كمك باو خوددارى شود، و هر كه تجاوز كند و زور بگويد از سختيها نياسايد، و دلش آرام نـبـاشـد، و از شـهـوتـرانـيـهـا خـوددارى نـتـوانـد، و هـر كـه شـهـوت خـود را تـعـديل نكند در پليديها فرو رود، و هر كه سركشى كند بدون برهان و از روى عمد خود را گمراه كند.
و سـهـل انـگـارى بـر چـهـار شـعـبه است : بر فريب (خوردن برحمت حق سبحانه و غفلت از شـيـطان )، و آرزو، و ترس و بيم (از غير خدا) و امروز و فردا كردن ، و اين براى آنستكه تـرس و بـيـم (از غـيـر خـدا) راه حـق را بـبـنـدد، و امـروز و فـردا كـردن مـوجـب كـوتاهى در عـمـل گـردد تـا (آنـگـاه كـه ) مـرگ او بـرسـد، و اگـر آرزو نباشد (شخص ) بحساب خود بـرسـد، و اگـر حـساب كار خود را بداند و ار هراس و ترس بمرگ ناگهانى بميرد، (و فريب رحمت حق خوردن ) دست انسان را از عمل كوتاه كند.
مـجـلسـى (ره ) در شـرح ((حـسـب مـا فيه ...)) گويد: ((حسب )) بتحريك بمعناى رسيدن بـحـسـاب و انـدازه و شـمـاره و آنـچـه در آنـسـت از عـمـر و عـمـل و ايـن اشـاره اسـت بگفتار پيغمبر (ص ) كه فرمود: بحساب خودتان برسيد پيش از آنـكـه بـحـسـاب شـمـا بـرسـنـد، تـا آنـكـه گـويـد: و حاصل اينكه اگر آرزو و غفلتى كه لازمه اوست در كار نبود بحساب عمر خود و آنچه از آن صرف كرده و گناهانى كه كسب كرده مى رسيد، و مى انديشيد كه ممكن است بزودى مرگش فـرا رسـد و دست خالى از عمل و توشه بآخرت رود، و درباره سختيهاى مرگ و هراسهاى پـس از آن و دشـواريـهـاى قـيـامت و كيفرهاى سختى كه در انتظار اوست انديشه و تفكر مى كـرد، حـقش اين بود كه از ترس و دهشت فجاءه كند و ناگهان بميرد چنانچه همام آنگاه كه اوصـاف مـؤ مـنين را شنيد ناگهان (بروى زمين افتاد) و جان داد اين آرزو استكه انسان را از تـمام اين افكار و انديشه ها باز دارد، و از اينجا روشن شود كه در مقدارى از آرزو و غفلت حـكـمت نظام نوع انسان و بقاء عالم نهفته است ولى زياده روى در آن موجب شقاوت در آخرت گردد، و بر گرديم بدنباله حديث كه امير المؤ منين عليه السلام فرمود:).
و خشم ورزى بر چهار شعبه است ، بر كبر، و فخر (كردن بحسب و نسب و غير اينها)، پس هـر كـه كـبـر ورزد بحق پشت كند، و هر كه فخر كند (بر خود بنازد) نافرمانى كرده (يا دروغ گـفـتـه و خـلاف كـرده ) و هـر كـه حـميت كشد بگناهان اصرار ورزد (و بواسطه حميت بنظائر و فحاشى و آدمكشى و جنايات ديگر دچار گردد) و هر كه تعصب او را فرا گيرد سـتم كند (يا از راه راست منحرف شود)، پس چه بدچيز است خشم ورزى كه ميان پشت كردن بـحـق و نـافرمانى و اصرار بر گناه و انحراف را از راه راست قرار گرفته است . (اين معنى بنا بر توضيحى استكه آخر حديث بيايد).
و طـمـع بـر چهار شعبه است : شادى و شادكامى و تبختر، و سرسختى ، و فزون طلبى ، پـس شـادى نـزد خـداونـد خوش ‍ نيست (و بد است ) و شادكامى و تبختر خودپسندى است ، و سرسختى بلائى استكه اگر كسى دچار شد او را بكشيدن بار گناهان وادار مى سازد، و فـزون طـلبـى (و بـرتـرى جـوئى ) بـازى و سـرگـرمـى و (مـوجـب ) بـاز داشـتـن دل (از ياد خداى تعالى ) است و پذيرفتن چيزيست (يعنى دنيا و سرگرمى هاى آن ) بجاى آنچه بهتر است (يعنى آخرت و نعمتهاى آن مى باشد).
پـس ايـن بـود نفاق و ستونها و شعبه هاى آن ، و خداوند بر تمام بندگان خود غالب است نـامـش بـلنـد و ذاتـش والا اسـت ، و زيـبا و نيكو ساخته است خلقت هر چيز را، دو دست جودش گشاده است ، و رحمتش همه چيز را فرا گرفته ، امر او عيان و نورش تابان است ، بركتش بـسـيار و حكمتش نورانى است ، كتابش پابرجا و حجتش پيروز و هويدا است ، دينش پاك و سـلطـنـتش محكم و پيروز است ، سخنش حق ، و موازينش عادلانه و رسولانش رساننده بودند، بـدكـردارى را گـنـاه دانـسـتـه ، و گـناه را فتنه ، و فتنه را چركى شمرده ، و كار نيك را بـازگـشـت دانـسـتـه ، و بازگشت را توبه ، و توبه را پاك كنده قرار داده ، پس هر كه توبه كند براه راست هدايت يافته ، و هر كه گرفتار فتنه گمراه شده تا ماداميكه بخدا بـازگـشـت نـكـنـد و بگناهش ‍ اعتراف ننمايد، بر خدا دليرى نكند مگر هلاك شونده . از خدا بترسيد، از خدا بترسيد! كه چه اندازه باب توبه و رحمت و بشارت و بردبارى بزرگ در درگـاهش و وسيع است ، و چه اندازه سخت است آن شكنجه ها و دوزخ و سختيگرى او، پس هـر كـه بـاطـاعـتـش دسـت يـابـد كـرامـتـش را بخود جلب كند، و هر كه در نافرمانيش درآيد ناگوارى و سختى پاداش كيفر او را چشد و بزودى زود روز پشيمانيش فرا رسد.



توضيح :
و شـرح : مـواردى از ايـن بـحـث شـريـف محتاج بشرح و توضيح است كه قسمتى از آنها در ضـمـن تـرجـمـه مـا بـيـن پـرانـتـز ذكـر شـد، و پـاره اى از آن مـوكـول بـپـايان حديث گرديد، يكى در جمله : ((فبئس الامر بين ادبار و فجور....!)) كه آنـچـه ترجمه شد بنابر شرحى است كه مجلسى عليه الرحمه فرموده است باينكه كلمه ((على )) در جمله ((على الصراط)) بمعناى ((عن )) باشد، و مقصود از ((صراط)) هم مـعـنـاى لغـوى آن بـاشـد، امـا بـنـابـر احـتـمـال ديـگـر كـه ((عـلى )) بـمعناى حقيقى آن و ((صـراط)) هـم مـقـصـود صـراط در قـيـامـت بـاشـد مـعـنى چنين است ((پس بد وضعى است وضـعـيـكـه مـيـان پـشـت كـردن حـق و نـافـرمـانى و اصرار بگناه و ستم است هنگام عبور از ((صـراط)) ولى مـعـناى اول ظاهرتر است و احتياج آن بارتكاب خلاف ظاهر و تصرفات در عبادت كمتر از دومى است .
و ديـگـرى در مـورد صـفـاتـى كـه امـيـر المـؤ منين عليه السلام درباره نفاق و منافق بيان فرمود، مجلسى عليه الرحمه از بعضى نقل كند كه گفته اند: احاديث اين باب دلالت دارد بـر ايـنـكـه مـؤ مـن كـمـيـابـتـر است از كبريت احمر زيرا هيچيك از علما و صالحين نيستند كه گـرفـتـار برخى از اين صفات (كه حضرت براى نفاق و منافق بيان فرمود) نباشند تا چه رسد بديگران ، و روى اين جهت تاءويلاتى از دانشمندان براى حديث ذكر فرموده كه بـازگـشـت جـملگى آنها باينست كه هركس اين گناهان را مرتكب شود از روى بى اعتنايى بـديـن و اين كار عادت او گردد و از دين خارج گشته و در زمره منافقين صدر اسلام درآيد. ولى اگـر گـاهى پاره اى از آنها از بعضى از مؤ منين بواسطه غلبه شهوت و هواى نفس سرزد موجب خروج از دين نگشته گرچه در اسم با منافقين مشاركت دارد.
و در جـمـله ((تعالى ذكره )) گويد: يعنى از نقائص يا از اينكه مانند ذكر مخلوق باشد، يـا از ايـنـكـه كـسـى آنطور كه شايد ذكرش كند. و تاءييد وجه دوم است آنچه در دعاء آمده ((تعالى ذكرك عن المذكورين )).
و ((جـل وجـه )) گـويد: يعنى ذات او اجل است از اين كه بكنهش برسند، يا مقصود از وجه انبياء و حجتهاى اويند، و يا دين او است .
و در ((وانـبسطت يداه )) گويد: اشاره است بگفتار خداى تعالى (در سوره مائده آيه 64) ((و يهود گفتند دست خدا بسته است ، بسته باد دستهاى آنان و لعنت بر آنها باد بدانچه گـفـتـنـد بـلكـه دسـت هاى او باز است مى بخشد و هر گونه بخواهد)) و گفته اند: اينكه ((يـد)) را تـثـنـيـه آورد، و دو دسـت فـرمـود بـراى مـبـالغـه در رد يـهـود و نـفـى بـخـل از خـداى تـعـالى و بـراى اثـبـات غايت جود است ، زيرا نهايت سخاوت براى سخى بـايـنـسـت كـه بـا هر دو دست بخشش كند، طبرسى (ره ) گويد: لفظ ((يد)) در لغت بر پـنـج وجـه آمـده است : (1) عضو بدن (2) نعمت (3) قوت (4) ملك و سلطنت (5) براى اسناد فـعـل بـفـاعـل . سـپـس گـفـتـه اسـت ، و چـون شـخـص سـخـاوتـمـنـد بـدسـت بخشد و شخص بـخـيل دستش را از بخشش نگهدارد جود و بخل را بدست نسبت داده اند، و بشخص سخاوتمند گـويـنـد: دسـت بـاز، و بـه بـخـيـل گـويند: دست بسته .... تا آنجا كه خود مجلسى (ره ) گويد و متحمل است دو دست در اينجا كنايه از نعمت و بلا باشد...
و در ((ظهر امره )) گويد: يعنى وجود و علم و قدرت و حكمتش بسبب آنچه در آفاق و انفس آشـكـار كـرده ، يا مقصود دين و شريعت اوست در ميان بندگان تا بعبوديت او اعتراف كنند، يا مقصود امر تكوينى استكه دلالت بر كمال قدرتش ‍ كند.
((و اشرف نوره )) يعنى اضافه فرمود نور و جود علم و كمالات را بر جميع مواد قابله بحسب قابليت و استعدادشان ، و گفته شده : مقصود از علم نور اوست كه در دلهاى عارفان انداخته ، و يا برهانهايى استكه راهنمايى بر وحدانيت و بزرگى ذات و صفاتش كنند، يا نـبـوت مـحمد (ص ) است و يا نور ولايت است كه در قرآن بدان اشاره شده است كه فرمايد ((مـى خواهند با دهانهاى خويش نور خدا را خاموش كنند و خدا تمام كننده است نور خويش را اگر چه بد دارند كافران )) (سوره صف آيه 8).
((و هـمـيـن كـتـابـه )) يـعنى كتابش حافظ و شاهد و رقيب بر همه چيز است زيرا بيان هر چـيـزى در آن است ، يا اينكه بر ديگر كتابها ناظر و رقيب است زيرا گواه بر صحت آنها اسـت ، و ايـن مـعـناى دوم روشن است زيرا اشاره است بگفتار خداى تعالى : ((و فرستاديم بر تو كتاب را بحق تصديق كننده آنچه پيش روى اوست از كتاب و نگهبانى بر آن ....)) (سـوره مـائده آيـه 48) كـه بـيـضاوى گويد: يعنى رقيب بر ساير كتابها كه آنها را از تغيير نگهدارد و بثبات و درستى آنها گواهى دهد.
((و الذنـب فـتـنـة )) يـعـنـى گـمـراهى از حق ، يا امتحان و آزمايش است ، زيرا همه تكاليف وسـيـله آزمـايـش بـندگان است يا سبب مفتون شدن بدنيا و تسلط شيطان بر او است ، و در قاموس گفته است : ((فتنه بمعناى آزمايش و دلدادن بچيزى و گمراهى . و گناه ، و كفر. و فـضـيـحـت . و عـذاگـويـد: و گـمـراه كـردن . و ديـوانـگـى و مـحـنـت . و مـال و اولاد، و اخـتـلاف مردمان در آراء است )) و بيشتر اين معانى (كه در قاموس گفته ) در اينجا مناسب است .
ايـن بـود شـرح قـسـمـتـى از ايـن حـديـث شـريف و براى اطلاع از شرح تمامى حديث بمرآة العقول مراجعه شود.2- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيـَى عـَنِ الْحـُسـَيـْنِ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْحـَمـِيـدِ وَ الْحـُسـَيـْنِ بـْنِ سـَعـِيدٍ جَمِيعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ قَالَ كَتَبْتُ إِلَى أَبِى الْحَسَنِ ع أَسْأَلُهُ عَنْ مَسْأَلَةٍ فَكَتَبَ إِلَيَّ إِنَّ الْمُن افِقِينَ يُخ ادِعُونَ اللّ هَ وَ هُوَ خ ادِعُهُمْ وَ إِذ ا ق امـُوا إِلَى الصَّل اةِ ق امـُوا كـُس الى يـُر اؤُنَ النّ اسَ وَ ل ا يـَذْكـُرُونَ اللّ هَ إِلّ ا قـَلِيـلًا مـُذَبـْذَبـِيـنَ بـَيـْنَ ذ لِكـَ ل ا إِلى ه ؤُل اءِ وَ ل ا إِلى ه ؤُل اءِ وَ مـَنْ يـُضـْلِلِ اللّ هُ فـَلَنْ تـَجـِدَ لَهُ سَبِيلًا لَيْسُوا مِنَ الْكـَافـِرِيـنَ وَ لَيْسُوا مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ لَيْسُوا مِنَ الْمُسْلِمِينَ يُظْهِرُونَ الْإِيمَانَ وَ يَصِيرُونَ إِلَى الْكُفْرِ وَ التَّكْذِيبِ لَعَنَهُمُ اللَّهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :111 رواية :2
ترجمه :
مـحـمـد بـن فـضـيـل گويد: بحضرت اءبى الحسن عليه السلام نوشتم و از مسئله اى از او پـرسـش كـردم در پاسخ بمن نوشت : ((همانا منافقان نيرنگ ورزند با خدا و اوست فريب دهنده ايشان و هرگاه برخيزند بسوى نماز برخيزيد سرگران خود نمايى كنند بمردم و ياد نكنند خدا را جز اندكى ، در اين ميانه سرگردانند نه بسوى اينانند و نه بسوى آنان و هـر كـه را خدا گمراه سازد براى او راهى نيابى )) (سوره نساء آيه 142 143) اينها نـه از كفارند و نه از مسلمانان ، اظهار ايمان كنند و بسوى كفر و تكذيب روند، خدا آنها را لعنت كند.



شــرح :
فـيـض (ره ) گـويـد: امـا از كـفار نيستند چون اظهار ايمان كنند و شهادتين بر زبان جارى سـازنـد، و از مـسـلمـانـان نـيـسـتـنـد چـون در دل انـكـار كـنـنـد. و مـجـلسـى (ره ) در مـرآة العـقـول از بـعـضـى نـقـل كـنـد كـه گـفـتـه انـد: شـايـد ذكـر نـشـدن اصـل مـسـئله در حـديـث بـجـهـت تـقـيـه بـوده اسـت ، و شـايـد سـؤ ال از حـال مـاءمون بوده زيرا او از دشمنان اهل بيت عليهم السلام بود و براى مصلحت اظهار تـشـيـع مـى كـرد، و مـقـصـود حـضـرت در پـاسـخ او و شـيـعـه مـآبان منافق اطراف او چون ذوالرياستين باشد.3- الْحـُسـَيـْنُ بـْنُ مـُحـَمَّدٍ عـَنْ مـُحـَمَّدِ بـْنِ جُمْهُورٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْأَصَمِّ عَنِ الْهـَيـْثـَمِ بـْنِ وَاقـِدٍ عـَنْ مـُحـَمَّدِ بـْنِ سـُلَيـْمَانَ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِى حَمْزَةَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ ص قَالَ قَالَ إِنَّ الْمُنَافِقَ يَنْهَى وَ لَا يَنْتَهِى وَ يَأْمُرُ بِمَا لَا يَأْتِى وَ إِذَا قَامَ إِلَى الصَّلَاةِ اعـْتـَرَضَ قـُلْتُ يـَا ابـْنَ رَسـُولِ اللَّهِ وَ مَا الِاعْتِرَاضُ قَالَ الِالْتِفَاتُ وَ إِذَا رَكَعَ رَبـَضَ يـُمـْسـِى وَ هـَمُّهُ الْعـَشـَاءُ وَ هـُوَ مُفْطِرٌ وَ يُصْبِحُ وَ هَمُّهُ النَّوْمُ وَ لَمْ يَسْهَرْ إِنْ حَدَّثَكَ كَذَبَكَ وَ إِنِ ائْتَمَنْتَهُ خَانَكَ وَ إِنْ غِبْتَ اغْتَابَكَ وَ إِنْ وَعَدَكَ أَخْلَفَكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 111 رواية : 3
ترجمه :
ابو حمزه از حضرت على بن الحسين عليهما السلام حديث كند كه فرمود: همانا منافق (آنكس اسـت ) كـه (از كـارى ) نـهـى كـنـد ولى خود او (از آن كار) دست نمى كشد، و فرمان مى دهد بـدانچه خود نمى كند، و چون بنماز ايستد اعتراض كند، عرضكردم : اى فرزند رسولخدا اعـتـراض چـيـسـت ؟ فـرمـود: روبـراسـت و چـپ گـردانـيـدن ، و چون ركوع كند خود را (مانند گـوسـفـنـد) بـزمـيـن انـدازد (يـعـنـى بـعـد از ركـوع نـايـسـتـد و بـهـمـان حـال بـسجده رود) روزش را شب كند و اندوهى جز خوردن شام ندارد با اينكه روزه هم نبوده اسـت ، و چـون بـامـداد كـنـد انـدوهى جز خوابيدن ندارد با اينكه شب را بيدار نبوده ، اگر بـراى تـو حديثى گويد دروغ گويد و اگر نزدش چيزى بامانت گذارى بتو خيانت كند، اگـر از او پـنـهـان بـاشـى تو را غيبت كند (و بدگوئى كند) و اگر بتو وعده بدهد وفا نكند.


4- عَنْهُ عَنِ ابْنِ جُمْهُورٍ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ بَحْرٍ رَفَعَهُ مِثْلَ ذَلِكَ وَ زَادَ فِيهِ إِذَا رَكَعَ رَبَضَ وَ إِذَا سَجَدَ نَقَرَ وَ إِذَا جَلَسَ شَغَرَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 112 رواية : 4
ترجمه :
عبدالملك بن بحر مانند همين حديث را بطور مرفوع از آنحضرت حديث كرده و در آن افزوده اسـت : چـون ركـوع كـند چون گوسفند بزمين افتد، و چون سجده كند نوك بزمين زند (چون كلاغى كه دانه از زمين برچيند، يعنى سجده را بسيار كوتاه بجا آورد) و چون بنشيند چون سگى است كه بر سر دم نشيند.



شــرح :
مـحـتـمل است اين تعبير اشاره بترك جلسه استراحت باشد، و مجلسى (ره ) گويد: ظاهرتر نـزد من آنست كه اين تعبير اشاره است بآنچه بيشتر مخالفين در تشهد مستحب دانند كه بر ورك چـپ نشينند و پاى راست را روى پاى چپ اندازند و قدم راست را بلند كنند بطورى كه سر انگشتان بطرف قلب قرار گيرد.5- أَبـُو عـَلِيٍّ الْأَشـْعـَرِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْكُوفِيِّ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ سَعِيدِ بـْنِ يَسَارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَثَلُ الْمُنَافِقِ مَثَلُ جِذْعِ النَّخْلِ أَرَادَ صَاحِبُهُ أَنْ يَنْتَفِعَ بِهِ فِى بَعْضِ بِنَائِهِ فَلَمْ يَسْتَقِمْ لَهُ فِى الْمَوْضِعِ الَّذِى أَرَادَ فَحَوَّلَهُ فِى مَوْضِعٍ آخَرَ فَلَمْ يَسْتَقِمْ لَهُ فَكَانَ آخِرُ ذَلِكَ أَنْ أَحْرَقَهُ بِالنَّارِ
اصول كافى ج : 4 صفحه : 113 رواية : 5
ترجمه :
رسولخدا (ص ) فرمود: منافق بمانند تنه درخت خرما است كه صاحب آن بخواهد در قسمتى از ساختمانش از آن بهره مند گردد و در آنجا كه خواهد (بواسطه كجى ) قرار نگيرد، پس بـجـاى ديـگـرش بـرد (آنـجـا نـيـز) قـرار نـگـيـرد، و سـرانـجامش اينست كه آنرا به آتش بسوزاند.


6- عـِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عـَبـْدِ الرَّحـْمـَنِ عَنْ مِسْمَعِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِكِ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا زَادَ خُشُوعُ الْجَسَدِ عَلَى مَا فِى الْقَلْبِ فَهُوَ عِنْدَنَا نِفَاقٌ
اصول كافى ج : 4 صفحه : 113 رواية : 6
ترجمه :
و نـيـز آنـحـضـرت (ص ) فـرمـود: آنـچـه از خـشـوع بـدن بـر آنـچـه در دل است بچربد آن در نزد ما نفاق است .



شــرح :
مـجـلسى (ره ) گويد: اين حديث دلالت دارد بر انيكه زيادى خشوع بدن بر خشوع قلب از روى ريـا و نـفـاق اسـت ، و در گـفـتـارش كـه فـرمـود: ((عندنا)) اشاره است باينكه نفاق حقيقتى نيست بلكه خصلت بدى است كه شبيه بنفاق است .

*باب شرك*
بَابُ الشِّرْكِ
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ بُرَيْدٍ الْعِجْلِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قـَالَ سـَأَلْتُهُ عَنْ أَدْنَى مَا يَكُونُ الْعَبْدُ بِهِ مُشْرِكاً قَالَ فَقَالَ مَنْ قَالَ لِلنَّوَاةِ إِنَّهَا حَصَاةٌ وَ لِلْحَصَاةِ إِنَّهَا نَوَاةٌ ثُمَّ دَانَ بِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :113 رواية : 1
ترجمه :
بـريـد عـجـلى گويد: از حضرت باقر عليه السلام پرسيدم : از كمترين چيزى كه بنده بـدان مـشـرك گـردد؟ گويد: فرمود: هر كه بهسته اى بگويد: سنگريزه ، و بسنگريزه بگويد: هسته ، و بآن متدين گردد.



شــرح :
فيض عليه الرحمه گويد: يعنى بقلب خود اعتقاد بآن پيدا كند و آنرا دين خود قرار دهد و سـر اينكه شرك است آنست كه به پيروى هواى نفس برگردد، و صاحب اين عقيده اگر چه خدا را عبادت كند ولى هواى نفس را هم اطاعت كند و در اطاعت براى خدا شريك قرار داده است .2- عَنْهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِى الْعَبَّاسِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ أَدْنَى مَا يَكُونُ بِهِ الْإِنْسَانُ مُشْرِكاً قَالَ فَقَالَ مَنِ ابْتَدَعَ رَأْياً فَأَحَبَّ عَلَيْهِ أَوْ أَبْغَضَ عَلَيْهِ
اصول كافى ج : 4 صفحه : 113 رواية : 2
ترجمه :
ابـوالعـبـاس گويد: از حضرت صادق عليه السلام پرسيدم : از كمترين چيزى كه انسان بدان مشرك شود؟
گـويـد: فـرمود: هر كه راءيى را بدعت گذارد چه بواسطه آن محبوب گردد، و چه بدان واسطه مبغوض شود.



شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: راءى مبتدع آنست كه مستند شرعى نداشته باشد چه اينكه آن راءى در اصول باشد و چه در فروع ، و اما آنكس كه در فهم كتاب و سنت با كوشش فراوانى كه كرده خطا كند ظاهر اينست كه داخل در بدعت گذار نباشد.3- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ يَحْيَى بْنِ الْمُبَارَكِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عـَنْ سـَمـَاعَةَ عَنْ أَبِى بَصِيرٍ وَ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع فِى قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ م ا يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُمْ بِاللّ هِ إِلّ ا وَ هُمْ مُشْرِكُونَ قَالَ يُطِيعُ الشَّيْطَانَ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُ فَيُشْرِكُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 114 رواية : 3
ترجمه :
حـضرت صادق عليه السلام در گفتار خداى عزوجل : ((و ايمان نياورند بيشتر آنان بخدا جـز اينكه ايشانند مشركان )) (سوره يوسف آيه 106) فرمود: شيطان را ندانسته پيروى كند پس مشرك گردد.


4- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ ضُرَيْسٍ عَنْ أَبِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع فـِي قـَوْلِ اللَّهِ عـَزَّ وَ جـَلَّ وَ م ا يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُمْ بِاللّ هِ إِلّ ا وَ هُمْ مُشْرِكُونَ قَالَ شـِرْكُ طـَاعـَةٍ وَ لَيـْسَ شـِرْكَ عِبَادَةٍ وَ عَنْ قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مِنَ النّ اسِ مَنْ يَعْبُدُ اللّ هَ عَلى حـَرْفٍ قـَالَ إِنَّ الْآيـَةَ تـَنـْزِلُ فـِى الرَّجُلِ ثُمَّ تَكُونُ فِى أَتْبَاعِهِ ثم قُلْتُ كُلُّ مَنْ نَصَبَ دُونَكُمْ شَيْئاً فَهُوَ مِمَّنْ يَعْبُدُ اللَّهَ عَلَى حَرْفٍ فَقَالَ نَعَمْ وَ قَدْ يَكُونُ مَحْضاً
اصول كافى ج : 4 صفحه : 114 رواية : 4
ترجمه :
ضـريـس از آنـحـضـرت عـليـه السـلام حـديـث كـنـد كـه در گـفـتـار خـداى عـزوجـل (در هـمـيـن آيـه ) فـرمـود: شرك در طاعت است نه شرك در عبادت ، و از گفتار خداى عـزوجـل ((و بـرخـى از مـردمـنـد كـه خـدا را بـر حـرف پرستش كنند)) (سوره حج آيه 11 پرسيدم ؟) فرمود: آيه درباره مردى نازل شده و سپس درباره پيروان او هم باشد، پس من عرضكردم : هر كه در برابر شما چيزى بر پا دارد او از كسانى است كه خدا را بر حرف پرستيده ؟ فرمود: آرى و گاهى مشرك محض ‍ باشد.



شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: يعنى مقصود: شرك از نظر اطاعت و پيروى كردن غير از خداوند است و گـرچه عبادت و پرستش و سجده بر او نكند، مانند كسيكه پيروى شيطان يا هواى نفس يا انـسـان گـمراه يا گمراه كننده را بكند كه او با خدا شريك قرار داده ، تا آنكه در تفسير آيـه دوم گـويـد و حـاصـل ايـنـسـت كـه پـرسـتـش كـنـنـده از حـال مـخـالفـيـن پـرسـتـش كـرده كـه آيـا ايـشـان اهـل ايـن آيـه هـسـتـنـد؟ فـرمـود: بـرخـى اهـل آن هـسـتـنـد و بـرخـى مـشـرك مـحـض مـى بـاشـنـد، مـتـحـمـل است تنمه كلام سابق امام عليه السلام باشند يعنى گاهى درباره مردى بتنهايى بـاشـد و گـاهـى دربـاره پـيـروانـش ، و در بعضى نسخه ها ((محضا)) ضبط شده كه او صريح در همين معناى اخير است .5- يـُونـُسُ عـَنْ دَاوُدَ بـْنِ فـَرْقـَدٍ عـَنْ حـَسَّانَ الْجـَمَّالِ عـَنْ عـَمِيرَةَ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ أُمِرَ النَّاسُ بِمَعْرِفَتِنَا وَ الرَّدِّ إِلَيْنَا وَ التَّسْلِيمِ لَنَا ثُمَّ قَالَ وَ إِنْ صَامُوا وَ صَلَّوْا وَ شَهِدُوا أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ جَعَلُوا فِى أَنْفُسِهِمْ أَنْ لَا يَرُدُّوا إِلَيْنَا كَانُوا بِذَلِكَ مُشْرِكِينَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :114 رواية :5
ترجمه :
عـمـيـره گـويد: از حضرت صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: مردم بشناسائى ما و مـراجـعـه بـمـا و تـسليم شدن براى ما ماءمورند، سپس فرمود: و اگر چه روزه بگيرند و نماز گزارند و گواهى دهند كه معبودى جز خداى يگانه نيست ؛ ولى پيش خود بنا گذارند كه بما مراجعه نكنند بهمان سبب مشرك گردند.


6- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبـِيـهِ عـَنْ أَحـْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ يـَحـْيـَى الْكـَاهـِلِيِّ قـَالَ قـَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَوْ أَنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَ أَقـَامـُوا الصَّلَاةَ وَ آتـَوُا الزَّكـَاةَ وَ حـَجُّوا الْبـَيـْتَ وَ صَامُوا شَهْرَ رَمَضَانَ ثُمَّ قَالُوا لِشَيْءٍ صـَنـَعـَهُ اللَّهُ أَوْ صـَنـَعـَهُ النَّبـِيُّ ص أَلَّا صـَنـَعَ خـِلَافَ الَّذِي صـَنـَعَ أَوْ وَجـَدُوا ذَلِكَ فِي قـُلُوبـِهـِمْ لَكـَانـُوا بـِذَلِكَ مـُشـْرِكـِيـنَ ثـُمَّ تـَلَا هـَذِهِ الْآيـَةَ فـَل ا وَ رَبِّكَ ل ا يـُؤْمـِنـُونَ حـَتّ ى يـُحـَكِّمـُوكَ فـِيـم ا شـَجـَرَ بـَيـْنـَهـُمْ ثـُمَّ ل ا يـَجِدُوا فِى أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمّ ا قَضَيْتَ وَ يُسَلِّمُوا تَسْلِيماً ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فَعَلَيْكُمْ بِالتَّسْلِيمِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :115 رواية :6
ترجمه :
عـبـدالله بن يحيى كاملى گويد: حضرت صادق عليه السلام فرمود: اگر چنانچه مردمى خـداى يـگـانه و بى شريك را پرستش كنند، و نماز را برپا دارند، سپس بچيزى كه خدا كـرده يـا پـيغمبر (ص ) ساخته اعتراض كنند و بگويند: كه چرا بر خلاف آن نساخته ؟ يا در دل خود چنين اعتراضى كنند (گرچه بزبان نياورند) بهمين اعتراض مشرك شوند، سپس ايـن آيـه را تـلاوت فـرمـود، ((نـه چنين است بپروردگار تو سوگند ايمان نياوردند تا بـداورى بـگـزيـنـند تو را در آنچه سرزده است بين ايشان و سپس نيابند در دلهاى خويش چـاره اى از آنچه تو قضاوت كرده اى و تسليم شوند تسليم شدنى )) (سوره نساء آيه 65) سپس حضرت صادق عليه السلام فرمود: بر شما است كه تسليم باشيد.


7- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ يَحْيَى عَنْ عـَبـْدِ اللَّهِ بـْنِ مـُسـْكَانَ عَنْ أَبِى بَصِيرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ اتَّخَذُوا أَحْب ارَهُمْ وَ رُهْب انَهُمْ أَرْب اباً مِنْ دُونِ اللّ هِ فَقَالَ أَمَا وَ اللَّهِ مَا دَعَوْهُمْ إِلَى عِبَادَةِ أَنـْفـُسـِهـِمْ وَ لَوْ دَعـَوْهـُمْ إِلَى عـِبـَادَةِ أَنْفُسِهِمْ لَمَا أَجَابُوهُمْ وَ لَكِنْ أَحَلُّوا لَهُمْ حَرَاماً وَ حَرَّمُوا عَلَيْهِمْ حَلَالًا فَعَبَدُوهُمْ مِنْ حَيْثُ لَا يَشْعُرُونَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :115 رواية :7
ترجمه :
ابـوبـصـيـر گـويـد: از امـام صـادق عـليـه السـلام پـرسـيـدم : از گـفـتـار خـداى عـزوجـل : ((كـشـيـشـان و ديرنشينان خود را خدايانى در برابر گرفتند)) (سوره توبه 31) فـرمـود: هـر آيـنـه بـخدا سوگند آنها ايشان را بپرستش خودشان نخواندند، و اگر بـپـرسـتـش ‍ خـود خـوانـده بـودنـد ايـشـان نـمـى پـذيـرفـتـنـد ولى حـرامـى را بـر ايشان حـلال كـردنـد، و حلالى را بر ايشان حرام كردند، پس آنها را ندانسته از همين راه پرستش كردند.


8- عـَلِيُّ بـْنُ مـُحـَمَّدٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِي حَمَّادٍ وَ عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عـُمـَيـْرٍ عـَنْ رَجـُلٍ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ مـَنْ أَطـَاعَ رَجـُلًا فـِى مـَعـْصـِيـَةٍ فـَقَدْ عَبَدَهُ اصول كافى جلد 4 صفحه :116 رواية :8
ترجمه :
حضرت صادق عليه السلام فرمود: هر كه مردى را در گناهى پيروى كند بتحقيق كه او را پرستش كرده است .



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: و سـر ايـن مـطـلب آنـسـت كـه پـرسـتـش جـز خـضـوع و تـذلل و اطـاعـت و انـقـيـاد نـيـست ، و روى همين حساب خداى سبحان پيروى هواى نفس و اطاعت شـيـطـان را پـرسـتـش آنـدو ناميده در آنجا كه فرمايد: ((آيا ديدى آنكس را كه برگرفت خـداى خويش را هوس خويش )) (سوره جاثيه آيه 23) و نيز فرمايد: ((آيا بشما سفارش نـكـرديـم اى بـنى آدم كه نپرستيد شيطان را كه او شما را دشمنى است آشكار، (سوره يس آيه 60).
*باب شك*
بَابُ الشَّكِّ
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ الْحَكَمِ قَالَ كَتَبْتُ إِلَى الْعـَبـْدِ الصَّالِحِ ع أُخـْبـِرُهُ أَنِّى شـَاكٌّ وَ قـَدْ قـَالَ إِبـْرَاهـِيـمُ ع رَبِّ أَرِنِى كَيْفَ تُحْيِ الْمـَوْتـى وَ أَنِّي أُحـِبُّ أَنْ تُرِيَنِي شَيْئاً فَكَتَبَ ع إِنَّ إِبْرَاهِيمَ كَانَ مُؤْمِناً وَ أَحَبَّ أَنْ يَزْدَادَ إِيمَاناً وَ أَنْتَ شَاكٌّ وَ الشَّاكُّ لَا خَيْرَ فِيهِ وَ كَتَبَ إِنَّمَا الشَّكُّ مَا لَمْ يَأْتِ الْيَقِينُ فَإِذَا جَاءَ الْيَقِينُ لَمْ يَجُزِ الشَّكُّ وَ كَتَبَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ وَ م ا وَجَدْن ا لِأَكْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍ وَ إِنْ وَجَدْن ا أَكْثَرَهُمْ لَف اسِقِينَ قَالَ نَزَلَتْ فِى الشَّاكِّ
اصول كافى جلد 4 صفحه :116 رواية :1
ترجمه :
حـسـيـن بـن حـكـم گـويـد: بـحـضـرت مـوسـى بـن جـعـفـر عـليـهـمـا السـلام نـوشـتـم و از حـال خـود او را آگـاه كـردم كـه مـن در شـك افتاده ام ، و حضرت ابراهيم عليه السلام بخدا عـرضـكـرد: ((پـروردگـارا بـمـن بنما چگونه مرده ها را زنده مى كنى ، (سوره بقره آيه 260) و مـن دوست دارم كه شما (نيز براى رفع شك من ) چيزى (و عقيده داشت ) و مى خواست كه ايمانش را افزون كند، ولى تو در شكى ، و در شك خيرى نيست ، و نوشت : جز اين نيست كـه شـك تا جائيست كه يقين نيامده ، و چون يقين آمد شك روا نباشد، و نوشت : بدرستى كه خـداى عـزوجـل فـرمـايـد: ((و نـيـافـتـم براى بيشتر شان عهدى و دريافتم بيشترشان را نـافـرمـان )) (سـوره اعـراف آيـه 102) و فـرمـود: ايـن آيـه دربـاره شـك كـنـنـده نازل شده .



شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: غرض راوى از نقل داستان حضرت ابراهيم عليه السلام عذر تراشى بـراى شـك خـود بـوده باينكه ابراهيم با مرتبه نبوت درباره مردگان در شك بوده و از خـدا چـيـزى بـراى بـرطـرف كـردن شـك خـود پـرسـتـش كرده ، و آنچه راوى اين حديث سؤ ال كـرده يـا مـعـجـزه بـوده يـا دليـلى بـر امـامـت ، و بـنـابـر اول يا حضرت معجزه اى برايش آشكار كرده و راوى بيان نكرده است ، و يا آنحضرت عليه السلام مصلحت در آشكار كردن آن نديده . يا مى دانسته كه شك او روى وسواس و عناد است و گـرنـه حـجـت بـر او تـمـام شـده و حـق بـرايـش آشـكـار گـرديـده ، و بـنـابـر احتمال دوم نيز هر سه وجه احتمال مى رود و آخرى ظاهرتر است ، و اما عذرى كه براى شك خـود آورده اسـت حـضـرت آن را ابطال كرده است باينكه ابراهيم شك نداشت ... بلكه بجهت ازدياد يقين بود و بتعبير ديگر او علم اليقين داشت و طالب عين اليقين بود ولى تو چنانچه خـود اعـتـراف كرده اى شك دارى و خيرى در آن نيست زيرا هر چه خير است در ايمان است و او بجز با يقين حاصل نگردد.
و در جـمـله ((انـمـا الشـك مـا لم يـاءت اليـقـيـن )) گـويـد: ايـن جـمـله دو احـتـمـال دارد اول ايـنـكـه تـاءكـيـد هـمان جمله سابق باشد كه فرمود: ابراهيم مؤ من بود و حـاصـل مـعـنى اين است كه او يقين بقدرت خداى تعالى بر زنده كردن مردگان داشت و شك با يقين اجتماع نكنند، و جواز (در فرمايش آنحضرت ((لم يجز)) ) به معناى امتناع است .
دوم مـراد بـيـقين آن چيزى است كه يقين آورد و شك بعد از آن وسوسه و عناد است (و اين همان وجهى است كه فيض ‍ (ره ) نيز در وافى فرموده است ).
سـپـس مـجـلسـى (ره ) پـس تـفـسير آيه شريفه ((و ما وجدنا لاكثرهم من عهد...)) گويد: و شـايد تاءويل حضرت عليه السلام باين باز گردد كه خداى تعالى از ايشان بواسطه آن عـقـلى كـه بـآنـهـا داده پـيـمـان گـرفـتـه كه همان را بكار اندازند و يقين كنند، و آن را واگذارند و پس مشاهده معجزات روشن فاسق شدند و از ايمان بيرون رفتند.2- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ الْخُرَاسَانِيِّ قـَالَ كـَانَ أَمـِيـرُ الْمـُؤْمـِنـِيـنَ ع يـَقـُولُ فِى خُطْبَتِهِ لَا تَرْتَابُوا فَتَشُكُّوا وَ لَا تَشُكُّوا فَتَكْفُرُوا
اصول كافى جلد 4 صفحه :117 رواية :2
ترجمه :
ابـواسـحاق خراسانى گويد: اءميرالمؤ منين عليه السلام در خطبه اش مى فرمود: ترديد (درباره دين و احكام آن ) بخود راه ندهيد تا بشك افتيد، پس كافر شويد.



توضيح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: شـايـد مـقـصـود ورود در شـبـهـاتـى اسـت كـه مـوجب شك گردد، يا نـارضـايـتـى بـه قـضـاى خـدا اسـت و مـتـهـم هـم ساختن خداوند در قضاى اوست ، يا مقصود ترديدى است كه ريشه و مبداء شك است .3- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ أَحـْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ أَبِى أَيُّوبَ الْخـَزَّازِ عـَنْ مـُحـَمَّدِ بـْنِ مـُسـْلِمٍ قَالَ كُنْتُ عِنْدَ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع جَالِساً عَنْ يَسَارِهِ وَ زُرَارَةُ عـَنْ يـَمـِينِهِ فَدَخَلَ عَلَيْهِ أَبُو بَصِيرٍ فَقَالَ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مَا تَقُولُ فِيمَنْ شَكَّ فـِى اللَّهِ فـَقـَالَ كـَافـِرٌ يـَا أَبـَا مـُحَمَّدٍ قَالَ فَشَكَّ فِى رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ كَافِرٌ قَالَ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَى زُرَارَةَ فَقَالَ إِنَّمَا يَكْفُرُ إِذَا جَحَدَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :117 رواية :3
ترجمه :
مـحـمـد بـن مـسلم مى گويد: نزد حضرت صادق عليه السلام در سمت چپ آن حضرت نشسته بودم ، و زراره در سمت راستش بود، پس ابو بصير وارد شد و عرض كرد: يا ابا عبدالله چـه فـرمـائى دربـاره كـسى كه در خدا شك كند؟ فرمود: كافر است اى ابا محمد (ابا محمد كـنـيه ابوبصير است ) عرض كرد: اگر در پيغمبر شك كند (چطور)؟ فرمود: كافر است ؟ (مـحـمـد بـن مـسـلم ) گـويـد: پـس حضرت رو به زراره كرد و فرمود: همانا كافر شود در صورتى كه انكار كند.



توضيح :
ايـن كـه حـضـرت در پـايـان حـديـث رو بـه زراره كـرد و فـرمـود: ((هـمانا كافر شود در صـورتـى كـه انـكار كند)) شايد بخاطر اين بوده كه زراره واسطه ميان ايمان و كفر را قـبـول نداشته چنان كه مطلب در ضمن حديثى در باب كفر حديث (7) گذشت ، و مقصود امام (عـليـه السـلام ) ايـن است كه به مجرد شك كافر نشود بلكه شك در صورتى موجب كفر است كه از روى انكار باشد اگر چه در صورت شك مؤ من هم نيست ،4- عـَنـْهُ عـَنْ أَبـِيـهِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ يَحْيَى بْنِ عِمْرَانَ الْحَلَبِيِّ عَنْ هَارُونَ بْنِ خـَارِجـَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ لَمْ يَلْبِسُوا إِيم انَهُمْ بِظُلْمٍ قَالَ بِشَكٍّ
اصول كافى جلد 4 صفحه :118 رواية :4
ترجمه :
ابـو بـصـيـر گـويد: پرسيدم از حضرت صادق (عليه السلام ) از (تفسير) گفتار خداى عـزوجـل : ((آنانكه ايمان آوردند و ايمانشان را به ستم آلوده نكردند )) (سوره انعام آيه 82) فرمود: (مقصود از ستم ) شك است (يعنى ايمانشان را به شك نيالوده اند).


5- الْحـُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ بَكْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ الشَّكَّ وَ الْمَعْصِيَةَ فِى النَّارِ لَيْسَا مِنَّا وَ لَا إِلَيْنَا
اصول كافى جلد 4 صفحه :118 رواية :5
ترجمه :
امام صادق عليه السلام فرمود: شك و نافرمانى در آتشند، نه از ما هستند و نه به سوى ما توجه دارند.



شــرح :
فـيـض (ره ) گـويـد: نـظـر امـام (عـليـه السـلام ) كـنـايه از شك و نافرمانى است ، زيرا استحقاق آنان كه شك كنند و نافرمانى كنند براى آتش بخاطر شك و نافرمانى است پس مقصود اهل آنهايند.6- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ شَكَّ فِى اللَّهِ بَعْدَ مَوْلِدِهِ عَلَى الْفِطْرَةِ لَمْ يَفِئْ إِلَى خَيْرٍ أَبَداً
اصول كافى جلد 4 صفحه :118 رواية :6
ترجمه :
و نـيـز آن حـضـرت (عـليه السلام ) فرمود: كسى كه بر فطرت توحيد (و از پدر و مادر خداپرست ) بدنيا آيد درباره خدا شك كند هرگز به خير باز نگردد.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ظـاهـر ايـن حـديـث ايـن اسـت كـه تـوبـه مـرتـد فـطـرى قبول نشود چنانچه مشهور است .7- عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ رَفَعَهُ إِلَى أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ لَا يَنْفَعُ مَعَ الشَّكِّ وَ الْجُحُودِ عَمَلٌ
اصـول كافى جلد 4 صفحه :118 رواية :7
ترجمه :
حضرت باقر (عليه السلام ) فرمود: با شك و انكار هيچ عملى سود ندارد.


8- وَ فـِى وَصِيَّةِ الْمُفَضَّلِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ مَنْ شَكَّ أَوْ ظَنَّ وَ أَقَامَ عَلَى أَحَدِهِمَا أَحْبَطَ اللَّهُ عَمَلَهُ إِنَّ حُجَّةَ اللَّهِ هِيَ الْحُجَّةُ الْوَاضِحَةُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :119 رواية :8
ترجمه :
در وصـيـت مـفـضل است كه گويد: شنيدم حضرت صادق (عليه السلام ) فرمود: هر كه شك كـنـد و يـا گـمـان برد و بر يكى از آن دو به ايستد خداوند عملش را هدر كند، بدرستيكه حجت خدا همان حجت روشن است .



شــرح :
مـجلسى (ره ) گويد: يعنى حجت خدا در اصول دين واضح است و يقين آورد پس شك و گمان مـوجـب عذر انسانى نيست و از كوتاهى او در تحصيل يقين خبر دهد، سپس گويد: بدانكه اين اخـبـار دلالت كـنـد كـه عـلم يـقينى در ايمان معتبر است ، و اين كه شخص شاك و بلكه آنكه گمان دارد در عقايد ايمانيه ، كافر است تا آنكه گويد: و آخر چيزى كه مى توان درباره ايـن اخـبـار گـفـت : هـمـان اسـت كـه ايـن در خـصـوص اصـول ديـن اسـت و قـسـمـتـى از بـحـث مـربـوط بـه آن در اول اين كتاب (مرآة العقول ) گذشت .9- عـَنـْهُ عـَنْ عـَلِيِّ بـْنِ أَسـْبـَاطٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِينٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ قـُلْتُ إِنَّا لَنَرَى الرَّجُلَ لَهُ عِبَادَةٌ وَ اجْتِهَادٌ وَ خُشُوعٌ وَ لَا يَقُولُ بِالْحَقِّ فَهَلْ يَنْفَعُهُ ذَلِكَ شَيْئاً فَقَالَ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ إِنَّمَا مَثَلُ أَهْلِ الْبَيْتِ مَثَلُ أَهْلِ بَيْتٍ كَانُوا فِى بَنِى إِسْرَائِيلَ كَانَ لَا يَجْتَهِدُ أَحَدٌ مِنْهُمْ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً إِلَّا دَعَا فَأُجِيبَ وَ إِنَّ رَجُلًا مِنْهُمُ اجْتَهَدَ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً ثـُمَّ دَعـَا فـَلَمْ يـُسْتَجَبْ لَهُ فَأَتَى عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ ع يَشْكُوا إِلَيْهِ مَا هُوَ فِيهِ وَ يَسْأَلُهُ الدُّعـَاءَ قـَالَ فـَتَطَهَّرَ عِيسَى وَ صَلَّى ثُمَّ دَعَا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ يَا عـِيـسَى إِنَّ عَبْدِى أَتَانِى مِنْ غَيْرِ الْبَابِ الَّذِى أُوتَى مِنْهُ إِنَّهُ دَعَانِى وَ فِى قَلْبِهِ شَكٌّ مِنْكَ فـَلَوْ دَعَانِى حَتَّى يَنْقَطِعَ عُنُقُهُ وَ تَنْتَثِرَ أَنَامِلُهُ مَا اسْتَجَبْتُ لَهُ قَالَ فَالْتَفَتَ إِلَيْهِ عـِيـسـَى ع فـَقـَالَ تَدْعُو رَبَّكَ وَ أَنْتَ فِى شَكٍّ مِنْ نَبِيِّهِ فَقَالَ يَا رُوحَ اللَّهِ وَ كَلِمَتَهُ قَدْ كـَانَ وَ اللَّهِ مـَا قـُلْتَ فَادْعُ اللَّهَ لِى أَنْ يَذْهَبَ بِهِ عَنِّى قَالَ فَدَعَا لَهُ عِيسَى ع فَتَابَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَ قَبِلَ مِنْهُ وَ صَارَ فِى حَدِّ أَهْلِ بَيْتِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :119 رواية : 9
ترجمه :
مـحـمد بن مسلم از يكى از دو امام باقر يا صادق (عليه السلام ) حديث كند كه بوى عرض كـردم : مـا مـى بـينيم مردى را كه داراى عبادت و كوشش و خشوع در دين است ولى معتقد بحق (يـعنى امامت شما) نيست ، آيا اين اعمال باو سودى بخشد؟ فرمود: اى ابا محمد جز اين نيست كـه مـثـل (مـا) اهـل بـيـت و (و مـردم )، مـثـل آن خـانـدانـى هـسـتـنـد كـه در بـنـى اسـرائيـل بـودنـد، و هـيـچ يـك از آنـهـا نـبـودنـد، و هـيـچ يـك از آنـهـا نـبـود كـه چـهـل شـب كـوشـش كـنـد (و ريـاضـت كـشـد) جـز ايـنـكـه (پـس از چـهـل شـب ) دعـا مـيـكـرد و دعـايـش اجـابـت مـيـشـد، (ولى وقـتـى ) يـكـى از آنـهـا چـهـل شـب كـوشـش كرد سپس ‍ دعا، و دعايش باجابت نرسيد، پس نزد عيسى بن مريم (عليه السـلام ) تـطـهـيـر كـرده و نـمـاز خـوانـد سـپـس بـدرگـاه خـداى عـزوجـل دعـا كـرد، خـداى عـزوجـل بـاو وحـى كرد اى عيسى اين بنده من نزد من آمد اما بغير از آنـدريـكـه بـايـد بـيـايـد، او مـرا خـوانـد ولى در دلش نـسـبت بتو شك داشت ، پس (با اين حـال ) اگـر (آنـقـدر) مـرا بـخواند كه گردنش ببرد و انگشتانش بريزد دعايش را اءجابت نـكـنـم ، پـس حضرت عيسى (عليه السلام ) بآن مرد رو كرده فرمود: تو پروردگارت را مـى خـوانى و نسبت به پيغمبرش شك دارى ؟ عرض كرد: يا روح الله بخدا سوگند آنچه گـفـتـى هـمـانـطـور بـود (و مـن درباره تو شك دارم ) اكنون از خدا بخواه كه اين شك را از دل مـن بـبـرد، (حـضـرت صـادق عـليـه السـلام ) فـرمود: كه عيسى براى او دعا كرد و خدا توبه آن مرد را پذيرفت و قبول كرد و او بمانند خاندان خود گرديد.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ((مـقـصـود از اهـل بيت اصحاب آنهايند با دوستان واقعى آنننهايند ((پـايـان ))ولى مـمـكـن اسـت مـقـصـود خـود اهـل بـيـت ع بـاشند چنانچه ترجمه شد و وجه حـمل مجلسى مرحوم بر آنچه فرموده است سياق لفظى عبارت است ولى وجود قرينه ما را از ايـن عـمـل بـى نـيـاز كـنـد، فـيـض عـليـه الرحـمـة گـويـد: حـضـرت در ايـن حـديـث اهـل بـيـت پـيـغـمـبـر (ص ) و امـت او را بـه عـيـسـى (عـليـه السـلام ) و امـتـش مـثـل زده در ايـن كـه آنـهـا كـه دربـاره اهـل بـيـت (عليه السلام ) شك داشته باشند دعايشان مـسـتـجـاب نـشـود و عـبـادتـشان قبول درگاه واقع نگردد، و در حديث اشاره به اين كه شك درباره آنها چون شك درباره پيغمبر است زيرا عيسى (عليه السلام ) پيغمبر بود.

*باب گمراهى يا گمراهان*
بَابُ الضَّلَالِ
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ هَاشِمٍ صـَاحـِبِ الْبَرِيدِ قَالَ كُنْتُ أَنَا وَ مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ وَ أَبُو الْخَطَّابِ مُجْتَمِعِينَ فَقَالَ لَنَا أَبُو الْخَطَّابِ مَا تَقُولُونَ فِيمَنْ لَمْ يَعْرِفْ هَذَا الْأَمْرَ فَقُلْتُ مَنْ لَمْ يَعْرِفْ هَذَا الْأَمْرَ فَهُوَ كَافِرٌ فَقَالَ أَبُو الْخَطَّابِ لَيْسَ بِكَافِرٍ حَتَّى تَقُومَ عَلَيْهِ الْحُجَّةُ فَإِذَا قَامَتْ عَلَيْهِ الْحُجَّةُ فَلَمْ يـَعـْرِفْ فـَهُوَ كَافِرٌ فَقَالَ لَهُ مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ سُبْحَانَ اللَّهِ مَا لَهُ إِذَا لَمْ يَعْرِفْ وَ لَمْ يَجْحَدْ يـَكـْفـُرُ لَيـْسَ بـِكـَافـِرٍ إِذَا لَمْ يـَجـْحـَدْ قـَالَ فـَلَمَّا حـَجـَجـْتُ دَخـَلْتُ عـَلَى أَبِى عَبْدِ اللَّهِ فـَأَخْبَرْتُهُ بِذَلِكَ فَقَالَ إِنَّكَ قَدْ حَضَرْتَ وَ غَابَا وَ لَكِنْ مَوْعِدُكُمُ اللَّيْلَةَ الْجَمْرَةُ الْوُسْطَى بـِمـِنـًى فـَلَمَّا كـَانـَتِ اللَّيـْلَةُ اجـْتـَمَعْنَا عِنْدَهُ وَ أَبُو الْخَطَّابِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ فَتَنَاوَلَ وِسـَادَةً فـَوَضـَعـَهـَا فـِى صَدْرِهِ ثُمَّ قَالَ لَنَا مَا تَقُولُونَ فِى خَدَمِكُمْ وَ نِسَائِكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ أَ لَيـْسَ يـَشـْهـَدُونَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ قُلْتُ بَلَى قَالَ أَ لَيْسَ يَشْهَدُونَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ ص قـُلْتُ بـَلَى قَالَ أَ لَيْسَ يُصَلُّونَ وَ يَصُومُونَ وَ يَحُجُّونَ قُلْتُ بَلَى قَالَ فَيَعْرِفُونَ مـَا أَنـْتـُمْ عـَلَيـْهِ قـُلْتُ لَا قَالَ فَمَا هُمْ عِنْدَكُمْ قُلْتُ مَنْ لَمْ يَعْرِفْ هَذَا الْأَمْرَ فَهُوَ كَافِرٌ قَالَ سـُبـْحـَانَ اللَّهِ أَ مـَا رَأَيـْتَ أَهـْلَ الطَّرِيـقِ وَ أَهـْلَ الْمـِيـَاهِ قُلْتُ بَلَى قَالَ أَ لَيْسَ يُصَلُّونَ وَ يَصُومُونَ وَ يَحُجُّونَ أَ لَيْسَ يَشْهَدُونَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ قُلْتُ بَلَى قـَالَ فـَيـَعـْرِفـُونَ مَا أَنْتُمْ عَلَيْهِ قُلْتُ لَا قَالَ فَمَا هُمْ عِنْدَكُمْ قُلْتُ مَنْ لَمْ يَعْرِفْ هَذَا الْأَمْرَ فـَهـُوَ كـَافـِرٌ قـَالَ سـُبـْحـَانَ اللَّهِ أَ مـَا رَأَيـْتَ الْكـَعـْبَةَ وَ الطَّوَافَ وَ أَهْلَ الْيَمَنِ وَ تَعَلُّقَهُمْ بـِأَسـْتـَارِ الْكـَعـْبَةِ قُلْتُ بَلَى قَالَ أَ لَيْسَ يَشْهَدُونَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ ص وَ يـُصـَلُّونَ وَ يـَصـُومـُونَ وَ يـَحـُجُّونَ قُلْتُ بَلَى قَالَ فَيَعْرِفُونَ مَا أَنْتُمْ عَلَيْهِ قـُلْتُ لَا قـَالَ فـَمـَا تـَقُولُونَ فِيهِمْ قُلْتُ مَنْ لَمْ يَعْرِفْ فَهُوَ كَافِرٌ قَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ هَذَا قـَوْلُ الْخـَوَارِجِ ثـُمَّ قـَالَ إِنْ شـِئْتـُمْ أَخْبَرْتُكُمْ فَقُلْتُ أَنَا لَا فَقَالَ أَمَا إِنَّهُ شَرٌّ عَلَيْكُمْ أَنْ تَقُولُوا بِشَيْءٍ مَا لَمْ تَسْمَعُوهُ مِنَّا قَالَ فَظَنَنْتُ أَنَّهُ يُدِيرُنَا عَلَى قَوْلِ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه :120 رواية :1
ترجمه :
هـاشـم صـاحـب بـريـد گـويـد: مـن بـا مـحـمـدبـن مـسـلم و ابو الخطاب گردهم بوديم پس ابوالخطاب به ما گفت : چه گوئيد درباره كسى كه امر امامت را نشناسد؟ من گفتم : هر كه آنـرا نـشناسد كافر است ، ابوالخطاب گفت : كافر نيست تا حجت بر او اقامه شود و چون حجت بر او اقامه شد و آنرا نپذيرفت آنگاه كافر است ، محمد بن مسلم به او گفت : سبحان الله اگـر نـپـذرد و انـكـار هـم نكند كافر است ؟ اگر انكار نكند كافر نيست ، گويد (اين جـريـان گـذشـت تا به حج رفتيم ) همين كه حج كردم خدمت حضرت صادق (عليه السلام ) شـرفـيـاب شـدم و جـريـان را خـدمـتـش عرضه داشتم ، فرمود: تو اكنوى هستى ولى آن دو غايبند موعد شما (هر سه ) امشب نزد جمره وسطى درمنى باشد.
گويد همينكه شب شد من و محمد بن مسلم و اءبولخطاب خدمتش رفتيم ، پس حضرت بالشى برداشت و بسيهه نهاد (و بر آن تكيه زد) سپس بما فرمود: شما درباره خدمتكاران و زنان و خاندان خود چه گوئيد؟
آيـا شـهـادت و گـواهـى بـيگانى خدا يگانه ندهند؟ عرض كردم : چرا، فرمود: آيا گواهى نـدهـنـد كه محمد (ص ) رسول (و فرستاده ) خدا است ؟ عرض كردم : چرا، فرمود: آيا آنچه شـمـا بـر آنيد (از شناسائى امام و امر امامت ) آنها مى شناسند و ميفهمند؟ عرض كردم : نه ، فرمود: آنها در نظر شما چگونه هستند؟ عرض كردم : هر كه امر امامت را نشناسد كافر است .
فرمود: سبحان الله ؛ آيا اينان كه سر راههاى (ى مكه و غير آن ) و كنار آبها(ى چاه و غيره مـنـزل كـرده انـد) نديده اى ؟ عرض كردم : چرا، فرمود: آيا نيستكه اينها نماز مى خوانند و روزه مـيگيرند و حج ميكنند؟ آيا نيستكه گواهى دهند كه معبودى جز خداى يگانه نيست و محمد (ص ) رسولخدا است ؟ عرضكردم : چرا، فرمود: آنچه شما برآنيد (از اءمرا است ) ميدانند؟ عـرضـكردم : نه ، فرمود: آنها در نزد شما چگونه هستند؟ عرض كردم : هر كه اين امر امامت را نشاسد كافر است .
فـرمـود: سـبحان الله ؛ آيا اينان كه سر راهها(ى مكه و غيره آن ) و كنار آبها(ى چاه و غيره مـنـزل كـرده اند) نديده اى ؟ عرض ‍ كردم : چرا، فرمود: آيا نيستكه اينها نماز مى خوانند و روزه ميگيرند و حج ميكنند؟ آيا اينستكه گواهى دهند كه معبودى جز خداى يگانه نيست و محمد (ص ) رسولخدا است ،
عـرض كـردم : چـرا، فـرمـود: آنچه شما بر آنيد (از اءمر امامت ) ميدانند؟ عرض كردم : نه ، فـرمـود: آنها در نزد شما چگونه هستند؟ عرض كردم : هر كه اين امر امامت را نشناسد كافر است .
فـرمـود سـبـحـان الله : آيـا تـو خـانـه كـعـبـه و طـواف كـنـنـدگـان آن اهـل يمن و آويختن آنها را بپرده كعبه نديده اى ؟ عرض كرد: چرا، فرمود: آيا گواهى ندهند كـه معبودى جز خداى يگانه نيست و محمد (ص ) رسولخدا است و (آيا) نماز نخوانند و روزه نگيرند و حج نكنند؟ عرض كرد: چرا، فرمود: آيا آنچه شما بر آيند (از امر امامت ) ميدانند؟ عـرض كردم : نه ، فرمود: درباره آنها چه گوئيد؟ عرض كردم : هر كه نشناسد (امر امامت را) او كافر است .
فرمود: سبحان الله : اين گفتار خوارج است ، سپس فرمود، اگر بخواهيد آگاهتان كنم ؟ من عـرض كـردم : نـه ، پـس فـرمود: همانا براى شما بد است كه چيزى را تا از ما نشنيده اى بگوئيد: من فهميدم كه حضرت ما را بگفتار محمد بن مسلم وا ميدارد.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: عقيده صاحب بريد اين بوده كه هر كه امر امامت را نشناسد چه حجت بر او قائم شود و چه انكار هم بكند يا نكند كافر است ، ولى عقده محمد بن مسلم اين بوده كـه در صـورتـى كـافـر اسـت كـه انـكـار كند، و اگر انكار نكند كافر نيست ، و اين همان واسـطـه بين ايمان و كفر است كه متضعف و گمراه ناميده شود، و گويا مقصود از كافر در اينجا كسى است كه احكام كفر مانند نجاست و عدم جواز مباشرت و نكاء و غيره آن بر او بار بـاشـد چـنـاچه برخى از اصحاب گفته اند و گرنه در استحقاق عقوبت و خلود برخى از آنان در آتش خلافى نيست .
و اين كه حضرت فرمود: ((اين گفتار خوارج است )) زيرا آنها گويند: هر كه گناه كبيره كـنـدو اصرار بر صغيره كند كافر است و از اسلام بيرون رود و سزاوار كشتن است ، و از ايـن رو بـكـفـر امـيـرالمـؤ مـنـين (عليه السلام ) در قصه حكميت حكم كنند، با اينكه خود آنها حـضـرت را بـر قـبـول حـكـمـيـت وا داشـتـنـد، و او را مـجـبـور بـر قـبـول حـكـم آن مرد احمق و جائر و دشمن اميرالمؤ منين (عليه السلام ) كردند، و با اينكه آن بزرگوار بطور مطلق بحكم آنان رضا نداد، بلكه در صورتى كه بر طبق كتاب و سنت حـكـم كـنـند رضايت داد، و آن دو ملعون بر خلاف كتاب و سنت حكم كردند و آنچه آن حضرت (عـليـه السـلام ) انـجـام داد معصيت نبود و تفصيل اين مطلب را در كتاب كبيرمان گفته ايم . فـيـض (ره ) گـويـد: ايـن كـه راوى حـاضـر نـشـد كـه حـضـرت صـادق عليه السلام بحق آگاهشان كند براى اين بوود كه دانست كه حضرت بر خلاف عقيده او بگويد، و آنگاه نزد آن دو نفر كه طرف نزاعش بودند رسوا شود از اين رو حاضر نشد و شايد پيش خود مطلب را قبول كرده بود و از حرف سابقش برگشته است .2- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قـَالَ قـُلْتُ لَهُ فـَمـَا تَقُولُ فِى مُنَاكَحَةِ النَّاسِ فَإِنِّى قَدْ بَلَغْتُ مَا تَرَاهُ وَ مَا تَزَوَّجْتُ قَطُّ فـَقَالَ وَ مَا يَمْنَعُكَ مِنْ ذَلِكَ فَقُلْتُ مَا يَمْنَعُنِى إِلَّا أَنَّنِى أَخْشَى أَنْ لَا تَحِلَّ لِى مُنَاكَحَتُهُمْ فـَمـَا تـَأْمـُرُنـِى فـَقَالَ فَكَيْفَ تَصْنَعُ وَ أَنْتَ شَابٌّ أَ تَصْبِرُ قُلْتُ أَتَّخِذُ الْجَوَارِيَ قَالَ فـَهـَاتِ الْآنَ فـَبِمَا تَسْتَحِلُّ الْجَوَارِيَ قُلْتُ إِنَّ الْأَمَةَ لَيْسَتْ بِمَنْزِلَةِ الْحُرَّةِ إِنْ رَابَتْنِي بِشَيْءٍ بِعْتُهَا وَ اعْتَزَلْتُهَا قَالَ فَحَدِّثْنِى بِمَا اسْتَحْلَلْتَهَا قَالَ فَلَمْ يَكُنْ عِنْدِى جَوَابٌ فـَقُلْتُ لَهُ فَمَا تَرَى أَتَزَوَّجُ فَقَالَ مَا أُبَالِى أَنْ تَفْعَلَ قُلْتُ أَ رَأَيْتَ قَوْلَكَ مَا أُبَالِى أَنْ تـَفـْعـَلَ فـَإِنَّ ذَلِكَ عـَلَى جـِهـَتـَيـْنِ تـَقـُولُ لَسـْتُ أُبَالِى أَنْ تَأْثَمَ مِنْ غَيْرِ أَنْ آمُرَكَ فَمَا تَأْمُرُنِى أَفْعَلُ ذَلِكَ بِأَمْرِكَ فَقَالَ لِى قَدْ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص تَزَوَّجَ وَ قَدْ كَانَ مِنْ أَمْرِ امْرَأَةِ نُوحٍ وَ امْرَأَةِ لُوطٍ مَا قَدْ كَانَ إِنَّهُمَا قَدْ كَانَتَا تَحْتَ عَبْدَيْنِ مِنْ عِبَادِنَا صَالِحَيْنِ فَقُلْتُ إِنَّ رَسـُولَ اللَّهِ ص لَيـْسَ فـِى ذَلِكَ بـِمـَنـْزِلَتـِى إِنَّمَا هِيَ تَحْتَ يَدِهِ وَ هِيَ مُقِرَّةٌ بِحُكْمِهِ مُقِرَّةٌ بِدِينِهِ قَالَ فَقَالَ لِي مَا تَرَى مِنَ الْخِيَانَةِ فِى قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَخ انَت اهُم ا مَا يَعْنِى بِذَلِكَ إِلَّا الْفَاحِشَةَ وَ قَدْ زَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ ص فُلَاناً قَالَ قُلْتُ أَصْلَحَكَ اللَّهُ مَا تَأْمُرُنِى أَنْطَلِقُ فَأَتَزَوَّجُ بِأَمْرِكَ فَقَالَ لِى إِنْ كُنْتَ فَاعِلًا فَعَلَيْكَ بِالْبَلْهَاءِ مِنَ النِّسَاءِ قُلْتُ وَ مَا الْبَلْهَاءُ قَالَ ذَوَاتُ الْخُدُورِ الْعَفَائِفُ فَقُلْتُ مَنْ هِيَ عَلَى دِينِ سَالِمِ بْنِ أَبِي حَفْصَةَ قـَالَ لَا فـَقـُلْتُ مـَنْ هـِيَ عـَلَى دِيـنِ رَبِيعَةِ الرَّأْيِ فَقَالَ لَا وَ لَكِنَّ الْعَوَاتِقَ اللَّوَاتِي لَا يـَنـْصـِبـْنَ كـُفـْراً وَ لَا يَعْرِفْنَ مَا تَعْرِفُونَ قُلْتُ وَ هَلْ تَعْدُو أَنْ تَكُونَ مُؤْمِنَةً أَوْ كَافِرَةً فـَقـَالَ تـَصـُومُ وَ تُصَلِّى وَ تَتَّقِى اللَّهَ وَ لَا تَدْرِى مَا أَمْرُكُمْ فَقُلْتُ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جـَلَّ هـُوَ الَّذِى خـَلَقَكُمْ فَمِنْكُمْ ك افِرٌ وَ مِنْكُمْ مُؤْمِنٌ لَا وَ اللَّهِ لَا يَكُونُ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ لَيْسَ بـِمـُؤْمـِنٍ وَ لَا كـَافِرٍ قَالَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع قَوْلُ اللَّهِ أَصْدَقُ مِنْ قَوْلِكَ يَا زُرَارَةُ أَ رَأَيْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَطُوا عَمَلًا ص الِحاً وَ آخَرَ سَيِّئاً عَسَى اللّ هُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ فَلَمَّا قَالَ عَسَى فَقُلْتُ مَا هُمْ إِلَّا مُؤْمِنِينَ أَوْ كَافِرِينَ قَالَ فَقَالَ مَا تَقُولُ فِى قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا الْمـُسـْتـَضـْعـَفـِيـنَ مـِنَ الرِّج الِ وَ النِّس اءِ وَ الْوِلْد انـِ ل ا يـَسـْتـَطـِيـعـُونَ حـِيـلَةً وَ ل ا يَهْتَدُونَ سَبِيلًا إِلَى الْإِيمَانِ فَقُلْتُ مَا هُمْ إِلَّا مُؤْمِنِينَ أَوْ كـَافـِرِيـنَ فـَقَالَ وَ اللَّهِ مَا هُمْ بِمُؤْمِنِينَ وَ لَا كَافِرِينَ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَيَّ فَقَالَ مَا تَقُولُ فِي أَصـْحـَابِ الْأَعـْرَافِ فـَقـُلْتُ مَا هُمْ إِلَّا مُؤْمِنِينَ أَوْ كَافِرِينَ إِنْ دَخَلُوا الْجَنَّةَ فَهُمْ مُؤْمِنُونَ وَ إِنْ دَخـَلُوا النَّارَ فـَهـُمْ كَافِرُونَ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا هُمْ بِمُؤْمِنِينَ وَ لَا كَافِرِينَ وَ لَوْ كَانُوا مُؤْمِنِينَ لَدَخـَلُوا الْجـَنَّةَ كـَمـَا دَخـَلَهـَا الْمـُؤْمـِنـُونَ وَ لَوْ كـَانـُوا كـَافـِرِيـنَ لَدَخـَلُوا النَّارَ كـَمـَا دَخَلَهَا الْكـَافـِرُونَ وَ لَكـِنَّهـُمْ قـَوْمٌ قَدِ اسْتَوَتْ حَسَنَاتُهُمْ وَ سَيِّئَاتُهُمْ فَقَصُرَتْ بِهِمُ الْأَعْمَالُ وَ أَنَّهُمْ لَكَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَقُلْتُ أَ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ هُمْ أَمْ مِنْ أَهْلِ النَّارِ فَقَالَ اتْرُكْهُمْ حَيْثُ تـَرَكـَهـُمُ اللَّهُ قـُلْتُ أَ فـَتـُرْجـِئُهُ.j.إِنَّنـِ� � أَقُولُ مَا شَاءَ اللَّهُ وَ أَنْتَ لَا تَقُولُ مَا شَاءَ اللَّهُ أَمَا إِنَّكَ إِنْ كَبِرْتَ رَجَعْتَ وَ تحَلَّلَتْ عَنْكَ عُقَدُكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :122 رواية :2
ترجمه :
زراره گـويـد: بـحـضـرت بـاقـر (عـليـه السـلام ) عـرض كـردم : چـه فـرمـائى دربـاره زنـاشوئى با اين مردم (كه قائل بامامت شما نيستند يعنى سنيها) زيرا من باين سن كه مى بينيد رسيده ام و هنوز زن نگرفته ام ؟ فرمود: چه چيز جلو گيريت كرده از ازدواج ؟ عرض كـردم : چـيـزى جـلوگـيـريـم نـكـرده جـز ايـن كـه مـيـتـرسـم ازدواجـشـام بـر مـن حـلال نـبـاشـد، پـس در ايـن بـاره چـه دستورى بمن ميدهيد؟ فرمود: پس توجه مى كنى با اينكه جوانى ؟ آيا برد بارى ميكنى ؟ عرض كردم : كنيزها را (براى زناشوئى ) ميگيرم ، فـرمـود: اكـنـون بـيـاور (آنـچـه دربـاره آنـهـا دارى ، و بـگـو بـدانـم ) بـچـه دليـل كـنـيـزان را حلال دانى ؟ عرض ‍ كردم : كنيز كه همانند زن آزاد نيست اگر چيزى از او ديـدم كـه مـرا بـشك انداخت او را مى فروشم و از او كناره ميگيرم ، فرمود: برايم بيان كن بـچـه دليـل او را بـر خود حلال ميدانى ؟ گويد: من جوابى (و پاسخى ) نداشتم كه بآن حضرت عرض ‍ كنم .
(مجلسى (ره ) گويد: علت ترس زراره از ازدواج با آنها اين بود كه زراره اصرار داشته كـه واسـطـه اى مـيـان ايـمـان و كـفـر نيست (چنانچه پيش از اين نيز بدان اشاره شد) و همه مـخـالفـين و گرچه از فرق شيعه غير از اماميه باشند كافر ميدانسته ، و احكام كفر را در دنـيـا و آخـرت بـر آنـان جارى مى كرده ، و امام (عليه السلام ) درباره آميزش كنيزان از او مـطـالبـه دليـل كـرد يـعـنـى او هـم زن كـافـره اسـت و خـصـوص اگـر اهـل كـتـاب نباشد وطيش حرام است چنانچه نكاح كافره حرام است ، پس چه فرقى ميان آندو است ؟)
(زراره گويد): پس بآنحضرت عرض كردم : چه فرمائى (بالاخره ) ازدواج كنم (يانه )؟ فـرمـود: مـن باكى ندارم كه ازدواج كنى ، عرضكرد: اين كه فرمودى : من باكى ندارم كه ازدواج كـنـى ، عـرضـكـردم : اين كه فرمودى : من باكى ندارم كه ازداج كنى دو معنى دارد: يـكـى ايـنـكـه ميفرمائى من باك ندارم تو گناهى مرتكب شوى بى آنكه من بتو دستور دهم (ديـگـر ايـنـكه براى من جايز است ؟) پس چه دستور دهى آيا بفرمان شما اينكار را بكنم ؟ فرمود: رسولخدا (ص ) زن گرفت ، و داستان زن نوح و زن لوط (را نيز كه ) ميدانى چه بـوده (كـه در سوره تحريم آيه 10 خداوند داستان آنها را بيان فرمايد:) ((و بودند در زيـر سـرپـرسـتـى (حـبـاله نـكـاح ) دو بـنـده از بـندگان شايسته ما))؟ من عرض كردم : رسـولخـدا مانند من نبوده ، همانا زن زير دست او بوده : و بحكمش اقرار داشته ، و بدين او اعتراف مى كرده ؟ گويد:
بـمـن فـرمـود: دربـاره آن خـيـانـت كـه در گـفـتـار خـداى عـزوجـل (در هـمان آيه است كه فرمايد:) ((پس خيانت كردند آن دو زن )) چه نظرى دارى ؟ (آيـا خـداونـد) مـقصودى جز فاحشه (يعنى زنا) ندارد؟ (اينطور نيست بلكه مقصود از خيانت شـر و كـفر باطنى است و آندو پيغمبر، آنها را بزنى گرفته بودند) و رسولخدا (ص ) بـفلانى (يعنى عثمان ) زن دارد (در صورتيكه مطلب در اينجا بعكس آنچه تو درباره خود رسـولخـدا و زنـانـش گـوئى بـوده )؟ گـويـد: عـرضـكـردم : خـداوند كار شما را به نيك گـردانـد (بـالاخـره ) چه دستورى بمن فرمائى ؟ آيا بروم و بدستور شما (از اينها) زن بگيرم ؟ بمن فرمود: اگر اينكار را ميكنى بتو سفارش كنم كه از زنهاى بى تميز و ساده بـگـيـرى ، عـرض كـردم : زنـهـاى بى تميز و ساده كيانند؟ فرمود: پرده نشينان پارسا. عـرض كـردم : آنـكـه بـركـيش سالم بن اءبى حفصه است ؟ فرمود: نه ؛ عرضكردم : آنكه بركيش ربيعة الراءى است ؟ فرمود: نه .
(مـتـرجـم گـويـد:سـالم بـن اءبى حفصه از رؤ ساى زيديه است و روايات حضرت صادق عـليـه السـلام او را لعـن و تـكـذيـب و تـكـفـيـر كـرده ، و ربـيـعـه فـقـيـه اهل مدينه بوده و چون براى خود فتوى ميداده او را ربيعة الراءى ناميده اند).
(سپس فرمود:) ولى تزويج كن دختران جوانى كه در تحت سرپرستى پدرانشان هستند و اظـهـار كـفـرى نـكنند و اطلاعى هم از آنچه شما دانيد (و اعتقاد شما بامامت ما) ندارند، عرض كـردم : جـز ايـنـست كه آن دختر هم يا مؤ من است و يا كافر؟ فرمود: او نماز ميخواند و روزه مـيـگـيـرد و از خـدا مـيـتـرسـد ولى عـقـيـده شـمـا را نـمـيـدانـد؟ عـرض كـردم : بـتـحـقيق خداى عزوجل فرموده است : ((او است آنكه شما را آفريد پس برخى از شما كافر است و برخى مـؤ من )) (سوره تغابن آيه 2ـ مقصود زرارة اين است كه مردم از اين دو دسته خارج نيستند) نـه بـخدا سوگند كسى از مردم نيست كه نه مؤ من باشد و نه كافر (و واسطه اى در بين نيست ؟)
گـويـد: حـضـرت باقر (ع ) فرمود: اى زراره گفتار خداوند از گفته تو راست تر است ، آيا ديده اى گفتار خاى عزوجل را كه فرمايد: (سوره توبه آيه 102) ((در آميختند كردار نـيـك را بـا كردار بد اميد است كه خداوند توبه آنها را بپذيرد)) (زراره گويد:) همينكه فـرمـود: ((عسى : اميد است كه ، من عرض كردم : آنها هم نيستند جز مؤ من و يا كافر (يعنى زراره صـبـر نـكـرد تـا امـام (ع ) آيـه را تـمام كند و عقيده خود را تكرار كرد) گويد: پس فـرمـود: چـه گـوئى در گـفـتـار خـداى عـزوجل : ((سوره نساء آيه 98) ((مگر مستضعفان (نـاتـوانـان ) از مـردان و زنـان و كـودكـانى كه نه چاره توانند راه برند)) كه بايمان رسـنـد؟ عـرض كردم : آنها هم نيستند جز مؤ من يا كافر، فرمود: بخدا، سوگند آنها نه مؤ مـنند و نه كافر، سپس رو بمن كرد و فرمود: چه گوئى درباره اصحاب اعراف ؟ (اعراف نـام ديوارى است ميان بهشت و جهنم چنانچه از روايات و تفاسير استفاده شود و پيش از اين نـيـز كـافـرنـد، فـرمـود: بخدا سوگند نه مؤ منند و نه كافر و اگر مؤ من بودند ببهشت ميرفتند چنانچه ديگر مؤ منان ببهشت ميروند، و اگر كافر بودند بدوزخ ميرفتند چنانچه ديـگـر كـافـران بـدوزخ رونـد، ولى آنـهـا مـردمى هستند كه كارهاى نيك و كارهاى بد آنها بـرابـر اسـت ، كـردار نـيـك آنـهـا را (بـبـهـشـت ) نـرسـانـد و حال اينها چنانست كه خداى عزوجل فرموده .
پـس مـن عـرض كـردم : آيـا ايـشـان از اهـل بـهـشـتـنـد يـا از اهـل دوزخ ؟ فـرمـود: آنـهـا را واگـذار هـمانجا كه خدا واگذارده (يعنى كارشان با خداست ) عـرض كـردم : آيـا كـار آنـهـا را بـتـاءخير اندازى (كه خدا هر چه خواهد با آنها انجام دهد)؟ فـرمـود: آرى مـن هـم بـتـاءخير اندازم چنانچه خداوند بتاءخير انداخته ، اگر بخواهد بسبب رحـمـت خـود آنـها را ببهشت برد، و اگر خواهد بسبب گناهانشان بدوزخشان كشد و ستمى هم بآنها نكرده ، عرض كردم : آيا كافرى ببهشت ميرود؟ فرمود: نه ، عرض ‍ كردم : آيا بجز كـافـر كسى بدوزخ رود، فرمود: نه ، جز آنكه خدا بخواهد، اى زراره من ميگويم آنچه خدا خـواهـد. (همان شود) و تو نميگوئى آنچه خدا خواهد، هر آينه اگر تو بزرگ شوى از اين حرف برگردى و خشمت (نسبت بمخالفان ) فرو نشيند (يا عقده هاى دلت باز شود)



توضيح :
از روى هم رفته اين حديث مذمت بزرگى براى زراره استفاده شود در صورتى كه تمامى دانـشـمندان شيعه بر جلالت مقام و عدالت و راستگوئى زراره اتفاق دارند، و از اين رو در پـاسـخ گـوئى باين حديث فرموده اند: اين گفتگوى زراره در آغاز كار او بوه چنانچه از خـود حـديـث هم استفاده شود كه در سنين جوانى بوده و دلش راضى نمى شده كه مخالفين بـبـهـشـت رونـد و آنـان را كـافـر مـى دانسته ، و بعد از اين عقيده برگشته و با بيان امام (عـليـه السـلام ) قـانـع شـده اسـت ، و گـذشـتـه از ايـن حـديـث در مـقـابـل احـاديـث بـسـيـارى كـه مـدح و وثـاقت او رسيده است مقاومت نكند مخصوصا كه از جهت ارسال اين حديث در مقابل احاديث بسيارى كه مدح و ثاقت او رسيده است مقاومت نكند خصوصا كـه از جـهـت ارسـال ايـن حـديـث را ضعيف دانسته اند، و وجه ديگر ضعف آن ، بودن محمد بن عـيسى در سند آن است كه گرچه مدح و توثيقى از برخى از علماء اماميه درباره او رسيده لكن سيد بن طاووس و صدوق و استادش ابن وليد او را ضعيف شمرده اند، مجلسى (ره ) از شـهيد ثانى نقل كند كه فرموده : روشن شده است كه تمام اختارى كه در مذمت زراره رسيده اسـت سـنـدش بـمـحـمـد بن عيسى ميرسد، و اين قرينه بزرگى است بر اين كه نسبت باو حسادت ورزيده و انحرافى از او داشته است .
*باب مستضعف ناتوان در دين*
بَابُ الْمُسْتَضْعَفِ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سـَأَلْتُ أَبـَا جـَعـْفـَرٍ ع عـَنِ الْمـُسـْتـَضـْعـَفِ فَقَالَ هُوَ الَّذِى لَا يَهْتَدِى حِيلَةً إِلَى الْكُفْرِ فـَيـَكـْفـُرَ وَ لَا يـَهـْتَدِى سَبِيلًا إِلَى الْإِيمَانِ لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يُؤْمِنَ وَ لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يـَكـْفـُرَ فـَهـُمُ الصِّبـْيـَانُ وَ مـَنْ كـَانَ مـِنَ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ عَلَى مِثْلِ عُقُولِ الصِّبْيَانِ مَرْفُوعٌ عَنْهُمُ الْقَلَمُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :126 رواية :1
ترجمه :
زرارة گويد: از حضرت باقر (عليه السلام ) راجع به مستضعف پرسش كردم : فرمود: او كسى است كه حيله به كفر ندارد كه كافر شود، و راهى به ايمان نيابد (تا مؤ من گردد) نـتـوانـد مـؤ مـن شـود و نـتـوانـد كـافـر گـردد، و آنـهـا كـودكـانـنـد، و هـر مـرد و زنى كه عقل (و خرد) آنها چون عقل كودكان است ، و قلم (تكليف ) از آنان برداشته شده است .



توضيح :
مجلسى (ره ) گويد: اين كه حضرت در كفر تدبير به حيله فرمود و در ايمان تعبير به راه بـراى ايـن كـه كفر راهى و دليلى ندارد، و اگر چيزى هم باشد كه انسان را به كفر بـكـشاند همان حيله گرى و نيرنگ و شبهات شيطانى است ، ولى اين كلام مجلسى (ره ) با حديث آينده سازگار نيست .2- عـَلِيُّ بـْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قـَالَ الْمـُسـْتـَضـْعـَفـُونَ الَّذِيـنَ ل ا يـَسـْتـَطـِيـعـُونَ حـِيـلَةً وَ ل ا يـَهـْتَدُونَ سَبِيلًا قَالَ لَا يَسْتَطِيعُونَ حِيلَةً إِلَى الْإِيمَانِ وَ لَا يَكْفُرُونَ الصِّبْيَانُ وَ أَشْبَاهُ عُقُولِ الصِّبْيَانِ مِنَ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :126 رواية :2
ترجمه :
و نيز زراره از آن حضرت (عليه السلام ) حديث كند كه فرمود: مستضعفان ((آن كسانند كه چاره اى نتوانند و راه به جائى نبرند)) فرمود: (يعنى ) چارهاى به سوى ايمان نتوانند و كـافـر هـم نـشـوند، (و اينها كودكانند و كسانى كه عقلشان چون كودكان است از مردان و زنان .


3- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ سـَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنِ الْمُسْتَضْعَفِ فَقَالَ هُوَ الَّذِى لَا يَسْتَطِيعُ حِيلَةً يَدْفَعُ بِهَا عَنْهُ الْكـُفـْرَ وَ لَا يـَهْتَدِى بِهَا إِلَى سَبِيلِ الْإِيمَانِ لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يُؤْمِنَ وَ لَا يَكْفُرَ قَالَ وَ الصِّبْيَانُ وَ مَنْ كَانَ مِنَ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ عَلَى مِثْلِ عُقُولِ الصِّبْيَانِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :127 رواية :3
ترجمه :
و نـيـز زراره گـويـد: از حـضرت باقر(ع ) از مستضعف پرسيدم ؟ فرمود او كسى است كه حـيله اى كه بوسيله آن كفر را از خود دور كند نتواند و چاره اى ندارد كه بدان براه ايمان رود، نتواند كه مؤ من شود، و نه كافر گردد، فرمود: و (آنها) كودكانند و هر كه از مردان و زنان كه عقلشان چون عقل كودكان است .


4- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جـُنـْدَبٍ عـَنْ سـُفـْيـَانَ بـْنِ السِّمـْطِ الْبَجَلِيِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع مَا تَقُولُ فِي الْمـُسـْتـَضْعَفِينَ فَقَالَ لِي شَبِيهاً بِالْفَزِعِ فَتَرَكْتُمْ أَحَداً يَكُونُ مُسْتَضْعَفاً وَ أَيْنَ الْمـُسـْتـَضـْعَفُونَ فَوَ اللَّهِ لَقَدْ مَشَى بِأَمْرِكُمْ هَذَا الْعَوَاتِقُ إِلَى الْعَوَاتِقِ فِى خُدُورِهِنَّ وَ تُحَدِّثُ بِهِ السَّقَّايَاتُ فِى طَرِيقِ الْمَدِينَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :127 رواية :4
ترجمه :
سـفـيـان بـن سـمـط بـجـلى گـويـد: بـه حـضرت صادق عرض كردم : چه گوئى درباره مـسـتـضـعـفـان ؟ حـضـرت مـانـنـد اشـخـاص ‍ حـراسـناكى به من فرمود: كگر شما مستضعفى گـذارديـد؟ كـجـايند مستضعفان ؟ به خدا سوگند عقيده شما را دوشيزگان پشت پرده بهم رسانده اند، و زنان آبكش و سقا در راه مدينه (درباره مذهب شما) گفتگو كنند.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويد: گويا اين اضطراب و فزع حضرت به خاطر خشم و انكارى بوده كه بر فاش كنندگان اسرار اهل بيت از شيعه داشته ، زيرا آنان به سبب ترك تقيه مذهب اهل بيت را برملا كردند تا آنجا كه دوشيزه گان پشت پرده با اينكه از خانه بدر نروند و زنـان سـقائى كه كارشان تفتيش مذهب نيست و در جستجوى آن نبودند از اسرار مذهب شيعه آگـاه شـدنـد، و اين فاش كردن اسرار موجب زيان بر ائمه و شيعيان آنها مى شد و براى هـدايـت مـردمـان هـم سـودى نـداشـت ، و سـبـب مـى شد كه مستضعفان ناصبى گردند و معذور نباشند. و بدانكه مستضعف نزد بيشتر اصحاب ما كسى است كه امام را نشناسد و منكر او هم نـباشد و ولايت شخص معينى را هم نداشته باشد چنانچه شهيد در ذكرى فرمود، و از شيخ مفيد در كتاب غريه نقل كند كه فرمود: آنكس است كه ولايت را شناخته ولى در برائت توقف كـند. (و به اصطلاح تولى دارد ولى تبرى ندارد)، و ابن ادريس گفته است : آنكسى است كه اختلاف مذاهب را نداند و با اهل حق هم دشمن نيست ، سپس مجلسى (ره ) گويد: و اين موافق تر با اخبار است .

5- عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبَانٍ قـَالَ سـَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمُسْتَضْعَفِينَ فَقَالَ هُمْ أَهْلُ الْوَلَايَةِ فَقُلْتُ أَيُّ وَلَايَةٍ فَقَالَ أَمَا إِنَّهَا لَيْسَتْ بِالْوَلَايَةِ فِي الدِّينِ وَ لَكِنَّهَا الْوَلَايَةُ فِى الْمُنَاكَحَةِ وَ الْمُوَارَثَةِ وَ الْمُخَالَطَةِ وَ هُمْ لَيْسُوا بِالْمُؤْمِنِينَ وَ لَا بِالْكُفَّارِ وَ مِنْهُمُ الْمُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ
اصول كافى جلد 4 صفحه :128 رواية :5
ترجمه :
عـمـربـن ابـان گـويـد: از امـام صـادق (ع ) دربـاره مـسـتـضـعـفـيـن پـرسيدم ؟ فرمود: آنها اهل ولايت هستند، عرض كردم : چه ولايتى ؟ فرمود: هر آينه آن ولايت در دين نيست بلكه ولايت (و بستگى ) در ازدواج وارث و معاشرت است ، و ايشان نه مؤ منند و نه كافر، و از آنهايند كـسـانى كه به اميد خداى عزوجل هستند (و كارشان با خدا است كه اگر خواهد عذاب كند يا ببخشد).



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: چـون لفـظ ((ولايـت )) مـجـمـل بـوده و احـتـمـال داده مـيـشـد كـه مـقـصـود ولايـت اهـل بـيـت (عـليـه السـلام ) بـاشـد سـائل عـرض كـرده اسـت : چـه ولايـتـى ، حـضـرت در پـاسـخ فـرمـوده اسـت : مقصود ولايت اهـل بـيـت و امـامـان بر حق نيست زيرا اگر اينطور بودند در زمره مؤ منين بودند، يا اين كه مـقـصـود از ولايت در دين آن ولايتى است كه به سبب اتحاد در دين ميانه مؤ منين است چنانچه خداى سبحان فرماند: ((الؤ منون و المؤ منات بعضهم اولياء بعض )). يعنى مردان مؤ من و زنـان مـؤ مـنـه بـرخـى از آنـهـا دوسـتـان برخى هستند....(سوره توبه آيه 71) و حضرت فرموده است اينان نيستند بلكه مقصود مردمى هستند كه معتصب در مذهب خود نيستندد و با شما نـيـز بغض ندارند بلكه با شما ازدواج كنند وارث دهند و آميزش كنند، يا اينكه مقصود اين است براى شما ازدواج و معاشرت ايشان جايز است آنان از شما ارث برند و شما از ايشان ، پـس پرسش سائل از حكم انها بوده نه از وصفشان ، يا اين كه حضرت حكمشان را بيان فرموده سپس آنها را معرفى كرده است كه اينان مؤ من نيستند و كافر هم نيستند...6- الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ مُثَنًّى عَنْ إِسْمَاعِيلَ الْجُعْفِيِّ قَالَ سـَأَلْتُ أَبـَا جـَعـْفـَرٍ ع عـَنِ الدِّيـنِ الَّذِى لَا يـَسـَعُ الْعِبَادَ جَهْلُهُ فَقَالَ الدِّينُ وَاسِعٌ وَ لَكِنَّ الْخـَوَارِجَ ضـَيَّقُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ مِنْ جَهْلِهِمْ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَأُحَدِّثُكَ بِدِينِيَ الَّذِي أَنَا عـَلَيـْهِ فـَقـَالَ بـَلَى فـَقـُلْتُ أَشـْهـَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشـْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ الْإِقـْرَارَ بـِمـَا جـَاءَ مـِنْ عـِنـْدِ اللَّهِ وَ أَتـَوَلَّاكُمْ وَ أَبْرَأُ مِنْ عَدُوِّكُمْ وَ مَنْ رَكِبَ رِقَابَكُمْ وَ تَأَمَّرَ عَلَيْكُمْ وَ ظَلَمَكُمْ حَقَّكُمْ فَقَالَ مَا جَهِلْتَ شَيْئاً هُوَ وَ اللَّهِ الَّذِى نَحْنُ عَلَيْهِ قُلْتُ فَهَلْ سَلِمَ أَحـَدٌ لَا يـَعـْرِفُ هَذَا الْأَمْرَ فَقَالَ لَا إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِينَ قُلْتُ مَنْ هُمْ قَالَ نِسَاؤُكُمْ وَ أَوْلَادُكُمْ ثُمَّ قَالَ أَ رَأَيْتَ أُمَّ أَيْمَنَ فَإِنِّى أَشْهَدُ أَنَّهَا مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ مَا كَانَتْ تَعْرِفُ مَا أَنْتُمْ عَلَيْهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :128 رواية :6
ترجمه :
اسـمـاعـيـل جـعـفـى گـويـد: از حضرت باقر (عليه السلام ) پرسيدم : از آن دينى كه بر بندگان روا نيست نسبت بدان نادان باشند (و بايد بدانند كه آن چه دينى است ؟) فرمود: ديـن وسـيـع است ، ولى خوارج از روى نادانى خودشان بر خود تنگ گرفتند (و گرفتار شدند) عرض كردم : قربانت (اجازه مى فرمائيد) من دين خودم را كه بر آن هستم براى شما بـاز گـويـم ؟ فرمود: آرى ، عرض كردم گواهى دهم كه معبودى جز خداى يگانه نيست ، و گـواهـى دهـم كـه مـحـمـد بـنـده و رسـول اوسـت ، و آنـچـه از جـانـب خـداونـد آورده اسـت قبول دارم ، و شما را دوست دارم ، و از دشمن شما و هر كه بر شما بزرگى كند و استيلاء خواهد و خود را امير و حاكم بر شما داند، و حق ششما را بستم بگيرد بيزارم ؟ فرمود: تو چيزى را نادان نيستى ، اين همانست كه به خدا سوگند ما هم بر آن هستيم (و بدان معتقديم ) عرض كردم : آيا كسى كه اين امر را نداند (و از عذاب خداوند يا خلود در آتش ) سالم ماند؟ فـرمـود: نـه ، مـگـر مستضعفان ، عرض كردم : آنها كيانند؟ فرمود: زنان و فرزندان شما، سـپـس فـرمـود: آيـا ام ايـمـن را ديـده اى ؟ هـمـانـا مـن گـواهـى دهـم كـه او اهل بهشت است در صورتى كه آنچه شما بر آنيد (و بدان معتقديد) نمى دانست .



توضيح :
فـيـض عـليـه الرحـمـه گـويـد: شايد ام ايمن نام زنى در آن زمان بوده است كه نزد مخاطب مـعـروف بـوده ، و مـحـتـمـل اسـت كـه مـقـصـود هـمـان ام ايـمـنـى بـوده اسـت كـه در زمـان رسول خدا صلى الله عليه و آله بوده و آن حضرت صلى الله عليه و آله گواهى داد كه او از اهل بهشت است ، و مجلسى (ره ) گويد ام ايمن همان آزاد شده رسولخدا (ص ) بوده و از گـواهـان فـدك اسـت ، خـاصـه عـامـه از پـيـمـبـر (ص ) روايـت كـنـنـد كـه او اهـل بـهـشـت اسـت ، تـا آنـجـا كـه گـويـد: ((و مـا كانت تعرف ما انتم عليه ....)) يعنى در صورتيكه او امامت ساير امامان جز اميرالمؤ منين عليه السلام را نميدانست و در اينبار معذور بود چون نشنيده بود و حجت بر او تمام نشده بود، و هم چنين مستضعف بهمين جهت معذور است ، و امـا دربـاره امـامـت اميرالمؤ منين و معرفت نداشتن ام ايمن بدان بسيار بعيد است و اينكه ام ايـمـن زن ديـگـرى بـوده بـاشـد كـه نـزد مخاطب معروف بوده بعيدتر است (پايان ) و اين اشـاره بـكـلام فـيـض (ره ) اسـت ، ولى اين استبعاد زيادى كه مجلسى عليه الرحمة كرده و جـهـش ظـاهـر نـيـسـت بلكه از سياق روايت ظاهر گردد كه بعيد نيست مقصود آن ام ايمن نبوده بـاشـد، زيـرا گـواهـى دادن حـضـرت صـادق عـليـه السـلام بـايـنـكـه او اهـل بـهـشـت است با اينكه پيش از آن رسولخدا (ص ) بدان گواهى داده ، و نشناختن او آنچه شـيـعـيان زمان حضرت صادق عليه السلام بدان معتقد بوده اند با اينكه او در زمان خلاف عـثـمان از دنيا رفته چندان مهم نبوده و هم چنين از لفظ ((اءرايت )) و ديگر مطالب استفاده شود كه احتمال فيض (ره ) چندان بعيد نيست .7- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ عَرَفَ اخْتِلَافَ النَّاسِ فَلَيْسَ بِمُسْتَضْعَفٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه :129 رواية :7
ترجمه :
ابـو بـصـيـر گـويـد: حضرت صادق عليه السلام فرمود: هر كه اختلاف مردم را (در دين بـفـهمد مستضعف نباشد (زيرا در اينصورت پيدا كردن مذهب حق بر او عقلا و شرعا لازم است ).


8- مـُحـَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ قَالَ قـُلْتُ لِأَبـِى عـَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّى رُبَّمَا ذَكَرْتُ هَؤُلَاءِ الْمُسْتَضْعَفِينَ فَأَقُولُ نَحْنُ وَ هُمْ فِى مَنَازِلِ الْجَنَّةِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا يَفْعَلُ اللَّهُ ذَلِكَ بِكُمْ أَبَداً
اصول كافى جلد 4 صفحه :129 رواية :8
ترجمه :
جـمـيـل بـن دراج گويد حضرت صادق عليه السلام عرض كرد: هر آينه من گاهى بياد اين مـسـتـضـعـفـيـن ميافتم و ميگويم : ما و آنها در منازل بهشت همراهيم ؟ پس حضرت صادق عليه السلام فرمود: هرگز خداوند با شما چنين نكند!.



شــرح :
مـجلسى (ره ) گويد: مقصود راوى اين است كه ما بسبب گناهانمان ميترسيم كه خداوند ما را در درجـه مـسـتـضعفين از مخالفين قرار دهد، يا بر ما گران است كه آنها با اينكه مخالفند داخـل بـهـشـت شـونـد و بـا مـا در مـنـازلمـان باشند، و فيض ‍ (ره ) گويد: اينكه امام (عليه السـلام ) فـرمـود: ((هـرگـز خـداونـد بـا شـمـا چـنـيـن نـكـنـد)) بـراى آنـسـتـكـه مـنـازل مؤ منين در بهشت در درجه بلندترى از مستضعفين است اگر چه همگى ببهشت روند، و گـنـهـكـاران از مـؤ مـنـيـن پـس از تـطـهـيـر و پـاك شـدن از گـنـاهـان داخل بهشت گردند.9- عـَنـْهُ عـَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ التَّيْمِيِّ عَنْ أَخَوَيْهِ مُحَمَّدٍ وَ أَحْمَدَ ابْنَيِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ يَعْقُوبَ عَنْ مَرْوَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَيُّوبَ بْنِ الْحُرِّ قَالَ قَالَ رَجُلٌ لِأَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع وَ نَحْنُ عـِنـْدَهُ جـُعِلْتُ فِدَاكَ إِنَّا نَخَافُ أَنْ نَنْزِلَ بِذُنُوبِنَا مَنَازِلَ الْمُسْتَضْعَفِينَ قَالَ فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ لَا يَفْعَلُ اللَّهُ ذَلِكَ بِكُمْ أَبَداً
عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع مِثْلَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :130 رواية :9
ترجمه :
ايـوب بن حر گويد: مردى به حضرت صادق عليه السلام عرض كردـ و ما هم در خدمت آن بـزرگـوار بـوديـم كـه : قربانت ... ما ميترسيم بواسطه گناهانمان (در بهشت ) بدرجه مـسـتضعفين تنزل كنيم ؟ گويد: پس آنحضرت فرمود: نه بخدا سوگند هرگز خداوند با شما چنين نكند.



10- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي الْمَغْرَاءِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ عَرَفَ اخْتِلَافَ النَّاسِ فَلَيْسَ بِمُسْتَضْعَفٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه :130 رواية :10
ترجمه :
(مانند حديث 7 است ).




11- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَنْصُورٍ الْخـُزَاعـِيِّ عـَنْ عـَلِيِّ بـْنِ سـُوَيـْدٍ عـَنْ أَبـِى الْحـَسـَنِ مُوسَى ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الضُّعَفَاءِ فـَكـَتـَبَ إِلَيَّ الضَّعـِيـفُ مـَنْ لَمْ تـُرْفـَعْ إِلَيـْهِ حـُجَّةٌ وَ لَمْ يـَعـْرِفِ الِاخـْتـِلَافَ فَإِذَا عَرَفَ الِاخْتِلَافَ فَلَيْسَ بِمُسْتَضْعَفٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه :130 رواية :11
ترجمه :
على بن سويد گويد از حضرت موسى بن جعفر (عليه السلام ) از ضعفاء (ناتوا در دين ) پـرسيدم ؟ پس بمن نوشت : ضعيف آنكسى است ككه حجت باو نرسيده و اختلاف را نفهميده است ، و چون اختلاف را فهميده مستضعف نيست .



12- بَعْضُ أَصْحَابِنَا عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ حَبِيبٍ الْخَثْعَمِيِّ عَنْ أَبِي سَارَةَ إِمـَامِ مـَسـْجـِدِ بـَنِي هِلَالٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَيْسَ الْيَوْمَ مُسْتَضْعَفٌ أَبْلَغَ الرِّجَالُ الرِّجَالَ وَ النِّسَاءُ النِّسَاءَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :130 رواية :12
ترجمه :
حـضـرت صـادق عـليـه السلام فرمود: امروز ديگر مستضعفى نيست ، (زيرا) مردان بمردان (دين حق ) را رسانده اند و زنان بزنان .



*باب آنانكه باميد خدايند و كارشان باخداست*
بَابُ الْمُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ
1- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ مُوسَى بْنِ بَكْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عـَنْ أَبـِي جـَعـْفـَرٍ ع فـِى قـَوْلِ اللَّهِ عـَزَّ وَ جـَلَّ وَ آخـَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللّ هِ قَالَ قَوْمٌ كَانُوا مـُشـْرِكـِيـنَ فـَقـَتـَلُوا مـِثـْلَ حـَمـْزَةَ وَ جَعْفَرٍ وَ أَشْبَاهَهُمَا مِنَ الْمُؤْمِنِينَ ثُمَّ إِنَّهُمْ دَخَلُوا فِى الْإِسـْلَامِ فـَوَحَّدُوا اللَّهَ وَ تـَرَكـُوا الشِّرْكَ وَ لَمْ يَعْرِفُوا الْإِيمَانَ بِقُلُوبِهِمْ فَيَكُونُوا مِنَ الْمـُؤْمـِنـِيـنَ فـَتـَجِبَ لَهُمُ الْجَنَّةُ وَ لَمْ يَكُونُوا عَلَى جُحُودِهِمْ فَيَكْفُرُوا فَتَجِبَ لَهُمُ النَّارُ فَهُمْ عَلَى تِلْكَ الْحَالِ إِمَّا يُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا يَتُوبُ عَلَيْهِمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه :131 رواية :1
ترجمه :
حـضـرت بـاقـر عـليـه السـلام در گـفـتـار خداى عزوجل : ((و ديگران كه باميد خدايند)) (سـوره تـوبـه آيـه 106) فـرمـود: ايـنـهـا مـردمـى مشرك بودند، كه مانند حمزه و جعفر و نظائر ايشان را از مؤ منين كشتند، سپس همانها مسلمان شدند پس خدا را بيگانگى شناختند و شـرك را رهـا كـردنـد، و بـدلهايشان ايمان را نپذيرفتند تا از مؤ منين باشند و بهشت بر آنـها واجب گردد، و بر انكارشان نيز نماندند تا كافر باشند و آتش دوزخ بر آنها لازم باشد، پس آنها بر همين منوال هستند يا خدا عذابشان كند و يا توبه شان را بپذيرد.


2- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ مُوسَى بْنِ بَكْرٍ الْوَاسِطِيِّ عَنْ رَجُلٍ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع الْمُرْجَوْنَ قَوْمٌ كَانُوا مُشْرِكِينَ فَقَتَلُوا مِثْلَ حَمْزَةَ وَ جَعْفَرٍ وَ أَشـْبـَاهـَهـُمـَا مـِنَ الْمُؤْمِنِينَ ثُمَّ إِنَّهُمْ بَعْدَ ذَلِكَ دَخَلُوا فِى الْإِسْلَامِ فَوَحَّدُوا اللَّهَ وَ تَرَكُوا الشِّرْكَ وَ لَمْ يـَكـُونـُوا يُؤْمِنُونَ فَيَكُونُوا مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ لَمْ يُؤْمِنُوا فَتَجِبَ لَهُمُ الْجَنَّةُ وَ لَمْ يَكْفُرُوا فَتَجِبَ لَهُمُ النَّارُ فَهُمْ عَلَى تِلْكَ الْحَالِ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :131 رواية :2
ترجمه :
حـضـرت باقر عليه السلام فرمود: مرجون لامرالله و آنانكه باميد خدايند مردمانى هستند كـه مشرك بودند پس حمزه و جعفر و مانند اينها از مؤ منين را كشتند، سپس همانها بعد از اين كـارشـان مـسـلمـان شـدنـد و خـدا را بـيـگـانـگـى شـناختند و شرك را رها كردند ولى ايمان كـامـل نـيـاوردنـد تـا در زمـره مـؤ مـنـين باشند و بدل ايمان نياورند تا بهشت بر آنها واجب گـردد، و كـافـر نـشـدنـد تـا آتـش دوزخ بـر آنـهـا لازم شـود، پـس ايـنـان بـر هـمـيـن حال باميد خدايند.



*باب اصحاب اعراف*
بَابُ أَصْحَابِ الْأَعْرَافِ
1- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ وَ عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عـَنْ مـُحـَمَّدِ بـْنِ عـِيـسـَى عـَنْ يُونُسَ عَنْ رَجُلٍ جَمِيعاً عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قَالَ لِى أَبُو جَعْفَرٍ ع مَا تـَقـُولُ فـِى أَصـْحـَابِ الْأَعـْرَافِ فَقُلْتُ مَا هُمْ إِلَّا مُؤْمِنُونَ أَوْ كَافِرُونَ إِنْ دَخَلُوا الْجَنَّةَ فَهُمْ مـُؤْمـِنـُونَ وَ إِنْ دَخـَلُوا النَّارَ فـَهُمْ كَافِرُونَ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا هُمْ بِمُؤْمِنِينَ وَ لَا كَافِرِينَ وَ لَوْ كـَانـُوا مـُؤْمـِنـِيـنَ دَخـَلُوا الْجَنَّةَ كَمَا دَخَلَهَا الْمُؤْمِنُونَ وَ لَوْ كَانُوا كَافِرِينَ لَدَخَلُوا النَّارَ كَمَا دَخَلَهَا الْكَافِرُونَ وَ لَكِنَّهُمْ قَوْمٌ اسْتَوَتْ حَسَنَاتُهُمْ وَ سَيِّئَاتُهُمْ فَقَصُرَتْ بِهِمُ الْأَعْمَالُ وَ إِنَّهُمْ لَكَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَقُلْتُ أَ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ هُمْ أَوْ مِنْ أَهْلِ النَّارِ فَقَالَ اتْرُكْهُمْ حَيْثُ تـَرَكـَهـُمُ اللَّهُ قـُلْتُ أَ فـَتـُرْجـِئُهُمْ قَالَ نَعَمْ أُرْجِئُهُمْ كَمَا أَرْجَأَهُمُ اللَّهُ إِنْ شَاءَ أَدْخَلَهُمُ الْجَنَّةَ بـِرَحـْمـَتـِهِ وَ إِنْ شـَاءَ سـَاقـَهـُمْ إِلَى النَّارِ بِذُنُوبِهِمْ وَ لَمْ يَظْلِمْهُمْ فَقُلْتُ هَلْ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ كـَافـِرٌ قـَالَ لَا قـُلْتُ هـَلْ يَدْخُلُ النَّارَ إِلَّا كَافِرٌ قَالَ فَقَالَ لَا إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ يَا زُرَارَةُ إِنَّنِى أَقُولُ مَا شَاءَ اللَّهُ وَ أَنْتَ لَا تَقُولُ مَا شَاءَ اللَّهُ أَمَا إِنَّكَ إِنْ كَبِرْتَ رَجَعْتَ وَ تَحَلَّلَتْ عَنْكَ عُقَدُكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :132 رواية :1
ترجمه :
زراره گويد: امام باقر (عليه السلام ) بمن فرمود: چه گوئى درباره اصحاب اعراف ؟ عـرض كـردم : ايـنـهـا نيستند جز اينكه يا مؤ منند و يا كافرند، اگر ببهشت روند مؤ منند و اگـر بدوزخ روند كافرند فرمود: نه بخدا سوگند نه مؤ مند و نه كافر، و اگر مؤ من بـودنـد بـبـهـشـت مـى رفتند چنانچه مؤ منان بروند، و اگر كافر بودند بدوزخ ميرفتند چنانچه كافران روند، ولى اينان مردمانى هستند كه كارهاى نيك و كارهاى بدشان برابر بـود، و كـردار نـيـك آنـهـا را (بـبـهـشـت ) نـرسـانـد، و آنـهـا چـنـانـنـد كـه خـداى عـزوجـل فـرمـوده اسـت ، مـن عـرض كـردم : آيـا ايـشـان از اهـل بهشتند يا از اهل دوزخ ؟ فرمود: آنها را واگذار همانجا كه خدا واگذارده (يعنى كارشان بـا خـداست )، من عرض كردم : آيا كار آنها را بتاخير اندازى ؟ فرمود: آرى بتاءخير اندازم چـنـانچه خداوند كارشان را بخود (و سرانجام نامعلومى واگذار كرده ، اگر خواهد برحمت خـود آنـهـا را بـبهشت برد، و اگر خواهد آنانرا بسبب گناهانشان بدوزخ كشد و ستم بآنها نـكـرده است ، پس عرض كردم : آيا كافرى ببهشت رود؟ فرمود: نه ، عرضكردم : آيا بجز كـافـر كـسـى بـدوزخ رود؟ گـويد: فرمود: نه مگر اينكه خدا خواهد، اى زرارة من گويم : آنچه خدا خواهد و تو نميگوئى : آنچه خدا خواهد، همانا چون تو بزرگ شوى از اين حرف برگردى و عقده هاى دلت باز شود.



توضيح :
ايـن قـسـمـتـى از حـديـث مـفـصـلى اسـت كـه تـمـامـى آن در بـاب ضلال گذشت .2- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ مُوسَى بْنِ بَكْرٍ عَنْ رَجُلٍ قـَالَ قـَالَ أَبـُو جـَعـْفـَرٍ ع الَّذِيـنَ خـَلَطُوا عَمَلًا ص الِحاً وَ آخَرَ سَيِّئاً فَأُولَئِكَ قَوْمٌ مُؤْمِنُونَ يـُحـْدِثـُونَ فـِى إِيـمَانِهِمْ مِنَ الذُّنُوبِ الَّتِى يَعِيبُهَا الْمُؤْمِنُونَ وَ يَكْرَهُونَهَا فَأُولَئِكَ عَسَى اللَّهُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه :133 رواية :2
ترجمه :
حضرت باقر عليه السلام (در تفسير گفتار خداى تعالى ): ((آنانكه آميختند كردارى نيك را بـاكـردارى بـد)) (سـوره تـوبـه آيـه 102) فـرمـود: آنان مردمى مؤ من بودند كه در ايـمـانـشـان گـناهى پديد آوردند كه مؤ منين آن گناهان را بد مى دانستند و ناخوش داشتند، پس اينانند كه اميد ميرود خداوند توبه شان را بپذيرد.



*باب در بيان حال اءصناف مخالفين و قدريه و خوارج و مرجئه و اهالى شهرهاو بلاد*
بـَابٌ فـِى صـُنـُوفِ أَهـْلِ الْخـِلَافِ وَ ذِكـْرِ الْقـَدَرِيَّةِ وَ الْخـَوَارِجِ وَ الْمـُرْجـِئَةِ وَ أَهـْلِ الْبُلْدَانِ
1- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مَرْوَكِ بْنِ عُبَيْدٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قـَالَ لَعـَنَ اللَّهُ الْقـَدَرِيَّةَ لَعـَنَ اللَّهُ الْخـَوَارِجَ لَعـَنَ اللَّهـُالْمُرْجِئَةَ لَعَنَ اللَّهُ الْمُرْجِئَةَ قَالَ قـُلْتُ لَعـَنـْتَ هـَؤُلَاءِ مـَرَّةً مـَرَّةً وَ لَعَنْتَ هَؤُلَاءِ مَرَّتَيْنِ قَالَ إِنَّ هَؤُلَاءِ يَقُولُونَ إِنَّ قَتَلَتَنَا مـُؤْمـِنُونَ فَدِمَاؤُنَا مُتَلَطِّخَةٌ بِثِيَابِهِمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ إِنَّ اللَّهَ حَكَى عَنْ قَوْمٍ فِى كِتَابِهِ أَلّ ا نـُؤْمـِنَ لِرَسـُولٍ حـَتّ ى يـَأْتـِيـَن ا بـِقـُرْب انٍ تـَأْكُلُهُ النّ ارُ قُلْ قَدْ ج اءَكُمْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِى بِالْبَيِّن اتِ وَ بِالَّذِى قُلْتُمْ فَلِمَ قَتَلْتُمُوهُمْ إِنْ كُنْتُمْ ص ادِقِينَ قَالَ كَانَ بَيْنَ الْقَاتِلِينَ وَ الْقَائِلِينَ خَمْسُمِائَةِ عَامٍ فَأَلْزَمَهُمُ اللَّهُ الْقَتْلَ بِرِضَاهُمْ مَا فَعَلُوا
اصول كافى جلد 4 صفحه :133 رواية :1
ترجمه :
مـردى از حـضـرت صـادق عـليـه السـلام حديث كند كه فرمود: خدا لعنت كند قدريه را، خدا لعـنـت كند خوارج را، خدا لعنت كند مرجئه را، خدا لعنت كند مرجئه را گويد: من عرض كردم : قـدريـه و خـوارج را هـر كـدام يـك بـار لعنت كردى ، و اينان را (يعنى مرجئه ) را دوباره ؟ فـرمـود: اينها ميگويند: كشندگان ما مؤ منند، پس دامنشان تا روز قيامت بخون ما آلوده است ، هـمـانـا خـداونـد در كـتـاب خـود از مـردمـى حكايت كند كه (گفتند): ((هرگز ايمان بپيامبرى نـيـاوريـم تـا بـرا يـمـا قـربـانـى بـيـاورد كـه آتـش آنـرا بخورد بگو همانا آمد شما را پـيـامـبـرانـى پـيـش از مـن بـا نـشـانـه هـا و بـا هـمـانكه گفتيد پس چرا كشتيد آنها را اگر راستگويانيد)) (سوره آل عمران آيه 183) فرمود: ميانه كشندگان و گويندگان (باين حـرف ) پـانصد سال فاصله بود و خداوند كشتن را بآنان نسبت داده براى اينكه بدانچه آنها (يعنى كشندگان ) كردند راضى بودند.



شــرح :
قـدريـه در روايـات بـر جـبـرى و تفويضى هر دو اطلاق شده و در اينجا مقصود دومى است چنانچه پيش از اين نيز گذشت ، و خوارج آنهايند كه بر امام (عليه السلام ) خروج كنند و مـرجـئه بـحـسـب لعـنـت از ارجـاء بـمـعـناى تاءخير است ، و بكسانى گويند كه على (عليه السـلام ) را از مـرتـبـه خـود در خـلافـت تاءخير اندازند و خليفه چهارم دانند، و نز بآنان گـويند كه معتقدند كه هيچ گناهى بايمان زيان نرساند زيرا ايمان در نظر آنها صرف عـقـيده است و عمل هيچ دخالتى در آن ندارد و روى اين جهت گويند هيچ مصيبتى بايمان زيان نـرسـانـد چـنـانـچـه هيچ طاعتى با كفر سود ندهد، و اين دسته دوم آنهايند كه گويند هيچ مـصـيـبـتـى بـايـمـان زيـان نرساند چنانچه هيچ طاعتى با كفر سود ندهد، و اين دسته دوم آنـهـايـنـد كـه گـويـند كشتن امام و مؤ منين اخيار موجب عذاب نشود زيرا صرف اعتقاد بخدا و رسـول را ايمان دانند و وجه اين كه آنها را مرجئه گويند اينست كه اينان عذاب را از گناه پـس انـدازنـد و مـؤ خر كنند، و ظاهر اين است كه مقصود از مرجئه اين معناى دوم است اگرچه چـنـانـچـه مـرحـوم مـجـلسـى (ره ) گـويـد: مـمـكـن اسـت بـمـعـنـاى اول هم باشد زيرا انان كه على را خليفه چهارم دانند (و انتخاب خليفه رابراى مردم دانند) كـشـتـن هـر كـس كـه بـر خـليـفـه زمان بشورد جايز دانند اگر چه از ائمه دين و فرزندان رسـولخـدا (ص ) بـاشـنـد، و بـايـد دانـسـت كـه آيـه نقل بمعنا شده و گرنه لفظ آيه ((لا نؤ من )) است بجاى ((لن نؤ من ))2- عـَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِيمٍ وَ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عـَنْ أَبـِي مـَسـْرُوقٍ قـَالَ سـَأَلَنِى أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ أَهْلِ الْبَصْرَةِ مَا هُمْ فَقُلْتُ مُرْجِئَةٌ وَ قـَدَرِيَّةٌ وَ حـَرُورِيَّةٌ فـَقَالَ لَعَنَ اللَّهُ تِلْكَ الْمِلَلَ الْكَافِرَةَ الْمُشْرِكَةَ الَّتِى لَا تَعْبُدُ اللَّهَ عَلَى شَيْءٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه :134 رواية :2
ترجمه :
ابـو مـسـروق گـويـد: حـضـرت صـادق عـليـه السـلام از مـن دربـاره اهـل بـصـره پـرسـيـد كـه (بـر) چـه (مـذهـبـى ) هستند؟ عرض ‍ كردم : مرجئه ، و قدريه ، و حروريه ، فرمود: خدا لعنت كند اين ملتهاى كافر مشرك را بهيچ وجه خدا پرست نيستند.



توضيح :
حروريه دسته اى از خوراجند كه به حروراء كه محلى است نزديك كوفه منسوبند.3- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيـَى عـَنْ أَحـْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ يُونُسَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ أَهْلُ الشَّامِ شَرٌّ مِنْ أَهْلِ الرُّومِ وَ أَهْلُ الْمَدِينَةِ شَرٌّ مِنْ أَهْلِ مَكَّةَ وَ أَهْلُ مَكَّةَ يَكْفُرُونَ بِاللَّهِ جَهْرَةً
اصول كافى جلد 4 صفحه :134 رواية :3
ترجمه :
حـضـرت صـادق عـليـه السـلام فـرمـود: اهـل شـام بـدتـر از مـردم روم انـد، اهل مدينه از اهل مكه بدترند، و اهل مكه آشكارا بخدا كفر ورزند.

شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: مـحـتـمـل اسـت كـه ايـن كـلام در زمـان بـنـى امـيـه صـادر شـده كـه اهـل شـام از بـنـى امـيـه و پـيـروانشان بودند و آنها منافق بودند كه بزبان اظهار اسلام ميكردند و در دل كافر بودند، و منافق از كافر بدتر است ، و هم آنها بودند كه اميرالمؤ مـنـيـن عـليـه السـلام را سـب مـيـكـردنـد و ايـن خـود كفر بخداى بزرگ بود ولى نصارى و اهـل روم چـنـيـن كـارى نـمـيـكـردنـد (پـس بـدو سـبـب ايـن هـا بـدتـر از اهـل روم بـودنـد) تـا آنكه گويد: و تفاوت بين اين شهرها براى اين بوده است كه بيشتر مـخـالفـيـن در آن زمـان از نـاصـبـيان منحرف از اهل بيت عليهم السلام بوده اند و مخصوصا اهـل ايـن سـه شـهـر، و سـبـب اخـتـلافـشـان تـفـاوت آنـهـا در دشـمـن اهل بيت عليهم السلام از جهت شدت و ضعف بوده است ، و شبهه نيست در اين كه ناصبيها خبيث تر از كفارند، و نسبت اهل مكه بكفر آشكارا بجهت اظهار دشمنى آنها با خاندان پيغمبر (ص ) اسـت كه تا امروز هم در ميان آنان هست و روز عاشورا را از بزرگترين عيدهاى خود دانند، و بـعـضـى گـفـتـه اند: اين كه اهل مكه بكفر نسبت داده شده اند براى اينست كه آنها هرگاه نـافـرمـانـى يا پرستش غير از خدا را كنند، با جز اولياء خدا را دوست دارند ملحد و مشرك شـوند، زيرا خداى تعالى فرمايد: ((و من يرد فيه بالحاد بظلم نذقه من عذاب اليم )) و در روايـت صـحيح است كه حضرت صادق عليه السلام در تفسير اين آيه فرمود: هر كه در مكه پرستش غير از خدا كند يا جز دوستان خدا را در آن دوست بدارد او بستم ملحد شده و بر خدا است كه از عذاب دردناكش باو بجشاند.4- عـِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِى بَصِيرٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ إِنَّ أَهْلَ مَكَّةَ لَيَكْفُرُونَ بِاللَّهِ جَهْرَةً وَ إِنَّ أَهْلَ الْمَدِينَةِ أَخْبَثُ مِنْ أَهْلِ مَكَّةَ أَخْبَثُ مِنْهُمْ سَبْعِينَ ضِعْفاً
اصول كافى جلد 4 صفحه :135 رواية :4
ترجمه :
ابـو بـصير از حضرت باقر يا حضرت صادق عليهما السلام حديث كند كه فرمود: همانا اهـل مـكـه آشـكـارا بـخـداونـد كـفـر ورزنـد، و اهـل مـديـنـه از اهل مكه خبيث ترند، هفتاد بار خبيث ترند.


5- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عـَنْ سـَيـْفِ بـْنِ عـَمِيرَةَ عَنْ أَبِى بَكْرٍ الْحَضْرَمِيِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَهْلُ الشَّامِ شـَرٌّ أَمْ أَهـْلُ الرُّومِ فـَقـَالَ إِنَّ الرُّومَ كـَفـَرُوا وَ لَمْ يـُعـَادُونَا وَ إِنَّ أَهْلَ الشَّامِ كَفَرُوا وَ عَادَوْنَا
اصول كافى جلد 4 صفحه :135 رواية :5
ترجمه :
ابـوبـكـر حـضـر مـى گـويـد: بـحـضـرت صـادق عـليـه السـلام عـرضـكـردم : اهـل شـام بـدتـرنـد يـا اهل روم ؟ فرمود: (مردمان ) روم كافرند ولى با ما دشمنى نكنند، و اهل شام هم كافرند و هم با ما دشمنى كنند.
تـوضـيـح فـيـض (ره ) گـويـد: مـقـصـود از مـرجـئه هـمـان مـعـنـاى اول از دو مـعـنـا اسـت (كـه گـذشـت و آن ايـن بود كه مرجئه آنانند كه على عليه السلام را چهارمين خليفه دانند) زيرا آنهايند كه ملتهاى زيادى هستند.


6- عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ شُعَيْبٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْفُضَيْلِ بـْنِ يـَسـَارٍ عـَنْ أَبـِي عـَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا تُجَالِسُوهُمْ يَعْنِي الْمُرْجِئَةَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ وَ لَعَنَ اللَّهُ مِلَلَهُمُ الْمُشْرِكَةَ الَّذِينَ لَا يَعْبُدُونَ اللَّهَ عَلَى شَيْءٍ مِنَ الْأَشْيَاءِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :135 رواية :6
ترجمه :
فـضـيـل بـيـن يـسـار از حـضرت صادق (ع ) حديث كند كه آن حضرت فرمود: با آنها يعنى مـرجـئه هـمـنـشـيـن نشويد، خدا آنها و ملتهاى مشركان را لعنت كند در هيچ چيز خدا را پرستش نكنند.



*باب دل بدست آورندگان*
بَابُ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ
1- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ مُوسَى بْنِ بَكْرٍ وَ عَلِيُّ بْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ رَجُلٍ جَمِيعاً عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ الْمـُؤَلَّفـَةُ قـُلُوبـُهـُمْ قـَوْمٌ وَحَّدُوا اللَّهَ وَ خـَلَعـُوا عـِبـَادَةَ مَنْ يُعْبَدُ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ لَمْ تَدْخُلِ الْمَعْرِفَةُ قُلُوبَهُمْ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَتَأَلَّفُهُمْ وَ يُعَرِّفُهُمْ لِكَيْمَا يَعْرِفُوا وَ يُعَلِّمُهُمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه :136 رواية :1
ترجمه :
حـضـرت بـاقـر (ع ) فـرمـود: ((مـؤ لفـة قـلوبـهم )) مردمى بودند كه خدا را بيگانگى شـنـاخـتـنـد و از پـرسـتـش آنـچه بجز خدا پرستش مى شود دست برداشته بودند ولى در دل آنـهـا شناختن اينكه محمد رسولخدا است وارد نشده بود، و شيوه رسولخدا(ص ) اين بود كـه دل آنـهـا را بدست آورد (و آنها را بخود نزديك كند) و (با نشان دادن براهين و معجزات ديـن اسـلام و رسـالت خود را) بآنها مى فهماند تا بفهمند و (شرايع و دستورات دين را) بآنها ياد مى داد.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: بـدانكه ((مؤ لفة قلوبهم )) يك دسته از مستحقين زكاة هستند كه خـداونـد در قـرآن بيان فرموده است ، و از اين اخبار ظاهر گردد كه اينها مردمى بودند كه اظـهـار اسـلام مـى كـردند ولى پابرجا در آن نبودند پس آنها يا منافق بودند و يا در شك بـودنـد، خـداى تـعـالى سـهـمـى از زكات و غنيمتها بآنها اختصاص داد تا دلشان باسلام الفـت گـيـرد و در دين پابرجا شوند، و در جهاد با مشركين از آنان كمك گرفته شود تا آنـكه گويد: و مشهور ميان اصحاب ما آنست كه ايشان كفارى بودند كه براى جهاد از آنان دلجويى مى شد.2- عـَلِيُّ بـْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جـَعـْفـَرٍ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ قَالَ هُمْ قَوْمٌ وَحَّدُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ خَلَعُوا عِبَادَةَ مَنْ يُعْبَدُ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ شَهِدُوا أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ ص وَ هـُمْ فـِى ذَلِكَ شـُكَّاكٌ فـِى بَعْضِ مَا جَاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ ص فَأَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ نَبِيَّهُ ص أَنْ يـَتـَأَلَّفـَهـُمْ بـِالْمـَالِ وَ الْعَطَاءِ لِكَيْ يَحْسُنَ إِسْلَامُهُمْ وَ يَثْبُتُوا عَلَى دِينِهِمُ الَّذِى دَخـَلُوا فِيهِ وَ أَقَرُّوا بِهِ وَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص يَوْمَ حُنَيْنٍ تَأَلَّفَ رُؤَسَاءَ الْعَرَبِ مِنْ قُرَيْشٍ وَ سَائِرِ مُضَرَ مِنْهُمْ أَبُو سُفْيَانَ بْنُ حَرْبٍ وَ عُيَيْنَةُ بْنُ حُصَيْنٍ الْفَزَارِيُّ وَ أَشْبَاهُهُمْ مِنَ النَّاسِ فـَغـَضـِبـَتِ الْأَنـْصَارُ وَ اجْتَمَعَتْ إِلَى سَعْدِ بْنِ عُبَادَةَ فَانْطَلَقَ بِهِمْ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص بـِالْجـِعـْرَانـَةِ فـَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَ تَأْذَنُ لِى فِى الْكَلَامِ فَقَالَ نَعَمْ فَقَالَ إِنْ كَانَ هَذَا الْأَمْرُ مِنْ هَذِهِ الْأَمْوَالِ الَّتِى قَسَمْتَ بَيْنَ قَوْمِكَ شَيْئاً أَنْزَلَهُ اللَّهُ رَضِينَا وَ إِنْ كَانَ غـَيـْرَ ذَلِكَ لَمْ نـَرْضَ قـَالَ زُرَارَةُ وَ سـَمـِعـْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع يَقُولُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَا مَعْشَرَ الْأَنْصَارِ أَ كُلُّكُمْ عَلَى قَوْلِ سَيِّدِكُمْ سَعْدٍ فَقَالُوا سَيِّدُنَا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ ثُمَّ قَالُوا فِى الثَّالِثَةِ نَحْنُ عَلَى مِثْلِ قَوْلِهِ وَ رَأْيِهِ قَالَ زُرَارَةُ فَسَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع يَقُولُ فَحَطَّ اللَّهُ نُورَهُمْ وَ فَرَضَ اللَّهُ لِلْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ سَهْماً فِى الْقُرْآنِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :136 رواية :2
ترجمه :
زراره گـويـد: از امـام مـحـمـد بـاقـر (ع ) (از تـفـسـيـر) گـفـتـار خـداى عـزوجل پرسيدم (كه فرمايد): ((و المؤ لفة قلوبهم )) (سوره توبه آيه 60) فرمود: ايـشـان مـردمى بودند كه خداى عزوجل را بيگانگى شناختند و از پرستش آنچه جز خداوند پـرسـتـش شود دست برداشته بودند، و گواهى دادند، كه معبودى جز خداى يگانه نيست و محمد(ص ) رسولخدا است ، ولى با اين حال در برخى از آنچه پيغمبر(ص ) آورده بود شك داشـتـنـد، پـس خـداى عـزوجـل بـه پـيـغـمـبـر خـود دسـتـور داد بـوسـيـله مـال و عطا(ى بآنها) آنانرا با اسلام الفت دهد تا اسلام آنها نيكو شود، و بر اين دين كه بدان درآمده اند و بدان اعتراف كرده اند پابرجا شوند، و همانا رسولخدا(ص ) در جريان جـنـگ حـنـيـن بـهـمـيـن وسـيـله از رؤ سـاى عـرب از قـريـش و سـايـر قبايل مضر دلجوئى كرد، و از آن جمله ابوسفيان بن حرب و عيينة بن حصين قزارى بودند، پس انصار (از اين جريان ) خشمگين شدند و نزد سعد بن عباده (رئيس انصار) گرد آمدند، و سعد آنها را در جعرانة (كه محلى ميان مكه و مدينه بود) خدمت پيغمبر(ص ) آورد و عرضكرد: اى رسـولخـدا اجـازه سـخـن بـمـن مى دهيد؟ فرمود: آرى ، پس ‍ عرضكرد: اگر اين كار (كه انجام دادى ) يعنى اين اموال كه ميان قوم خود قسمت كردى كارى بود كه خداوند دستور داده بـود مـا رضايت داديم ، و اگر نه اينست ما رضايت ندهيم ؟ زراره گويد: شنيدم از حضرت بـاقـر (ع ) كـه فـرمـود: پـس ‍ رسـولخـدا(ص ) فرمود: اى گروه انصار آيا همه شما با گـفـتـار بـزرگ (و رئيـسـتـان ) سـعـد هـمـاهـنـگ هـسـتـيـد؟ گـفـتـنـد: بـزرگ و سـيـد ما خدا و رسـول اوسـت ، (و تا سه مرتبه اين پرسش و جواب تكرار شد) و در مرتبه سوم گفتند: مـا هـم بـراءى و قول او هستيم (و همان را گوييم كه او گفت ) زراره گويد: شنيدم حضرت بـاقـر (ع ) مـى فـرمـود: پـس خـداونـد نـور ايـمـان آنـهـا را (بـراى ايـن حـرفـشـان ) تنزل داد، و براى ((مؤ لفة قلوبهم )) در قرآن سهمى مقرر داشت .



شــرح :
حـنـيـن نـام دره وسـيـعـى اسـت مـيـان مـكـه و طـائف كـه در آنـجـا در سـال هـشت هجرى ميان لشكر اسلام و قبيله هوازن و ثقيف كه مردمانى مشرك و جنگجو بودند جـنـگـى واقـع شـد و آن جـنـگ را بـنـام آن مـكان جنگ حنين ناميدند، و در آغاز جنگ لشكر اسلام بواسطه دليرى و شهامت دشمن گريختند، و بيارى خداوند باز گشتند و دشمن رو بفرار نـهاده با وطاس و طائف و بطن نخله گريختند مسلمانان از پى هزيمت شدگان رفته و پس از جنگ و گريزهاى مختصرى مسلمين اموال زيادى از آنان بغنيمت گرفتند و از مردان و زنان و كودكان آنها ششهزار نفر باسيرى بردند و در ميان اسيران شيماء دختر حليمه (و خواهر رضاعى رسول خدا (ص ) ) بود كه آن حضرت مسلمانان بيشتر آن اسيران را بسبب وساطت شيماء آزاد كردند و اموال را تقسيم كردند.3- عَلِيٌّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ الْمُؤَلَّفَةُ قُلُوبُهُمْ لَمْ يَكُونُوا قَطُّ أَكْثَرَ مِنْهُمُ الْيَوْمَ
اصول كافى جلد 4 صفحه :138 رواية :3
ترجمه :
حضرت باقر (ع ) فرمود: هيچ زمانى ((مؤ لفة قلوبهم )) بيشتر از امروز نبوده اند.



شــرح :
فيض عليه الرحمة گويد: اين فرمايش حضرت بخاطر اينست كه ديانت بيشتر مسلمانان در هـر زمـان روى دنـيـاى آنـهـا پـايـه گذارى شده اگر وضع دنيا آنها خوب شد (و بنوائى رسيدند) بدين خود خوشنود شوند و تن در دهند، و اگر چيزى از دنيا بآنها نرسيد نگران شوند و پشت پا بدين زدند.4- عَلِيٌّ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ غَالِبٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع يَا إِسْحَاقُ كَمْ تَرَى أَهْلَ هَذِهِ الْآيَةِ فَإِنْ أُعْطُوا مِنْه ا رَضُوا وَ إِنْ لَمْ يُعْطَوْا مِنْه ا إِذ ا هُمْ يَسْخَطُونَ قَالَ ثُمَّ قَالَ هُمْ أَكْثَرُ مِنْ ثُلُثَيِ النَّاسِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :138 رواية :4
ترجمه :
اسـحـاق بـن غـالب گـويـد: حـضـرت صـادق (ع ) بـمـن فـرمـود: بـنـظـر تـو چـقـدر مـردم اهل اين آيه هستند (كه خدا فرمايد): ((اگر از آن صدقات بآنها داده شود خوشنود شوند و اگر بآنها داده نشود از آن ناگهان خشم كنند)) (سوره توبه آيه 58)؟ گويد: (خود) آن حضرت فرمود: آنان بيش از دو سوم مردم هستند.



توضيح :
شـيـخ طبرسى (ره ) و ديگران گويند: چون پيغمبر (ص ) غنيمتهاى حنين را چنانچه گذشت تـقـسيم فرمود حرد قوص بن زهير (يكى از آنانكه بعدها از سران خوارج شد) يا ديگرى از مـنافقين بآن حضرت ايراد و خرده گيرى كردند و گفتند بتساوى قسمت نكرد؟ يا گفتند آيـا ايـن عـدالت اسـت (كـه بـمـا چـيـزى نـدهـى و بـآنـهـا تـقـسـيـم كـردى ؟) سـپس اين آيه نازل شد: ((و منهم من يلمزك فى الصدقات فان اعطوا منها....)) يعنى و برخى از ايشان بـتـو درباره صدقات خرده گيرند پس اگر بآنها داده شود....)) و مقصود حضرت اينست كه بيشتر مردمان اين زمان هم اينگونه هستند.5- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ مُوسَى بْنِ بَكْرٍ عَنْ رَجُلٍ قـَالَ قـَالَ أَبـُو جـَعْفَرٍ ع مَا كَانَتِ الْمُؤَلَّفَةُ قُلُوبُهُمْ قَطُّ أَكْثَرَ مِنْهُمُ الْيَوْمَ وَ هُمْ قَوْمٌ وَحَّدُوا اللَّهَ وَ خـَرَجـُوا مـِنَ الشِّرْكِ وَ لَمْ تـَدْخـُلْ مـَعْرِفَةُ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ ص قُلُوبَهُمْ وَ مَا جَاءَ بِهِ فَتَأَلَّفَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ تَأَلَّفَهُمُ الْمُؤْمِنُونَ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ ص لِكَيْمَا يَعْرِفُوا
اصول كافى جلد 4 صفحه :138 رواية :5
ترجمه :
حـضـرت بـاقـر (ع ) فـرمـود: هيچگاه ((مؤ لفة قلوبهم )) بيش از امروز نبوده اند و آنها مـردمـانـى بـودنـد كـه خـدا را بـيـگـانـگـى شناختند، و از شرك بيرون آمدند، ولى معرفت رسـالت مـحـمـد (ص ) و آنـچـه (از جـانـب خـدا آورده بـود) در دلهـاى آنـان اسـتـوار نـشد، و رسول خدا (ص ) از آنان دلجويى كرد و همچنين مؤ منين پس از رسولخدا(ص ) با آنها الفت گرفتند تا آنكه معرفت پيدا كنند.



*باب در اشتراك منافقين و گمراهان و شيطان با مؤ منين و فرشتگان در دعوت الهيه*
بَابٌ فِى ذِكْرِ الْمُنَافِقِينَ وَ الضُّلَّالِ وَ إِبْلِيسَ فِى الدَّعْوَةِ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلٍ قَالَ كَانَ الطَّيَّارُ يَقُولُ لِي إِبْلِيسُ لَيْسَ مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَ إِنَّمَا أُمِرَتِ الْمَلَائِكَةُ بِالسُّجُودِ لاِدَمَ ع فَقَالَ إِبْلِيسُ لَا أَسْجُدُ فـَمَا لِإِبْلِيسَ يَعْصِى حِينَ لَمْ يَسْجُدْ وَ لَيْسَ هُوَ مِنَ الْمَلَائِكَةِ قَالَ فَدَخَلْتُ أَنَا وَ هُوَ عَلَى أَبـِى عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ فـَأَحْسَنَ وَ اللَّهِ فِى الْمَسْأَلَةِ فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَ رَأَيْتَ مَا نَدَبَ اللَّهُ عـَزَّ وَ جـَلَّ إِلَيـْهِ الْمـُؤْمـِنـِينَ مِنْ قَوْلِهِ ي ا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَ دَخَلَ فِى ذَلِكَ الْمُنَافِقُونَ مـَعـَهـُمْ قـَالَ نَعَمْ وَ الضُّلَّالُ وَ كُلُّ مَنْ أَقَرَّ بِالدَّعْوَةِ الظَّاهِرَةِ وَ كَانَ إِبْلِيسُ مِمَّنْ أَقَرَّ بِالدَّعْوَةِ الظَّاهِرَةِ مَعَهُمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه :139 رواية :1
ترجمه :
جـمـيـل گـويـد: طـيـار بـمـن مـى گـفـت : شـيـطـان كه از فرشتگان نبود، و جز اين نيست كه فـرشـتگان ماءمور بسجده براى آدم عليه السلام شدند، و شيطان گفت : من سجده نميكنم ، پس چرا شيطان گناهكار شد آنگاه كه سجده نكرد با اينكه او از فرشتگان نبود؟ گويد: من و او خدمت حضرت صادق عليه السلام شرفياب شديم ، و بخدا سوگند پرسش خود را بـطـرز نـيـكـوئى طـرح كـرد و عـرضـكـرد: قربانت شوم بفرماييد آنچه خداوند مؤ منين را خوانده است از اين كه فرموده است : ((اى كسانيكه ايمان آورده ايد)) آيا منافقان هم در اين خـطـاب وارد مـى شـونـد (و خـطـاب شـامـل آنـان نـيـز گـردد؟) فـرمـود: آرى و شـامـل گـمـراهـان نـيـز گردد، و شامل هر كس كه بدعوت آشكار (اسلام ) اعتراف كرده نيز گـردد، و شيطان هم از كسانى بود كه بدعوت آشكار با آنان (يعنى فرشتگان ) اعتراف كرده بود.



شــرح :
مـقـصـود از ايـن كـه راوى گـويـد: طيار سؤ ال را خوب طرح كرد روشن است زيرا خدمت امام عـليـه السـلام كـه رسـيـدنـد ادب را رعـايـت كـرد و سـؤ ال اصـلى را كـه صـورت اعـتـراض بـخـداى تـعـالى داشـت طـرح نـكـرد، بـلكـه سـؤ ال ديـگـرى طـرح كـرد كـه ايـن صـورت را نداشت ولى در ريشه با هم مشترك بودند و از جـواب امـام عـليه السلام شبهه اصلى نيز برطرف شده و جواب آن نيز داده مى شد، و امام عـليـه السـلام چـون از راه اعـجـاز مـنـظـور اصـلى او را مـتـوجـه شـده بـود سـؤ ال اصلى را هم طرح فرموده و از آن جواب داد.
*باب در تفسير گفتار خداى تعالى : و برخى از مردم خدا را بر حرف پرستش كنند*
بَابٌ فِى قَوْلِهِ تَعَالَى وَ مِنَ النّ اسِ مَنْ يَعْبُدُ اللّ هَ عَلى حَرْفٍ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنِ الْفُضَيْلِ وَ زُرَارَةَ عـَنْ أَبـِي جَعْفَرٍ ع فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مِنَ النّ اسِ مَنْ يَعْبُدُ اللّ هَ عَلى حَرْفٍ فـَإِنْ أَص ابـَهُ خـَيـْرٌ اطـْمـَأَنَّ بِهِ وَ إِنْ أَص ابَتْهُ فِتْنَةٌ انْقَلَبَ عَلى وَجْهِهِ خَسِرَ الدُّنْي ا وَ الْآخـِرَةَ قـَالَ زُرَارَةُ سـَأَلْتُ عَنْهَا أَبَا جَعْفَرٍ ع فَقَالَ هَؤُلَاءِ قَوْمٌ عَبَدُوا اللَّهَ وَ خَلَعُوا عِبَادَةَ مَنْ يُعْبَدُ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ شَكُّوا فِى مُحَمَّدٍ ص وَ مَا جَاءَ بِهِ فَتَكَلَّمُوا بِالْإِسْلَامِ وَ شَهِدُوا أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مـُحـَمَّداً رَسـُولُ اللَّهِ وَ أَقـَرُّوا بِالْقُرْآنِ وَ هُمْ فِى ذَلِكَ شَاكُّونَ فِى مُحَمَّدٍ ص ‍ وَ مَا جَاءَ بِهِ وَ لَيْسُوا شُكَّاكاً فِى اللَّهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مِنَ النّ اسِ مَنْ يَعْبُدُ اللّ هَ عـَلى حـَرْفٍ يَعْنِى عَلَى شَكٍّ فِى مُحَمَّدٍ ص وَ مَا جَاءَ بِهِ فَإِنْ أَص ابَهُ خَيْرٌ يَعْنِى عَافِيَةً فـِى نـَفْسِهِ وَ مَالِهِ وَ وُلْدِهِ اطْمَأَنَّ بِهِ وَ رَضِيَ بِهِ وَ إِنْ أَص ابَتْهُ فِتْنَةٌ يَعْنِى بَلَاءً فِى جـَسـَدِهِ أَوْ مـَالِهِ تـَطـَيَّرَ وَ كـَرِهَ الْمـُقـَامَ عَلَى الْإِقْرَارِ بِالنَّبِيِّ ص فَرَجَعَ إِلَى الْوُقُوفِ وَ الشَّكِّ فَنَصَبَ الْعَدَاوَةَ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ الْجُحُودَ بِالنَّبِيِّ وَ مَا جَاءَ بِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه :139 رواية :1
ترجمه :
زراره گـويـد: از حـضـرت بـاقـر (ع ) از گـفـتـار خـداى عزوجل : ((و برخى از مردم خدا را بر حرف پرستش كنند. پس اگر خوبى و خوشى بدو رسيد بدان آسوده خاطر است ، و اگر آزمايش و فتنه بدو رسد روى بر تابد و در دنيا و آخـرت زيانكار است )) (سوره حج آيه 11) پرسيدم ؟ فرمود: اينان مردمى بودند كه خدا را پرستش كردند، و دست از پرستش ‍ آنچه جز خدا مى شد كشيدند، ولى درباره محمد (ص ) و آنـچـه آورده بـود شـبـهه كردند، و در شك بودند پس اسلام را بزبان جارى كردند و گـواهـى دادنـد كـه مـعـبـودى جـز خـداى يـگـانـه نـيـسـت و ايـن كـه مـحـمـد (ص ) رسـول خـدا اسـت ، و بـقـرآن نـيـز اعـتـراف كـردنـد، ولى بـا ايـن حـال آنـهـا دربـاره مـحـمـد (ص ) و آنچه آورده بود در شك بودند، اگر چه درباره خدا شك نـداشـتـند، خداى عزوجل فرمايد: ((و برخى از مردمند كه خدا را بر حرف پرستش كنند)) يـعنى بر شك درباره محمد (ص ) و آنچه آورده است ((پس اگر باو خوبى رسد)) يعنى عـافيت در خود و مال و فرزندش ((بآن آسوده گردد)) و خشنود گردد ((و اگر فتنه اى بـاو رسـد)) يـعـنـى بـلائى در تـن يـا مـالش ، آن را بـفـال بـد گـيـرد و از پـابـرجا بودن بر اقرار پيغمبر (ص ) بدش آيد و بتوقف و شك برگردد، و بدشمنى خدا و رسولش انكار بپيغمبر و آنچه آورده است برخيزد.



شــرح :
((حـرف در لغـت بـمـعـنـاى طـرف و كـنـار و حـاشـيـه اسـت ، مـجـلسـى (ره ) از بـيـضـاوى نـقـل كـنـد كه در تفسير ((على حرف )) گفته است يعنى در كنار دين است و پابرجا نيست مـانند كسى كه در كنار (و حاشيه ) لشكر است اگر احساس پيروزى كند پابرجا بايستد و گرنه فرار كند و بگريزد، و روايت شده كه اين آيه درباره دسته اى از بدويان حجاز نـازل گـرديـد كـه بـمدينه آمده بودند (و اسلام اختيار كرده بودند) و هر كدام تنش سالم بـود و اسـبـش كـره خـوبـى مـى زائيـد، و زنـش پـسـر نـيـكـوئى مـى آورد و مـال و گـله اش زياد مى شد مى گفت : از وقتى وارد در اين دين شده ام جز خوبى نديدم ، و دلبند و آسوده خاطر مى گرديد و اگر بر خلاف آن بود مى گفت : جز بدى چيزى نديدم و برمى گشت .2- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ مُوسَى بْنِ بَكْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عـَنْ أَبـِي جـَعْفَرٍ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مِنَ النّ اسِ مَنْ يَعْبُدُ اللّ هَ عَلى حـَرْفٍ قـَالَ هُمْ قَوْمٌ وَحَّدُوا اللَّهَ وَ خَلَعُوا عِبَادَةَ مَنْ يُعْبَدُ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَخَرَجُوا مِنَ الشِّرْكِ وَ لَمْ يـَعـْرِفـُوا أَنَّ مُحَمَّداً ص رَسُولُ اللَّهِ فَهُمْ يَعْبُدُونَ اللَّهَ عَلَى شَكٍّ فِى مُحَمَّدٍ ص وَ مَا جَاءَ بـِهِ فَأَتَوْا رَسُولَ اللَّهِ ص وَ قَالُوا نَنْظُرُ فَإِنْ كَثُرَتْ أَمْوَالُنَا وَ عُوفِينَا فِى أَنْفُسِنَا وَ أَوْلَادِنـَا عـَلِمـْنـَا أَنَّهُ صَادِقٌ وَ أَنَّهُ رَسُولُ اللَّهِ وَ إِنْ كَانَ غَيْرَ ذَلِكَ نَظَرْنَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فـَإِنْ أَص ابـَهُ خـَيـْرٌ اطـْمـَأَنَّ بـِهِ يـَعْنِى عَافِيَةً فِى الدُّنْيَا وَ إِنْ أَص ابَتْهُ فِتْنَةٌ يَعْنِى بَلَاءً فِى نَفْسِهِ وَ مَالِهِ انْقَلَبَ عَلى وَجْهِهِ انْقَلَبَ عَلَى شَكِّهِ إِلَى الشِّرْكِ خَسِرَ الدُّنْي ا وَ الْآخـِرَةَ ذ لِكَ هـُوَ الْخـُسـْر انُ الْمـُبـِيـنُ يـَدْعـُوا مـِنْ دُونِ اللّ هِ م ا ل ا يَضُرُّهُ وَ م ا ل ا يَنْفَعُهُ قَالَ يَنْقَلِبُ مُشْرِكاً يَدْعُو غَيْرَ اللَّهِ وَ يَعْبُدُ غَيْرَهُ فَمِنْهُمْ مَنْ يـَعـْرِفُ وَ يـَدْخـُلُ الْإِيـمـَانُ قـَلْبـَهُ فـَيـُؤْمِنُ وَ يُصَدِّقُ وَ يَزُولُ عَنْ مَنْزِلَتِهِ مِنَ الشَّكِّ إِلَى الْإِيـمـَانِ وَ مِنْهُمْ مَنْ يَثْبُتُ عَلَى شَكِّهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْقَلِبُ إِلَى الشِّرْكِ عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ زُرَارَةَ مِثْلَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :140 رواية :2
ترجمه :
و نيز زراره از آنحضرت حديث كند كه در تفسير اين آيه فرموده : ايشان مردمى بودند كه خـدا را يـگـانـه دانـسـتند، و از پرستش آنچه جز خداوند پرستش شود دست برداشتند، پس (بـديـنـجـهـت ) از شـرك بـيـرون جـسـتـنـد، ولى نـدانـسـتـنـد كـه مـحـمـد (ص ) رسـول خـداسـت ، و ايـنـها خدا را پرستيدند با شك درباره محمد (ص ) و آنچه آورده است ، پـس ايـنـان نـزد رسـول خـدا (ص ) آمـدنـد و گـفـتـنـد: مـا نـظـر مـيـكـنـيـم اگـر ديـديـم اموال ما بسيار شد و از جهت تن خودمان و فرزندانمان بعافيت و صحت مانديم مى دانيم كه او راسـتـگـو اسـت و پـيـامـبـر خـدا اسـت ، و اگـر جـز ايـن شـد تـاءمـل مـى كـنـيـم ، خـداى عـزوجـل فـرمود: ((پس اگر باو خوبى رسد بدان آسوده خاطر گردد)) يعنى عافيت در دنيا ((و اگر فتنه اى باو رسد)) يعنى بلائى در جان و مالش ((روباز گرداند)) (يعنى ) بشك خود بسوى شرك باز گردد ((زيانكار است در دنيا و آخـرت ايـنست آن زيان آشكار، مى خواند جز خدا آنچه نه زيانش رساند و نه سودش دهد)) (سوره حج آيه 12) فرمود: بشرك برگردد و جز خدا را بخواند و جز او را پرستش كند، پـس بـرخـى از آنـهـا كـسانى هستند كه مى فهمند و ايمان در دلشان وارد گردد پس ايمان آورد و بـاور كـنـد و از سـر منزلشك بمقام ايمان درآيد، (دسته ديگر) آنهايند كه بر شك خود پابرجايند و دسته سوم آنهايند كه بشرك برگردند.
و على بن ابراهيم نيز مانند اين خبر را از زراره حديث كرده است .

*باب كمتر چيزيكه بنده بسبب آن مؤ من شود و يا كافر و يا گمراه گردد*
بَابُ أَدْنَى مَا يَكُونُ بِهِ الْعَبْدُ مُؤْمِناً أَوْ كَافِراً أَوْ ضَالًّا
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُمَرَ الْيَمَانِيِّ عَنِ ابْنِ أُذَيـْنـَةَ عـَنْ أَبَانِ بْنِ عَيَّاشٍ عَنْ سُلَيْمِ بْنِ قَيْسٍ قَالَ سَمِعْتُ عَلِيّاً ص يَقُولُ وَ أَتَاهُ رَجُلٌ فـَقـَالَ لَهُ مـَا أَدْنـَى مـَا يَكُونُ بِهِ الْعَبْدُ مُؤْمِناً وَ أَدْنَى مَا يَكُونُ بِهِ الْعَبْدُ كَافِراً وَ أَدْنَى مَا يـَكـُونُ بـِهِ الْعَبْدُ ضَالًّا فَقَالَ لَهُ قَدْ سَأَلْتَ فَافْهَمِ الْجَوَابَ أَمَّا أَدْنَى مَا يَكُونُ بِهِ الْعَبْدُ مـُؤْمِناً أَنْ يُعَرِّفَهُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى نَفْسَهُ فَيُقِرَّ لَهُ بِالطَّاعَةِ وَ يُعَرِّفَهُ نَبِيَّهُ ص ‍ فـَيـُقـِرَّ لَهُ بـِالطَّاعـَةِ وَ يـُعـَرِّفـَهُ إِمَامَهَ وَ حُجَّتَهُ فِى أَرْضِهِ وَ شَاهِدَهُ عَلَى خَلْقِهِ فَيُقِرَّ لَهُ بـِالطَّاعـَةِ قـُلْتُ لَهُ يـَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ إِنْ جَهِلَ جَمِيعَ الْأَشْيَاءِ إِلَّا مَا وَصَفْتَ قَالَ نَعَمْ إِذَا أُمـِرَ أَطـَاعَ وَ إِذَا نـُهِيَ انْتَهَى وَ أَدْنَى مَا يَكُونُ بِهِ الْعَبْدُ كَافِراً مَنْ زَعَمَ أَنَّ شَيْئاً نَهَى اللَّهُ عـَنـْهُ أَنَّ اللَّهَ أَمـَرَ بـِهِ وَ نـَصَبَهُ دِيناً يَتَوَلَّى عَلَيْهِ وَ يَزْعُمُ أَنَّهُ يَعْبُدُ الَّذِى أَمَرَهُ بِهِ وَ إِنَّمَا يـَعـْبـُدُ الشَّيـْطـَانَ وَ أَدْنـَى مـَا يـَكـُونُ بـِهِ الْعَبْدُ ضَالًّا أَنْ لَا يَعْرِفَ حُجَّةَ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تـَعـَالَى وَ شـَاهـِدَهُ عَلَى عِبَادِهِ الَّذِى أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِطَاعَتِهِ وَ فَرَضَ وَلَايَتَهُ قُلْتُ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ صِفْهُمْ لِى فَقَالَ الَّذِينَ قَرَنَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِنَفْسِهِ وَ نَبِيِّهِ فَقَالَ ي ا أَيُّهـَا الَّذِيـنَ آمـَنـُوا أَطـِيـعـُوا اللّ هَ وَ أَطـِيـعـُوا الرَّسـُولَ وَ أُولِى الْأَمـْرِ مـِنـْكُمْ قُلْتُ يَا أَمِيرَ الْمـُؤْمـِنـِيـنَ جـَعـَلَنـِيَ اللَّهُ فـِدَاكَ أَوْضـِحْ لِي فـَقـَالَ الَّذِيـنَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِي آخِرِ خُطْبَتِهِ يَوْمَ قَبَضَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ إِنِّى قَدْ تَرَكْتُ فِيكُمْ أَمْرَيْنِ لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِى مـَا إِنْ تـَمـَسَّكـْتـُمْ بِهِمَا كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِى أَهْلَ بَيْتِى فَإِنَّ اللَّطِيفَ الْخَبِيرَ قَدْ عَهِدَ إِلَيَّ أَنَّهـُمـَا لَنْ يـَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ كَهَاتَيْنِ وَ جَمَعَ بَيْنَ مُسَبِّحَتَيْهِ وَ لَا أَقـُولُ كـَهـَاتـَيْنِ وَ جَمَعَ بَيْنَ الْمُسَبِّحَةِ وَ الْوُسْطَى فَتَسْبِقَ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَى فَتَمَسَّكُوا بِهِمَا لَا تَزِلُّوا وَ لَا تَضِلُّوا وَ لَا تَقَدَّمُوهُمْ فَتَضِلُّوا
اصول كافى جلد 4 صفحه :141 رواية :1
ترجمه :
1 سليم بن قيس گويد: شنيدم على عليه السلام مى فرمود: (و اين هنگامى بود) كه مردى نزد آن حضرت آمده بود و باو عرضكرد: كمتر چيزى كه بنده بسبب آن مؤ من شود چيست ؟ و كـمـتـر چيزى كه بنده بوسيله آن كافر گردد چيست ؟ و كمتر چيزى كه بنده با آن گمراه است چيست ؟ حضرت باو فرمود: پرسيدى پس پاسخش را (دقت كن و) بفهم ـ.
اما كمتر چيزى كه بنده بدان مؤ من است آنست كه خداى تبارك و تعالى خودش را بآن بنده بشناساند پس (آن بنده ) بفرمانبردارى براى او اقرار كند، و (سپس ) پيغمبرش (ص ) را باو بشناساند پس بفرمانبردارى او نيز اقرار كند، و (هم چنين ) امام و حجت خود را در زمين ، و گـواهـش را بـر خـلق بـاو معرفى كند، و براى او هم بفرمانبردارى اعتراف كند، (سليم گـويـد:) مـن عـرضـكـردم : اى امير مؤ منان و اگر چه همه چيز را بجز آنچه بيان فرمودى نداند؟ فرمود: آرى در صورتيكه هرگاه دستورى باو دهند اطاعت كند. و اگر نهيش كردند نكند.
و كـمتر چيزيكه بنده بسبب آن كافر گردد آنست كه كسى چيزى را كه خدا از آن نهى كرده اسـت پـنـدارد كـه (جـايـز است ) و خدا بآن دستور داده (يعنى بدعتى در دين گذارد)، و اين مـعـنـى را ديـن خـود كـنـد و بـآن بـماند، و پندارد كه خدايرا كه بآن كار (بپندار خودش ) دستور داده پرستش كند، (در حاليكه ) جز اين نيست كه شيطان را پرستش كند.
و كمتر چيزيكه بنده بواسطه آن گمراه شود اينست كه حجت خداى تعالى و گواهش را بر بـنـدگـانـش نـشـنـاسـد (يـعـنـى ) آن كـس را كـه خـداى عزوجل دستور بفرمانبرداريش داده ، و ولايتش را فرض (و واجب ) فرموده ، (سليم گويد:) مـن عـرضـكردم : اى اميرمؤ منان آنان (يعنى حجت و گواهان ) را برايم توصيف كن ، فرمود: آنـهـا كـسـانـى هستند كه خداى عزوجل آنها را قرين خود و پيغمبرش ساخته و فرموده است : ((اى آنـانـكه ايمان آورده ايد خدا و رسول و اولياء امر خود را فرمانبريد)) (سوره نساء آيـه 59) عـرض كـردم : اى امـيـرمـؤ منان خدا مرا بفدايت كند برايم واضح كن (و آشكارتر بـيـان فـرمـا) فـرمـود: آنـانـكـه رسـول خـدا (ص ) در آخـريـن خـطـبـه اش روزى كـه خداى عـزوجـل قـبـض روحش فرمود (و او را بنزد خودش برد) فرمود: من همانا دو چيز در ميان شما ميگذارم كه پس از من هرگز گمراه نشويد تا ماداميكه بآندو چنگ زنيد: كتاب خدا، و عترتم كـه اهـل بـيـت (و خـاندان ) منند زيرا خداى لطيف و آگاه بمن سفارش كرده كه آندو از هم جدا نشوند تا در كنار حوض بر من وارد شوند، مانند اين دو (انگشت كه با هم برابرند) و هر دو انـگـشـت سـبابه خود را بهم چسباند و نمى گويم مانند اين دو انگشت و انگشت سبابه و وسـطـى را بـهم چسباند يعنى با هم برابرند و اينطور نيست ) كه يكى بر ديگرى پيش بـاشد (و جلو افتد) پس بهر دوى اينها چنگ زنيد تا نلغزيد و گمراه نشويد، و برايشان جلو نيفتيد كه گمراه شويد.


2- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبـِيـهِ عـَنِ الْقـَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمِنْقَرِيِّ عَنْ سُفْيَانَ بْنِ عـُيـَيـْنـَةَ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ إِنَّ بَنِي أُمَيَّةَ أَطْلَقُوا لِلنَّاسِ تَعْلِيمَ الْإِيمَانِ وَ لَمْ يُطْلِقُوا تَعْلِيمَ الشِّرْكِ لِكَيْ إِذَا
اصول كافى جلد 4 صفحه : 143 رواية : 2
ترجمه :
حـضـرت صـادق عـليـه السـلام فـرمـود: هـمـانـا بنى اميه براى مردم تعليم ايمان را آزاد گـذاردنـد و تعليم شرك را آزاد نگذاردند، زيرا اگر مردم را بر آن وادار مى كردند آنرا نمى پذيرفتند.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) از پـدر شـيـخ بـهـايـى قـدس سـره نـقـل كـنـد كه گفته است : در معنى اين حديث گفته اند: مقصود اين است كه بنى اميه مردم را آزاد گـذاردنـد و آنـهـا را بـيـاد گـرفـتـن ايـمـان وادار نكردند و از اين زحمت آنان را فارغ كـردنـد، زيـرا اگـر بـر آن واردشـان مى كردند و رنج آنرا بآنان تكليف مى داشتند آنرا نـمـى شـنـاخـتـنـد، زيـرا ايـمـان عـبـارت از (شـنـاسـائى ) اهـل بيت بود و بنى اميه دشمن اهل بيت بودند و چگونه مردم را بياد گرفتن چيزى وادار مى كـردنـد كـه سـبب زوال دولت و سلطنت آنها بود بخلاف شرك كه منافاتى با سلطنت آنها نـداشـت ، سـپـس مـجـلسـى (ره ) گـويد: و پوشيده نماند كه اين معنى دور است بلكه ظاهر اينست كه مقصود امام عليه السلام اين بوده كه آنها چيزى كه مردم را از اسلام بيرون برد يـادشـان نـمـى دادند (و بصرف دستورات اوليه اسلام و كلياتى اكتفا مى كردند و اگر آنـچـه مـوجـب شـرك مى شود و مردم را از دين بيرون برد بمردم ياد مى دادند مردم پيروى آنـهـا را مـى كـردنـد و آنـهـا را از مـقام خلافت و زمامدارى اسلام طرد مى نمودند) مانند انكار كـردن نصوصى كه پيغمبر (ص ) درباره خلافت على عليه السلام و فرزندانش فرموده بـود، و مـانـنـد ايـنـكـه بـر امـيـرالمـؤ منين على عليه السلام خروج كند يا او را سب كند يا دشـمـنـى بـا او و اهـل بـيت او آشكار كند مشرك است و از دين خارج شده ، زيرا اگر اينها را بـمـردم يـاد مـى دادنـد و مـردم مـتـوجـه مـى شـدنـد هـرگـز پـيـروى امـثـال آن غـاصـبين ياغى را نمى كردند (اين بود گفتار مجلسى (ره ) با پاره توضيحات مربوط بآن ).
*باب ثبوت ايمان و اينكه آيا روا هست خدا ايمان را از كسى بگيرد؟*
بَابُ ثُبُوتِ الْإِيمَانِ وَ هَلْ يَجُوزُ أَنْ يَنْقُلَهُ اللَّهُ
1- مـُحـَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ حُسَيْنِ بْنِ نـُعـَيْمٍ الصَّحَّافِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع لِمَ يَكُونُ الرَّجُلُ عِنْدَ اللَّهِ مُؤْمِناً قَدْ ثَبَتَ لَهُ الْإِيمَانُ عِنْدَهُ ثُمَّ يَنْقُلُهُ اللَّهُ بَعْدُ مِنَ الْإِيمَانِ إِلَى الْكُفْرِ قَالَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ هـُوَ الْعـَدْلُ إِنَّمـَا دَعَا الْعِبَادَ إِلَى الْإِيمَانِ بِهِ لَا إِلَى الْكُفْرِ وَ لَا يَدْعُو أَحَداً إِلَى الْكُفْرِ بِهِ فـَمـَنْ آمـَنَ بـِاللَّهِ ثـُمَّ ثـَبـَتَ لَهُ الْإِيمَانُ عِنْدَ اللَّهِ لَمْ يَنْقُلْهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَعْدَ ذَلِكَ مِنَ الْإِيـمـَانِ إِلَى الْكـُفـْرِ قُلْتُ لَهُ فَيَكُونُ الرَّجُلُ كَافِراً قَدْ ثَبَتَ لَهُ الْكُفْرُ عِنْدَ اللَّهِ ثُمَّ يـَنـْقُلُهُ بَعْدَ ذَلِكَ مِنَ الْكُفْرِ إِلَى الْإِيمَانِ قَالَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ النَّاسَ كُلَّهُمْ عـَلَى الْفـِطْرَةِ الَّتِي فَطَرَهُمْ عَلَيْهَا لَا يَعْرِفُونَ إِيمَاناً بِشَرِيعَةٍ وَ لَا كُفْراً بِجُحُودٍ ثُمَّ بـَعـَثَ اللَّهُ الرُّسُلَ تَدْعُوا الْعِبَادَ إِلَى الْإِيمَانِ بِهِ فَمِنْهُمْ مَنْ هَدَى اللَّهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ لَمْ يَهْدِهِ اللَّهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 144 رواية : 1
ترجمه :
1 حـسـيـن بـن نعيم صحاف گويد: بحضرت صادق عليه السلام عرضكردم : چگونه است كه (گاهى ) انسان نزد خداوند مؤ من است و ايمان او نزد خدا ثابت است سپس خداوند پس از آن او را از ايـمـان بـكـفـر بـبـرد؟ گـويـد: حـضـرت در پـاسـخ فـرمـود: هـمـانـا خـداى عـزوجـل عـادل اسـت ، و جـز ايـن نـيست كه بندگانش را بايمان خود خوانده است نه بكفر، و احـدى را بـكـفـر دعـوت نكرده است ، پس هر كه باو ايمان آورد و ايمانش نزد خداوند ثابت گردد خداى عزوجل ديگر او را از ايمان بكفر منتقل نسازد.
مـن عـرضـكردم : (گاهى ) مردى كافر است ، و كفرش نزد خدا ثابت است سپس خداوند او را پس از آن از كفر بايمان منتقل سازد (اين چگونه است ؟).
فـرمود: همانا خداى عزوجل همه مردم را بر فطرت ساده آفريده ، كه نه ايمان بشريعتى را بـفـهـمـنـد و نـه كـفـر و انكارى دانند، سپس رسولان را فرستاد كه بندگان را بايمان بـخدا دعوت كنند، پس برخى را خداوند (بدين وسيله ) هدايت و راهنمايى فرمود، و برخى را هدايت نفرمود.



شــرح :
در قـسـمـت اول حـديث جواب و سؤ ال واضح است ، ولى در قسمت دوم بنا بر اينكه ((جمله : قلت له : فيكون الرجل كافرا...)) جمله استفهاميه باشد نه خبريه چنانچه ظاهر همانست ، امـام (عـليـه السـلام ) جـواب سـريع به پرسش راوى نداده است بلكه بجاى آن يك قاعده كـلى بـيـان فـرمـوده اسـت . مـجـلسـى (ره ) پـس از احـتـمـالاتـى كـه در قـسـمـت اول و دوم حـديـث داده اسـت در قـسـمـت دوم آن چـنـيـن گـويـد: ظـاهـر ايـنـسـت كـه كـلام سـائل اسـتـفـهـام (و پـرسـش ) بـاشـد، و حـاصـل جواب (و پاسخ ) اينست كه خداى تعالى بـنـدگـان را بـر فـطـرتـى آفريده كه قابل پذيرش ايمان است ، و بوسيله فرستادن رسـولان و بـرپاداشتن حجت هاى خود بر همه آنها حجت را تمام كرده ، پس هيچ كس در قيامت حجتى بر خدا ندارد، و احدى از آنها مجبور بر كفر نيست نه از نظر آفرينش و نه از نظر كـوتـاهـى كـردن در هـدايـت و راهـنـمـائى بـرپـاداشـتـن حـجـت ، ليـكـن بـرخـى مـشـمـول لطـف خاص پروردگار شدند و همان باعث تاءييد آنها در ايمانشان شد، و برخى بـواسـطـه سـوء اخـتـيـار خـودشـان سـزاوار لطـف خـاص او نـشـدنـد و كـافر شدند در عين حال مجبور به كفر هم نبودند و همين معناى ((امر بين امرين )) است كه بارها گفته ايم .
و مـحـتمل است كه مقصود از فرمايش آنحضرت ((فمنهم من هدى الله ...)) اين باد كه برخى از ايـن هـدايـت عـامـه بـهـره مـند شدند و برخى بهره مند نشده اند و اين معنى بمسلك متكلمين موافق تر است ، و معناى اول با اخبار ديگر سازگارتر است ، و اللّه علم بحقيقة الاسرار.
*باب آنانكه ايمان عاريه دارند*
بَابُ الْمُعَارِينَ
1- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ مـُحـَمَّدِ بـْنِ مـُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ خَلْقاً لِلْإِيمَانِ لَا زَوَالَ لَهُ وَ خـَلَقَ خـَلْقـاً لِلْكـُفـْرِ لَا زَوَالَ لَهُ وَ خـَلَقَ خَلْقاً بَيْنَ ذَلِكَ وَ اسْتَوْدَعَ بَعْضَهُمُ الْإِيـمـَانَ فـَإِنْ يـَشـَأْ أَنْ يـُتِمَّهُ لَهُمْ أَتَمَّهُ وَ إِنْ يَشَأْ أَنْ يَسْلُبَهُمْ إِيَّاهُ سَلَبَهُمْ وَ كَانَ فُلَانٌ مِنْهُمْ مُعَاراً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 145 رواية : 1
ترجمه :
1ـ مـحـمـد بن مسلم از يكى از دو امام باقر و يا امام صادق عليه السلام حديث كند و گويد: شـنيدم كه مى فرمود: همانا خداى عزوجل خلقى را براى ايمان ثابت آفريده كه ايمانشان زوال نـدارد، و خـلقـى را بـراى كـفـر آفـريـده كـه كـفـرشـان زوال نـدارد، و خـلقى را ميانه اين دو آفريده ، و برخى از ايشان ايمان را به عاريت داده ، كه اگر بخواهد براى آنها به پايان رساند مى رساند، و اگر بخواهد از ايشان بگيرد مى گيرد، و فلان كس از آنها بود كه ايمانش عاريت بود.



شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: گفته شده است : ((لام )) در ((للايمان )) لام عاقبت است يعنى خلقى آفـريـده كـه سـرانـجـام و عـاقـبـت آنـهـا در عـلم ازلى ايـمـان اسـت و زوال در ايـمانشان نيست و آنها پيمبران و اوصياء آنها و پيروانشان از مؤ منين بوده اند كه در ايـمـان ثـابـت و پـابـرجـا بـوده اند، و خلقى آفريده كه عاقبت و سرانجام آنها در علم ازلى خـداى عـزوجل كفر بوده و دسته اى هم در اين ميان آفريده كه در علم ازلى او در زمره مستضعفين (و ناتوانان ) بوده اند... تا آنكه گويد:
و ظـاهـر ايـن اسـت كـه مـقـصود از فلان كس ابوالخطاب (محمد بن مقلاص كه حضرت صاق (عـليـه السـلام ) او را بـه واسـطـه غـلوش لعـن فـرمـود) و احـتـمـال داده اسـت كـه مـقـصـود ابن عباس يا ديگران باشند. و در آخر گويد: لكن در اخبار بعدى بياييد كه امام (عليه السلام ) تصريح بنام ابوالخطاب فرموده است ، و فيض (ره ) نيز همين معنا را اختيار كرده است .2- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ وَ الْقـَاسـِمِ بـْنِ مـُحـَمَّدٍ الْجَوْهَرِيِّ عَنْ كُلَيْبِ بْنِ مُعَاوِيَةَ الْأَسَدِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ الْعـَبـْدَ يـُصـْبـِحُ مُؤْمِناً وَ يُمْسِيَ كَافِراً وَ يُصْبِحُ كَافِراً وَ يُمْسِيَ مُؤْمِناً وَ قَوْمٌ يُعَارُونَ الْإِيمَانَ ثُمَّ يُسْلَبُونَهُ وَ يُسَمَّوْنَ الْمُعَارِينَ ثُمَّ قَالَ فُلَانٌ مِنْهُمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 146 رواية : 2
ترجمه :
2ـ حضرت صادق عليه السلام فرمود: همانا بنده بامداد كند در حالى كه مؤ من است و شام كـنـد در حالى كه كافر است ، و (بالعكس گاهى شود كه ) صبح كند كافر و شام كند مؤ مـن ، (و در ايـن مـيـان ) مـردمى هستند كه ايمانشان عاريت است و سپس از آنها گرفته شود و آنها را معارين (يعنى عاريت داده شدگان ) نامند، سپس فرمود: فلانى از آنها است .


3- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِيِّ وَ غَيْرِهِ عَنْ عِيسَى شَلَقَانَ قَالَ كُنْتُ قَاعِداً فَمَرَّ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى ع وَ مَعَهُ بَهْمَةٌ قَالَ قُلْتُ يَا غُلَامُ مَا تَرَى مَا يَصْنَعُ أَبُوكَ يَأْمُرُنَا بِالشَّيْءِ ثُمَّ يَنْهَانَا عَنْهُ أَمَرَنَا أَنْ نَتَوَلَّى أَبَا الْخَطَّابِ ثُمَّ أَمَرَنَا أَنْ نَلْعَنَهُ وَ نَتَبَرَّأَ مِنْهُ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع وَ هُوَ غُلَامٌ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ خَلْقاً لِلْإِيمَانِ لَا زَوَالَ لَهُ وَ خـَلَقَ خـَلْقـاً لِلْكـُفـْرِ لَا زَوَالَ لَهُ وَ خـَلَقَ خـَلْقـاً بـَيـْنَ ذَلِكَ أَعـَارَهُ الْإِيـمـَانَ يُسَمَّوْنَ الْمُعَارِينَ إِذَا شَاءَ سَلَبَهُمْ وَ كَانَ أَبُو الْخَطَّابِ مِمَّنْ أُعِيرَ الْإِيمَانَ قَالَ فَدَخَلْتُ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فَأَخْبَرْتُهُ مَا قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ ع وَ مَا قَالَ لِي فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّهُ نَبْعَةُ نُبُوَّةٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 146رواية : 3
ترجمه :
3ـ عيسى شلقان گويد: (روزى ) نشسته بودم و حضرت موسى بن جعفر عليه السلام (كه در آنزمان كودكى بود بر من ) گذر كرد و بره اى با او بود، گويد: من عرض كردم : اى پسر من مى بينى پدر شما چه مى كند؟ ما را به چيزى فرمان دهد سپس از همان چيز نهى (و جلوگيرى ) كند، بما دستور داده كه ابوالخطاب را دوست بداريم سپس دستور داد كه او را لعن كنيم و از او بيزازى جوئيم ؟ پس آن حضرت عليه السلام در حالى كه پسر بچه اى بـود فـرمـود: هـمـانـا خـداونـد خـلقـى را بـراى ايـمـان آفـريـد كـه (آن ايـمـان ) زوال نـدارد، و خـلقـى را آفـريـد بـراى كـفـر كـه زوال نـدارد، و در ايـن مـيـان هـم خـلقـى آفـريد و ايمان را به عاريت به آنها داد و اينها را مـعـاريـن نـامـنـد، كه هرگاه (خداوند) بخواهد ايمان را از ايشان برگيرد و ابوالخطاب از كـسـانـى اسـت كـه ايـمـان را بـه عاريت بدو داده بودند. گويد: پس از آن من خدمت حضرت صادق عليه السلام شرفياب شدم و آنچه (بفرزندش ) ابوالحسن (موسى ) گفته بودم و پـاسـخـى كـه بـمـن داده بـود هـمـه را بـعرض امام صادق عليه السلام رساندم ، حضرت فرمود: اين كلام از جوشش نبوت است (يعنى از سرچشمه نبوت جوشيده است . از فيض (ره ).



شــرح :
ابولخطاب محمد بن مثلاص اسدى كوفى است كه در آغاز كارش از اصحاب حضرت صادق (عـليـه السـلام ) و از بـزرگـان آنـها بود سپس برگشت و مذاهب باطلى اختراع كرد و امام صـاق (عـليـه السـلام ) او را لعـن كرد و از او بيزارى جست ، و روايات بسيارى در مذمت او رسـيده كه دلالت بر كفر و لعنتش كند، و گويند كه درباره حضرت صادق عليه السلام غـلو كـرد تا بدانجا كه آن حضرت را خدا ميخواهد و خود را از طرف آن حضرت پيغمبر بر اهل كوفه ميدانست .4- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مَرَّارٍ عَنْ يُونُسَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبـِي الْحـَسـَنِ ص قـَالَ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ النَّبِيِّينَ عَلَى النُّبُوَّةِ فَلَا يَكُونُونَ إِلَّا أَنْبِيَاءَ وَ خـَلَقَ الْمـُؤْمـِنِينَ عَلَى الْإِيمَانِ فَلَا يَكُونُونَ إِلَّا مُؤْمِنِينَ وَ أَعَارَ قَوْماً إِيمَاناً فَإِنْ شَاءَ تَمَّمَهُ لَهـُمْ وَ إِنْ شـَاءَ سَلَبَهُمْ إِيَّاهُ قَالَ وَ فِيهِمْ جَرَتْ فَمُسْتَقَرٌّ وَ مُسْتَوْدَعٌ وَ قَالَ لِي إِنَّ فُلَاناً كَانَ مُسْتَوْدَعاً إِيمَانُهُ فَلَمَّا كَذَبَ عَلَيْنَا سُلِبَ إِيمَانُهُ ذَلِكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 147 رواية : 4
ترجمه :
4ـ از بـرخـى از اصحاب ما حديث شده است كه حضرت ابوالحسن عليه السلام (موسى بن جـعـفـر يـا فـرزنـدش رضا عليهم السلام ) فرمود: بدرستى كه خداوند پيغمبران را به نبوت خلق فرموده و جز پيغمبر نباشند، و مؤ منين را بر ايمان آفريده و بجز مؤ من نباشد (يـعنى اينان بر نبوت و ايمانشان ثابت قدم هستند و هرگز برنمى گردند.) و مردمى را ايـمـان عـاريـت داده ، پس اگر بخواهد براى آنها بپايان رساند، و اگر بخواهد از ايشان بـاز گيرد، فرمود: و درباره ايشان جارى است (معناى آيه شريفه ) ((پس پايدار باشد و ناپايدار)) (سوره انعام آيه 98) و بمن فرمود: فلانى ايمانش عاريتى بود، و همين كه بر ما دروغ بست آن ايمان عاريه از او گرفته شد.



توضيح :
تـمـام آيه شريفه اين است كه خداوند فرمايد: ((او است كه شما را از يك تن آفريد پس مـسـتقر (پايدار) و مستودع (ناپايدار) همانا تفصيل داديم آيتها را براى گروهى كه در مى يابند)).5- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ حـَبـِيـبٍ عـَنْ إِسـْحـَاقَ بـْنِ عـَمَّارٍ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ إِنَّ اللَّهَ جَبَلَ النَّبِيِّينَ عَلَى نُبُوَّتِهِمْ فَلَا يَرْتَدُّونَ أَبَداً وَ جَبَلَ الْأَوْصِيَاءَ عَلَى وَصَايَاهُمْ فَلَا يَرْتَدُّونَ أَبَداً وَ جَبَلَ بـَعـْضَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى الْإِيمَانِ فَلَا يَرْتَدُّونَ أَبَداً وَ مِنْهُمْ مَنْ أُعِيرَ الْإِيمَانَ عَارِيَّةً فَإِذَا هُوَ دَعَا وَ أَلَحَّ فِي الدُّعَاءِ مَاتَ عَلَى الْإِيمَانِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 147 رواية : 5
ترجمه :
5ـ حـضـرت صـادق عـليـه السـلام فـرمـود: خداوند پيمبران صلى اللّه عليه و آله را بر سـرشـت نـبـوت آفـريـد پس هرگز بر نگردند و اوصياء (آنهارا) بر سرشت وصيتها (و آنـچـه بـآنـهـا سـفـارش شده ) آفريد، پس هرگز بر نگردند، و برخى از مؤ منين را بر سـرشـت ايـمـان آفـريده پس هرگز بر نگردند، و برخى از ايشان كسى است كه ايمانش عاريتى است ، پس اگر دعا كند و در دعا اصرار ورزد با ايمان بميرد.



*باب در نشانه عاريت دار ايمان*
بَابٌ فِي عَلَامَةِ الْمُعَارِ
1- عـَنـْهُ عـَنْ أَحـْمـَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ الْجُعْفِيِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ الْحَسْرَةَ وَ النَّدَامَةَ وَ الْوَيْلَ كُلَّهُ لِمَنْ لَمْ يَنْتَفِعْ بِمَا أَبْصَرَهُ وَ لَمْ يَدْرِ مَا الْأَمْرُ الَّذِي هـُوَ عـَلَيـْهِ مـُقـِيـمٌ أَ نـَفـْعٌ لَهُ أَمْ ضَرٌّ قُلْتُ لَهُ فَبِمَ يُعْرَفُ النَّاجِي مِنْ هَؤُلَاءِ جُعِلْتُ فـِدَاكَ قـَالَ مـَنْ كـَانَ فـِعـْلُهُ لِقـَوْلِهِ مـُوَافـِقـاً فَأُثْبِتَ لَهُ الشَّهَادَةُ بِالنَّجَاةِ وَ مَنْ لَمْ يَكُنْ فِعْلُهُ لِقَوْلِهِ مُوَافِقاً فَإِنَّمَا ذَلِكَ مُسْتَوْدَعٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 148 رواية : 1
ترجمه :
1ـ مـفضل جعفى گويد: حضرت صادق عليه السلام فرمود: براستى حسرت و پشيمانى و واى ، همه اينها براى آنكس ‍ است كه بآنچه بيند سود نبرد و آنچه بر آن استور است (از روش و عقيده ) نداند كه چيست و آيا برايش سود بخشد يا زيان ؟ من عرض كردم : قربانت پس از ميان مردم رستگارشان بچه چيز شناخته و رستگارى براى او ثابت شده ، و هر كه كـردارش مـوافـقـت دارد (و آنـچـه مـى گـويـد بـدان عمل كند) گواهى به نجات و رستگارى براى او ثابت شده ، و هر كه كردارش موافقت با گفتارش ندارد ايمانش عاريت است .



شــرح :
مـجـلسى (ره ) در گفتار حضرت صادق عليه السلام كه فرمود: ((همه اينها براى آن كس اسـت ...)) گـويـد: يـعـنـى بـراى آنـكـس كـه آنـچـه بـبـنـد و از عـقـايـد و احـكـام و اعـمـال و اخـلاق و آداب دانـد بر طبق آن عمل نكند. و در جمله ((فاثبت له الشهادة )) گويد: ((اثبت )) بصيغه مجهول خوانده شود، يعنى خداى تعالى و فرشتگانش و حجتهاى الهى و همه مؤ منين برستگار بودنش گواهى دهند.
*باب سهودل غفلت و فراموشى آن*
بَابُ سَهْوِ الْقَلْبِ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبـِي بـَصـِيـرٍ وَ غَيْرِهِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ الْقَلْبَ لَيَكُونُ السَّاعَةَ مِنَ اللَّيْلِ وَ النَّهـَارِ مـَا فـِيـهِ كـُفـْرٌ وَ لَا إِيـمـَانٌ كـَالثَّوْبِ الْخـَلَقِ قـَالَ ثـُمَّ قَالَ لِي أَ مَا تَجِدُ ذَلِكَ مِنْ نـَفـْسـِكَ قـَالَ ثـُمَّ تَكُونُ النُّكْتَةُ مِنَ اللَّهِ فِي الْقَلْبِ بِمَا شَاءَ مِنْ كُفْرٍ وَ إِيمَانٍ عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ مِثْلَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 148 رواية : 1
ترجمه :
1ـ ابـو بـصـير و ديگران از حضرت صادق عليه السلام حديث كنند كه فرمود: بدرستى كـه سـاعـتـى از شـب و روز بـر دل بـگـذرد كـه نـه در آن كفر است و نه ايمان ، و بمانند پـارچـه كـهـنـه اسـت ، گويد: سپس به من فرمود: آيا تو در نفس خودت چنين چيزى را درك نـكـرده اى ؟ فـرمـود: سـپـس از طـرف خـدا اسـت كـه هـر طـور بـخـواهـد نـقـطـه اى بـه دل زنـد (نـقطه ) كفر باشد يا (نقطه ) ايمان . مانند همين خبر از محمد بن اءبى عمير حديث شده است .



شــرح :
مـجـلس (ره ) گـويـد: مـقـصـود از قـلب (و دل ) در ايـنـجـا هـمان نفس ناطقه انسانى است كه مـحـل ايـمـان و كفر است و نه آن عضو (گوشتى ) صنوبرى كه در طرف چپ سينه است ، و جـهت اينكه به نفس ناطقه قلب گفته اند براى انقلاب و تغيير پيدا كردن حالات او است ، يـا براى اين است كه تعلق نفس انسانى در اول به روح حيوانى است و آن بخاطر لطيفى اسـت كـه از قـلب بـرخـيـزد. و مـقـصـود از سـاعـت (كـه فـرمـود: سـاعـتى از شب و روز بر دل بـگـذرد...) هـمـان سـاعـت غـفـلت از حـق تـعـالى و مـشـغول بودن به ما سواى اوست ، يعنى در آن ساعت به ياد هيچ يك از ايمان و كفر نيست ، يـا در حـالى اسـت كه حكم به كفرش نتوان كرد و توجه به عالم قدس و حق نيز ندارد، و در مـعـنـاى ((نـكتة )) گويد: در نهاية گفته است : نكتة يعنى اثر كمى مانند چركى روى آينه و شمشير مانند آن دو، و در قاموس گويد: ((نكت )): آنست كه با چوب يا چيز ديگرى بزمين بزنى كه آن اثرى بجا بگذارد، و ((نكتة )) بمعناى نقطه ايست و شبيه بچركى اسـت كـه در آن آئيـنـه بـاشـد. و مقصود از اينكه نكته از جانب خدا است به اعتبار توفيق و نبودن آن از جانب خدا است كه هر دوى آنها نيز اختيار كردن خوب و بد خود بنده است ...2- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيـَى عـَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع يَقُولُ يَكُونُ الْقَلْبُ مَا فِيهِ إِيمَانٌ وَ لَا كُفْرٌ شِبْهَ الْمُضْغَةِ أَ مَا يَجِدُ أَحَدُكُمْ ذَلِكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 149 رواية : 2
ترجمه :
2ـ ابـو بـصـيـر گـويـد: شـنـيـدم كـه حـضـرت بـاقـر عـليـه السـلام فـرمـود: گاهى در دل آن (هـيـچ يـك ) از ايـمـان و كفر نيست ، مانند يك قطعه گوشت ، آيا هيچ يك از شما اينرا (كه گفتم ) نيافته (و درك نكرده است ؟).

3- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنِ الْعَمْرَكِيِّ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ قُلُوبَ الْمُؤْمِنِينَ مَطْوِيَّةً مُبْهَمَةً عَلَى الْإِيمَانِ فَإِذَا أَرَادَ اسْتِنَارَةَ مَا فِيهَا نَضَحَهَا بِالْحِكْمَةِ وَ زَرَعَهَا بِالْعِلْمِ وَ زَارِعُهَا وَ الْقَيِّمُ عَلَيْهَا رَبُّ الْعَالَمِينَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 149 رواية : 3
ترجمه :
3ـ حـضـرت مـوسى بن جعفر عليه السلام فرمود: خداوند دلهاى مؤ منان را پيچيده و بسته به ايمان آفريده (يعنى مانند نامه لوله كرده و خانه بسته كه جز نويسنده نامه و صاحب خانه كسى ندادند چه در آن است ) و هنگامى كه بخواهد آنچه در آن است بدرخشد به باران حـكـمـت آبـيـاريش كند، و بذر علم در آن بكارد، و زارع و سرپرست آن پروردگار جهانيان است .



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ايـن كـه حـضـرت تـعـبـيـر بـه پـيـچـيـدگـى و بـسـتـگـى دل فـرمـود اشـاره بـسهو و غفلت دل است و از اين روى (كلينى (ره )از حديث را در اين باب آورده اسـت ، و گـفـتـه شـده : كه چوه خلقت دنبال علم است و باريتعالى پيش از آفرينش هر چـيـزى عـلم بـآن دارد چـنـانچه پس از آفرينش آن علم بآن دارد و قلب مؤ من باختيار خود او بايمان متصف گردد، پس اين تعبير درست است كه خداوند آن را باين وصف آفريده و جبرى لازم نيايد.
و گـويا مقصود از حكمت (در حديث ) آن اضافاتى است كه از طرف پروردگار عالم شود، و مـقـصـود از عـلم چـيـزى اسـت كـه انسان با انديشه و تدبر بدست آورد و از كتاب و سنت بـرگـيـرد، پـس امـام (عـليـه السـلام ) بـاين كلام اشاره فرموده كه با تدبر و انديشه بتنهائى بدون اضافات سبحانى است به باران ، و چنانچه تخم افشاندن در زمين بدون باران ثمر ندهد و سبز نشود، كوشش بنده بدون افاضه پروردگار بى نتيجه ماند.4- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبـِي بـَصـِيـرٍ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ إِنَّ الْقـَلْبَ لَيـَتَرَجَّجُ فِيمَا بَيْنَ الصَّدْرِ وَ الْحَنْجَرَةِ حَتَّى يُعْقَدَ عَلَى الْإِيمَانِ فَإِذَا عُقِدَ عَلَى الْإِيمَانِ قَرَّ وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ يُؤْمِنْ بِاللّ هِ يَهْدِ قَلْبَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 150 رواية : 4
ترجمه :
4ـ حضرت صادق عليه السلام فرمود: دل ميان سينه و گلو گاه لرزان است تا به ايمان بـسـتـه شـود، و چـون بـه ايـمـان بـسـتـه شـد قـرار گـيـرد، و ايـن اسـت گـفـتـار خـداى عزوجل : ((و آنكه ايمان بخدا آرد دلش راه يابد و آرام گردد)) (سوره تغابن آيه 11)


5- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِي جَمِيلَةَ عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ الْقَلْبَ لَيَتَجَلْجَلُ فِي الْجَوْفِ يَطْلُبُ الْحَقَّ فَإِذَا أَصـَابـَهُ اطـْمـَأَنَّ وَ قَرَّ ثُمَّ تَلَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع هَذِهِ الْآيَةَ فَمَنْ يُرِدِ اللّ هُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْل امِ إِلَى قَوْلِهِ كَأَنَّم ا يَصَّعَّدُ فِي السَّم اءِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 150 رواية : 5
ترجمه :
5ـ و نـيـز حـلبـى از آن حـضـرت حـديـث كـنـد كـه فـرمـود: بـراسـتـى دل در درون انسان مضطرب و لرزان است و حق را جستجو كند، و چون بدان رسد آرامشى پيدا كند و قرار گيرد، سپس اين آيه را تلاوت فرمود: ((آنكس را كه خداوند بخواهد رهنمائيش كـنـد سـيـنـه اش را بـراى (پـذيرفتن ) اسلام بگشايد تا آنجا كه مى فرمايد: ((چنانكه گويى به آسمان بالا رود)) (سوره انعام آيه 125).



شــرح :
تمام آيه اين است كه ((و آنكسى را كه خواهد گمراه سازد سينه اش را تنگ و گرفته كند چـنـانـچـه گـوئى بـه آسـمان بالا رود)) و در اين تشبيه كه خداوند فرموده است وجوهى گـفـتـه انـد: يـكـى اينكه معناى آن اين است كه چون او را به اسلام دعوت كنند پذيرش آن بـراى او مـانـنـد ايـن اسـت كه او را به بالا رفتن به آسمان تكليف كرده اند، ديگر اينكه مـانـنـد ايـن اسـت كـه قـلبـش را بـه آسـمـان كـشـنـد بـه خـاطـر ايـنكه دست كشيدن از روش باطل و مذهب خودش براى او بسيار سخت و دشوار است .6- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ أَبِي الْمَغْرَاءِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ إِنَّ الْقَلْبَ يَكُونُ فِي السَّاعَةِ مِنَ اللَّيْلِ وَ النَّهَارِ لَيـْسَ فـِيهِ إِيمَانٌ وَ لَا كُفْرٌ أَ مَا تَجِدُ ذَلِكَ ثُمَّ تَكُونُ بَعْدَ ذَلِكَ نُكْتَةٌ مِنَ اللَّهِ فِي قَلْبِ عَبْدِهِ بِمَا شَاءَ إِنْ شَاءَ بِإِيمَانٍ وَ إِنْ شَاءَ بِكُفْرٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 151 رواية : 6
ترجمه :
6ـ ابـو بـصير گويد: شنيدم از حضرت صادق عليه السلام كه مى فرمود: در ساعتى از شـب و روز كـه در دل نـه ايـمـان بـاشـد و نه كفر، آيا تو چنين نيافته اى ؟ كه پس از آن (سـاعـت ) نـكـتـه اى از جـانـب خـداونـد بـه هـرچـه خـواهـد در دل بنده اش افتد، اگر خواهد كه ايمان و اگر خواهد به كفر.



توضيح :
اين حديث همانند حديث اول است كه با شرحش گذشت .7- عـِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عـَبـْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ يُونُسَ بْنِ ظَبْيَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ خـَلَقَ قـُلُوبَ الْمـُؤْمـِنـِيـنَ مُبْهَمَةً عَلَى الْإِيمَانِ فَإِذَا أَرَادَ اسْتِنَارَةَ مَا فِيهَا فَتَحَهَا بِالْحِكْمَةِ وَ زَرَعَهَا بِالْعِلْمِ وَ زَارِعُهَا وَ الْقَيِّمُ عَلَيْهَا رَبُّ الْعَالَمِينَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 151 رواية : 7
ترجمه :
7ـ و نيز يونس بن ظبيان از آنحضرت عليه السلام حديث كند كه فرمود: خداوند دلهاى مؤ مـنـيـن را سـربسته به ايمان آفريده ، و چون خواهد آنچه در آنها است بدرخشد آنها را به حكمت بگشايد و تخم علم در آنها كشت كند،
و زارع و سرپرست آنها پروردگار جهانيان است .



توضيح :
اين حديث نيز مانند حديث سوم است كه با شرحش گذشت .
*بـاب در تـيـرگـى دل مـنـافـق گـرچـه زبـان آور و سـخـنـور بـاشـد و روشـنـى دل مـؤ مـن گـرچـه كـوتـه زبـان بـاشـد و نـتـوانـد آنـچـه در دل دارد بزبان آورد*
بـَابٌ فـِي ظـُلْمـَةِ قَلْبِ الْمُنَافِقِ وَ إِنْ أُعْطِيَ اللِّسَانَ وَ نُورِ قَلْبِ الْمُؤْمِنِ وَ إِنْ قَصَرَ بِهِ لِسَانُهُ
1- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ عَمْرٍو عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ قَالَ لَنَا ذَاتَ يَوْمٍ تَجِدُ الرَّجُلَ لَا يُخْطِئُ بِلَامٍ وَ لَا وَاوٍ خَطِيباً مـِصـْقـَعـاً وَ لَقـَلْبُهُ أَشَدُّ ظُلْمَةً مِنَ اللَّيْلِ الْمُظْلِمِ وَ تَجِدُ الرَّجُلَ لَا يَسْتَطِيعُ يُعَبِّرُ عَمَّا فِي قَلْبِهِ بِلِسَانِهِ وَ قَلْبُهُ يَزْهَرُ كَمَا يَزْهَرُ الْمِصْبَاحُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 151 رواية : 1
ترجمه :
1ـ عمرو گويد روزى حضرت صادق عليه السلام بما فرمود: (گاهى ) مردى را مى بينيد كه در سخنورى در يك لام يا واوى خطا نكند، خطيب (و سخنورى ) است و زبردست و شيوا و هـمانا دلش از شب تاريك و ظلمانى تاريكتر و سياهتر است ، و (گاهى ) مردى را بينى كه نتواند آنچه در دل دارد به زبان آورد، اما دلش مانند چراغ نورافشانى كند.


2- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ أَحـْمـَدَ بـْنِ مـُحـَمَّدِ بـْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنِ الْمُفَضَّلِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ إِنَّ الْقُلُوبَ أَرْبَعَةٌ قَلْبٌ فِيهِ نِفَاقٌ وَ إِيمَانٌ وَ قـَلْبٌ مـَنـْكـُوسٌ وَ قـَلْبٌ مـَطـْبـُوعٌ وَ قـَلْبٌ أَزْهـَرُ أَجْرَدُ فَقُلْتُ مَا الْأَزْهَرُ قَالَ فِيهِ كَهَيْئَةِ السِّرَاجِ فـَأَمَّا الْمـَطْبُوعُ فَقَلْبُ الْمُنَافِقِ وَ أَمَّا الْأَزْهَرُ فَقَلْبُ الْمُؤْمِنِ إِنْ أَعْطَاهُ شَكَرَ وَ إِنِ ابـْتـَلَاهُ صـَبـَرَ وَ أَمَّا الْمـَنـْكـُوسُ فَقَلْبُ الْمُشْرِكِ ثُمَّ قَرَأَ هَذِهِ الْآيَةَ أَ فَمَنْ يَمْشِي مُكِبًّا عَلى وَجْهِهِ أَهْدى أَمَّنْ يَمْشِي سَوِيًّا عَلى صِر اطٍ مُسْتَقِيمٍ فَأَمَّا الْقَلْبُ الَّذِي فِيهِ إِيمَانٌ وَ نـِفـَاقٌ فـَهُمْ قَوْمٌ كَانُوا بِالطَّائِفِ فَإِنْ أَدْرَكَ أَحَدَهُمْ أَجَلُهُ عَلَى نِفَاقِهِ هَلَكَ وَ إِنْ أَدْرَكَهُ عَلَى إِيمَانِهِ نَجَا
اصول كافى جلد 4 صفحه : 152 رواية : 2
ترجمه :
2ـ سعد از امام باقر عليه السلام حديث كند كه فرمود: همانا دلها چهار (گونه ) اند: دلى كه در آن نفاق و ايمان است ، و دلى كه وارونه است ، و دلى كه مهر خورده است (و از چرك و زنـگ روى آن پـوشـيـده شـده اسـت )، و دل كـه تـابـنـاك و پاكيزه است ، من عرض كردم : تـابـنـاك كـدام اسـت ؟ فـرمـوده : آنـكـه چـون چـراغـى در آن اسـت ، و امـا دل مـهـر خـورده آن دل مـنـافـق اسـت ، و امـام دل تـابـنـاك آن دل مـؤ من است ، كه اگر خدا به او بدهد شكر كند، و اگر گرفتارش كند صبر كند، و اما وارونـه آن دل مـشـرك اسـت ، سـپـس ايـن آيـه را خواند: ((آيا آن كس كه نگونسار بر روى خـويـش راه رود رهـنـمـون تر است يا آنكس كه ميرود استوار بر راهى راست ؟)) (سوره ملك آيـه 22) و امـا آن دلى كـه در آن ايـمـان و نـفـاق (هـر دو) هـسـت (دل ) آن مردمى است كه در شهر طائف بودند (و گاهى مؤ من و گاهى منافق بودند) پس هر كـدام در حـال نـفـاق مـرگـش ‍ فـرا مـى رسـد (از لحـاظ ايـمـان ) هـلاك بـود، و اگـر در حال ايمان اجلش مى رسد رستگار بود.



توضيح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ذكـر مـردمـان طـائف از بـاب تـمـثـيـل اسـت و مـقـصـود هـمـه آن مـردمـى بـاشـنـد كـه شـك دارنـد (و در حال شك و ترديد روزگارشان را بسر برند).3- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ الْقُلُوبُ ثَلَاثَةٌ قَلْبٌ مَنْكُوسٌ لَا يَعِي شَيْئاً مِنَ الْخَيْرِ وَ هُوَ قَلْبُ الْكَافِرِ وَ قـَلْبٌ فـِيـهِ نـُكـْتـَةٌ سَوْدَاءُ فَالْخَيْرُ وَ الشَّرُّ فِيهِ يَعْتَلِجَانِ فَأَيُّهُمَا كَانَتْ مِنْهُ غَلَبَ عـَلَيـْهِ وَ قـَلْبٌ مـَفـْتـُوحٌ فـِيـهِ مَصَابِيحُ تَزْهَرُ وَ لَا يُطْفَأُ نُورُهُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ هُوَ قَلْبُ الْمُؤْمِنِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 152 رواية : 3
ترجمه :
3ـ ابو حمزه ثمالى از حضرت باقر عليه السلام حديث كند كه فرمود: دلها سه (گونه )انـد: دل وارونـه كـه هـيـچ خـيـرى و خـوبـى در آن جـا نـكـنـد و آن دل كافر است ، و دلى كه در آن نقطه سياهى است ، و خوبى و بدى در آن با هم در كشمكش ‍ بـاشـد، پس هر كدام از آن دل باشد بر آن ديگرى چيره گردد، و دلى است باز و گشاده كـه در آن چـراغـهـائى اسـت تـابـنـاك ، و نـورش تـا روز رسـتـاخـيـز خـامـوش نگردد و آن دل مؤ مناست .



توضيح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ايـنكه در اين حديث فرمود: ((دلها سه گونه اند)) منافاتى با حـديـث گـذشـتـه كـه فـرمـود: ((دلهـا بـر چـهار گونه اند)) ندارد، زيرا فرمايشش كه فرمود: و دلى كه در آن نقطه تاريك است شامل دو قسم گردد يكى دلى كه در آن ايمان و نـفـاق است ، و ديگر دل منافق ، و اينكه فرمود: ((تا روز رستاخيز نورش خاموش نگردد، اشاره باينست كه دلى كه بنور ايمان و معارف روشن شد پس از جدا شدن از بدن نيز در عالم برزخ و پس از آن روشن است ، و آن نور هرگز از او گرفته نشود.
*باب در تغييرات حالات دل*
بَابٌ فِي تَنَقُّلِ أَحْوَالِ الْقَلْبِ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عـَنْ أَحـْمـَدَ بـْنِ مـُحـَمَّدٍ جـَمـِيـعـاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ النُّعْمَانِ الْأَحْوَلِ عَنْ سَلَّامِ بْنِ الْمُسْتَنِيرِ قَالَ كُنْتُ عِنْدَ أَبِي جَعْفَرٍ ع فَدَخَلَ عَلَيْهِ حُمْرَانُ بْنُ أَعْيَنَ وَ سَأَلَهُ عَنْ أَشْيَاءَ فَلَمَّا هَمَّ حُمْرَانُ بِالْقِيَامِ قَالَ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع أُخْبِرُكَ أَطَالَ اللَّهُ بَقَاءَكَ لَنَا وَ أَمْتَعَنَا بِكَ أَنَّا نـَأْتـِيـكَ فـَمـَا نـَخـْرُجُ مـِنْ عِنْدِكَ حَتَّى تَرِقَّ قُلُوبُنَا وَ تَسْلُوَ أَنْفُسُنَا عَنِ الدُّنْيَا وَ يَهُونَ عَلَيْنَا مَا فِي أَيْدِي النَّاسِ مِنْ هَذِهِ الْأَمْوَالِ ثُمَّ نَخْرُجُ مِنْ عِنْدِكَ فَإِذَا صِرْنَا مَعَ النَّاسِ وَ التُّجَّارِ أَحـْبـَبـْنَا الدُّنْيَا قَالَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِنَّمَا هِيَ الْقُلُوبُ مَرَّةً تَصْعُبُ وَ مَرَّةً تـَسـْهـُلُ ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع أَمَا إِنَّ أَصْحَابَ مُحَمَّدٍ ص قَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ نَخَافُ عَلَيْنَا النِّفـَاقَ قَالَ فَقَالَ وَ لِمَ تَخَافُونَ ذَلِكَ قَالُوا إِذَا كُنَّا عِنْدَكَ فَذَكَّرْتَنَا وَ رَغَّبْتَنَا وَجِلْنَا وَ نـَسـِيـنـَا الدُّنـْيـَا وَ زَهـِدْنَا حَتَّى كَأَنَّا نُعَايِنُ الْآخِرَةَ وَ الْجَنَّةَ وَ النَّارَ وَ نَحْنُ عِنْدَكَ فَإِذَا خـَرَجـْنـَا مـِنْ عـِنْدِكَ وَ دَخَلْنَا هَذِهِ الْبُيُوتَ وَ شَمِمْنَا الْأَوْلَادَ وَ رَأَيْنَا الْعِيَالَ وَ الْأَهْلَ يَكَادُ أَنْ نـُحـَوَّلَ عـَنِ الْحـَالِ الَّتـِي كـُنَّا عـَلَيـْهـَا عِنْدَكَ وَ حَتَّى كَأَنَّا لَمْ نَكُنْ عَلَى شَيْءٍ أَ فَتَخَافُ عـَلَيـْنـَا أَنْ يـَكـُونَ ذَلِكَ نـِفـَاقـاً فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ ص كَلَّا إِنَّ هَذِهِ خُطُوَاتُ الشَّيْطَانِ فـَيـُرَغِّبـُكـُمْ فِي الدُّنْيَا وَ اللَّهِ لَوْ تَدُومُونَ عَلَى الْحَالَةِ الَّتِي وَصَفْتُمْ أَنْفُسَكُمْ بِهَا لَصـَافـَحـَتـْكـُمُ الْمـَلَائِكَةُ وَ مَشَيْتُمْ عَلَى الْمَاءِ وَ لَوْ لَا أَنَّكُمْ تُذْنِبُونَ فَتَسْتَغْفِرُونَ اللَّهَ لَخـَلَقَ اللَّهُ خَلْقاً حَتَّى يُذْنِبُوا ثُمَّ يَسْتَغْفِرُوا اللَّهَ فَيَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ إِنَّ الْمُؤْمِنَ مُفَتَّنٌ تَوَّابٌ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ اللّ هَ يُحِبُّ التَّوّ ابِينَ وَ يُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ وَ قَالَ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 153 رواية : 1
ترجمه :
1ـ سـلام بـن مستنير گويد: من در خدمت حضرت باقر عليه السلام بودم كه حمران بن اعين (يـكـى از اصـحـاب آنـحضرت ) وارد شد، و از چيزهائى از آنحضرت پرسيد، پس همين كه خـواست برخيزيد بامام باقر عرض كرد: من شما را آگاه كنم خداوند عمر شما را دراز كند و ما را بوجود شما بهره مند سازد كه ما خدمت شما ميرسيم و از نزد شما بيرون نميريم تا ايـنـكه (در نتيجه ) دلهاى ما نرم شود، و جانهاى ما از (نداشتن ) اين دنيا تسلى يابد، و آن چـه از ايـن امـوال و دارائى كه در دست مردم است بر ما خوار و پست شود، سپس از نزد شما بـيـرون رويـم و هـمـيـنـكـه (دوبـاره ) پـيش مردم و تجار رويم دنيا را دوست بداريم ؟ (اين چـگونه است ؟) گويد آنحضرت عليه السلام فرمود: همانا اين ها دلهاست كه گاهى سخت شود، و گاهى هموار و آسان .
سـپـس فـرمـود: هـر آيـنـه يـاران مـحـمـد (ص ) عـرض كـردنـد: يـا رسول خداما بر نفاق از خودمان ترسناكيم ؟ فرمود: چرا از آن مى ترسيد؟ عرض كردند: هـنـگـامـيـكـه كـه نـزد شـمـا هستيم و شما ما را متذكر كنيد و بآخرت تشويق كنيد، از خدا مى ترسيم و دنيا را (يكسره ) فراموش كنيم و در آن بى رغبت شويم تا آنجا كه گويا آخرت را بـچـشـم خـود بـبـيـنـيـم و بـهـشـت و دوزخ را (بـنـگـريـم ) و چـون از خدمت شما برويم و داخل اين خانه ها گرديم ، و بوى فرزندان را بشنويم و زنان و خاندان را بنگريم از آن حالى كه نزد شما داشتيم برگرديم بحدى كه گويا ما هيچ نداشته ايم (و شما را نديده و خدمت شما نبوده ايم و آن حالى قبلى را نداشته ايم ) آيا شما از اين كه اين تغيير حالت نفاق باشد بر ما ميترسيد؟ رسول خدا (ص ) بآن ها فرمود: هرگز (اين نفاق نيست )، اينها وسـوسـه هـاى شـيـطـانيست كه شما را بدنبال تشويق كند، بخدا سوگند اگر شما مهمان حـالى كـه بآن خودتان را توصيف كرديد مى مانديد هر آينه فرشتگان دست در دست شما مـى گـذاردنـد (و بـدون وسيله ) روى آب راه مى رفتند، و اگر نبود كه شما گناه مى كنيد سـپـس از خـدا آمـرزش (آن گـناه را) خواهيد هر آينه خداوند خلقى مى آفريد تا گناه كنند و سـپـس از خـدا آمـرزش خـواهـنـد و خـداوند آنها رابيامرزد، و براستى مؤ من در گناه افتد (يا بـامـتـحـان در گـنـاه گـرفـتـار شـود) و بـسـيـار تـوبـه كـند، آيا نشنيده اى گفتار خداى عزوجل را (كه فرمايد:) ((همانا خداوند دوست دارد توبه كنندگان را و دوست دارد پاكيزه جويان را)) (سوره بقره آيه 222) و (نيز) فرمايد: ((و آمرزش خواهيد پروردگار خويش سپس باز گشت كنيد بسوى او)) (سوره هود آيه 90).



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ايـن كـه حـضرت فرمود: دلها گاهى سخت باشد...)) يعنى از رو آوردن بعالم قدس و بيكسو نهادن دنيا ((و گاهى هموار...)) يعنى نرم باشد و پيروى از عـقـل كـنـد و شـهوات را بآسانى ترك كند، و جهتش اينست كه روش ‍ خداوند تعالى درباره انـسـان ايـنـست كه او واسطه ميان فرشتگان و شياطين باشد، پس فرشتگان ثابت در مقام قدسند، و شياطين مستغرق در شرور و خطاها و خوانندگان بگناهان و زشتيها هستند و همچنين بـهائم در وضعى هستند كه ميل بشهوات و رغبت بسوى لذات دارند، و انسان در ميان اين هر دو قـرار گـرفـتـه و از هر دو نشانه تركيب يافته ، زيرا روحش ‍ از عالم قدس و تنش از حـيـوانـات گـرفـتـه شـده ... تـا آنـجـا كـه گـويـد: رسـول خـدا (ص ) اشـاره فـرمـود: بـا ايـنـكـه حـالت اول شـمـا (يـعـنـى اصـحـاب و پـيـروانـش ) حـالت شـريـفـى اسـت و ادامـه آن بـاعث تشبيه بـفـرشـتـگـان و رسيدن بمقامات عاليه شود، و اما حالت دوم كه آلودگى بگناهان و طلب آمـرزش پـس از آن بـاشـد خالى از حكمت الهى نيست بگفتارش كه فرمود: ((بخدا سوگند اگـر ادامـه دهـيـد...)) زيـرا مانع از ظهور اين آثار (يعنى مصافحه فرشتگان و راه رفتن بـر روى آب ) كـدورتـهـاى جـسـمـانـى و عـلقـه هـاى بـشـرى و وسـوسـه هـاى شيطانى و مـيـل بـزيـورهـاى دنيائى است ، و چون اينها زائل گرديد و اين موانع از بنده دور شد نور صـرف و روح خـالص گـردد، بـصـفـات فرشتگان متصف شود، و يكسره بروحانيون ملحق گـردد و بـا آنـان بـاشـد و مـانـند آنها بر روى آب راه رود، و اگر توضيح اين مطلب را خواهى گوئيم : براى روح انسانى در سير بسوى خدا منزلهائى است : 1ـ عالم محسوسات 2ـ عـالم تـخـيـلات 3ـ عـالم مـوهـومـات 4ـ مـعـقـولات ، و در ايـن مـنـزل اسـت كـه از سـايـر حـيـوانـات جـدا شـود، و در اين عالم چيزها بيند كه از عالم حس و خيال و وهم خارج است ، و در آنجا جان اشياء و حقائق آنها را ببيند، و براى آن عرض عريض و زمينه پهناورى است كه آغازش عالم انسان و سرانجامش عالم فرشتگان بلكه برتر از آن اسـت و اواسـت مـعـراج انـسـان چـنـاچـه آن سـه مـنـزل پـسـت تـريـن منازل واسفل سافلين است تا آنجا كه گويد: و از اينجا دانسته شود كه صدور كرامات از اولياء مورد انكار نيست .
و در جمله : ((و لو لا انكم تذنبون )) فرمايد: اين گفتار دلالت كند بر اينكه در اين نوع از خـلقـت مـصلحت بزرگى است زيرا صفت غفاريت و رحمت و لطف او آشكار شود، بلكه ظاهر اينست كه همين گناه و آمرزش خواهى سبب بلندى درجات و ازدياد كمالاتشان گردد....
*باب الوسوسه و حديث النفس*
بَابُ الْوَسْوَسَةِ وَ حَدِيثِ النَّفْسِ
1- الْحـُسـَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حُمْرَانَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْوَسْوَسَةِ وَ إِنْ كَثُرَتْ فَقَالَ لَا شَيْءَ فِيهَا تَقُولُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 155 رواية : 1
ترجمه :
1ـ محمد بن حمران گويد: از حضرت صادق عليه السلام از وسوسه گرچه بسيار باشد پـرسيدم ؟ در پاسخ فرمود: چيزى در آن نيست . ميگوئى : لا اله الا الله . (يعنى همين كلام و تـفـكـر در آن وسـوسـه را از بـيـن مـى بـرد زيـرا مـقـصـود از وسوسه و حديث نفس همان وسوسه هاى مربوط بخدا و مكان و كيفيت اوست ).


2- عـَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ إِنَّهُ يَقَعُ فِي قَلْبِي أَمْرٌ عَظِيمٌ فَقَالَ قُلْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ قَالَ جَمِيلٌ فَكُلَّمَا وَقَعَ فِي قَلْبِي شَيْءٌ قُلْتُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ فَيَذْهَبُ عَنِّى
اصول كافى جلد 4 صفحه : 155 رواية : 2
ترجمه :
2ـ جـمـيـل بـن دراج گـويـد: بـه حـضـرت صـادق عـليـه السـلام عـرض كردم : در دلم چيز بـزرگـى آمـده ؟ فـرمـود: بـگو لا اله الا الله ، جميل گويد: هرگاه در دلم چيزى ميآيد مى گفتم : لا اله الا اللّه آن چيز از دلم بيرون مى رفت .


3- ابْنُ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ ص ‍ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ هَلَكْتُ فَقَالَ لَهُ ع أَتَاكَ الْخَبِيثُ فَقَالَ لَكَ مَنْ خَلَقَكَ فَقُلْتَ اللَّهُ فَقَالَ لَكَ اللَّهُ مَنْ خَلَقَهُ فَقَالَ إِي وَ الَّذِي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ لَكَانَ كَذَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ذَاكَ وَ اللَّهِ مـَحـْضُ الْإِيـمَانِ قَالَ ابْنُ أَبِي عُمَيْرٍ فَحَدَّثْتُ بِذَلِكَ عَبْدَ الرَّحْمَنِ بْنَ الْحَجَّاجِ فـَقـَالَ حـَدَّثَنِي أَبِي عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص إِنَّمَا عَنَى بِقَوْلِهِ هَذَا وَ اللَّهِ مَحْضُ الْإِيمَانِ خَوْفَهُ أَنْ يَكُونَ قَدْ هَلَكَ حَيْثُ عَرَضَ لَهُ ذَلِكَ فِي قَلْبِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 156 رواية : 3
ترجمه :
3ـ حـضـرت صـادق عـليـه السـلام فـرمـود: مـردى نـزد پـيـغمبر (ص ) آمده عرض كرد: اى رسـول خـدا هلاك شدم ؟ حضرت رسول (ص ) باو فرمود: آن خبيث نزد تو آمد و بتو گفت : كـى تـرا آفـريـد؟ تـو گـفتى خدا پس بتو گفت : خدا را چه كسى آفريده ؟ آن مرد عرض كـرد: آرى سـوگـند بآنكه تو را براستى (به نبوت ) برانگيخته چنين بوده است ؟ پس رسول خدا صلى اللّه عليه و آله به آن مرد فرمود: به خدا سوگند. اين محض ايمان است . ابن ابى عمير گويد: من اين حديث را براى عبدالرحمن بن حجاج گفتم ، او گفت : پدرم از امـام صـادق عـليـه السـلام بـرايـم حـديـث كـرد كـه فـرمـود: مـقـصـود رسـول خـدا صـلى اللّه عـليـه و آله از اينكه فرمود: ((به خدا اين محض ايمانست ))يعنى هـمـيـن تـرس از ايـنـكـه هـلاك شده باشد هنگامى كه اين خاطره در دلش گذشته است (محض ايـمـانـسـت ، زيـرا كـافـر از ايـن خـاطـره هـا بـلكـه از بـالاتـر از آنـهـا هـراسـى در دل ندارد).

4- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِيعاً عَنْ عَلِيِّ بـْنِ مـَهـْزِيـَارَ قـَالَ كـَتـَبَ رَجـُلٌ إِلَى أَبـِي جـَعـْفـَرٍ ع يَشْكُو إِلَيْهِ لَمَماً يَخْطُرُ عَلَى بَالِهِ فـَأَجـَابَهُ فِي بَعْضِ كَلَامِهِ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِنْ شَاءَ ثَبَّتَكَ فَلَا يَجْعَلُ لِإِبْلِيسَ عَلَيْكَ طـَرِيـقـاً قَدْ شَكَا قَوْمٌ إِلَى النَّبِيِّ ص لَمَماً يَعْرِضُ لَهُمْ لَأَنْ تَهْوِيَ بِهِمُ الرِّيحُ أَوْ يُقَطَّعُوا أَحـَبُّ إِلَيـْهـِمْ مـِنْ أَنْ يَتَكَلَّمُوا بِهِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَ تَجِدُونَ ذَلِكَ قَالُوا نَعَمْ فَقَالَ وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ إِنَّ ذَلِكَ لَصَرِيحُ الْإِيمَانِ فَإِذَا وَجَدْتُمُوهُ فَقُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 156 رواية : 4
ترجمه :
4ـ عـلى بن مهزيار گويد: مردى به حضرت جواد عليه السلام نوشت و از وسوسه هائى كه به خاطرش آيد شكايت كرد، حضرت در ضمن پاسخ نامه اش به او چنين نوشت : همانا خـداى عـزوجـل اگـر بـخواهد تو را ثابت و پا برجا كند و از براى شيطان بر تو راهى قرار ندهد، و مردمى هم به پيغمبر صلى اللّه عليه و آله شكايت بردند از خاطره هائى كه در دل آنـها افتد كه اگر باد آنها را به جاى دورى اندازد و يا قطعه قطعه شوند دوستر دارنـد از ايـنـكـه آن خـاطـره هـا را بـزبـان آرنـد؟ پـس ‍ رسـول خـدا صـلى اللّه عـليـه و آله فـرمـود: ايـن را دريافتيد؟ (كه اين خاطره ها بر شما بـسيار گران است ؟) عرض كردند: آرى ، فرمود: سوگند به آنكه جانم بدست اوست اين صريح ايمانست ، پس هر گاه آنرا يافتيد (و احساس كرديد كه اين خاطره ها به سراغتان آمده ) بگوئيد: ((آمنا باللّه و رسوله و لا حول و لا قوة الا باللّه )).


5- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ بَكْرِ بْنِ جَنَاحٍ عَنْ زَكَرِيَّا بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِي الْيَسَعِ دَاوُدَ الْأَبْزَارِيِّ عَنْ حُمْرَانَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قـَالَ إِنَّ رَجـُلًا أَتـَى رَسـُولَ اللَّهِ ص فـَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّنِي نَافَقْتُ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا نـَافـَقـْتَ وَ لَوْ نـَافـَقـْتَ مـَا أَتَيْتَنِي تُعْلِمُنِي مَا الَّذِي رَابَكَ أَظُنُّ الْعَدُوَّ الْحَاضِرَ أَتَاكَ فَقَالَ لَكَ مَنْ خَلَقَكَ فَقُلْتَ اللَّهُ خَلَقَنِي فَقَالَ لَكَ مَنْ خَلَقَ اللَّهَ قَالَ إِي وَ الَّذِي بَعَثَكَ بـِالْحـَقِّ لَكَانَ كَذَا فَقَالَ إِنَّ الشَّيْطَانَ أَتَاكُمْ مِنْ قِبَلِ الْأَعْمَالِ فَلَمْ يَقْوَ عَلَيْكُمْ فَأَتَاكُمْ مِنْ هَذَا الْوَجْهِ لِكَيْ يَسْتَزِلَّكُمْ فَإِذَا كَانَ كَذَلِكَ فَلْيَذْكُرْ أَحَدُكُمُ اللَّهَ وَحْدَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 157 رواية : 5
ترجمه :
5ـ حـضـرت بـاقـر عـليـه السـلام فـرمـود: مـردى نـزد رسـول خـدا صـلى اللّه عـليـه و آله آمـد و عـرض كـرد: اى رسول خدا من منافق شدم ، فرمود: به خدا سوگند تو منافق نشده اى ، و اگر منافق بودى نزد من نمى آمدى كه مرا به آن آگاه كنى ، چه چيز تو را به شك انداخته ؟ به گمانم آن دشـمـن حـاضـر بـه خـاطـرت آمده و به تو گفت : كى تو را آفريده ؛ تو گفتى : خدا مرا آفريده ، پس به ت گفته : كى خدا را آفريده . عرض كرد: آرى بدانكه تو را براستى فـرسـتـاده سوگند كه چنين شده ، فرمود: همانا شيطان ز راه كردارهاى شما (و جلوگيرى شـمـا از اعـمـال نـيك ) نزدتان آيد و بر شما دست نيابد پس از اين راه به سراغتان آد كه شـما را بلغزاند، و هرگاه چنين شد هر كدام شما (كه برايش چنين رخ داد) خدا را بيگانگى ياد كند (خيالات شيطانى برطرف گردد).



*باب اعتراف به گناهان و پشيمانى از آنها*
بَابُ الِاعْتِرَافِ بِالذُّنُوبِ وَ النَّدَمِ عَلَيْهَا
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَلِيٍّ الْأَحْمَسِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قـَالَ وَ اللَّهِ مـَا يـَنـْجـُو مـِنَ الذَّنـْبِ إِلَّا مـَنْ أَقـَرَّ بِهِ قَالَ وَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع كَفَى بِالنَّدَمِ تَوْبَةً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 157 رواية : 1
ترجمه :
1ـ عـلى احـمـسـى از حـضـرت بـاقر عليه السلام حديث كند كه فرمود: به خدا سوگند از گناه نجات نيابد (و رها نشود) جز كسى كه بدان اعتراف كند.
گويد: و نيز آن حضرت عليه السلام فرمود: در توبه پشيمانى كافى است .



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) در قسمت اول حديث گويد: يعنى اعتراف كند كه گناه است ، زيرا كسى (كه گـنـاهـى مـرتـكـب گـردد) انـكـار كـنـد كـه ايـن گـنـاه اسـت ، و آنـرا حلال بشمارد چنين كسى كافر است و توبه اش پذيرفته نشود. و اگر مقصود از اعتراف بـه گـنـاه تـوبـه بـاشـد پـس مـمـكـن اسـت آن را بـر نـجـات كامل يا نجات قطعى حمل كرد، زيرا بدون توبه (شخص گنهكار) در تحت اراده حق تعالى اسـت اگـر خـواهـد او را عـذاب كـنـد و اگـر خـواهـد از او در گـذرد، و مـمـكـن اسـت حمل كرد با آنچه خبر پنجم بدان دلالت كند.
و در قـسـمـت دوم گـويـد: ((كـفـى بـالنـدم تـوبـة )) ظـاهـر اين است كه مقصود پشيمانى كـامـل اسـت كه مستلزم تصميم بر ترك آن در آينده باشد و گرنه ظاهرش كه مجرد اكتفاء به پشيمانى باشد منافات با ساير اخبار دارد كه دلالت بر ترك در آينده نيز دارد.2- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ لَا وَ اللَّهِ مـَا أَرَادَ اللَّهُ تـَعـَالَى مـِنَ النَّاسِ إِلَّا خـَصـْلَتَيْنِ أَنْ يُقِرُّوا لَهُ بِالنِّعَمِ فَيَزِيدَهُمْ وَ بِالذُّنُوبِ فَيَغْفِرَهَا لَهُمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 158 رواية : 2
ترجمه :
2ـ امـام بـاقـر عـليـه السـلام فـرمـود: نـه بـه خدا سوگند! خداوند از مردم جز دو خصلت نـخـواسـتـه اسـت : (يكى ) اعتراف به نعمتهاى او تا نعمت را برايشان بيفزايد، و (ديگر) اعتراف به گناهان تا آنها را براى ايشان بيامرزد.


3- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ إِنَّ الرَّجُلَ لَيُذْنِبُ الذَّنْبَ فَيُدْخِلُهُ اللَّهُ بِهِ الْجَنَّةَ قُلْتُ يُدْخِلُهُ اللَّهُ بـِالذَّنـْبِ الْجَنَّةَ قَالَ نَعَمْ إِنَّهُ لَيُذْنِبُ فَلَا يَزَالُ مِنْهُ خَائِفاً مَاقِتاً لِنَفْسِهِ فَيَرْحَمُهُ اللَّهُ فَيُدْخِلُهُ الْجَنَّةَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 158 رواية : 3
ترجمه :
3ـ بـرخـى از اصـحاب عمروبن عثمان از حضرت صادق حديث كند كه شنيدم آن حضرت مى فـرمـود: هـمانا مرد (گاهى ) گناه كند و خدا بوسيله آن او را به بهشت برد، عرض كردم : خـداونـد به سبب گناه او را به بهشت برد؟ فرمود: آرى ، هر آينه او گناه كند و پيوسته از آن تـرسـان اسـت و بـر خود خشمناك است پس خداوند به او ترحم كند و او را به بهشت برد.



توضيح :
مجلسى (ره ) گويد: اين حديث دلالت كند بر اينكه گناهى كه باعث خضوع گردد بهتر از طاعتى است كه موجب باشد.4- مـُحـَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِنَّهُ وَ اللَّهِ مَا خَرَجَ عَبْدٌ مِنْ ذَنْبٍ بِإِصْرَارٍ وَ مَا خَرَجَ عَبْدٌ مِنْ ذَنْبٍ إِلَّا بِإِقْرَارٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 158 رواية : 4
ترجمه :
4ـ مـعاوية بن عمار گويد: شنيدم حضرت صادق عليه السلام مى فرمود: هر آينه به خدا سـوگـنـد هـيـچ بنده با اصرار (بگناه و ادامه آن ) از گناه بيرون نرود، و هيچ بنده اى از گناه بيرون نرود جز به اقرار و اعتراف (به آن ).


5- الْحـُسـَيـْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ بْنِ الْحَجَّاجِ السَّبِيعِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ وَلِيدٍ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ مَنْ أَذْنَبَ ذَنْباً فَعَلِمَ أَنَّ اللَّهَ مُطَّلِعٌ عَلَيْهِ إِنْ شَاءَ عَذَّبَهُ وَ إِنْ شَاءَ غَفَرَ لَهُ غَفَرَ لَهُ وَ إِنْ لَمْ يَسْتَغْفِرْ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 158 رواية : 5
ترجمه :
5ـ يـونـس بـن يـعـقـوب گـويد: كه شنيدم حضرت صادق عليه السلام مى فرمود: هر كه گناهى كند و بداند كه خدا بر او مطلع هست كه اگر خواهد او را عذاب كند و اگر خواهد او را بيامرزد، خداوند (بهمين آگاهيش ) او را ببيامرزد اگر چه استغفار هم نكند.


6- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي هَاشِمٍ عَنْ عَنْبَسَةَ الْعَابِدِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْعَبْدَ أَنْ يَطْلُبَ إِلَيْهِ فِي الْجُرْمِ الْعَظِيمِ وَ يُبْغِضُ الْعَبْدَ أَنْ يَسْتَخِفَّ بِالْجُرْمِ الْيَسِيرِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 159 رواية : 6
ترجمه :
6ـ حـضـرت صـادق عـليـه السـلام فـرمود: همانا خداوند دوست دارد بنده اى را كه در گناه بزرگ به او توجه كند (و از او آمرزش بخواهد) و مبغوض دارد بندهايى را كه گناه اندك را خوار شمارد و به آن بى اعتنا باشد (و در مقام توبه و تدارك آن نباشد).


7- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ سَهْلٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ رِبْعِيٍّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ص إِنَّ النَّدَمَ عَلَى الشَّرِّ يَدْعُو إِلَى تَرْكِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 159 رواية : 7
ترجمه :
حـضـرت صـادق (عـليـه السـلام ) فـرمـود: امـيـرالمـؤ مـنين (عليه السلام ) فرموده : همانا پشيمانى بر گناه و بدى ، انسانرا بدست كشيدن از آن وا مى دارد.


8- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ الدَّقَّاقِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ عَنْ زَيْدٍ الْقَتَّاتِ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ مَا مِنْ عَبْدٍ أَذْنَبَ ذَنْباً فَنَدِمَ عَلَيْهِ إِلَّا غَفَرَ اللَّهُ لَهُ قَبْلَ أَنْ يَسْتَغْفِرَ وَ مَا مِنْ عَبْدٍ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِ نِعْمَةً فَعَرَفَ أَنَّهَا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِلَّا غَفَرَ اللَّهُ لَهُ قَبْلَ أَنْ يَحْمَدَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 159 رواية : 8
ترجمه :
8ـ ابـان بـن تـغـلب گـويـد: شـنـيدم حضرت صادق عليه السلام مى فرمود: هيچ بنده اى نـيـسـت كـه گـنـاهـى كند و از آن پشيمان گردد جز اينكه پيش از آنكه طلب آمرزش كند خدا گـناهش را بيامرزد، و هيچ بنده اى نيست كه خداوند بر او نعمتى ارزانى دارد، و بداند كه آن نـعـمـت از طـرف خـدا اسـت جـز ايـنـكه خداوند پيش از آنكه او سپاسگزارى آنرا كند او را بيامرزد.



*باب پوشاندن گناهان*
بَابُ سَتْرِ الذُّنُوبِ
1- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ أَحـْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنِ الْعَبَّاسِ مَوْلَى الرِّضـَا ع قـَالَ سـَمـِعـْتـُهُ ع يـَقُولُ الْمُسْتَتِرُ بِالْحَسَنَةِ يَعْدِلُ سَبْعِينَ حَسَنَةً وَ الْمُذِيعُ بِالسَّيِّئَةِ مَخْذُولٌ وَ الْمُسْتَتِرُ بِالسَّيِّئَةِ مَغْفُورٌ لَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 160 رواية : 1
ترجمه :
1ـ عباس غلام حضرت رضا عليه السلام گويد: شنيدم آنحضرت عليه السلام مى فرمود: پـنـهـان كـنـنـده كـار نـيـك (كـردارش ) بـرابـر هـفـتـاد حـسـنـه است ، و آشكار كننده كار بد مخذول است ، و پنهان كننده كار بد آمرزيده است .



شــرح :
مـجلسى (ره ) گويد: فاش كننده گناه از نظر بى باكى نسبت بشرع مقدس و بى شرمى مخذول است و توفيق از او گرفته شود، و پنهان كننده آن از نظر شرمى كه دارد آمرزيده شـود نـه از جـهـت نـفاق و دو روئى ، و اين خبر دلالت دارد كه پنهان داشتن طاعات بهتر از آشكار نمودن آن است چون از رياء و سمعه دور است ، و برخى گفته اند:
آشـكـار كـردن آن بهتر است و برخى ميان واجبات و مستحبات فرق گذارده اند و در واجبات گـفـتـه انـد: اگر كار نيك آشكار كردنش از رياء و سمعه محفوظ باشد اظهارش بهتر است زيرا سبب تاءسى كردن ديگران باو گردد و گرنه اختفاء افضلست .2- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ صَنْدَلٍ عَنْ يَاسِرٍ عَنِ الْيَسَعِ بْنِ حَمْزَةَ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ قـَالَ رَسـُولُ اللَّهِ ص الْمـُسـْتـَتـِرُ بِالْحَسَنَةِ يَعْدِلُ سَبْعِينَ حَسَنَةً وَ الْمُذِيعُ بِالسَّيِّئَةِ مَخْذُولٌ وَ الْمُسْتَتِرُ بِهَا مَغْفُورٌ لَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 160 رواية : 2
ترجمه :
2ـ حضرت رضا عليه السلام فرمود: رسولخدا (ص ) فرموده است (و مانند حديث گذشته را روايت كرده است ).




*كسيكه آهنگ كار نيك يا كار بد كند*
بَابُ مَنْ يَهُمُّ بِالْحَسَنَةِ أَوْ السَّيِّئَةِ
1- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ حَدِيدٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَحـَدِهـِمَا ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى جَعَلَ لاِدَمَ فِي ذُرِّيَّتِهِ مَنْ هَمَّ بِحَسَنَةٍ وَ لَمْ يَعْمَلْهَا كـُتـِبـَتْ لَهُ حَسَنَةٌ وَ مَنْ هَمَّ بِحَسَنَةٍ وَ عَمِلَهَا كُتِبَتْ لَهُ بِهَا عَشْراً وَ مَنْ هَمَّ بِسَيِّئَةٍ وَ لَمْ يَعْمَلْهَا لَمْ تُكْتَبْ عَلَيْهِ سَيِّئَةٌ وَ مَنْ هَمَّ بِهَا وَ عَمِلَهَا كُتِبَتْ عَلَيْهِ سَيِّئَةٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 160 رواية : 1
ترجمه :
1ـ زراره از يكى از دو امام باقر و يا صادق عليه السلام حديث كند كه فرمود: همانا خداى تـبـارك و تـعـالى بـراى آدم در فرزندانش مقرر ساخته كه هر كه آهنگ كار نيكى كند و آن كار را نكند براى او يك حسنه نوشته شود، و هر كه آهنگ كار نيكى كند و بكند براى او ده حـسـنـه نـوشته شود، و هر كه آهنگ كار بد كند و آن را نكند بر او نوشته نشود، و هر كه آهنگ آن كند و انجام دهد يك گناه بر او نوشته شود.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) در شرح اين حديث كلامى طولانى دارد كه ملخص آن با پاره اى توضيحات نقل مى شود:
اين حديث دلالت دارد كه بر قصد گناه تا هنگامى كه انجام نشود مؤ اخذه اى نيست و اين دو احتمال دارد: يكى اينكه گناهى كوچك باشد كه همان ترك آن كفاره اش باشد. ديگر اينكه بـگـوئيـم قـصـد هـرگـز مـتـصـف بـخـوبـى بـدى نـشـود تـا عـمـلى دنـبـال آن نـبـاشـد (چـنـانـچـه ظـاهـر حـديـث اسـت ) و جـمـعـى بـدان قـائل شـده انـد، ولى احـتـمـال اول ظـاهـرتـر اسـت ، بـلى اگـر مـحـض خـطـور در دل بـدون اخـتـيـار البـتـه تـكـليـفـى بـآن تـعـلق نـگـيـرد و تفصيل آن در باب وسوسه گذشت .
و مـحـقـق طـوسـى در تـجـريـد گـفـتـه اسـت : اراده كـردن كـار قـبـيـح قـبـيـح اسـت ، و تـفـصـيـل ايـن كـلام ايـنـست كه آنچه در نفس است بر سه گونه اند: 1ـ خاطراتى كه بى اختيار آيد و در دل مستقر نگردد و گفتيم كه آنها مؤ اخذه ندارد و خلافى در اين باره ميان امت نيست . 2ـ خاطراتى كه با اختيار آيد و آهنگ كند و اين همان حديث نفس اختيارى است كه كارى را بـكـنـد يـا نـكـنـد كـه (حـديـث گـويد:) اگر كار نيك باشد و نكند يك حسنه دارد و اگر بـكـند... و در اين هم خلافى نيست . 3ـ عزم و تصميم و مهيا شدن بر انجام كارى (كردن يا نـكـردن ) و در ايـن اخـتلاف است و بيشتر اصحاب بخاطر ظاهر اين اخبار گفته اند: مؤ اخذه ندارد، و بيشتر سنيان و متكلمين و محدثين گفته اند مؤ اخذه دارد لكن نه مؤ اخذه دارد لكن نه مـؤ اخـذه بـآن گـنـاهـى كـه تصميم انجام آن را دارد بلكه مؤ اخذه بهمين تصميم و عزم بر گناه .
تـا آنـجـا كـه گـويـد: ظـاهـر از ايـن حـديـث است كه فرقى در نكردن گناه با آهنگ آن ميان آنجائى كه از ترس خدا نكند يا براى حفظ آبرو و ترس از مردم ، نيست و آن گناه بر او نـوشـتـه نـشود و نيز ظاهر اينست كه اينك قصد گناه مؤ اخذه ندارد مخصوص بمؤ منين است پـس منافاتى با بعضى اخبار ديگر ندارد (مترجم گويد: شاهد بر اينكلام حديث (2) است كه بيايد)

شــرح :
سـپـس كـلامـى از شـهـيـد (ره ) و شـيـخ بـهـائى (قـده ) نـقـل مـى كند كه ملخص آن اينست كه شهيد (ره ) فرموده است : قصد گناه تا مرتكب آن گناه نـشود نه عقابى دارد و نه مذمتى ، شيخ بهائى در اين كلام گفته است : غرض شهيد (ره ) ايـنـسـت كـه نيت گناه گرچه خودش گناه است ولى چون اخبار در عفو آن رسيده است عقاب و مذمتى بر او نيست گرچه استحقاق آندو را دارد، و گرنه حرام بودن عزم و قصد بر گناه در نـزد ما و هم چنين نزد عامه شكى در آن نيست سپس برخى از كلام عامه و خاصه را در اين بـاره در تـفـسـيـر آيـه شـريـفـه : ((ان السـمـع و البـصـر و الفـؤ اد كـل اولئك كـان عـنـه مـسـئولا)) (سـوره اسـراء آيـه 36) نـقـل كـنـد كـه ايـن آيـه دلالت دارد بـر ايـنـكـه انـسـان بـه نـيـت گـنـاه هـم كـه در دل كـنـد مـؤ اخـذه شـود، و نيز كلامى از سيد مرتضى و صاحب تفسير كشاف در تفسير آيه شـريـفـه : ((اذ هـمـت طـائفـتـان مـنـكـم ان تـفـشـلا و اللّه وليـهـمـا)) (سـوره آل عـمـران آيـه 132) بهمين مضمون نقل كند، و در آخر كلام نتيجه گيرد كه اين اخبارى كه در ايـن بـاب آمـده اسـت (مانند همين خبر و خبر بعد از اين ) دلالت ندارند بر اينكه عزم بر گـنـاه ، گـنـاه نـيـست ، و جز اين نيست كه دلالت دارند بر اينكه كسى كه عزم بر گناهى مانند شرب خمير يا زنا مثلا كرد ولى آن گناه را انجام نداد بر او نوشته نشود نه اينكه يكسره گناهى نكرده ، بلكه گناه هست ولى نوشته نشود و ان عفو شده است .2- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مـِهـْرَانَ عـَنْ أَبـِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَيَهُمُّ بِالْحَسَنَةِ وَ لَا يَعْمَلُ بـِهـَا فـَتـُكـْتـَبُ لَهُ حـَسـَنـَةٌ وَ إِنْ هـُوَ عـَمِلَهَا كُتِبَتْ لَهُ عَشْرُ حَسَنَاتٍ وَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَيَهُمُّ بِالسَّيِّئَةِ أَنْ يَعْمَلَهَا فَلَا يَعْمَلُهَا فَلَا تُكْتَبُ عَلَيْهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 162 رواية : 2
ترجمه :
2 حـضـرت صادق عليه السلام فرمود: همانا مؤ من آهنگ كار نيك كند و انجام ندهد، و براى او حسنه اى نوشته شود، و اگر انجام دهند براى او نوشته شود، و همانا مؤ من آهنگ كار بد كند كه آنرا بجا آورد و نكند، چيزى بر او نوشته نشود.



3- عَنْهُ عَنْ عَلِيِّ بْنِ حَفْصٍ الْعَوْسِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ السَّائِحِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَى بْنِ جـَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَلَكَيْنِ هَلْ يَعْلَمَانِ بِالذَّنْبِ إِذَا أَرَادَ الْعَبْدُ أَنْ يَفْعَلَهُ أَوِ الْحـَسـَنـَةِ فـَقـَالَ رِيـحُ الْكـَنـِيـفِ وَ رِيـحُ الطِّيـبِ سـَوَاءٌ قـُلْتُ لَا قـَالَ إِنَّ الْعـَبـْدَ إِذَا هَمَّ بِالْحَسَنَةِ خَرَجَ نَفَسُهُ طَيِّبَ الرِّيحِ فَقَالَ صَاحِبُ الْيَمِينِ لِصَاحِبِ الشِّمَالِ قُمْ فَإِنَّهُ قَدْ هـَمَّ بِالْحَسَنَةِ فَإِذَا فَعَلَهَا كَانَ لِسَانُهُ قَلَمَهُ وَ رِيقُهُ مِدَادَهُ فَأَثْبَتَهَا لَهُ وَ إِذَا هَمَّ بِالسَّيِّئَةِ خـَرَجَ نـَفـَسـُهُ مـُنـْتـِنَ الرِّيحِ فَيَقُولُ صَاحِبُ الشِّمَالِ لِصَاحِبِ الْيَمِينِ قِفْ فَإِنَّهُ قَدْ هَمَّ بِالسَّيِّئَةِ فَإِذَا هُوَ فَعَلَهَا كَانَ لِسَانُهُ قَلَمَهُ وَ رِيقُهُ مِدَادَهُ وَ أَثْبَتَهَا عَلَيْهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 163 رواية : 3
ترجمه :
3 عبداللّه بن موسى بن جعفر گويد: از پدرم (موسى بن جعفر عليه السلام ) پرسيدم از دو فـرشته (موكل ) بر انسان كه آيا هرگاه بنده قصد گناه كند يا قصد كار نيك كند مى دانند؟ فرمود: بوى مبال و بوى عطر يكى است ؟ گفتم : نه ، فرمود: همانا بنده چون آهنگ كـار نـيـك كـنـد نفسش خوشبو بيرون آيد، پس فرشته دست راست بفرشته دست چپ گويد: بـر خـيز (و دنبال كار خود رو) زيرا اين بنده آهنگ كار خوب كرده ، و هنگاميكه آن كار خوب را انـجـام داد زبـانـش قـلم او بـاشـد و آب دهـانـش مـركـب او و آن را براى او ثبت كن (و دست نـگـهدار و چيزى ننويس ) زيرا او آهنگ گناه كرده ، و چون آن گناه را بجا آورد زبانش قلم او است و مركبش آب دهان او، و آن گناه را بر او ثبت كند.


4- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيـَى عـَنْ أَحـْمـَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ فَضْلِ بْنِ عُثْمَانَ الْمُرَادِيِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ لَمْ يـَهـْلِكْ عـَلَى اللَّهِ بَعْدَهُنَّ إِلَّا هَالِكٌ يَهُمُّ الْعَبْدُ بِالْحَسَنَةِ فَيَعْمَلُهَا فَإِنْ هُوَ لَمْ يَعْمَلْهَا كـَتَبَ اللَّهُ لَهُ حَسَنَةً بِحُسْنِ نِيَّتِهِ وَ إِنْ هُوَ عَمِلَهَا كَتَبَ اللَّهُ لَهُ عَشْراً وَ يَهُمُّ بِالسَّيِّئَةِ أَنْ يـَعْمَلَهَا فَإِنْ لَمْ يَعْمَلْهَا لَمْ يُكْتَبْ عَلَيْهِ شَيْءٌ وَ إِنْ هُوَ عَمِلَهَا أُجِّلَ سَبْعَ سَاعَاتٍ وَ قَالَ صَاحِبُ الْحَسَنَاتِ لِصَاحِبِ السَّيِّئَاتِ وَ هُوَ صَاحِبُ الشِّمَالِ لَا تَعْجَلْ عَسَى أَنْ يُتْبِعَهَا بـِحـَسـَنـَةٍ تـَمـْحـُوهـَا فـَإِنَّ اللَّهَ عـَزَّ وَ جـَلَّ يـَقـُولُ إِنَّ الْحـَسـَن اتِ يـُذْهـِبْنَ السَّيِّئ اتِ أَوِ الِاسـْتـِغـْفـَارِ فـَإِنْ هـُوَ قـَالَ أَسـْتـَغـْفـِرُ اللَّهَ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ عَالِمَ الْغَيْبِ وَ الشَّهَادَةِ الْعـَزِيـزَ الْحـَكـِيـمَ الْغـَفـُورَ الرَّحِيمَ ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَامِ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ لَمْ يُكْتَبْ عَلَيْهِ شـَيْءٌ وَ إِنْ مـَضـَتْ سـَبـْعُ سـَاعـَاتٍ وَ لَمْ يـُتـْبـِعـْهـَا بـِحـَسَنَةٍ وَ اسْتِغْفَارٍ قَالَ صَاحِبُ الْحَسَنَاتِ لِصَاحِبِ السَّيِّئَاتِ اكْتُبْ عَلَى الشَّقِيِّ الْمَحْرُومِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 163 رواية : 4
ترجمه :
4 فـضـل بـن عـثـمـان مـرادى گـويـد: از حـضـرت صـادق عـليـه السـلام شـنـيـدم كـه رسول خدا (ص ) فرمود: چهار خصلت است كه در هر كه باشد (هنگام ) ورود به (پيشگاه ) خـداونـد پـس از آنها هلاك نگردد مگر آنكه سزاوار هلاكت باشد: بنده آهنگ كار خوب كند كه آنرا انجام دهد، كه اگر آنرا نكند يك حسنه خداوند براى او بنويسد بخاطر حسن نيت او، و اگـر آن را بكند خداوند برايش ده حسنه بنويسد، و بنده آهنگ كار بد بكند كه آن را انجام دهـد، پـس اگـر انجام ندهد چيزى بر او نوشته نشود و اگر بجا آورد تا هفت ساعت مهلتش دهـنـد و فـرشـتـه مـوكـل حـسـنـات سـيـئات كـه در طـرف چـپ اسـت گـويـد: شـتاب مكن شايد دنـبـال آن (كـار بـد) كـار خـوبـى كـنـد كـه آن را مـحـو سـازد (و از بـين ببرد) زيرا خداى عـزوجـل فـرمايد: ((همانا كارهاى خوب كارهاى بد را ببرند)) (سوره هود آيه 114) و يا آنـكـه آمـرزش خـواهـد استغفار كند پس اگر بگويد: ((استغفر اللّه لذى لا اله الا هو، عالم الغـيـب و الشـهـادة العـزيـز الحـكـيـم الغـفـور الرحـيـم ذوالجلال و الاكرام و اتوب اليه )) چيزى بر او نوشته نشود، و اگر هفت ساعت بگذرد و دنـبـالش حـسـنـه اى نـياورد (و كار نيكى نكند) و استغفار هم نكند فرشته حسنات بفرشته سيئات گويد: بنويس (گناه را) بر اين بدبخت محروم (از خير).
تـوضـيـح مجلسى (ره ) گويد: اين ذكر استغفارى كه فرموده است بهترين افراد استغفار است اين مقصود منحصر بودن استغفار باين ذكر مخصوص است .

*باب توبه*
بَابُ التَّوْبَةِ
1- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِذَا تَابَ الْعَبْدُ تَوْبَةً نَصُوحاً أَحَبَّهُ اللَّهُ فَسَتَرَ عـَلَيـْهِ فـِي الدُّنـْيـَا وَ الْآخِرَةِ فَقُلْتُ وَ كَيْفَ يَسْتُرُ عَلَيْهِ قَالَ يُنْسِي مَلَكَيْهِ مَا كَتَبَا عـَلَيـْهِ مـِنَ الذُّنـُوبِ وَ يُوحِي إِلَى جَوَارِحِهِ اكْتُمِي عَلَيْهِ ذُنُوبَهُ وَ يُوحِي إِلَى بِقَاعِ الْأَرْضِ اكـْتـُمـِي مـَا كـَانَ يـَعْمَلُ عَلَيْكِ مِنَ الذُّنُوبِ فَيَلْقَى اللَّهَ حِينَ يَلْقَاهُ وَ لَيْسَ شَيْءٌ يَشْهَدُ عَلَيْهِ بِشَيْءٍ مِنَ الذُّنُوبِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 163 رواية : 1
ترجمه :
1- معاوية بن وهب گويد: شنيدم حضرت صادق عليه السلام مى فرمود: چون بنده توبه نـصـوح كـنـد خـداونـد او را دوسـت دارد، و در دنـيـا و آخـرت بـر او پـرده پـوشـى كـند، من عـرضـكـردم : چـگـونـه بر او پرده پوشى كند؟ فرمود: هر چه از گناهان كه دو فرشته مـوكـل بـر او بـرايـش نـوشـتـه انـد از يـادشان ببرد و بجوارح (و اعضاى بدن ) او وحى فـرمـايـد: كـه گـنـاهان او را پنهان كنيد، و به قطعه هاى زمين (كه در آنجاها گناه كرده ) وحـى فـرمايد: كه پنهان دار آنچه گناهان كه بر روى تو كرده است ، پس ديدار كند خدا را هنگام ملاقات او و چيزى كه بضرر او بر گناهانش گواهى دهد نيست .



شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: در نهايه گفته است كه در حديث ابى بن كعب آمده از پيغمبر (ص ) از تـوبـه نـصـوح پـرسـيـد؟ فرمود: آن توبه خالصى است كه پس از آن بگناه بازگشت نكند. و شيخ بهائى گفته است كه مفسران در معناى توبه نصوح چند وجه گفته اند:
از آن جمله است اينكه مقصود توبه ايست كه مردمان را نصيحت كند و اندرز دهد يعنى آنها را بـخـوانـد كـه مـانـنـدش ‍ بـيـاورند بخاطر آثار نيكى كه از آن در صاحبش آشكار شود يا صاحبش را اندرز دهد و يكسره از گناهان دست بكشد و هرگز بازگشت نكند.
و از آن جمله اينكه نصوح توبه ايست كه خالص و پاك براى رضاى خدا و خالصا لوجه اللّه بـاشـد و ريـشـه اين لغت از ((عسل نصوح )) گرفته شده كه بمعناى آن عسلى است كه خالص و پاك از موم باشد.
و از آنـجـمـله اينكه ((نصوح )) از نصاحت بمعنى خياطت باشد، زيرا بوسيله آن هر آنچه گناهان از پرده ديانت پاره كرده رفو كند، يا اين توبه ميانه او و اولياء خدا و دوستانش را جـمـع كـنـد و او را بـآنـان مـتـصـل سـازد چـنانچه بوسيله دوختن ، تيكه هاى پارچه بهم متصل گردد.2- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ الْخَزَّازِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مـُسـْلِمٍ عـَنْ أَحـَدِهـِمـَا ع فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَمَنْ ج اءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهى فَلَهُ م ا سَلَفَ قَالَ الْمَوْعِظَةُ التَّوْبَةُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 164 رواية : 2
ترجمه :
2- محمد بن مسلم از يكى از دو امام باقر و يا صادق عليهما السلام حديث كند كه در گفتار خداى عزوجل : ((و آنكس ‍ كه بيايدش اندرزى از جانب پروردگارش پس باز ايستد، از آن اوسـت آنـچه در پيش گذشته است )) (سوره بقره آيه 275) فرمود: (مقصود از) اندرز (و موعظه در اين آيه ) توبه است .


3- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عـَنْ أَبـِي الصَّبَّاحِ الْكِنَانِيِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ي ا أَيُّهَا الَّذِيـنَ آمـَنـُوا تـُوبُوا إِلَى اللّ هِ تَوْبَةً نَصُوحاً قَالَ يَتُوبُ الْعَبْدُ مِنَ الذَّنْبِ ثُمَّ لَا يَعُودُ فِيهِ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْفُضَيْلِ سَأَلْتُ عَنْهَا أَبَا الْحَسَنِ ع فَقَالَ يَتُوبُ مِنَ الذَّنْبِ ثُمَّ لَا يَعُودُ فِيهِ وَ أَحَبُّ الْعِبَادِ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى الْمُفَتَّنُونَ التَّوَّابُونَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 164 رواية : 3
ترجمه :
3- ابـوالصـبـاح كـنـانـى گويد: پرسيدم از حضرت صادق عليه السلام از گفتار خداى عـزوجـل : ((اى آنـانـكـه ايـمـان آورديـد تـوبـه كـنيد بسوى خدا توبه نصوح )) (سوره تحريم آيه 8) فرمود: يعنى بنده گناه توبه كند و ديگر بآن باز نگردد.
مـحـمد بن فضيل گويد: من از تفسير اين آيه از حضرت ابوالحسن (موسى بن جعفر عليهما السـلام ) پـرسـيـدم ؟ فـرمود: از گناه توبه كند و ديگر بآن بازنگردد، و دوست ترين بـنـدگـان نـزد خـداى تـعـالى آن كـسانى هستند كه در فتنه (گناه ) واقع شوند و بسيار توبه كنند.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: گويا مقصود اين است كه خداى تعالى دستور بتوبه نصوح داده ولى اگـر دوبـار گـنـاهـى كـرد خـداونـد او را نـيـز دوست دارد (و از آنان كه توبه نكنند دوسـتـتـر دارد) پـس مـحـبـوبـتـر بـودن اضـافـى اسـت تـا آنـكـه گـويـد: و محتمل است كه مقصود زيادى توبه باشد باينكه توبه كند پس گناه كند و سپس توبه كـنـد و هـمـيـن طـور (كه هر گناهى از او سر زد بى درنگ توبه كند) و او محبوبتر است از آنـكـه از هـمـه گـنـاهـان يـك تـوبـه كـند و يا گناهانى كند سپس يك توبه كند و دوباره گناهانى كند و يك توبه كند.4- عـَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ قـُلْتُ لِأَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع ي ا أَيُّهـَا الَّذِيـنَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللّ هِ تَوْبَةً نَصُوحاً قَالَ هُوَ الذَّنـْبُ الَّذِي لَا يـَعُودُ فِيهِ أَبَداً قُلْتُ وَ أَيُّنَا لَمْ يَعُدْ فَقَالَ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ مِنْ عِبَادِهِ الْمُفَتَّنَ التَّوَّابَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 165 رواية : 4
ترجمه :
4- ابـوبـصـيـر گـويـد (راجع بهمين آيه ) بحضرت صادق عليه السلام عرضكردم (كه معناى آن چيست ؟) فرمود: آن گناهى است كه هرگز در آن باز نگردد، عرضكردم : كداميك از مـا هـسـت كـه بـاز نـگردد؟ فرمود: اى ابا محمد همانا خداوند از (ميان ) بندگانش دوست دارد آنكس را كه در فتنه (گناه ) واقع شود و بسيار توبه كند.


5- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَعْطَى التَّائِبِينَ ثَلَاثَ خِصَالٍ لَوْ أَعْطَى خَصْلَةً مِنْهَا جَمِيعَ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ لَنـَجـَوْا بـِهـَا قـَوْلُهُ عـَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ اللّ هَ يُحِبُّ التَّوّ ابِينَ وَ يُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ فَمَنْ أَحَبَّهُ اللَّهُ لَمْ يُعَذِّبْهُ وَ قَوْلُهُ الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ... وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّن ا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَحْمَةً وَ عِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ ت ابُوا وَ اتَّبـَعـُوا سـَبـِيـلَكَ وَ قِهِمْ عَذ ابَ الْجَحِيمِ رَبَّن ا وَ أَدْخِلْهُمْ جَنّ اتِ عَدْنٍ الَّتِي وَعَدْتَهُمْ وَ مَنْ صـَلَحَ مـِنْ آب ائِهـِمْ وَ أَزْو اجِهِمْ وَ ذُرِّيّ اتِهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ وَ قِهِمُ السَّيِّئ اتِ وَ مـَنْ تـَقِ السَّيِّئ اتِ يـَوْمـَئِذٍ فـَقـَدْ رَحـِمـْتَهُ وَ ذ لِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ وَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الَّذِيـنَ ل ا يَدْعُونَ مَعَ اللّ هِ إِل هاً آخَرَ وَ ل ا يَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللّ هُ إِلّ ا بِالْحَقِّ وَ ل ا يـَزْنـُونَ وَ مـَنْ يـَفْعَلْ ذ لِكَ يَلْقَ أَث اماً يُض اعَفْ لَهُ الْعَذ ابُ يَوْمَ الْقِي امَةِ وَ يَخْلُدْ فـِيـهِ مـُه انـاً إِلّ ا مـَنْ ت ابَ وَ آمـَنَ وَ عـَمـِلَ عـَمـَلًا ص الِحـاً فَأُوْل ئِكَ يُبَدِّلُ اللّ هُ سَيِّئ اتِهِمْ حَسَن اتٍ وَ ك انَ اللّ هُ غَفُوراً رَحِيماً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 165 رواية : 5
ترجمه :
5- ابـن ابـى عـمـيـر از بـرخـى از اصـحـاب در حديثى مرفوع (كه سندش بمعصوم عليه السلام رسد) حديث كرده كه فرمود: خداى عزوجل بتوبه كنندگان سه خصلت داده است كه اگر يكى از آنها را بتمامى اهل آسمانها و زمين بدهد بسبب آن همگى نجات يابند.
(يـكـى ايـن بـشارت و نويدى است كه بآنان داده در) گفتارش : ((همانا خداوند دوست دارد تـوبـه كـنـندگان را و دوست دارد پاكيزگى جويان را)) (سوره بقره آيه 222) پس هر كه خدا او را دوست دارد عذابش نكند.
(ديـگـر) گـفـتـار اوسـت (كـه فرمايد:) ((آنكسانيكه برادرند عرش را و آنانكه گردآنند، تـسـبـيـح گـويـنـد بـسـتايش پروردگار خويش و ايمان آورند بدو و آمرزش خواهند براى آنـانـكـه ايـمـان آوردنـد، پروردگارا فرا گرفتى همه چيز را برحمت و دانش پس بيامرز آنـانـكـه تـوبـه كـردنـد و پـيـروى كـردنـد راه تـو را، و آنـها را از عذاب دوزخ باز دار. پروردگارا و در آور ايشانرا ببهشتهاى جاودانى كه نويد دادى بايشان و هر كه شايسته بـاشـد از پـدرانشان و همسرانشان و فرزندانشان زيرا كه توئى همانا عزيز و حكيم . و دور سـاز ايـشـان را از بـديـهـا و آنـرا كـه از بـديـها دور ساختى در آنروز همانا باو مهر ورزيدى و اين است آن رستگارى بزرگ )) (سوره مؤ من آيه هاى 7 و 8 و 9).
و ديـگر گفتار او عزوجل است : ((و آنانكه نخوانند با خدا معبود ديگرى ، و نكشند تنى را كه حرام كرد خدا جز بحق ، و زنا نكنند و هر كه چنين كند گرفتار كيفر شود. افزوده شود بـراى او عذاب در روز قيامت و جاودان ماند در آن سرا فكنده . مگر آنكه توبه كند و ايمان آرد و كـردار شـايـسـتـه كـنـد پـس آنـانـنـد كـه خـداونـد تـبـديـل كـنـد بديهايشان را بخوبيها و خدا آمرزنده و مهربان است )) (سوره فرقان آيه هاى 68 و 69 و 70).



شــرح :
سـه خـصـلتـى كـه حـضـرت فـرمـود و از ايـن آيـات اسـتـفـاده شـود (اول ) ايـنـكـه خداوند آنها را دوست دارد. (دوم ) اينكه فرشتگان براى آنان آمرزش خواهند. (سوم ) اينكه خداى عزوجل بآنها نويد امن و رحمت داده است .6- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبـِي جـَعـْفـَرٍ ع قـَالَ يـَا مـُحَمَّدَ بْنَ مُسْلِمٍ ذُنُوبُ الْمُؤْمِنِ إِذَا تَابَ مِنْهَا مَغْفُورَةٌ لَهُ فَلْيَعْمَلِ الْمـُؤْمـِنُ لِمـَا يـَسـْتَأْنِفُ بَعْدَ التَّوْبَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ أَمَا وَ اللَّهِ إِنَّهَا لَيْسَتْ إِلَّا لِأَهْلِ الْإِيمَانِ قـُلْتُ فَإِنْ عَادَ بَعْدَ التَّوْبَةِ وَ الِاسْتِغْفَارِ مِنَ الذُّنُوبِ وَ عَادَ فِي التَّوْبَةِ فَقَالَ يَا مُحَمَّدَ بـْنَ مـُسـْلِمٍ أَ تـَرَى الْعـَبـْدَ الْمـُؤْمـِنَ يـَنـْدَمُ عـَلَى ذَنْبِهِ وَ يَسْتَغْفِرُ مِنْهُ وَ يَتُوبُ ثُمَّ لَا يـَقـْبـَلُ اللَّهُ تـَوْبـَتَهُ قُلْتُ فَإِنَّهُ فَعَلَ ذَلِكَ مِرَاراً يُذْنِبُ ثُمَّ يَتُوبُ وَ يَسْتَغْفِرُ اللَّهَ فـَقـَالَ كـُلَّمـَا عـَادَ الْمـُؤْمـِنُ بـِالِاسْتِغْفَارِ وَ التَّوْبَةِ عَادَ اللَّهُ عَلَيْهِ بِالْمَغْفِرَةِ وَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ يَقْبَلُ التَّوْبَةَ وَ يَعْفُو عَنِ السَّيِّئَاتِ فَإِيَّاكَ أَنْ تُقَنِّطَ الْمُؤْمِنِينَ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 166 رواية : 6
ترجمه :
6- محمد بن مسلم گويد: حضرت باقر عليه السلام فرمود: اى محمد بن مسلم گناهان مؤ من كـه از آن تـوبـه كـند براى او آمرزيده است ، و بايد براى آينده پس از توبه و آمرزش كـار (نـيـك ) كـنـد، هـر آيـنـه بـخـدا سـوگـنـد ايـن فـضـيـلت نـيـسـت مـگـر بـراى اهـل ايـمـان ، عـرضـكـردم : پـس اگـر بـعد از توبه و استغفار از گناهان باز گناه كند و دوبـاره تـوبـه كند (چگونه است )؟ فرمود: اى محمد بن مسلم آيا باور دارى كه بنده مؤ من از گـنـاه خـود پـشـيـمـان شـود و از آن آمـرزش خـواهـد و توبه كند و خداوند توبه اش را نـپـذيـرد؟ عرضكردم : (اگر) چند بار اين كار را كرده ، گناه مى كند پس توبه كند و از خـدا آمـرزش خـواهـد (ايـن چـگـونـه اسـت )؟ فـرمـود: هـر آنـگاه كه مؤ من باستغفار و توبه بازگردد خداوند نيز بآمرزش او بر مى گردد (و گناهش را بيامرزد و بدرستيكه خداوند آمـرزنده و مهربان است ، توبه را مى پذيرد و از كردارهاى بد درگذرد، پس مبادا تو مؤ منان را از رحمت خدا دور سازى .


7- أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَيْمُونٍ عـَنْ أَبـِي بـَصـِيـرٍ عـَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِذ ا مَسَّهُمْ ط ائِفٌ مـِنَ الشَّيـْط انِ تـَذَكَّرُوا فَإِذ ا هُمْ مُبْصِرُونَ قَالَ هُوَ الْعَبْدُ يَهُمُّ بِالذَّنْبِ ثُمَّ يَتَذَكَّرُ فَيُمْسِكُ فَذَلِكَ قَوْلُهُ تَذَكَّرُوا فَإِذ ا هُمْ مُبْصِرُونَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 167 رواية : 7
ترجمه :
7- ابـو بـصـيـر گـويـد: از حـضـرت صـادق (ع ) از تـفـسـيـر گـفـتـار خـداى عـزوجل پرسيدم (كه فرمايد: همانا آنانكه پرهيزكارى كردند) ((هرگاه شيطان رهگذرى خـود را بـدانـهـا سـايـد يـادآور شـونـد و بـناگاه بينا شوند)) (سوره اعراف آيه 201) فـرمـود: او بـنـده اى اسـت كـه آهـنگ گناه كند سپس ياد آور از خدا شود و خوددارى كند، پس اينست گفتارش (كه فرمايد): ((يادآور شوند و بناگاه بينا شوند)).


8- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ أَبِي عُبَيْدَةَ الْحـَذَّاءِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع يَقُولُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى أَشَدُّ فَرَحاً بِتَوْبَةِ عَبْدِهِ مِنْ رَجُلٍ أَضـَلَّ رَاحـِلَتـَهُ وَ زَادَهُ فـِي لَيْلَةٍ ظَلْمَاءَ فَوَجَدَهَا فَاللَّهُ أَشَدُّ فَرَحاً بِتَوْبَةِ عَبْدِهِ مِنْ ذَلِكَ الرَّجُلِ بِرَاحِلَتِهِ حِينَ وَجَدَهَا
اصول كافى جلد 4 صفحه : 167 رواية : 8
ترجمه :
8- ابو عبيده خزاء گويد: شنيدم از حضرت باقر عليه السلام كه مى فرمود: همانا خداى تعالى بتوبه (و بازگشت ) بنده خود فرحناك تر است از مردى كه در شب تارى شتر و تـوشـه خـود را گـم كـنـد و آنـهـا را بـيـابـد، پـس خـدا بـتوبه بنده اش از چنين مردى در آنحال كه راحله گمشده را پيدا كند شادتر است .



شــرح :
جـزرى در نـهـاية پس از نقل حديثى نظير حديث گذشته گويد: ((فرح )) در اينجا و در امـثـال آن كـنـايه از خوشنودى و سرعت پذيرش و پاداش نيكو داشتن است زيرا اطلاق ظاهر ((فرح )) بر خداى تعالى جايز نيست .9- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عـُثْمَانَ عَنْ أَبِي جَمِيلَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْعَبْدَ الْمُفَتَّنَ التَّوَّابَ وَ مَنْ لَمْ يَكُنْ ذَلِكَ مِنْهُ كَانَ أَفْضَلَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 168 رواية :9
ترجمه :
9- حضرت صادق (ع ) فرمود: همانا خداوند دوست دارد بنده اى كه در فتنه (گناه ) افتد و بـسـيـار تـوبـه كند، و هر كه اينگونه نباشد (البته ) بهتر است (يعنى آنكس كه خود را آلوده بگناه نكرده بهتر است از آنكه گناه كند و پس از آن توبه نمايد).


10- عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ يُوسُفَ بْنِ أَبِي يـَعـْقُوبَ بَيَّاعِ الْأَرُزِّ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ التَّائِبُ مِنَ الذَّنْبِ كَمَنْ لَا ذَنْبَ لَهُ وَ الْمُقِيمُ عَلَى الذَّنْبِ وَ هُوَ مُسْتَغْفِرٌ مِنْهُ كَالْمُسْتَهْزِئِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 168 رواية : 10
ترجمه :
10- جابر گويد: شنيدم حضرت باقر (ع ) مى فرمود: توبه كننده از گناه همانند كسى است كه گناه ندارد، و آنكه در گناه بماند با اينكه آمرزش خواهد چون مسخرچى است .



شــرح :
يـعـنـى كـسـى كـه اسـتـغـفـار كـنـد و آمـرزش خـواهـد ولى بـا ايـن حـال از گـناه نيز دست نكشد مانند مسخره چى است كه خود را يا احكام دين را يا پروردگار را مسخره كند، مجلسى (ره ) گويد: زيرا او اظهار پشيمانى كند ولى در حقيقت پشيمان نيست زيرا پشيمانى حقيقتى دنبالش دست كشيدن از گناه است ، و اگر در حقيقت مسخره كند بخداى بزرگ كافر شود.11- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبِيهِ وَ عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ مـَحـْبـُوبٍ عـَنْ أَبـِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَوْحَى إِلَى دَاوُدَ ع أَنِ ائْتِ عـَبـْدِي دَانـِيـَالَ فـَقـُلْ لَهُ إِنَّكَ عـَصـَيـْتـَنِي فَغَفَرْتُ لَكَ وَ عَصَيْتَنِي فَغَفَرْتُ لَكَ وَ عَصَيْتَنِي فَغَفَرْتُ لَكَ فَإِنْ أَنْتَ عَصَيْتَنِيَ الرَّابِعَةَ لَمْ أَغْفِرْ لَكَ فَأَتَاهُ دَاوُدُ ع فَقَالَ يـَا دَانـِيـَالُ إِنَّنـِي رَسـُولُ اللَّهِ إِلَيـْكَ وَ هـُوَ يـَقـُولُ لَكَ إِنَّكَ عـَصـَيـْتَنِي فَغَفَرْتُ لَكَ وَ عـَصـَيْتَنِي فَغَفَرْتُ لَكَ وَ عَصَيْتَنِي فَغَفَرْتُ لَكَ فَإِنْ أَنْتَ عَصَيْتَنِيَ الرَّابِعَةَ لَمْ أَغـْفـِرْ لَكَ فـَقـَالَ لَهُ دَانِيَالُ قَدْ أَبْلَغْتَ يَا نَبِيَّ اللَّهِ فَلَمَّا كَانَ فِي السَّحَرِ قَامَ دَانِيَالُ فَنَاجَى رَبَّهُ فَقَالَ يَا رَبِّ إِنَّ دَاوُدَ نَبِيَّكَ أَخْبَرَنِي عَنْكَ أَنَّنِي قَدْ عَصَيْتُكَ فَغَفَرْتَ لِي وَ عـَصَيْتُكَ فَغَفَرْتَ لِي وَ عَصَيْتُكَ فَغَفَرْتَ لِي وَ أَخْبَرَنِي عَنْكَ أَنَّنِي إِنْ عَصَيْتُكَ الرَّابـِعـَةَ لَمْ تـَغـْفـِرْ لِي فَوَ عِزَّتِكَ لَئِنْ لَمْ تَعْصِمْنِي لَأَعْصِيَنَّكَ ثُمَّ لَأَعْصِيَنَّكَ ثُمَّ لَأَعْصِيَنَّكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 168 رواية : 11
ترجمه :
11- حـضـرت بـاقـر (ع ) فـرمـود: خـداى عزوجل بداود عليه السلام وحى فرمود: كه نزد بـنـده ام دانـيـال بـرو و بـگـو: همانا مرا نافرمانى كردى و تو را آمرزيدم ، و نافرمانى كـردى و تـو را آمـرزيـدم ، و اگـر دربار چهارم نافرمانى مرا كنى تو را نيامرزم ؟ پس ‍ داود عـليـه السـلام نـزدش آمد و فرمود: اى دانيال من فرستاده خدايم بسوى تو، و او بتو فـرمـايـد: تـو مـرا نـافـرمـانى كردى پس من آمرزيدم ، و نافرمانى مرا كردى و من تو را آمـرزيـدم ، و نـافـرمـانـى مـرا كـردى و تـو را آمـرزيدم ، پس اگر براى چهارمين بار مرا نافرمانى كنى تو را نيامرزم ، دانيال بوى گفت : اى پيامبر خدا پيام خود را رساندى ، و هـمـيـن كـه وقـت سـحـر شـد دانـيال برخاست و با پروردگار خود مناجات كرد و عرضكرد: پـروردگارا همانا پيغمبر (ص ) تو داود از سوى تو را مرا خبر داد از سوى تو كه اگر مـن در بـار چـهـارم تـو را نـافرمانى كنم مرا نيامرزى ، پس بعزتت سوگند اگر تو مرا نگاه ندارى (و از نافرمانى كردن مرا حفظ نكنى ) هر آينه تو را نافرمانى كنم ، و سپس نيز نافرمانى كنم ، و باز هم نافرمانى كنم .
تـوضـيـح گـويـد: عـصـيـان و نـافـرمـانـى در ايـن حـديـث محمول بر ترك اولى است زيرا دانيال عليه السلام از انبياء و پيمبران نزد ما از گناهان كبيره و صغيره معصومند.


12- عـِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عـَنْ مـُعـَاوِيـَةَ بـْنِ وَهـْبٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِذَا تَابَ الْعَبْدُ تَوْبَةً نَصُوحاً أَحـَبَّهُ اللَّهُ فـَسـَتـَرَ عـَلَيـْهِ فـَقـُلْتُ وَ كـَيـْفَ يـَسْتُرُ عَلَيْهِ قَالَ يُنْسِي مَلَكَيْهِ مَا كَانَا يـَكـْتـُبـَانِ عَلَيْهِ وَ يُوحِي اللَّهُ إِلَى جَوَارِحِهِ وَ إِلَى بِقَاعِ الْأَرْضِ أَنِ اكْتُمِي عَلَيْهِ ذُنُوبَهُ فَيَلْقَى اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حِينَ يَلْقَاهُ وَ لَيْسَ شَيْءٌ يَشْهَدُ عَلَيْهِ بِشَيْءٍ مِنَ الذُّنُوبِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 169 رواية : 12
ترجمه :
12- مـعـاويـة بـن وهـب گـويـد: شـنـيـدم حـضـرت صـادق (ع ) مـى فـرمـود: (و مـانـنـد حديث اول را نقل فرموده است كه با ترجمه اش گذشت ).






13- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيِّ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبـِي عـَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَفْرَحُ بِتَوْبَةِ عَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ إِذَا تَابَ كَمَا يَفْرَحُ أَحَدُكُمْ بِضَالَّتِهِ إِذَا وَجَدَهَا
اصول كافى جلد 4 صفحه : 169 رواية : 13
ترجمه :
13- حـضـرت صـادق (ع ) فـرمـود: هـمـانا خداى عزوجل بتوبه بنده مؤ منش شاد شود چون توبه كند، چنانچه يكى از شما بگمشده خود كه پيدا كرده شاد گردد.



*باب طلب عفو كردن از گناهان*
بَابُ الِاسْتِغْفَارِ مِنَ الذَّنْبِ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبـِيـهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حُمْرَانَ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سـَمـِعـْتُ أَبـَا عـَبـْدِ اللَّهِ ع يـَقـُولُ إِنَّ الْعـَبْدَ إِذَا أَذْنَبَ ذَنْباً أُجِّلَ مِنْ غُدْوَةٍ إِلَى اللَّيْلِ فَإِنِ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ لَمْ يُكْتَبْ عَلَيْهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 170 رواية : 1
ترجمه :
1- زراره گـويـد: شـنـيـدم از حـضـرت صادق (ع ) كه مى فرمود: بنده چون گناهى كند از بامداد تا شب مهلت دارد، پس اگر آمرزش خواست (آن گناه ) بر او نوشته نشود.



شــرح :
پـيش از اين در باب كسيكه آهنگ گناه كند در حديث (4) آن باب گذشت هم چنين در حديث (2) و (3) و (5) و (9) ايـن بـاب نيز بيايد كه چون كسى گناهى كند هفت ساعت مهلت دارد و در اين حديث از صبح تا مهلتش ذكر شده است و براى جمع ميان دو حديث مجلسى (ره ) فرمايد: يعنى باندازه اين مدت ، و ممكن است مدت اين مهلت نسبت باشخاص و حالات و گناهان متفاوت باشد يا مقصود از ((غدوة )) و بامداد پيش از ظهر باشد و مقصود از شب نزديكهاى شب .2- عـَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ وَ أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صـَفـْوَانَ عـَنْ أَبـِي أَيُّوبَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ عَمِلَ سَيِّئَةً أُجِّلَ فـِيهَا سَبْعَ سَاعَاتٍ مِنَ النَّهَارِ فَإِنْ قَالَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ لَمْ تُكْتَبْ عَلَيْهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 170 رواية : 2
ترجمه :
2- حـضـرت صادق (ع ) فرمود: هر كس گناهى كند هفت ساعت از روز درباره آنها باو مهلت دهند پس اگر سه بار گفت : ((استغفر اللّه لذى لا اله الا هو الحى القيوم )) آن گناه بر او نوشته نشود.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ايـن ذكـر اسـتـغـفـار كـه در ايـن حـديـث اسـت بـيـان فـرد اكـمـل اسـت و گـرنـه سـاير اخبار بنحو اطلاق است و ذكر مخصوصى براى استغفار بيان نكرده اند.3- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبـِيـهِ وَ أَبـُو عـَلِيٍّ الْأَشـْعـَرِيُّ وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى جَمِيعاً عَنِ الْحـُسـَيـْنِ بـْنِ إِسـْحـَاقَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ بـَشـِيـرٍ عـَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الْعَبْدُ الْمُؤْمِنُ إِذَا أَذْنَبَ ذَنْباً أَجَّلَهُ اللَّهُ سَبْعَ سَاعَاتٍ فـَإِنِ اسـْتـَغـْفـَرَ اللَّهَ لَمْ يـُكـْتـَبْ عـَلَيـْهِ شـَيْءٌ وَ إِنْ مـَضَتِ السَّاعَاتُ وَ لَمْ يَسْتَغْفِرْ كـُتِبَتْ عَلَيْهِ سَيِّئَةٌ وَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَيُذَكَّرُ ذَنْبَهُ بَعْدَ عِشْرِينَ سَنَةً حَتَّى يَسْتَغْفِرَ رَبَّهُ فَيَغْفِرَ لَهُ وَ إِنَّ الْكَافِرَ لَيَنْسَاهُ مِنْ سَاعَتِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 170 رواية : 3
ترجمه :
3- و نـيـز آنـحـضرت عليه السلام فرمود: بنده مؤ من چون گناه كند خداوند او را هفت ساعت مـهـلت دهـد، پـس اگـر از خـدا آمـرزش خـواست چيزى بر او نوشته نشود و اگر اين ساعتها گـذشـت و آمـرزش نـخـواسـت يـك گـنـاه بـر نـوشـتـه شـود، و هـمـانـا مـؤ مـن پـس از بيست سال بياد گناهش افتد تا از خدا آمرزش خواهد و خدا گناهش را بيامرزد، و كافر همان ساعت آنرا فراموش كند.

4- حـُمـَيـْدُ بـْنُ زِيَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ غَيْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبَانٍ عَنْ زَيْدٍ الشَّحَّامِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَتُوبُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي كُلِّ يَوْمٍ سَبْعِينَ مَرَّةً فـَقـُلْتُ أَ كـَانَ يـَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ قَالَ لَا وَ لَكِنْ كَانَ يَقُولُ أَتُوبُ إِلَى اللَّهِ قـُلْتُ إِنَّ رَسـُولَ اللَّهِ ص كـَانَ يـَتـُوبُ وَ لَا يَعُودُ وَ نَحْنُ نَتُوبُ وَ نَعُودُ فَقَالَ اللَّهُ الْمُسْتَعَانُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 171 رواية : 4
ترجمه :
4- زيـد شـحـام از حـضـرت صـادق (ع ) حـديـث كـنـد كـه فـرمـود: رسـول خـدا (ص ) روزى هـفـتـاد بـار بـدرگـاه خـداى عـزوجل توبه ميكرد، من عرضكردم : مى فرمود: ((استغفر اللّه و اتوب اليه ))؟ فرمود: نه ، ولى مى فرمود: ((اتوب الى الله )) عـرضكردم : رسول خدا (ص ) توبه مى كرد (با اينكه ) باز نمى گشت و ما توبه كنيم و باز گرديم ؟ فرمود: خدا يار است .



توضيح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: استغفار آنحضرت و ساير ائمه عليهم السلام بخاطر گناه نبوده اسـت زيـرا امـامـيه اتفاق دارند كه آنان معصومند، اربلى در كتاب كشف الغمه گويد: انبياء چـون دلهـاشـان مـسـتـغـرق ذكـر خـدا (و يـاد او) اسـت و مـتـوجـه كـمـال و مـحـو جلال اويند و هر نوع اشتغال بخوردنى و نوشيدنى و زناشوئى از مباحات تـيـرگـى در دل آنـهـا آورد و آنـرا بـر خـود روا نـدانـنـد و از آن حـال بـسـوى خـدا اسـتـغـفـار و تـوبـه كـنـنـد زيـرا هـمـان اشـتـغـال كـوچـك و مـباح را براى خود خطا و گناه دانند و از آن توبه كنند. (مترجم گويد: وجوه ديگرى نيز درباره استغفار معصومين عليهم السلام گفته اند كه ما بعضى از آنرا در پاورقى كشف الغمه ج 3 ص 44 بيان نموده ايم ).5- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ عَمِلَ سَيِّئَةً أُجِّلَ فِيهَا سَبْعَ سَاعَاتٍ مِنَ النَّهَارِ فـَإِنْ قـَالَ أَسـْتـَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ لَمْ تُكْتَبْ عَلَيْهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 171 رواية : 5
ترجمه :
5- و نـيز آنحضرت عليه السلام فرمود: هر كه كار بدى (و گناهى ) كند تا هفت ساعت از روز مـهـلت دارد پـس اگر (در اين مدت ) سه مرتبه گفت : ((استغفر اللّه لذى لا اله الا هو الحى القيوم و اتوب اليه )) بر او نوشته نشود.


6- عـَنـْهُ عـَنْ أَحـْمـَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عُقْبَةَ بَيَّاعِ الْأَكْسِيَةِ عَنْ أَبِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَيُذْنِبُ الذَّنْبَ فَيُذَكَّرُ بَعْدَ عِشْرِينَ سَنَةً فَيَسْتَغْفِرُ اللَّهَ مـِنـْهُ فـَيـَغـْفـِرُ لَهُ وَ إِنَّمـَا يـُذَكِّرُهُ لِيـَغـْفـِرَ لَهُ وَ إِنَّ الْكَافِرَ لَيُذْنِبُ الذَّنْبَ فَيَنْسَاهُ مِنْ سَاعَتِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 171 رواية : 6
ترجمه :
6- و نـيـز آنـحـضـرت عـليـه السـلام فـرمـود: هـمـانـا مـؤ مـن گـنـاهـى كـنـد و پـس بـيـسـت سـال بـيـادش آيـد و از خـدا راجـع بـآن گناه آمرزش خواهد و خداوند برايش بيامرزد، و هر آيـنـه (خـداونـد) بيادش اندازد تا برايش بيامرزد، و همانا كافر گناهى كند و همان ساعت آنرا فراموش كند.


7- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَمَّنْ ذَكـَرَهُ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا مِنْ مُؤْمِنٍ يُقَارِفُ فِي يَوْمِهِ وَ لَيْلَتِهِ أَرْبَعِينَ كَبِيرَةً فـَيـَقـُولُ وَ هـُوَ نـَادِمٌ أَسـْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ ذُو الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَامِ وَ أَسْأَلُهُ أَنْ يُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ يَتُوبَ عَلَيَّ إِلَّا غَفَرَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ وَ لَا خَيْرَ فِيمَنْ يُقَارِفُ فِي يَوْمٍ أَكْثَرَ مِنْ أَرْبَعِينَ كَبِيرَةً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 172 رواية : 7
ترجمه :
7- و نـيـز آنـحـضـرت عـليـه السـلام فـرمـود: هـيـچ مـؤ مـنـى نـيـسـت كـه در شـبـانـه روز چهل گناه كبيره كند و با پيشيمانى بگويد: ((استغفر اللّه لذى لا اله الا هو الحى القيوم بـديـع السـمـاوات و الارض ذوالجـلال و الاكـرام و اسـئله اءن يـصـلى عـلى مـحـمـد و آل مـحـمـد اءن يـتـوب على )) جز اينكه خداى عزوجل گناهش را بيامرزد، و كسى كه بيش از چهل گناه كبيره در روز انجام دهد خيرى در او نيست (يعنى ايمان ندارد).


8- عـَنـْهُ عـَنْ عـِدَّةٍ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا رَفـَعـُوهُ قـَالُوا قـَالَ لِكـُلِّ شـَيْءٍ دَوَاءٌ وَ دَوَاءُ الذُّنـُوبـِ الِاسْتِغْفَارُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 172 رواية : 8
ترجمه :
8- جـمـعـى از اصـحـاب در حـديث مرفوعى از معصوم حديث كنند كه فرمود: براى هر چيزى داروئى است ، و داروى گناهان آمرزشخواهى و استغفار است .


9- أَبـُو عـَلِيٍّ الْأَشـْعـَرِيُّ وَ مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحْيَى جَمِيعاً عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ إِسْحَاقَ وَ عَلِيُّ بْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ جَمِيعاً عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حَفْصٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ مَا مِنْ مُؤْمِنٍ يُذْنِبُ ذَنْباً إِلَّا أَجَّلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ سَبْعَ سَاعَاتٍ مِنَ النَّهَارِ فَإِنْ هُوَ تَابَ لَمْ يُكْتَبْ عَلَيْهِ شَيْءٌ وَ إِنْ هُوَ لَمْ يَفْعَلْ كـَتـَبَ اللَّهُ عـَلَيـْهِ سـَيِّئَةً فَأَتَاهُ عَبَّادٌ الْبَصْرِيُّ فَقَالَ لَهُ بَلَغَنَا أَنَّكَ قُلْتَ مَا مِنْ عَبْدٍ يـُذْنـِبُ ذَنـْبـاً إِلَّا أَجَّلَهُ اللَّهُ عـَزَّ وَ جـَلَّ سَبْعَ سَاعَاتٍ مِنَ النَّهَارِ فَقَالَ لَيْسَ هَكَذَا قُلْتُ وَ لَكِنِّي قُلْتُ مَا مِنْ مُؤْمِنٍ وَ كَذَلِكَ كَانَ قَوْلِي
اصول كاجلد 4 صفحه : 172 رواية : 9
ترجمه :
9- ابـن غـيـاث گـويـد: شـنـيـدم از حضرت صادق (ع ) كه مى فرمود: هيچ مؤ منى نيست كه گـناهى را مرتكب شود جز اينكه خداى عزوجل هفت ساعت از روز باو مهلت دهد، پس اگر (در ايـن مـدت ) تـوبـه كـرد چيزى بر او نوشته نشود، و اگر توبه نكرد، خداوند يك گناه بـر او بـنـويـسـد، پـس عباد بصرى نزد آنحضرت آمد و گفت : بما رسيد كه شما فرموده ايد: هيچ بنده اى نيست كه گناهى كند جز اينكه خداوند هفت ساعت از روز مهلتش دهد؟ فرمود: من چنين نگفتم بلكه من گفتم : هيچ مؤ منى نيست و چنين بوده است گفته من .



شــرح :
يـعـنـى ايـن مـهـلت كـه مـن گـفـتـم مـخـصـوص بـمـؤ مـن اسـت و شامل كافر و مخالف نيست .10- مـُحـَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ قَالَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ مِائَةَ مَرَّةٍ فِي كُلِّ يَوْمٍ غَفَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ سَبْعَمِائَةِ ذَنْبٍ وَ لَا خَيْرَ فِي عَبْدٍ يُذْنِبُ فِي كُلِّ يَوْمٍ سَبْعَمِائَةِ ذَنْبٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 173 رواية : 10
ترجمه :
10- و نـيـز حـضرت صادق (ع ) فرمود: هركس روزى صدبار بگويد: ((استغفر الله )) خـداى عـزوجل براى او هفتصد گناه بيامرزد، و در بنده اى كه روزى هفتصد گناه كند خيرى نيست .



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گويد: ((هفتصد گناه او را ميآمرزد)) يعنى از گناهانى كه در آنروز كرده است ، سپس فرمود. ((و خيرى نيست در بنده ...)) تا بنده باين كلام مغرور نگردد و روزى هـفـتـصـد گـنـاه كـند زيرا چنين كسى خيرى در او نيست و موفق باستغفار و توبه نگردد، و گناه در اين حديث شامل صغيره و كبيره و مخلوط از هر دوى آنها گردد.
*باب در آنچه خداى عزو جل هنگام توبه آدم عليه السلام به او عطا فرمود*
بَابٌ فِيمَا أَعْطَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ آدَمَ ع وَقْتَ التَّوْبَةِ
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ أَوْ عـَنْ أَبـِي جَعْفَرٍ ع قَالَ إِنَّ آدَمَ ع قَالَ يَا رَبِّ سَلَّطْتَ عَلَيَّ الشَّيْطَانَ وَ أَجـْرَيـْتـَهُ مـِنِّي مَجْرَى الدَّمِ فَاجْعَلْ لِي شَيْئاً فَقَالَ يَا آدَمُ جَعَلْتُ لَكَ أَنَّ مَنْ هَمَّ مِنْ ذُرِّيَّتِكَ بِسَيِّئَةٍ لَمْ تُكْتَبْ عَلَيْهِ فَإِنْ عَمِلَهَا كُتِبَتْ عَلَيْهِ سَيِّئَةٌ وَ مَنْ هَمَّ مِنْهُمْ بِحَسَنَةٍ فَإِنْ لَمْ يـَعـْمـَلْهَا كُتِبَتْ لَهُ حَسَنَةٌ فَإِنْ هُوَ عَمِلَهَا كُتِبَتْ لَهُ عَشْراً قَالَ يَا رَبِّ زِدْنِي قَالَ جَعَلْتُ لَكَ أَنَّ مـَنْ عـَمِلَ مِنْهُمْ سَيِّئَةً ثُمَّ اسْتَغْفَرَ لَهُ غَفَرْتُ لَهُ قَالَ يَا رَبِّ زِدْنِي قَالَ جَعَلْتُ لَهُمُ التَّوْبَةَ أَوْ قَالَ بَسَطْتُ لَهُمُ التَّوْبَةَ حَتَّى تَبْلُغَ النَّفْسُ هَذِهِ قَالَ يَا رَبِّ حَسْبِي
اصول كافى جلد 4 صفحه : 173 رواية : 1
ترجمه :
1ـ ابن بكير از حضرت صادق يا حضرت باقر عليهما السلام حديث كند كه فرمود: همانا آدم عـليـه السـلام عرض كرد: پروردگارا شيطان را بر من مسلط كردى ، و چون خون (كه در رگهاى من جريان دارد) او را بر من چيره كردى پس براى من هم چيزى مقرر فرما، خداوند فـرمـود: اى آدم قرار دادم براى تو كه هر يك از فرزندانت آهنگ گناهى كند بر او نوشته نـشـود، و اگر انجام داد يك گناه بر او نوشته شود، و هر كه آهنگ كار نيك كرد اگر آنرا انـجـام نداد يك حسنه براى او نوشته شود، و اگر انجم داد ده حسنه برايش نوشته شود، عرض كرد: پروردگارا برايم بيفزا، فرمود: برايت مقرر ساختم كه هر يك از فرزندانت گناهى كند سپس براى آن آمرزش خواهد برايش بيامرزم ، عرض كرد: پروردگارا برايم بيفزا، فرمود: براى آنها توبه قرار دادم يا فرمود: توبه را براى ايشان گستردم تا آنكه نفس باينجا (يعنى بگلو گاه ) رسد، عرض كرد: پروردگارا مرا بس است .


2- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قـَالَ رَسـُولُ اللَّهِ ص مـَنْ تـَابَ قـَبْلَ مَوْتِهِ بِسَنَةٍ قَبِلَ اللَّهُ تَوْبَتَهُ ثُمَّ قَالَ إِنَّ السَّنَةَ لَكـَثـِيـرَةٌ مَنْ تَابَ قَبْلَ مَوْتِهِ بِشَهْرٍ قَبِلَ اللَّهُ تَوْبَتَهُ ثُمَّ قَالَ إِنَّ الشَّهْرَ لَكَثِيرٌ مَنْ تـَابَ قـَبـْلَ مـَوْتـِهِ بـِجُمْعَةٍ قَبِلَ اللَّهُ تَوْبَتَهُ ثُمَّ قَالَ إِنَّ الْجُمْعَةَ لَكَثِيرٌ مَنْ تَابَ قَبْلَ مـَوْتـِهِ بـِيَوْمٍ قَبِلَ اللَّهُ تَوْبَتَهُ ثُمَّ قَالَ إِنَّ يَوْماً لَكَثِيرٌ مَنْ تَابَ قَبْلَ أَنْ يُعَايِنَ قَبِلَ اللَّهُ تَوْبَتَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 174 رواية : 2
ترجمه :
2ـ حـضـرت صـادق (ع ) فـرمـود: رسـولخـدا (ص ) فـرمـوده اسـت : هـر كـه يـك سـال پـيـش از مـرگـش تـوبـه كـنـد خـداونـد تـوبـه اش را بـپـذيـرد سـپـس فـرمـود: يكسال هر آينه زياد است هر كه يكماه پيش از مرگش توبه كند خدا توبه اش را بپذيرد، سـپـس ‍ فرمود يكماه زياد است ، هر كه يكهفته پيش از مرگش توبه كند خدا توبه اش را بـپـذيـرد، سـپـس فـرمـود: يـك هفته زياد است هر كه يك روز پيش از مرگش توبه كند خدا تـوبـه اش را بـپـذيـرد، سـپـس فـرمود: يك روز زياد است هر كه پيش از ديدار مرگ (ملك الموت ) توبه كند خدا توبه اش را بپذيرد.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) از شـيـخ بـهـائى در اربـعـين نقل كند گفته است : مقصود بپذيرفتن توبه سـاقـط كـردن عـقـابـى اسـت كـه بـر اين گناهى كه از آن توبه كرده مترتب شده بود و سـقـوط عـقـاب بـسـبـب تـوبـه از چـيـزهـائى اسـت كـه مـورد اتـفـاق اهـل اسـلام است ، و خلافى كه هست در اين است كه آيا پذيرش توبه بر خدا لازم است كه اگر بعد از توبه عقاب كند ستم باشد، يا آن تفضلى است كه خداوند از جهت كرم و رحمت بـبندگانش فرموده ؟ معتزله باولى قائل شده اند و آنرا بر خدا لازم دانند، و اشاعره به دوم قائل شده اند و شيخ طوسى (ره ) در كتاب اقتصاد و علامه (ره ) در برخى از كتابهاى كلامى خود همين قول را اختيار فرموده اند، و محقق طوسى در كتاب تجريد توقف كرده است ، و آنچه شيخ طوسى و علامه اختيار كرده اند همان ظاهر است .3- عـَلِيُّ بـْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قـَالَ إِذَا بـَلَغـَتِ النَّفـْسُ هـَذِهِ وَ أَهـْوَى بـِيـَدِهِ إِلَى حـَلْقـِهِ لَمْ يـَكُنْ لِلْعَالِمِ تَوْبَةٌ وَ كَانَتْ لِلْجَاهِلِ تَوْبَةٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 174 رواية : 3
ترجمه :
3ـ حـضـرت بـاقـر عـليـه السـلام فـرمـود: هـمينكه جان باينجا رسيد و اشاره بگلوى خود فرمود براى عالم (و دانا) توبه نباشد، و براى نادان وقت توبه (باقى ) است .



شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: اين حديث در باب ((لزوم حجت بر عالم )) گذشت ، و اينكه فرمود: ((بـراى عـالم تـوبـه نـيـسـت ....)) گـويـا مـراد بـعـالم كـسـى اسـت كـه شـاهـد بـر احـوال آخـرت باشد، و مقصود از جاهل آنكس است كه آنرا مشاهده نكرده ، و ممكن است مقصود از عـالم و جـاهـل همان معناى معروف و متبادر آن باشد و در اينصورت حديث موافق شود با ظاهر آيـه شـريـفـه ((انما التوبة على اللّه للذين يعملون السوء بجهالة ...الايه )) (سوره نـسـاء آيـه 17) سـپـس ‍ تـفـاسـيـرى كـه در آيـه شـده اسـت نقل كند.4- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ وَهْبٍ قـَالَ خـَرَجـْنـَا إِلَى مـَكَّةَ وَ مـَعَنَا شَيْخٌ مُتَأَلِّهٌ مُتَعَبِّدٌ لَا يَعْرِفُ هَذَا الْأَمْرَ يُتِمُّ الصَّلَاةَ فِي الطَّرِيـقِ وَ مَعَهُ ابْنُ أَخٍ لَهُ مُسْلِمٌ فَمَرِضَ الشَّيْخُ فَقُلْتُ لِابْنِ أَخِيهِ لَوْ عَرَضْتَ هَذَا الْأَمْرَ عـَلَى عـَمِّكَ لَعـَلَّ اللَّهَ أَنْ يـُخـَلِّصَهُ فَقَالَ كُلُّهُمْ دَعُوا الشَّيْخَ حَتَّى يَمُوتَ عَلَى حَالِهِ فَإِنَّهُ حـَسـَنُ الْهَيْئَةِ فَلَمْ يَصْبِرْ ابْنُ أَخِيهِ حَتَّى قَالَ لَهُ يَا عَمِّ إِنَّ النَّاسَ ارْتَدُّوا بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ ص إِلَّا نَفَراً يَسِيراً وَ كَانَ لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع مِنَ الطَّاعَةِ مَا كَانَ لِرَسُولِ اللَّهِ ص وَ كـَانَ بـَعـْدَ رَسـُولِ اللَّهِ الْحَقُّ وَ الطَّاعَةُ لَهُ قَالَ فَتَنَفَّسَ الشَّيْخُ وَ شَهَقَ وَ قَالَ أَنَا عـَلَى هـَذَا وَ خـَرَجـَتْ نَفْسُهُ فَدَخَلْنَا عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فَعَرَضَ عَلِيُّ بْنُ السَّرِيِّ هَذَا الْكـَلَامَ عـَلَى أَبـِي عـَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ هُوَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ قَالَ لَهُ عَلِيُّ بْنُ السَّرِيِّ إِنَّهُ لَمْ يَعْرِفْ شَيْئاً مِنْ هَذَا غَيْرَ سَاعَتِهِ تِلْكَ قَالَ فَتُرِيدُونَ مِنْهُ مَا ذَا قَدْ دَخَلَ وَ اللَّهِ الْجَنَّةَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 175 رواية : 4
ترجمه :
4ـ مـعـاويـة بـن وهـب گـويـد: (سـالى مـا) بـطـرف مـكـه حـركـت كـرديم و با ما پيرى بود خـداپرست و اهل عبادت (ولى ) معترف ـ بمذهب شيعه نبود (و اطلاعى از آن نداشت ) و (بمذهب سـنيها كه تمام خواندن نماز را براى مسافر جايز دانند) نمازش را در راه تمام ميخواند و بـرادر زاده اى داشـت مـسـلمـان (و شـيـعـه مـذهـب ) كـه همراهش بود، پس آن پير بيمار شد من بـبـرادر زاده اش گـفـتم : كاش مذهب شيعه را بعمويت پيشنهاد ميكردى شايد خدا او را نجات دهـد؟ هـمـه هـمـراهـان مـا گـفـتـنـد: بـگـذاريـد پـيـر مـرد بـحـال خـو بـمـيـرد زيرا همين حال كه دارد خوب است ، ولى برادرزاده اش تاب نياورد تا بالاخره بدو گفت : اى عموجان همانا مردم پس از رسولخدا (ص ) مرتد شدند جز عده كمى ، و عـلى بـن ابـيطالب مانند رسولخدا (ص ) بود كه پيروى و اطاعتش لازم بود، و پس از رسـول خـدا حق و طاعت از آن او بود: گويد: آن پير مرد نفسى كشيد و فرياد زد و گفت : من هـم بـر هـمـيـن عقيده هستم ، و جانش از تن بيرون آمد (و مرد) و پس ما شرفياب خدمت حضرت صـادق (ع ) شـديـم ، عـلى بـن سـرى (يـكى از همراهان ما) سخن پير مرد را (يا جريان را) بـآنـحـضـرت عـرض كـرد: حـضـرت فـرمـود: او مـرديـسـت از اهل بهشت ، على بن سرى عرض كرد: آنمرد جز در آن ساعت از مذهب شيعه هيچ اطلاعى نداشت ؟ فرمود چه چيز ديگر از او مى خواهيد؟ بخدا سوگند وارد بهشت شد.



*باب لمم گناهان خرد، يا سبك از نظر عقاب*
بَابُ اللَّمَمِ
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ قـُلْتُ لَهُ أَ رَأَيـْتَ قـَوْلَ اللَّهِ عـَزَّ وَ جَلَّ الَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَب ائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَو احِشَ إِلَّا اللَّمَمَ قَالَ هُوَ الذَّنْبُ يُلِمُّ بِهِ الرَّجُلُ فَيَمْكُثُ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ يُلِمُّ بِهِ بَعْدُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 175 رواية : 1
ترجمه :
1ـ محمد بن مسلم گويد: به حضرت صاذق عليه السلام عرض كردم : آيا (تفسير) گفتار خـداى عـزوجـل نـزد شما چيست (كه فرمايد): ((آنان كه دورى گزينند از گناهان بزرگ و نـاشـايـسـته ها جز لمم )) (سوره نجم آيه 22)؟ فرمود: لمم گناهى است كه شخص بدان دست زند، سپس تا خدا خواهد (مدتى ) خود دارى كند و باز دوباره بدان دست زند.


2- أَبـُو عـَلِيٍّ الْأَشـْعـَرِيُّ عـَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مـُسـْلِمٍ عـَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ قُلْتُ لَهُ الَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَب ائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَو احِشَ إِلَّا اللَّمَمَ قَالَ الْهَنَةُ بَعْدَ الْهَنَةِ أَيِ الذَّنْبُ بَعْدَ الذَّنْبِ يُلِمُّ بِهِ الْعَبْدُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 176 رواية : 2
ترجمه :
2ـ و نـيـز مـحـمـد بـن مـسـلم از يكى از دو امام باقر و يا صادق عليهماالسلام حديث كند كه فرمود: به آن حضرت عرض ‍ كردم : (درباره تفسير لمم در اين آيه ) فرمود: آن گناه پس از گناه است كه بنده دست بدان زند.



توضيح :
: ((هـنـه در ايـن حـديث به معناى ((چيز)) ولى چون در خود حديث حضرت به گناه تفسير فرموده است از ترجمه ((الهنة بعد الهنة )) خود دارى شد)) و ((هنه )) كلمه كنايه است .3- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَا مِنْ مُؤْمِنٍ إِلَّا وَ لَهُ ذَنْبٌ يَهْجُرُهُ زَمَاناً ثُمَّ يُلِمُّ بِهِ وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا اللَّمـَمَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَب ائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَو احِشَ إِلَّا اللَّمـَمَ قـَالَ الْفـَوَاحِشُ الزِّنَى وَ السَّرِقَةُ وَ اللَّمَمُ الرَّجُلُ يُلِمُّ بِالذَّنْبِ فَيَسْتَغْفِرُ اللَّهَ مِنْهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 176 رواية : 3
ترجمه :
3ـ اسـحـاق بـن عـمـار گـويـد: حـضرت صادق عليه السلام فرمود: هيچ مؤ منى نباشد جز ايـنـكـه بـراى او گـناهى است كه مدتى او را از خود دور ساخته ، سپس بدان دست زند تو ايـنـسـت گـفتار خداى عزو جل : ((جز لمم )) (در همان آيه كه در حديث (1) گذشت ) و از آن حـضـرت تـفـسـيـر (تـمـامـى آن آيـه و) گـفـتـار خـداى عـزوجـل را پـرسـيـدم ؟ فـرمـود: مقصود از فواحش (در آيه ) زنا و دزديست ، و لمم آنست كه شخص به گناه دست زند پس از خداوند آمرزش ‍ خواهد.


4- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ بَهْرَامَ عَنْ عَمْرِو بْنِ جُمَيْعٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ جَاءَنَا يَلْتَمِسُ الْفِقْهَ وَ الْقُرْآنَ وَ تَفْسِيرَهُ فَدَعُوهُ وَ مـَنْ جـَاءَنـَا يـُبـْدِي عـَوْرَةً قَدْ سَتَرَهَا اللَّهُ فَنَحُّوهُ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ جُعِلْتُ فِدَاكَ وَ اللَّهِ إِنَّنِي لَمُقِيمٌ عَلَى ذَنْبٍ مُنْذُ دَهْرٍ أُرِيدُ أَنْ أَتَحَوَّلَ عَنْهُ إِلَى غَيْرِهِ فَمَا أَقْدِرُ عَلَيْهِ فَقَالَ لَهُ إِنْ كُنْتَ صَادِقاً فَإِنَّ اللَّهَ يُحِبُّكَ وَ مَا يَمْنَعُهُ أَنْ يَنْقُلَكَ مِنْهُ إِلَى غَيْرِهِ إِلَّا لِكَيْ تَخَافَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 176 رواية : 4
ترجمه :
4ـ عـمروبن جميع گويد: امام صادق عليه السلام فرمود: هر كه نزد ما آيد و فقه و قرآن و تـفـسـيـر انـرا جـويـد از او دست بداريد (تا بيايد و فرا گيرد) و هر كه نزد ما آيد تا عـيـبـى كـه خـدا پـوشـانـده اسـت فاش كند او را دور كنيد (و از آمدنش به نزد ما جلوگيرى كـنـيـد)) يـكى از آنمردم (كه حاضر بود) عرض كرد: قربانت بخدا سوگند همانا من دير زمـانـى اسـت دچـار گـنـاهـى هـسـتـم و هرچه خواهم كه از آن گناه بسوى كار (نيك ) ديگرى بـيرون روم و آنار وانهم نتوانم ؟ حضرت باو فرمود: اگر راستگوئى پس همانا خدا تو را دوسـت دارد و چـيـزى جـلوگـيـر او نـشـده كـه تـو را از آن بـكـار (نـيـك ) ديـگـرى نقل دهد جز اينكه (خواهد) كه تو از او در ترس باشى .



شــرح :
مـجلسى (ره ) گويد: عورت بچيز قبيح گويند، و بهر چيز كه از آن شرم آيد و ظاهر اين اسـت كـه مـقـصـود اظـهـار و آشـكـار نـمودن گناهان خودش باشد كه اعتراف بآن موجب حد و تـعـريـز بـوده ، دسـتور داد كه ((آنها را دور سازيد)) تا نزد ما بگناه خود اقرار نكنند بـلكـه (بـرود) و مـيـان خـود و خـداونـد تـوبـه كـنـد، و مـحـتـمل است مقصود اظهار عيبب ديگرى بوده كه مشهور بدان نشده چه براى غيبت كردن از او يـا بـراى اداء شـهـادت ، زيـرا پـنـهـان كـردن عـيـبـهـا بـهـتـر اسـت ، لكـن احـتـمـال اول ظـاهـرتـر اسـت و در كـتـاب حـدود مـؤ يـدى بـر آن بـيايد، و گفته شده است : آنـحـضـرت جـمـعـى از اصـحـابـش كه فراست داشتند به آنها دستور داده بود كه از ورود كـسـانـى كـه اهـل افـشاء اسرار هستند به نزد آنها جلوگيرى كنند، زيرا با شدت خوف و تـقـيـه كـه در كـار بـوده فـاش شـدن اسـرار ائمه عليهم السلام براى آنها و شيعيانشان مصلحت نبوده است .5- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حَرِيزٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا مِنْ ذَنْبٍ إِلَّا وَ قَدْ طُبِعَ عَلَيْهِ عَبْدٌ مُؤْمِنٌ يَهْجُرُهُ الزَّمَانَ ثُمَّ يُلِمُّ بِهِ وَ هُوَ قـَوْلُ اللَّهِ عـَزَّ وَ جـَلَّ الَّذِيـنَ يـَجْتَنِبُونَ كَب ائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَو احِشَ إِلَّا اللَّمَمَ قَالَ اللَّمَّامُ الْعَبْدُ الَّذِي يُلِمُّ الذَّنْبَ بَعْدَ الذَّنْبِ لَيْسَ مِنْ سَلِيقَتِهِ أَيْ مِنْ طَبِيعَتِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 177 رواية : 5
ترجمه :
5ـ حـضـرت صادق (ع ) فرمود: هيچ گناهى نيست جز آنكه بنده مؤ منى بدان خو گرفته ، مـدتـى آنـرا واگـذارد سـپـس ‍ (دوبـاره ) بـآن دسـت زنـد، و آن اسـت گـفـتـار خـداى عزوجل : ((آنانكه دورى گزينند از گناهان بزرگ و ناشايسته ها جز لمم )) فرمود: لمام : آن بـنـده ايـسـت كه بگناهى پس از گناهى دست زند كه موافق سليقه او يعنى از طبيعت او نيست .



شــرح :
فيض (ره ) گويد: ((و قد طبع عليه )) يعنى بخاطر پيش آمدى كه كرده بر آن گناه خو گـرفـتـه و مـيتواند از خود دور كند، و مقصود از ((طبع عليه )) طبيعت اوليه و سرشت در آفـريـنـش نـيـسـت وگـرنـه تـرك آن بـراى او مـمـكـن نـبـود و بـنـابـرايـن مـنـافـاتى ميان اول حديث با آخر آن نيست .

6- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبـِيـهِ وَ عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ مـَحـْبـُوبٍ عـَنِ ابْنِ رِئَابٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَا يَكُونُ سَجِيَّتُهُ الْكـَذِبَ وَ الْبـُخـْلَ وَ الْفـُجُورَ وَ رُبَّمَا أَلَمَّ مِنْ ذَلِكَ شَيْئاً لَا يَدُومُ عَلَيْهِ قِيلَ فَيَزْنِي قَالَ نَعَمْ وَ لَكِنْ لَا يُولَدُ لَهُ مِنْ تِلْكَ النُّطْفَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 177 رواية : 6
ترجمه :
6ـ عـلى بن رئاب گويد: شنيدم حضرت صادق (ع ) مى فرمود: سرشت و طبيعت مؤ من دروغ و بخل و زناكارى نيست ، گاهى بچيزى از آنها دست زند ولى ادامه ندهد، عرض شد: (ممكن است كه ) او زنا كند؟ فرمود: آرى ولى از آن نطفه فرزندى نيارد.



توضيح :
مجلسى (ره ) گويد: اگر كسى بگويد: كه ما مى بينم كه از نطفه زناى مؤ من هم فرزند بـهـم رسـد؟ در جـواب گـوئيـم : بـراى مـؤ مـن مـعـانـى و درجات بسيارى است و شايد اين فـضـيلت بيك دسته خاصى از مؤ منين اختصاص دارد با اينكه از آخر كار جز خدا كسى دانا نـيـسـت ، (چـه بـسـا كـسـانـى كـه بـظـاهـر اكـنـون مـؤ مـنـنـد ولى تـا بـآخـر نـرسـانند) و محتمل است حمل بر غالب شود....
*باب اينكه گناهان بر سه قسمند*
بَابٌ فِي أَنَّ الذُّنُوبَ ثَلَاثَةٌ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ رَفَعَهُ قَالَ صـَعـِدَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع بِالْكُوفَةِ الْمِنْبَرَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَيْهِ ثُمَّ قَالَ أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ الذُّنـُوبَ ثـَلَاثـَةٌ ثـُمَّ أَمـْسـَكَ فـَقـَالَ لَهُ حَبَّةُ الْعُرَنِيُّ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ قُلْتَ الذُّنُوبُ ثَلَاثَةٌ ثُمَّ أَمْسَكْتَ فَقَالَ مَا ذَكَرْتُهَا إِلَّا وَ أَنَا أُرِيدُ أَنْ أُفَسِّرَهَا وَ لَكِنْ عَرَضَ لِي بُهْرٌ حَالَ بـَيـْنـِي وَ بـَيـْنَ الْكـَلَامِ نَعَمْ الذُّنُوبُ ثَلَاثَةٌ فَذَنْبٌ مَغْفُورٌ وَ ذَنْبٌ غَيْرُ مَغْفُورٍ وَ ذَنْبٌ نـَرْجـُو لِصـَاحـِبـِهِ وَ نَخَافُ عَلَيْهِ قَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ فَبَيِّنْهَا لَنَا قَالَ نَعَمْ أَمَّا الذَّنْبُ الْمـَغـْفـُورُ فـَعـَبْدٌ عَاقَبَهُ اللَّهُ عَلَى ذَنْبِهِ فِي الدُّنْيَا فَاللَّهُ أَحْلَمُ وَ أَكْرَمُ مِنْ أَنْ يُعَاقِبَ عـَبـْدَهُ مـَرَّتـَيـْنِ وَ أَمَّا الذَّنـْبُ الَّذِي لَا يـُغـْفـَرُ فـَمَظَالِمُ الْعِبَادِ بَعْضِهِمْ لِبَعْضٍ إِنَّ اللَّهَ تـَبـَارَكَ وَ تَعَالَى إِذَا بَرَزَ لِخَلْقِهِ أَقْسَمَ قَسَماً عَلَى نَفْسِهِ فَقَالَ وَ عِزَّتِي وَ جَلَالِي لَا يـَجـُوزُنِي ظُلْمُ ظَالِمٍ وَ لَوْ كَفٌّ بِكَفٍّ وَ لَوْ مَسْحَةٌ بِكَفٍّ وَ لَوْ نَطْحَةٌ مَا بَيْنَ الْقَرْنَاءِ إِلَى الْجـَمَّاءِ فـَيَقْتَصُّ لِلْعِبَادِ بَعْضِهِمْ مِنْ بَعْضٍ حَتَّى لَا تَبْقَى لِأَحَدٍ عَلَى أَحَدٍ مَظْلِمَةٌ ثُمَّ يَبْعَثُهُمْ لِلْحِسَابِ وَ أَمَّا الذَّنْبُ الثَّالِثُ فَذَنْبٌ سَتَرَهُ اللَّهُ عَلَى خَلْقِهِ وَ رَزَقَهُ التَّوْبَةَ مـِنـْهُ فـَأَصْبَحَ خَائِفاً مِنْ ذَنْبِهِ رَاجِياً لِرَبِّهِ فَنَحْنُ لَهُ كَمَا هُوَ لِنَفْسِهِ نَرْجُو لَهُ الرَّحْمَةَ وَ نَخَافُ عَلَيْهِ الْعَذَابَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 178 رواية : 1
ترجمه :
1ـ عـبـدالرحـن بـن حـمـاد در حـديـثـى مـرفـوع از بـرخـى از اصـحـابـش نـقـل كـنـد كـه امـيـرالمـؤ مـنين عليه السلام در كوفه بر منبر بر آمد، خدا را سپاس گفت و سـتـايـش كـرد سـپـس فـرمود: اى مردم همانا گناهان سه گونه اند (اينرا فرمود و خاموش نشست ) و از سخن گفتن خود دارى كرد، حبه عرنى (كه يكى از اصحاب آنحضرت بود) به وى عرض كرد: اى اميرالمؤ منان فردى گناهان سه گونه اند و دم فروبستى ؟ فرمود: من آنـهـا را يـاد نكردم جز اينكه مى خواستم شرح دهم ولى تنگى نفسى بر من عارض شد كه مـيان من و سخنم حائل شد، آرى گناهان سه گونه اند: گناهى كه آمرزيده است ، و گناهى كـه آمـرزيـده نـشـود، و گـنـاهـى كـه بـر صاحبش هم اميدوار و هم بيمناكم ، عرض كرد: اى اميرالمؤ منان آنها را براى ما بيان فرما.
فـرمـود: آرى امـا گـنـاه آمـرزيـده : گـنـاه آن بنده ايست كه خداوند او را در دنيا بر گناهش عـقوبت كند پس خدا بردبارتر و كريمتر از آن است كه بنده خود را دوباره عقوبت كند، و اما گناهى كه آمرزيده نشود ستمكاريهائى است كه بندگان برخى به برخى كنند، زيرا چـون خـداونـد تـبـارك و تـعـالى (بـوسيله پيمبران و احكام ) بر خلقتش عيان شد بخودش سـوگـنـد يـاد كرده و فرموده است : بعزت و جلالم سوگند كه ستم هيچ ستمكارى (بدون كـيفر) از من نگذرد گرچه زدن مشتى بمشتى باشد يا ماليدن (دستى ) بدستى باشد (از روى لذت و هـوسـرانـى ) و گـرچـه شـاخ زدن شـاخـدارى بـه بيشاخى باشد پس براى بندگان از يكديگر قصاص گيرد تا ستمى از كسى بر كسى (بدون كيفر) نماند، سپس آنها را (خداوند) براى حساب بر انگيزد، و اما گناه سوم گناهى است كه خداوند بر خلقش پنهان داشته ، و توبه از آنرا بر گنهكار روزى كرده ، و بوضعى در آمده كه از گناهش بـيـمـنـاك و بـپـروردگـارش امـيدوار است ، پس ما براى او (يعنى اين شخص گنهكار) همان حال را داريم كه خودش آن حال را براى خود دارد اميد رحمت براى او داريم ، و از عذاب نيز بر او بيمناكيم .


2- عـَلِيُّ بـْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ حُمْرَانَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ رَجُلٍ أُقِيمَ عَلَيْهِ الْحَدُّ فِي الرَّجْمِ أَ يُعَاقَبُ عَلَيْهِ فِي الْآخِرَةِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ أَكْرَمُ مِنْ ذَلِكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 179 رواية : 2
ترجمه :
2ـ حـمـران گويد: از حضرت باقر عليه السلام پرسيدم از مرديكه (زناى با زن شوهر دار كـرده اسـت ) و حد بر او جارى شده و سنگسار شده آيا در آخرت هم عقاب شود؟ فرمود: خدا كريم تر از آن است (كه با اينكه در دنيا كيفر شده در آخرت نيز او را كيفر كند).



*باب شتاب در كيفر گناه*
بَابُ تَعْجِيلِ عُقُوبَةِ الذَّنْبِ
1- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ حُمْرَانَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا كَانَ مِنْ أَمـْرِهِ أَنْ يـُكْرِمَ عَبْداً وَ لَهُ ذَنْبٌ ابْتَلَاهُ بِالسُّقْمِ فَإِنْ لَمْ يَفْعَلْ ذَلِكَ لَهُ ابْتَلَاهُ بِالْحَاجَةِ فـَإِنْ لَمْ يـَفـْعَلْ بِهِ ذَلِكَ شَدَّدَ عَلَيْهِ الْمَوْتَ لِيُكَافِيَهُ بِذَلِكَ الذَّنْبِ قَالَ وَ إِذَا كَانَ مِنْ أَمْرِهِ أَنْ يـُهـِيـنَ عـَبـْداً وَ لَهُ عـِنـْدَهُ حـَسَنَةٌ صَحَّحَ بَدَنَهُ فَإِنْ لَمْ يَفْعَلْ بِهِ ذَلِكَ وَسَّعَ عَلَيْهِ فِي رِزْقِهِ فَإِنْ هُوَ لَمْ يَفْعَلْ ذَلِكَ بِهِ هَوَّنَ عَلَيْهِ الْمَوْتَ لِيُكَافِيَهُ بِتِلْكَ الْحَسَنَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 179 رواية : 1
ترجمه :
1ـ حـضـرت بـاقـر عـليـه السـلام فـرمـود: چـون خـداى عزوجل خواهد كه بنده اى را كه داراى گناهيست اكرام كند او را به بيمارى گرفتارى كند، و اگر اينكار را نكند به نيازمندى مبتلايش سازد، و اگر اينكار را با او نكرد مرگ را بر او سـخـت كـنـد تا بدان واسطه گناهش را جبران كند (و بگناهش مكافات كند) فرمود و چون بخواهد بنده اى را كه حسنه اى در نزدش ‍ دارد خوار كند تنش را سالم كند و اگر اينكار را دربـاره اش نـكـند روزيش را فراخ گرداند، و اگر آنرا هم درباره اش انجام ندهد مرگ را بر او آسان كند تا بدان سبب در عوض آن حسنه او را پاداش دهد.


2- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنِ الْحَكَمِ بـْنِ عـُتـَيـْبـَةَ قـَالَ قـَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا كَثُرَتْ ذُنُوبُهُ وَ لَمْ يَكُنْ عِنْدَهُ مِنَ الْعَمَلِ مَا يُكَفِّرُهَا ابْتَلَاهُ بِالْحُزْنِ لِيُكَفِّرَهَا
اصول كافى جلد 4 صفحه : 180 رواية : 2
ترجمه :
2ـ حضرت صادق (ع ) فرمود: چون گناه بنده بسيار گردد (و خدا بخواهد او را پاك كند) و چـيـزى از كـردار (نيك ) نداشته باشد كه آنرا جبران كند و كفاره آنها شود او را باندوه گرفتار سازد تا كفاره گناهانش گردد.


3- عـِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيِّ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبـِي عـَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عِزَّتِي وَ جَلَالِي لَا أُخْرِجُ عـَبـْداً مِنَ الدُّنْيَا وَ أَنَا أُرِيدُ أَنْ أَرْحَمَهُ حَتَّى أَسْتَوْفِيَ مِنْهُ كُلَّ خَطِيئَةٍ عَمِلَهَا إِمَّا بِسُقْمٍ فِي جـَسـَدِهِ وَ إِمَّا بـِضـِيـقٍ فِي رِزْقِهِ وَ إِمَّا بِخَوْفٍ فِي دُنْيَاهُ فَإِنْ بَقِيَتْ عَلَيْهِ بَقِيَّةٌ شَدَّدْتُ عـَلَيـْهِ عـِنـْدَ الْمـَوْتِ وَ عِزَّتِي وَ جَلَالِي لَا أُخْرِجُ عَبْداً مِنَ الدُّنْيَا وَ أَنَا أُرِيدُ أَنْ أُعَذِّبَهُ حَتَّى أُوَفِّيَهُ كُلَّ حَسَنَةٍ عَمِلَهَا إِمَّا بِسَعَةٍ فِي رِزْقِهِ وَ إِمَّا بِصِحَّةٍ فِي جِسْمِهِ وَ إِمَّا بِأَمْنٍ فِي دُنْيَاهُ فَإِنْ بَقِيَتْ عَلَيْهِ بَقِيَّةٌ هَوَّنْتُ عَلَيْهِ بِهَا الْمَوْتَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 180 رواية : 3
ترجمه :
3ـ و نـيـز آنـحـضـرت عـليـه السـلام فـرمـود: كـه رسـولخـدا (ص ) فـرمـود: خـداى عـزوجـل فـرمـايد بعزت و جلالم سوگند من بنده اى كه بخواهم رحمتش كنم از دنيا بيرون نبرم تا اينكه هر گناهى كرده است (عوضش را) يا بوسيله بيمارى در تنش ، يا بتنگى در روزيش ، يا با ترس و هراس در دنيايش ، و اگر باز هم چيزى بماند مرگ را بر او سخت كنم ، و بعزت و جلالم سوگند بندهاى را كه بخواهم عذاب كنم از دنيا بيرون نبرم تا هر كـارى نـيكى انجام داده (عوض كاملش ) را باو بدهم : يا بفراخى در روزيش ، و يا بسلامت در تنش ، و يا بآسودگى خاطر در دنيايش ، و اگر باز هم چيزى باقى ماند مرگ را بر او آسان كنم .


4- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَيُهَوَّلُ عَلَيْهِ فِي نَوْمِهِ فَيُغْفَرُ لَهُ ذُنُوبُهُ وَ إِنَّهُ لَيُمْتَهَنُ فِي بَدَنِهِ فَيُغْفَرُ لَهُ ذُنُوبُهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 180 رواية : 4
ترجمه :
4ـ حـضـرت صـادق (ع ) فرمود: همانا مؤ من خواب هولناك ببيند و (بواسطه همان ترسى كه كرده ) گناهش آمرزيده شود، و تنش رنج كار ببيند پس گناهش آمرزيده شود.


5- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ السَّرِيِّ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قـَالَ إِذَا أَرَادَ اللَّهُ عـَزَّ وَ جـَلَّ بـِعـَبـْدٍ خـَيـْراً عَجَّلَ لَهُ عُقُوبَتَهُ فِي الدُّنْيَا وَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ سُوءاً أَمْسَكَ عَلَيْهِ ذُنُوبَهُ حَتَّى يُوَافِيَ بِهَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 181 رواية : 5
ترجمه :
5ـ و نـيـز آنـحـضـرت عـليـه السـلام فـرمـود: چـون خـداى عزوجل خير بنده اى را خواهد بعقوبت او در دنيا بشتابد، و چون بدى درباره بنده اى خواهد گناهانش را بر او نگهدار تا در روز قيامت (كيفر) همه را بدو بدهد.


6- عـِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عـَبـْدِ الرَّحـْمـَنِ عـَنْ مـِسْمَعِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِكِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع فـِي قـَوْلِ اللَّهِ عـَزَّ وَ جـَلَّ وَ م ا أَص ابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِم ا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَ يَعْفُوا عَنْ كـَثـِيرٍ لَيْسَ مِنِ الْتِوَاءِ عِرْقٍ وَ لَا نَكْبَةِ حَجَرٍ وَ لَا عَثْرَةِ قَدَمٍ وَ لَا خَدْشِ عُودٍ إِلَّا بِذَنْبٍ وَ لَمَا يَعْفُو اللَّهُ أَكْثَرُ فَمَنْ عَجَّلَ اللَّهُ عُقُوبَةَ ذَنْبِهِ فِي الدُّنْيَا فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَجَلُّ وَ أَكْرَمُ وَ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ يَعُودَ فِي عُقُوبَتِهِ فِي الْآخِرَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 181 رواية : 6
ترجمه :
6ـ و نـيـز فـرمـود امـيـرالمـؤ مـنـيـن عـليـه السـلام در تـفـسـيـر گـفـتـار خـداى عزوجل : ((و هر چه به شما رسد از پيش آمدها پس به سبب چيزى است كه فراهم كرده اند دستهاى شما و خداوند در گذرد از بسيارى گناهان )) (سوره شورى آيه 30) فرمود: هيچ پـيـچ خـوردن رگـى نـيـست ، و نه برخورد به سنگى ، و نه لغزش گامى ، و نه خراش دادن چوبى ، جز بخاطر گناهى ، و هر آينه آنچه را كه خداوند در گذرد بيشتر است ، پس هـر كـه را خـداونـد در دنـيـا بـه كـيـفـر گـنـاهـش شـتـاب كـرد پـس ‍ ان خـداى عزوجل و والاتر و كريمتر و بزرگوارتر از آنست كه دوباره در آخرت او را كيفر كند.


7- مـُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مُوسَى الْوَرَّاقِ عَنْ عَلِيٍّ الْأَحـْمـَسـِيِّ عـَنْ رَجـُلٍ عـَنْ أَبـِي جـَعـْفـَرٍ ع قـَالَ قـَالَ رَسـُولُ اللَّهِ ص مـَا يَزَالُ الْهَمُّ وَ الْغَمُّ بِالْمُؤْمِنِ حَتَّى مَا يَدَعُ لَهُ ذَنْباً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 181 رواية : 7
ترجمه :
7ـ حضرت باقر عليه السلام فرمود: رسول خدا صلى اللّه عليه و آله فرمود: پيوسته غم و اندوه گريبانگير مؤ من باشند تا براى او گناهى بجا نگذارند.


8- عـَنـْهُ عـَنْ أَحـْمـَدَ بـْنِ مـُحَمَّدٍ وَ عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ الْحـَارِثِ بـْنِ بـَهـْرَامَ عـَنْ عـَمـْرِو بـْنِ جـُمـَيْعٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِنَّ الْعَبْدَ الْمُؤْمِنَ لَيَهْتَمُّ فِي الدُّنْيَا حَتَّى يَخْرُجَ مِنْهَا وَ لَا ذَنْبَ عَلَيْهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 181 رواية : 8
ترجمه :
8ـ عمرو بن جميع گويد: از حضرت صادق عليه السلام شنيدم مى فرمود:
همانا بنده مؤ من در دنيا اندوهگين شود، تا اينكه از دنيا بيرون رود و گناهى بر او نباشد.


9- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَلِيٍّ الْأَحْمَسِيِّ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ لَا يَزَالُ الْهَمُّ وَ الْغَمُّ بِالْمُؤْمِنِ حَتَّى مَا يَدَعُ لَهُ مِنْ ذَنْبٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 182 رواية : 9
ترجمه :
9ـ امـام باقر عليه السلام فرمود: پيوسته غم و اندوه گريبانگير مؤ من باشد تا براى او گناهى بجا نگذارند.


10- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَا مِنْ عَبْدٍ أُرِيدُ أَنْ أُدْخِلَهُ الْجَنَّةَ إِلَّا ابـْتـَلَيـْتـُهُ فِي جَسَدِهِ فَإِنْ كَانَ ذَلِكَ كَفَّارَةً لِذُنُوبِهِ وَ إِلَّا شَدَّدْتُ عَلَيْهِ عِنْدَ مَوْتِهِ حَتَّى يـَأْتـِيـَنـِي وَ لَا ذَنْبَ لَهُ ثُمَّ أُدْخِلُهُ الْجَنَّةَ وَ مَا مِنْ عَبْدٍ أُرِيدُ أَنْ أُدْخِلَهُ النَّارَ إِلَّا صَحَّحْتُ لَهُ جـِسـْمـَهُ فـَإِنْ كـَانَ ذَلِكَ تَمَاماً لِطَلِبَتِهِ عِنْدِي وَ إِلَّا آمَنْتُ خَوْفَهُ مِنْ سُلْطَانِهِ فَإِنْ كَانَ ذَلِكَ تَمَاماً لِطَلِبَتِهِ عِنْدِي وَ إِلَّا وَسَّعْتُ عَلَيْهِ فِي رِزْقِهِ فَإِنْ كَانَ ذَلِكَ تَمَاماً لِطَلِبَتِهِ عِنْدِي وَ إِلَّا هَوَّنْتُ عَلَيْهِ مَوْتَهُ حَتَّى يَأْتِيَنِي وَ لَا حَسَنَةَ لَهُ عِنْدِي ثُمَّ أُدْخِلُهُ النَّارَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 182 رواية : 10
ترجمه :
10ـ حضرت صادق عليه السلام فرمود: رسول خـدا صـلى اللّه عـليـه و آله فـرمـوده اسـت : خـداى عـزوجـل فـرمـايـد: هـيـچ بـنـده اى نباشد كه من بخواهم او را به بهشت ببرم جز آنكه او را بـبـلائى در تـنـش دچـار كـنـم ، پس اگر آن كفاره گناهانش شد (كه پاك ) و گرنه هنگام مرگش بر او سخت گيرم تا نزد من آيد و گناهى بر او نباشد سپس او را به بهشت برم ، و هـيـچ بـنـده اى نـبـاشد كه بخواهم او را به دوزخ برم جز آنكه تنش را سالم كنم ، پس اگـر بـدان سـبب آنچه از من خواهد به پايان رسد (حسابش پاك شود) و گرنه از ترس آنـكـه بـر او تسلط دارد آسوده خاطرش كنم ، پس اگر طلبى كه نزد من دارد بدان پايان يـابـد (كـه رهـا شود) و گرنه روزيش را بر او فراخ كنم ، پس اگر طلبش از اين تمام شود (كه او را بس باشد) و گرنه (در آخر كار) مرگ را بر او آسان كنم تا نزد من آيد و هيچ كردار نيكى نزد من نداشته باشد سپس او را بدوزخ برم .


11- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أُورَمَةَ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ دُرُسـْتَ بْنِ أَبِي مَنْصُورٍ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ مَرَّ نـَبـِيٌّ مـِنْ أَنـْبـِيـَاءِ بـَنـِي إِسـْرَائِيـلَ بِرَجُلٍ بَعْضُهُ تَحْتَ حَائِطٍ وَ بَعْضُهُ خَارِجٌ مِنْهُ قَدْ شـَعَّثَتْهُ الطَّيْرُ وَ مَزَّقَتْهُ الْكِلَابُ ثُمَّ مَضَى فَرُفِعَتْ لَهُ مَدِينَةٌ فَدَخَلَهَا فَإِذَا هُوَ بِعَظِيمٍ مِنْ عُظَمَائِهَا مَيِّتٍ عَلَى سَرِيرٍ مُسَجًّى بِالدِّيبَاجِ حَوْلَهُ الْمِجْمَرُ فَقَالَ يَا رَبِّ أَشْهَدُ أَنَّكَ حَكَمٌ عـَدْلٌ لَا تـَجـُورُ هـَذَا عـَبـْدُكَ لَمْ يُشْرِكْ بِكَ طَرْفَةَ عَيْنٍ أَمَتَّهُ بِتِلْكَ الْمِيتَةِ وَ هَذَا عَبْدُكَ لَمْ يـُؤْمـِنْ بِكَ طَرْفَةَ عَيْنٍ أَمَتَّهُ بِهَذِهِ الْمِيتَةِ فَقَالَ عَبْدِي أَنَا كَمَا قُلْتَ حَكَمٌ عَدْلٌ لَا أَجُورُ ذَلِكَ عَبْدِي كَانَتْ لَهُ عِنْدِي سَيِّئَةٌ أَوْ ذَنْبٌ أَمَتُّهُ بِتِلْكَ الْمِيتَةِ لِكَيْ يَلْقَانِي وَ لَمْ يَبْقَ عَلَيْهِ شـَيْءٌ وَ هـَذَا عـَبـْدِي كـَانَتْ لَهُ عِنْدِي حَسَنَةٌ فَأَمَتُّهُ بِهَذِهِ الْمِيتَةِ لِكَيْ يَلْقَانِي وَ لَيْسَ لَهُ عِنْدِي حَسَنَةٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 182 رواية : 11
ترجمه :
11ـ حـضـرت بـاقـر عـليـه السـلام فـرمـود: پـيـغـمـبـرى از پـيـغـمـبـران بـنـى اسـرائيـل بـمـردى گـذر كـرد كـه قـسـمـتـى از بدنش در زير ديوارى بود و قسمتى از آن بيرون از ديوار بود و مرغان پرنده او را از هم پاشيده و سگان تنش را دريده بودند، از آنجا گذشت شهرى پديدار شد وارد آن شهر شد ديد يكى از بزرگان آن شهر مرده است ، او را بـر زبـر تـخـتـى نهاده اند و با پارچه ديبا كفن شده و دور آن تخت منقلهاى عود است (كـه مـى سـوزد) پس عرض كرد: پروردگارا من گواهى دهم كه تو حاكم عادلى هستى كه ستم نكنى ، آن بنده تو است كه چشم بهمزدنى به تو شرك نورزيده و به آن مردن (كه مـن ديدم با آن وضع رقت بار) او را مى رانيدى ، و اين هم يك بنده تو است كه چشم بر هم زدنـى بـه تـو ايـمـان نياورده به اين مرگ (با اين تشريفات ) او را مى رانيدى ؟ خداوند فرمود: (آرى ) اى بنده من ، من چنانم كه گفتى حاكم عادلى هستم كه ستم نكنم ، آن بنده من گناهى يا كردار بدى پيش من داشت او را به آن وضع مى راندم تا مرا ديدار كند و گناهى بر او بجاى نماند، و اين بنده من كار نيك نزد من داشت ، او را با چنين وضع ميراندم تا مرا ملاقات كند و پيش من حسنه اى نداشته باشد.


12- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي الصَّبَّاحِ الْكِنَانِيِّ قَالَ كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فَدَخَلَ عَلَيْهِ شَيْخٌ فَقَالَ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَشْكُو إِلَيْكَ وُلْدِي وَ عُقُوقَهُمْ وَ إِخْوَانِي وَ جَفَاهُمْ عِنْدَ كِبَرِ سِنِّي فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع يَا هَذَا إِنَّ لِلْحَقِّ دَوْلَةً وَ لِلْبَاطِلِ دَوْلَةً وَ كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا فِي دَوْلَةِ صَاحِبِهِ ذَلِيلٌ وَ إِنَّ أَدْنَى مَا يُصِيبُ الْمُؤْمِنَ فِي دَوْلَةِ الْبـَاطـِلِ الْعـُقـُوقُ مـِنْ وُلْدِهِ وَ الْجـَفـَاءُ مـِنْ إِخـْوَانـِهِ وَ مـَا مـِنْ مـُؤْمـِنٍ يـُصِيبُهُ شَيْءٌ مِنَ الرَّفَاهِيَةِ فِي دَوْلَةِ الْبَاطِلِ إِلَّا ابْتُلِيَ قَبْلَ مَوْتِهِ إِمَّا فِي بَدَنِهِ وَ إِمَّا فِي وُلْدِهِ وَ إِمَّا فِي مـَالِهِ حـَتَّى يُخَلِّصَهُ اللَّهُ مِمَّا اكْتَسَبَ فِي دَوْلَةِ الْبَاطِلِ وَ يُوَفِّرَ لَهُ حَظَّهُ فِي دَوْلَةِ الْحَقِّ فَاصْبِرْ وَ أَبْشِرْ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 183 رواية : 12
ترجمه :
12ـ ابـو الصـبـاح كـنـانـى گـويد: خدمت اما صادق عليه السلام بودم كه پير مردى بر آنـحـضـرت وارد شـود و عـرض كـرد: يـا ابـا عبداللّه من از فرزندانم و ناسپاسيشان و از برادرانم و جفاكاريشان نزد شما شكايت آورده ام با اين سالخوردگى من ؟ حضرت صادق (ع ) بـاو فـرمـود: اى پـيـرمـرد هـمـانـا بـراى حـق دولتـى اسـت و بـراى بـاطـل هـم دولتـى اسـت و هـر كـدامـيـك از ايندو در دولت رفيقش خوار است ، و همانا كمترين مـصـيـبـتـى كـه در دولت باطل بمؤ من رسد آزار كشيدن از فرزندان و جفاكارى برادران او اسـت ، و هـيـچ مـؤ مـنـى نـبـاشـد كـه در دولت بـاطـل آسـايـشـى بـيـنـد جـز در دوران حـكومت بـاطـل بدست آورده رها سازد، و بهره اش را در دولت حق وافر كند پس صبر كند مژده باد تو را.



*باب در تفسير گناهان*
بَابٌ فِي تَفْسِيرِ الذُّنُوبِ
1- الْحـُسـَيـْنُ بـْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ الْعَلَاءِ عَنْ مـُجـَاهِدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الذُّنُوبُ الَّتِي تُغَيِّرُ النِّعَمَ الْبَغْيُ وَ الذُّنُوبُ الَّتـِي تُورِثُ النَّدَمَ الْقَتْلُ وَ الَّتِي تُنْزِلُ النِّقَمَ الظُّلْمُ وَ الَّتِي تَهْتِكُ السِّتْرَ شُرْبُ الْخَمْرِ وَ الَّتِي تَحْبِسُ الرِّزْقَ الزِّنَا وَ الَّتِي تُعَجِّلُ الْفَنَاءَ قَطِيعَةُ الرَّحِمِ وَ الَّتِي تَرُدُّ الدُّعَاءَ وَ تُظْلِمُ الْهَوَاءَ عُقُوقُ الْوَالِدَيْنِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 184 رواية : 1
ترجمه :
1ـ حضرت صادق (ع ) فرمود: گناهانيكه نعمت ها را دگرگون سازند تجاوز (بديگران ) اسـت ، و گـناهانيكه پشيمانى ببار آورند كشتن (و آدمكشى ) است ، و آن گناهانى كه بلاها نـازل كـنـد سـتـم اسـت ، و آنـهـا كـه پـرده را بـدرند شرابخواريست ، و آنها كه روزى را نگهدارند (و در نتيجه كم شود) زنا است ، و آنها كه در نابودى شتاب كنند قطع رحم است ؛ و آنها كه دعا را برگردانند و فضا را تيره و تار كنند نافرمانى و آزردن پدر و مادر است .


2- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يـَقُولُ كَانَ أَبِي ع يَقُولُ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الذُّنُوبِ الَّتِي تُعَجِّلُ الْفَنَاءَ وَ تُقَرِّبُ الْآجَالَ وَ تُخْلِي الدِّيَارَ وَ هِيَ قَطِيعَةُ الرَّحِمِ وَ الْعُقُوقُ وَ تَرْكُ الْبِرِّ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 184 رواية : 2
ترجمه :
2ـ اسـحـاق بـن عـمـار گويد: شنيدم از حضرت صادق (ع ) كه مى فرمود: هميشه پدرم مى فرمود: پناه مى بريم بخدا از گناهيكه در نابودى شتاب كنند و مرگ ها را نزديك سازند و خانه ها را ويران كنند و آنها: قطع رحم ، و آزردن و نافرمانى پدر و مادر، و واگذاردن احسان و نيكى است .

3- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهِيمَ عَنْ أَيُّوبَ بْنِ نُوحٍ أَوْ بَعْضُ أَصْحَابِهِ عَنْ أَيُّوبَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يـَحـْيـَى قـَالَ حـَدَّثَنِي بَعْضُ أَصْحَابِنَا قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا فَشَا أَرْبَعَةٌ ظَهَرَتْ أَرْبـَعـَةٌ إِذَا فَشَا الزِّنَا ظَهَرَتِ الزَّلْزَلَةُ وَ إِذَا فَشَا الْجَوْرُ فِي الْحُكْمِ احْتُبِسَ الْقَطْرُ وَ إِذَا خُفِرَتِ الذِّمَّةُ أُدِيلَ لِأَهْلِ الشِّرْكِ مِنْ أَهْلِ الْإِسْلَامِ وَ إِذَا مُنِعَتِ الزَّكَاةُ ظَهَرَتِ الْحَاجَةُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 184 رواية : 3
ترجمه :
3ـ و نـيـز حـضـرت صـادق (ع ) فرمود: همين كه چهار چيز شايع شد (همراه آنها) چهار چيز ديگر پديدار گردد: هرگاه زنا شايع شد زلزله پيدا شود، و هرگاه حكم بنا حق شايع شـود بـاران بـنـد آيـد، و هـرگـاه پيمان با كفارى كه در ذمه اسلامند شكسته شود (و طبق مـقـررات بـا آنـها رفتار نشود) دولت بدست مشركين افتد وبر مسلمين حكومت كنند، و هرگاه زكاة داده نشد فقر و احتياج پديدار گردد.



شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: اينكه پيمان شكنى با ذميان سبب غلبه آنها شود براى آنست كه چون بـنـقـض عـهد مخالفت با خداوند كنند بجهت اظهار تسلط، خدا نيز خلاف مقصودشان را پيش آورد، چنانچه منع از زكاة بخاطر ثروتمند شدن پس خدا بركت آن را ميبرد و آنها را نيازمند كند.
*باب نادر*
بَابٌ نَادِرٌ
1- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ الْعَزِيزِ الْعـَبـْدِيِّ عـَنِ ابـْنِ أَبِي يَعْفُورٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ الْعـَبـْدَ مـِنْ عـَبـِيـدِيَ الْمُؤْمِنِينَ لَيُذْنِبُ الذَّنْبَ الْعَظِيمَ مِمَّا يَسْتَوْجِبُ بِهِ عُقُوبَتِي فِي الدُّنـْيـَا وَ الْآخـِرَةِ فـَأَنـْظـُرُ لَهُ فِيمَا فِيهِ صَلَاحُهُ فِي آخِرَتِهِ فَأُعَجِّلُ لَهُ الْعُقُوبَةَ عَلَيْهِ فـِي الدُّنـْيـَا لِأُجَازِيَهُ بِذَلِكَ الذَّنْبِ وَ أُقَدِّرُ عُقُوبَةَ ذَلِكَ الذَّنْبِ وَ أَقْضِيهِ وَ أَتْرُكُهُ عَلَيْهِ مـَوْقـُوفاً غَيْرَ مُمْضًى وَ لِي فِي إِمْضَائِهِ الْمَشِيئَةُ وَ مَا يَعْلَمُ عَبْدِي بِهِ فَأَتَرَدَّدُ فِي ذَلِكَ مـِرَاراً عـَلَى إِمـْضَائِهِ ثُمَّ أُمْسِكُ عَنْهُ فَلَا أُمْضِيهِ كَرَاهَةً لِمَسَاءَتِهِ وَ حَيْداً عَنْ إِدْخَالِ الْمَكْرُوهِ عـَلَيـْهِ فَأَتَطَوَّلُ عَلَيْهِ بِالْعَفْوِ عَنْهُ وَ الصَّفْحِ مَحَبَّةً لِمُكَافَاتِهِ لِكَثِيرِ نَوَافِلِهِ الَّتِي يَتَقَرَّبُ بِهَا إِلَيَّ فِي لَيْلِهِ وَ نَهَارِهِ فَأَصْرِفُ ذَلِكَ الْبَلَاءَ عَنْهُ وَ قَدْ قَدَّرْتُهُ وَ قَضَيْتُهُ وَ تـَرَكـْتـُهُ مـَوْقـُوفـاً وَ لِي فـِي إِمـْضـَائِهِ الْمـَشـِيـئَةُ ثُمَّ أَكْتُبُ لَهُ عَظِيمَ أَجْرِ نُزُولِ ذَلِكَ الْبـَلَاءِ وَ أَدَّخـِرُهُ وَ أُوَفِّرُ لَهُ أَجـْرَهُ وَ لَمْ يـَشْعُرْ بِهِ وَ لَمْ يَصِلْ إِلَيْهِ أَذَاهُ وَ أَنَا اللَّهُ الْكَرِيمُ الرَّءُوفُ الرَّحِيمُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 185 رواية : 1
ترجمه :
1ـ ابـن ابـى يـعـفـور گـويـد: شـنيدم از حضرت صادق عليه السلام كه مى فرمود: خداى عـزوجـل فـرمـايـد: همانا بنده اى از بندگان مؤ من من گناهى بزرگ كند كه مستوجب كيفر و عـقـوبت من در دنيا و يا در آخرت شود و من آنچه صلاح آخرت او در آنست برايش منظور كنم پـس در عـقوبت دنيايش شتاب كنم تا او را بدين گناه كيفر دهم ، و يا اينكه انداره كيفر او را مـعـيـن كـنـم و بـدان حـكـم كـنم و آن را بدون اجر موقوف گذارم و اجراى آنرا بمشيت خود واگـذارم و بـنـده مـن آنرا نميداند، بارها درباره اجراى آن مردد گردم سپس خوددارى كنم و اجـرا نـكـنـم زيـرا بـد آمـدن او را خـوش نـدارم و از بـدحـال كـردن او كـناره گيرى كنم ، و بگذشت و نديده گرفتن آن گناه بر او منت نهم (و بالاخره آنرا ببخشم ) زيرا دوست دارم نمازهاى نافله بسيارى كه بسبب آنها در شب و روز بـمن تقرب مى جست پاداش دهم ، پس اين بلا را از او بگردانم با اينكه آن را مقدر كرده و بـدان حـكـم كـرده بـودم و مـوقوف گذارده بودم و اجراى آن بستگى بمشيت من داشت ، سپس (بـايـن هـم اكـتـفـا نـكـنم ) و اجر بزرگ نزول اين بلائى كه از آن معاف شده است برايش بـنـويسم و ذخيره كنم ، و مزدش را وافر كنم با اينكه خود او بدان آگاه نيست (زيرا) آزار آن بلا باو نرسيده است ، و منم خداوند كريم مهربان و رحيم .



توضيح :
مـجـلسى (ره ) و فيض (قده ) گفته اند ((واو)) در: ((فى الدنيا و الاخرة )) و هم چنين در ((و اقدر عقوبة ......)) بمعناى ((اءو)) است .
*باب نادر*
بَابٌ نَادِرٌ أَيْضاًباب نادر ايضا
1- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فـِي قـَوْلِ اللَّهِ عـَزَّ وَ جَلَّ وَ م ا أَص ابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِم ا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ فَقَالَ هـُوَ وَ يَعْفُوا عَنْ كَثِيرٍ قَالَ قُلْتُ لَيْسَ هَذَا أَرَدْتُ أَ رَأَيْتَ مَا أَصَابَ عَلِيّاً وَ أَشْبَاهَهُ مِنْ أَهْلِ بَيْتِهِ ع مِنْ ذَلِكَ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص كَانَ يَتُوبُ إِلَى اللَّهِ فِي كُلِّ يَوْمٍ سَبْعِينَ مَرَّةً مِنْ غَيْرِ ذَنْبٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 186 رواية : 1
ترجمه :
1ـ ابـن بـكـيـر گـويـد: از حـضـرت صـادق (ع ) از گـفـتـار خـداى عـزوجـل پـرسـيـدم (كـه فـرمايد) ((و هر چه مصيبت بشما رسد بواسطه آن چيزى است كه خـودتـان كـرده ايـد)) حـضرت (دنباله آيه را خواند و) فرمود: ((و از بسيارى از گناهان بگذرد)) (سوره شورى آيه 30) گويد: من عرض كردم : مقصودم دنباله آيه نبود (بلكه ) بـفـرمـائيـد آنـچه به على عليه السلام و آنانكه مانند او بودند از خاندانش رسيد از همين باب بود؟ (يعنى آنها چه كرده بودند كه آنهمه مصيبت و بلا بدانها رسيد؟) فرمود: همانا رسولخدا (ص ) در هر روز بدون اينكه گناهى داشته باشد هفتاد بار استغفار مى كرد.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: پـاسـخ حـضـرت بـه ايـنـكـه : ((رسـول خـدا روزى هـفـتـاد بـار....)) دو احـتـمـال دارد: اول اينكه چنانچه استعفار پيغمبر (ص ) براى ريختن گناهى نبود بلكه براى بالا بردن درجـه اش بـوده اسـت ، هـمـچـنـيـن گـرفـتـارى و مصيبتهائى كه به على (عليه السلام ) و خـانـدانـش رسـيـده كـفـاره گـنـاهـان نـبـوده بـلكـه بـراى بالا رفتن درجات آنها و بسيارى ثـوابـشـان بوده . دوم : اينكه مقصود اين است كه استغفار پيغمبر (ص ) براى ترك اولى يا عدول از عبادت افضل بادنى و امثال اينها بوده است و ابتلاء آنها هم بهمين خاطر بوده ، ولى معناى اول روشن تر است چنانچه خبر بعدى بآن دلالت كند.2- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ سـَهْلِ بْنِ زِيَادٍ وَ عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ مـَحـْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ رِئَابٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ م ا أَص ابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِم ا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ أَ رَأَيْتَ مَا أَصَابَ عَلِيّاً وَ أَهْلَ بَيْتِهِ ع مِنْ بَعْدِهِ هُوَ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيهِمْ وَ هُمْ أَهْلُ بَيْتِ طَهَارَةٍ مَعْصُومُونَ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص كَانَ يَتُوبُ إِلَى اللَّهِ وَ يَسْتَغْفِرُهُ فِي كُلِّ يَوْمٍ وَ لَيْلَةٍ مِائَةَ مَرَّةٍ مِنْ غَيْرِ ذَنْبٍ إِنَّ اللَّهَ يَخُصُّ أَوْلِيَاءَهُ بِالْمَصَائِبِ لِيَأْجُرَهُمْ عَلَيْهَا مِنْ غَيْرِ ذَنْبٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 186 رواية : 2
ترجمه :
2ـ عـلى بـن رئاب گـويد: از حضرت صادق عليه السلام پرسيدم از تفسير گفتار خداى عزوجل ((آنچه بشما از مصيبتها رسد براى آنچيزى است كه خودتان كرده ايد)) بفرمائيد: آنـچه به على و اهل بيت (معصومين او) عليهم السلام رسيد بخاطر كارى بود كه آنها كرده بـودنـد، بـا ايـن كـه آنـان خـانـدان طـهـارت و هـم معصوم (از گناه ) بودند؟ فرمود: همانا رسـولخدا (ص ) در هر روز و شبى بدون گناه صد بار استغفار ميكرد و بسوى او توبه مى نمود، همانا خداوند دوستان خود را بمصيبتها و پيش آمدها گرفتار كند تا بدان واسطه بدون گناه بآنها اجر و ثواب دهد.


3- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيمَ رَفَعَهُ قَالَ لَمَّا حُمِلَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ص إِلَى يَزِيدَ بْنِ مُعَاوِيَةَ فـَأُوقـِفَ بـَيـْنَ يـَدَيـْهِ قـَالَ يـَزِيـدُ لَعَنَهُ اللَّهُ وَ م ا أَص ابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِم ا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ فَقَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ع لَيْسَتْ هَذِهِ الْآيَةُ فِينَا إِنَّ فِينَا قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ م ا أَص ابَ مـِنْ مـُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَ ل ا فِي أَنْفُسِكُمْ إِلّ ا فِي كِت ابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَه ا إِنَّ ذ لِكَ عَلَى اللّ هِ يَسِيرٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 187 رواية : 3
ترجمه :
3ـ عـلى بـن ابـراهـيـم در حـديـث مرفوعى (كه سندش بمعصوم رسد) حديث كند كه فرمود: هـنـگـامـى كـه حـضـرت عـلى بـن الحـسـين (زين العابدين ) عليهما السلام را نزد يزيد بن مـعـاويـه بـردنـد و در برابر او نگهداشتند يزيد كه خدايش از رحمت خود دور كرده گفت : ((و آنچه بشما مصيبت رسد از آنچيزى بود كه خود كرديد)) (و اين آيه شريفه را خواند) حـضـرت عـلى بـن الحـسين عليهما السلام فرمود: اين آيه درباره ما نيست ، همانا درباره ما گـفـتـار خـداى عزوجل است (كه فرمايد): ((هيچ مصيبتى در زمين نرسد و نه بجانهاى شما جـز ايـنـكـه در كتابى است پيش از آنكه آنها را بيافرينيم همانا اين بر خدا آسان است )) (سوره حديد آيه 22).



*بـاب ايـنـكـه خـداونـد بـواسـطـه عـمـل كـنـنـده بـلا را از تـارك عمل دور كند*
بَابُ أَنَّ اللَّهَ يَدْفَعُ بِالْعَامِلِ عَنْ غَيْرِ الْعَامِلِ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَعْبَدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ يُونُسَ بـْنِ ظـَبْيَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ لَيَدْفَعُ بِمَنْ يُصَلِّي مِنْ شِيعَتِنَا عَمَّنْ لَا يـُصـَلِّي مـِنْ شـِيـعـَتـِنَا وَ لَوْ أَجْمَعُوا عَلَى تَرْكِ الصَّلَاةِ لَهَلَكُوا وَ إِنَّ اللَّهَ لَيَدْفَعُ بِمَنْ يـُزَكِّي مـِنْ شـِيـعـَتـِنـَا عـَمَّنْ لَا يـُزَكِّي وَ لَوْ أَجـْمـَعُوا عَلَى تَرْكِ الزَّكَاةِ لَهَلَكُوا وَ إِنَّ اللَّهَ لَيـَدْفـَعُ بـِمـَنْ يَحُجُّ مِنْ شِيعَتِنَا عَمَّنْ لَا يَحُجُّ وَ لَوْ أَجْمَعُوا عَلَى تَرْكِ الْحَجِّ لَهَلَكُوا وَ هُوَ قـَوْلُ اللَّهِ عـَزَّ وَ جـَلَّ وَ لَوْ ل ا دَفـْعُ اللّ هِ النّ اسَ بـَعـْضـَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ وَ ل كِنَّ اللّ هَ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْع الَمِينَ فَوَ اللَّهِ مَا نَزَلَتْ إِلَّا فِيكُمْ وَ لَا عَنَى بِهَا غَيْرَكُمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 187 رواية : 1
ترجمه :
1- حضرت صادق عليه السلام فرمود: هر آينه خداوند بخاطر آنكسيكه نماز مى خواند از شـيـعـيـان مـا (بـلا را) دفـع كند از آن كسى كه نماز نمى خواند از شيعيان ما و اگر همگى نـمـاز را تـرك كـنـنـد هر آينه (همگى آنها) هلاك شوند. و خداوند بخاطر آنكه زكات دهد از شيعيان ما دفع كند از آنكه زكاة نمى پردازد و اگر همگى زكاة ندهند هلاك گردند، و همانا خداوند بخاطر آنكه از شيعيان ما حج كند از آنكه حج نكند (بلا را) دفع كند، و اگر بترك حـج اتـفـاق كـنـنـد هـر آيـنـه هـلاك شـونـد، و ايـن اسـت گـفـتـار خـداى عـزوجـل : ((و اگـر نبود بر كنار كردن خداوند برخى را ببرخى ديگر هر آينه زمين تباه مـى شـد و ليـكـن خـدا داراى فضل است بر همه جهانيان )) (سوره بقره آيه 251) فرمود: بخدا سوگند اين آيه جز درباره شما نازل نگشته ، و ديگرى جز شما از آن مقصود نيست .



*باب اينكه نكردن گناه آسانتر از توبه كردن است*
بَابُ أَنَّ تَرْكَ الْخَطِيئَةِ أَيْسَرُ مِنْ طَلَبِ التَّوْبَةِ
1- مـُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عـَنْ أَبـِي الْعـَبَّاسِ الْبـَقـْبـَاقِ قـَالَ قـَالَ أَبـُو عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ أَمـِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع تَرْكُ الْخـَطـِيـئَةِ أَيـْسـَرُ مـِنْ طـَلَبِ التَّوْبـَةِ وَ كـَمْ مـِنْ شـَهْوَةِ سَاعَةٍ أَوْرَثَتْ حُزْناً طَوِيلًا وَ الْمَوْتُ فَضَحَ الدُّنْيَا فَلَمْ يَتْرُكْ لِذِي لُبٍّ فَرَحاً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 188 رواية : 1
ترجمه :
1ـ حـضـرت صادق (ع ) فرمود: اميرالمؤ منين عليه السلام فرموده : دست برداشتن از گناه آسـانـتـر از طـلب تـوبه است ، و بسا شهوترانى يكساعت كه اندوه درازى بجا گذارد. و مرگ دنيا را رسوا كرده و براى هيچ صاحب خردى شادى نگذاشته .



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ((ايـسـر مـن طـلب التـوبـة )) اشـاره بـايـنـسـت كـه شـرايـط قبول شدن توبه بسيار است ، و اينكه فرمود: ((مرگ دنيا را رسوا كرده )) براى آنست كه مرگ پرده از بديهاى آن و گول زدنهاى و بى وفائيهاى آن برداشته است .
*باب استدراج و غافلگير كردن بآهستگى و تدريج*
بَابُ الِاسْتِدْرَاجِ
1- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جُنْدَبٍ عَنْ سـُفـْيَانَ بْنِ السِّمْطِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَيْراً فَأَذْنَبَ ذَنْباً أَتـْبـَعـَهُ بـِنَقِمَةٍ وَ يُذَكِّرُهُ الِاسْتِغْفَارَ وَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ شَرّاً فَأَذْنَبَ ذَنْباً أَتْبَعَهُ بِنِعْمَةٍ لِيـُنـْسـِيـَهُ الِاسـْتِغْفَارَ وَ يَتَمَادَى بِهَا وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ ل ا يَعْلَمُونَ بِالنِّعَمِ عِنْدَ الْمَعَاصِي
اصول كافى جلد 4 صفحه : 189 رواية : 1
ترجمه :
1ـ حضرت صادق (ع ) فرمود: همانا چون خداوند خوبى بنده اى را خواهد و آن بنده گناهى مرتكب شود خدا دنبالش ‍ او را كيفرى دهد و استغفار را بياد او اندازد، و چون براى بنده اى بدى خواهد و او گناهى كند خدا دنبالش نعمتى باو دهد تا استغفار را از ياد او ببرد و بآن حال ادامه دهد، و اين است گفتار خداى عزوجل ((بتدريج و آهستگى آنها را غافلگير كنيم از راهيكه ندانند)) (سوره اعراف آيه 182) يعنى بسبب (دادن ) نعمت هنگام (ارتكاب ) گناهان .


2- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ سـَهْلِ بْنِ زِيَادٍ وَ عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ مـَحـْبـُوبٍ عـَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ قَالَ سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الِاسْتِدْرَاجِ فـَقـَالَ هـُوَ الْعـَبـْدُ يـُذْنـِبُ الذَّنـْبَ فـَيـُمـْلَى لَهُ وَ تـُجـَدَّدُ لَهُ عـِنـْدَهـَا النِّعَمُ فَتُلْهِيهِ عَنِ الِاسْتِغْفَارِ مِنَ الذُّنُوبِ فَهُوَ مُسْتَدْرَجٌ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 189 رواية : 2
ترجمه :
2ـ از امـام صـادق عـليـه السلام معناى استدراج را پرسيدند؟ فرمود: آن اينست كه بنده اى گـنـاه كند پس باو مهلت داده شود و برايش در هنگام گناه نعمتى تجديد گردد، پس او را از آمرزش خواهى از گناهان باز دارد، پس او غافلگير شده از راهى كه نداند.


3- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ سـَمـَاعـَةَ بـْنِ مـِهـْرَانَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حـَيـْثُ ل ا يـَعـْلَمـُونَ قـَالَ هـُوَ الْعـَبـْدُ يـُذْنِبُ الذَّنْبَ فَتُجَدَّدُ لَهُ النِّعْمَةُ مَعَهُ تُلْهِيهِ تِلْكَ النِّعْمَةُ عَنِ الِاسْتِغْفَارِ مِنْ ذَلِكَ الذَّنْبِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 189 رواية : 3
ترجمه :
3ـ سـمـاعـة بـن مـهـران گـويـد: از حـضـرت صـادق (ع ) از گـفـتـار خـداى عـزوجـل پرسيدم كه فرمايد:) ((ايشان را بآهستگى و تدريج غافلگير كنيم از راهى كه نـدانـنـد)) (سـوره اعـراف آيه 182) فرموده : آن بنده ايست كه گناهى مرتكب شود، پس ‍ بـراى آن بـنـده بـا آن گـنـاه نـعـمـت هـم تجديد گردد، و آن نعمت او را از استغفار آن گناه سرگرم كند.


4- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ دَاوُدَ الْمِنْقَرِيِّ عَنْ حـَفْصِ بْنِ غِيَاثٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَمْ مِنْ مَغْرُورٍ بِمَا قَدْ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَ كَمْ مِنْ مُسْتَدْرَجٍ بِسَتْرِ اللَّهِ عَلَيْهِ وَ كَمْ مِنْ مَفْتُونٍ بِثَنَاءِ النَّاسِ عَلَيْهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 189 رواية : 4
ترجمه :
4- و آنحضرت عليه السلام فرمود: چه بسا شخصى كه بنعمت هائى كه خداوند باو داده مـغـرور گـردد، و چـه بسا كسانيكه پرده پوشى خداوند بر آنها، غافلگير شوند، و چه بسا مردمى كه بستايش مردم فريب خورند.



*باب محاسبه و حساب كردن عمل*
بَابُ مُحَاسَبَةِ الْعَمَلِ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ جَمِيعاً عَنِ الْحَسَنِ بـْنِ مـَحـْبـُوبٍ عـَنْ عـَلِيِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ ع قَالَ كَانَ أَمِيرُ الْمـُؤْمـِنـِيـنَ ع يَقُولُ إِنَّمَا الدَّهْرُ ثَلَاثَةُ أَيَّامٍ أَنْتَ فِيمَا بَيْنَهُنَّ مَضَى أَمْسِ بِمَا فِيهِ فَلَا يَرْجِعُ أَبَداً فَإِنْ كُنْتَ عَمِلْتَ فِيهِ خَيْراً لَمْ تَحْزَنْ لِذَهَابِهِ وَ فَرِحْتَ بِمَا اسْتَقْبَلْتَهُ مِنْهُ وَ إِنْ كـُنـْتَ قـَدْ فـَرَّطـْتَ فـِيـهِ فَحَسْرَتُكَ شَدِيدَةٌ لِذَهَابِهِ وَ تَفْرِيطِكَ فِيهِ وَ أَنْتَ فِي يـَوْمـِكَ الَّذِي أَصـْبـَحـْتَ فـِيـهِ مِنْ غَدٍ فِي غِرَّةٍ وَ لَا تَدْرِي لَعَلَّكَ لَا تَبْلُغُهُ وَ إِنْ بَلَغْتَهُ لَعَلَّ حَظَّكَ فِيهِ فِي التَّفْرِيطِ مِثْلُ حَظِّكَ فِي الْأَمْسِ الْمَاضِي عَنْكَ فَيَوْمٌ مِنَ الثَّلَاثَةِ قـَدْ مـَضـَى أَنـْتَ فـِيـهِ مـُفـَرِّطٌ وَ يـَوْمٌ تـَنـْتـَظـِرُهُ لَسـْتَ أَنـْتَ مـِنْهُ عَلَى يَقِينٍ مِنْ تَرْكِ التَّفـْرِيـطِ وَ إِنَّمـَا هـُوَ يـَوْمُكَ الَّذِي أَصْبَحْتَ فِيهِ وَ قَدْ يَنْبَغِي لَكَ أَنْ عَقَلْتَ وَ فَكَّرْتَ فـِيمَا فَرَّطْتَ فِي الْأَمْسِ الْمَاضِي مِمَّا فَاتَكَ فِيهِ مِنْ حَسَنَاتٍ أَلَّا تَكُونَ اكْتَسَبْتَهَا وَ مِنْ سَيِّئَاتٍ أَلَّا تَكُونَ أَقْصَرْتَ عَنْهَا وَ أَنْتَ مَعَ هَذَا مَعَ اسْتِقْبَالِ غَدٍ عَلَى غَيْرِ ثِقَةٍ مِنْ أَنْ تـَبـْلُغـَهُ وَ عـَلَى غـَيـْرِ يَقِينٍ مِنِ اكْتِسَابِ حَسَنَةٍ أَوْ مُرْتَدَعٍ عَنْ سَيِّئَةٍ مُحْبِطَةٍ فَأَنْتَ مِنْ يَوْمِكَ الَّذِي تَسْتَقْبِلُ عَلَى مِثْلِ يَوْمِكَ الَّذِي اسْتَدْبَرْتَ فَاعْمَلْ عَمَلَ رَجُلٍ لَيْسَ يَأْمُلُ مِنَ الْأَيَّامِ إِلَّا يَوْمَهُ الَّذِي أَصْبَحَ فِيهِ وَ لَيْلَتَهُ فَاعْمَلْ أَوْ دَعْ وَ اللَّهُ الْمُعِينُ عَلَى ذَلِكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 189 رواية : 1
ترجمه :
1- عـلى بـن الحـسين عليهما السلام فرمود: پيوسته اميرالمؤ منين عليه السلام مى فرمود: همانا روزگار سه روز است كه تو در ميانه آنهائى : ديروز كه گذشت با هر آنچه در آن بود، و هرگز بر نگردد، پس اگر كار نيكى در آن انجام داده اى از رفتنش ‍ اندوهى ندارى و بـدانـچـه بـدان بـا وى روبـرو شـدى (يـعـنـى بـكـار نـيـكـى كـه در آن انـجـام دادى ) خوشحال و شاد هستى ، و اگر تو در آن تقصير روا داشته اى افسوس سختى برفتن آن و بتقصيريكه در آن كرده اى دارى . و تو در روزيكه هستى درباره فردايت غافلى و ندانى چـه شـود؟ شـايـد بـدان نـرسـى و اگـر هـم بـرسـى شـايـد بهره ات از لحاظ تقصير و كوتاهى كردن مانند بهره ديروز گذشته ات باشد.
پـس يـكـى از آن سـه روز كـه گذشته است و تو در آن كوتاهى كردى ، و يكى روز آينده اسـت كـه انتظار آمدنش را دارى و يقين ندارى كه در آن كوتاهى نكنى ، و همانا توئى و آن روزى كـه در آن هـسـتـى ، و تـو را سـزاوار اسـت اگـر تـعـقـل كـنـى و در كوتاهى كردن گذشته ات بينديشى كه چه حسناتى از دستت رفته تا (اكنون در اين روز) بدست آرى ، و چه گناهى كرده اى كه در آن كوتاهى كنى (و مرتكب آن نـشـوى ) و تـو با اينحال رو بفردائى هستى كه اطمينان ندارى كه بدان برسى ، و يقين ندارى كه در آن كار نيكى بدست آورى (و انجام دهى ) يا چيزى تو ار از گناهى تباه كننده (كـه نـيكيها را تباه سازد) باز دارد، پس تو نسبت بروزى كه در جلو در دارى مانند روزى هـسـتـى كـه پشت سر گذاشته اى ، پس كار كن مانند آن مرديكه از همه روزها اميد ندارد جز بـهـمـان روزى كـه در آنست و شبش ، پس كار كن يا (اگر نخواهى ) واگذار و خدا بر كار تو كمك كند.


2- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبـِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُمَرَ الْيَمَانِيِّ عَنْ أَبـِي الْحـَسـَنِ الْمـَاضـِي ص قـَالَ لَيْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ يُحَاسِبْ نَفْسَهُ فِي كُلِّ يَوْمٍ فَإِنْ عَمِلَ حَسَناً اسْتَزَادَ اللَّهَ وَ إِنْ عَمِلَ سَيِّئاً اسْتَغْفَرَ اللَّهَ مِنْهُ وَ تَابَ إِلَيْهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 190 رواية : 2
ترجمه :
2- حضرت موسى بن جعفر عليهما السلام فرمود: از ما نيست كسى كه هر روز حساب خود را نـكـنـد، پـس اگـر كـار نـيكى كرده است از خدا زيادى آن را خواهد، و اگر گناه و كار بدى كرده در آن گناه از خدا آمرزش خواهد و بسوى او بازگشت كند (و توبه نمايد).


3- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عـَنْ أَبـِي النُّعـْمـَانِ الْعـِجـْلِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ يَا أَبَا النُّعْمَانِ لَا يَغُرَّنَّكَ النَّاسُ مِنْ نَفْسِكَ فَإِنَّ الْأَمْرَ يَصِلُ إِلَيْكَ دُونَهُمْ وَ لَا تَقْطَعْ نَهَارَكَ بِكَذَا وَ كَذَا فَإِنَّ مَعَكَ مَنْ يَحْفَظُ عـَلَيـْكَ عـَمَلَكَ وَ أَحْسِنْ فَإِنِّي لَمْ أَرَ شَيْئاً أَحْسَنَ دَرَكاً وَ لَا أَسْرَعَ طَلَباً مِنْ حَسَنَةٍ مُحْدَثَةٍ لِذَنْبٍ قَدِيمٍ
عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي النُّعْمَانِ مِثْلَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 191 رواية : 3
ترجمه :
3- ابـو نـعمان عجلى از حضرت باقر (ع ) حديث كند كه فرمود: اى ابا نعمان مردم تو را بـخـودت مـغـرور نـكـنـنـد (و بـا مـدح و سـتـايـشـت تـو را از خـودت غافل نكنند) زيرا (سزاى ) كار (و كردارت ) بتو رسد نه بآنها، و روزت را بچنين و چنان (يـعـنـى سـخـنـان بـيـهـوده ) بـپايان مبر، زيرا با تو كسى هست كه كردار تو را بر تو نـگـهدارد (و يادداشت كند) و نيكى كن زيرا من نديده ام چيزى براى تدارك گناه گذشته و كهنه بهتر و شتابانتر از كردار نيكى كه تازه باشد.


4- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ أَحـْمـَدَ بـْنِ مـُحـَمَّدِ بـْنِ خـَالِدٍ عـَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ اصْبِرُوا عَلَى الدُّنْيَا فَإِنَّمَا هِيَ سَاعَةٌ فَمَا مَضَى مـِنْهُ فَلَا تَجِدُ لَهُ أَلَماً وَ لَا سُرُوراً وَ مَا لَمْ يَجِئْ فَلَا تَدْرِي مَا هُوَ وَ إِنَّمَا هِيَ سَاعَتُكَ الَّتِي أَنْتَ فِيهَا فَاصْبِرْ فِيهَا عَلَى طَاعَةِ اللَّهِ وَ اصْبِرْ فِيهَا عَنْ مَعْصِيَةِ اللَّهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 191 رواية : 4
ترجمه :
4ـ حـضـرت صادق (ع ) فرمود: بر دنيا شكيبا باشيد كه آن ساعتى است ، زيرا آنچه كه از دنـيـاى گـذشـتـه (اكـنـون ) نـه دردى از آن احـساس كنى و نه شادى ، و آنچه نيامده كه نـدانـى چـيـسـت ؟ همانا دنياى تو آن ساعتى است كه در آنى پس در آن يكساعت بر طاعت خدا صبر كن و از نافرمانى خداوند شكيبا باش (و خود را نگاهدار).

شــرح :
يعنى هر چه حساب كنى بيش از اين يكساعتى كه در آنى نيست ، اگر طاعتى دارى بر انجام آن شـكـيـبـا باش و اگر نافرمانى پيش آمده بر ترك آن شكيبا باش زيرا آنچه گذشته كـه اكـنـون خبرى از آن نيست و درد و لذتى از آن بتو نرسد، و آنچه نيامده كه معلوم نيست بدان برسى يا نرسى ، و اگر هم برسى وضع خوشى و ناخوشيست روشن نيست ، پس ‍ همين ساعت كه در آن هستى براى تو باقى نماند، كه آنهم با شكيبايى در اطاعت يا معصيت مى توانى بسر برى . 5- عَنْهُ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع احْمِلْ نَفْسَكَ لِنَفْسِكَ فَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ لَمْ يَحْمِلْكَ غَيْرُكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 192 رواية : 5
ترجمه :
5ـ حـضـرت صادق (ع ) فرمود: خودت را براى خودت بردار (يعنى از خودت براى خودت استفاده كن ) و اگر برندارى ديگرى تو را برندارد.



شــرح :
يـعـنـى از وجـود خـودت بـنفع خود استفاده كن و اگر نكنى ديگرى از تو بنفع تو استفاده نكند. مجلسى (ره ) گويد: يعنى نفس خود را از جاهاى پست دنيا و آخرت بردار، و يا اينكه نـفـس خـود را بـراى رسـيـدن بـبـهـشـت و درجـات عـاليـه بـر مـركـب اطـاعـتـهـا و اعمال صالحه سوار كن ، و آنچه ديگران انجام دهند اگر بوصيت تو باشد كه از كارهاى او اسـت (و نـتـيـجـه اش ‍ عـايـد او گـردد) و اگـر بـوصـيت تو نباشد چندان نفعى نبخشد و گذشته اعتمادى بر آن نيست .6- عـَنـْهُ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لِرَجُلٍ إِنَّكَ قَدْ جُعِلْتَ طَبِيبَ نَفْسِكَ وَ بُيِّنَ لَكَ الدَّاءُ وَ عُرِّفْتَ آيَةَ الصِّحَّةِ وَ دُلِلْتَ عَلَى الدَّوَاءِ فَانْظُرْ كَيْفَ قِيَامُكَ عَلَى نَفْسِكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 192 رواية : 6
ترجمه :
6ـ حـضـرت صـادق (ع ) بـمـردى فـرمـود: تـو را طبيب خودت كرده اند، و درد را هم برايت گـفته اند و نشانه سلامتى را هم برايت ياد داده اند، و بدارو هم تو را راهنمايى كرده اند اكنون بنگر تا چگونه درباره آن رفتار كنى .



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: درد هـمـان اخـلاق زشـت گـناهان كشنده است ، و نشانه سلامتى همان نـشـانـه هـايـسـت كـه خـدا و رسـول و ائمـه اطـهـار فـرمـوده انـد مـانـنـد اول سوره مؤ منون و ساير آنچه در اوصاف مؤ منين و متقين گفته شده است و بسيارى از آنها گـذشـت ، و دارو و تـوبـه و اسـتـغـفار است و هم چنين هم نشينى با احيار و پرهيز كردن از اشـرار و زهد در دنيا و تحقيق در اطراف امراض جسم كردن و مداواى هر كدام را بضد خودش .... تـا آنـجا كه گويد: ((اكنون نگاه كن ببين چگونه در رسيدگى بخودت قيام كنى ، و دردهـاى آن را درمـان كـنـى ، و اگـر در ايـن بـاره كـوتـاهـى كنى خود را كشته اى و هر كه خودكشى كند سزايش تا ابد دوزخ است .7- عـَنـْهُ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لِرَجُلٍ اجْعَلْ قَلْبَكَ قَرِيناً بَرّاً أَوْ وَلَداً وَاصِلًا وَ اجْعَلْ عَمَلَكَ وَالِداً تَتَّبِعُهُ وَ اجْعَلْ نَفْسَكَ عَدُوّاً تُجَاهِدُهَا وَ اجْعَلْ مَالَكَ عَارِيَّةً تَرُدُّهَا
اصول كافى جلد 4 صفحه : 192 رواية : 7
ترجمه :
7ـ و نـيـز آن حـضـرت عـليـه السـلام بـمـردى فـرمـود: دل خـود را (بمنزله ) رفيقى خوش كردار، يا فرزندى سپاسگزار قرار ده ، و كردارت را (بـمـنـزله ) پدرى كه از او پيروى كنى ، و نفس (اماره ) خود را (بجاى ) دشمنى كه با او نبرد مى كنى ، و مالت را (بمنزله ) عاريتى كه برگردانى .


8- وَ عـَنـْهُ رَفـَعـَهُ قـَالَ قـَالَ أَبـُو عـَبـْدِ اللَّهِ ع اقـْصـُرْ نـَفـْسـَكَ عَمَّا يَضُرُّهَا مِنْ قَبْلِ أَنْ تـُفـَارِقـَكَ وَ اسـْعَ فـِي فـَكـَاكـِهـَا كـَمـَا تَسْعَى فِي طَلَبِ مَعِيشَتِكَ فَإِنَّ نَفْسَكَ رَهِينَةٌ بِعَمَلِكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 192 رواية : 8
ترجمه :
8ـ و نـيـز آنـحـضـرت عليه السلام فرمود: خويشتن را از آنچه زيانش رساند بازگير (و دست نفس را از آن كوتاهى كن ) پيش ‍ از آنكه از تو جدا شود، و چنانچه در جستجوى روزى مى كوشى در رهائى آن بكوش ، زيرا نفس تو در گرو كردار تو است .


9- عـَنـْهُ عـَنْ بـَعـْضِ أَصـْحـَابـِهِ رَفـَعَهُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع كَمْ مِنْ طَالِبٍ لِلدُّنْيَا لَمْ يـُدْرِكـْهَا وَ مُدْرِكٍ لَهَا قَدْ فَارَقَهَا فَلَا يَشْغَلَنَّكَ طَلَبُهَا عَنْ عَمَلِكَ وَ الْتَمِسْهَا مِنْ مُعْطِيهَا وَ مَالِكِهَا فَكَمْ مِنْ حَرِيصٍ عَلَى الدُّنْيَا قَدْ صَرَعَتْهُ وَ اشْتَغَلَ بِمَا أَدْرَكَ مِنْهَا عَنْ طَلَبِ آخِرَتِهِ حَتَّى فَنِيَ عُمُرُهُ وَ أَدْرَكَهُ أَجَلُهُ
وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع الْمَسْجُونُ مَنْ سَجَنَتْهُ دُنْيَاهُ عَنْ آخِرَتِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 193 رواية : 9
ترجمه :
9ـ و نـيـز آن حـضرت عليه السلام فرمود: چه بسا جوينده دنيا كه بدان نرسيده ، و (چه بـسـا كـسـانـى كـه ) رسيده اند بدان و از آن مفارقت كرده اند، پس مبادا طلب دنيا تو را از كردارت باز دارد، و دنيا را از بخشنده و مالكش (كه خدا است ) بخواه ، چه بسا حريص بر دنيا كه دنيا او را بخاك افكنده ، و بآنچه از آن بدست آورده از آخرتش باز مانده تا اينكه عمرش سپرى شده و مرگ در رسيده .
و فرمود: زندانى آن كسى است كه دنيا او را از طلب آخرت ببند گرفتار كرده (و بزندان خود افكنده است ).


10- وَ عَنْهُ رَفَعَهُ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ إِذَا أَتَتْ عَلَى الرَّجُلِ أَرْبَعُونَ سَنَةً قِيلَ لَهُ خُذْ حـِذْرَكَ فـَإِنَّكَ غـَيـْرُ مـَعـْذُورٍ وَ لَيْسَ ابْنُ الْأَرْبَعِينَ بِأَحَقَّ بِالْحِذْرِ مِنِ ابْنِ الْعِشْرِينَ فَإِنَّ الَّذِي يَطْلُبُهُمَا وَاحِدٌ وَ لَيْسَ بِرَاقِدٍ فَاعْمَلْ لِمَا أَمَامَكَ مِنَ الْهَوْلِ وَ دَعْ عَنْكَ فُضُولَ الْقَوْلِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 193 رواية : 10
ترجمه :
10ـ امـام بـاقـر عـليـه السـلام فـرمـود: هـمـيـن كـه مـرد چـهـل سـاله شـد بـاو گـفـتـه شود: خود را واپاى (و برحذر باش ) زيرا معذور نيستى ، و چـهـل سـاله بحذر كردن سزاوارتر نيست از مرد بيست ساله (و هر دو بايد بترسند) زيرا آنكه هر دو را مى جويد (و مى طلبد كه مرگ باشد) يكى است ، و او خواب هم نيست ، (كه از كسى غفلت كند) پس براى آن بيمى كه در پيش ‍ دارى كار كن ، و زيادى گفتار را واگذار (زيرا: بعمل كار برآيد بسخن دانى نيست ).


11- عـَنـْهُ عـَنْ عـَلِيِّ بـْنِ الْحـَكـَمِ عـَنْ حَسَّانَ عَنْ زَيْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع خُذْ لِنـَفـْسـِكَ مـِنْ نـَفْسِكَ خُذْ مِنْهَا فِي الصِّحَّةِ قَبْلَ السُّقْمِ وَ فِي الْقُوَّةِ قَبْلَ الضَّعْفِ وَ فِي الْحَيَاةِ قَبْلَ الْمَمَاتِ
اصو ل كافى جلد 4 صفحه : 193 رواية : 11
ترجمه :
11ـ حـضـرت صـادق (ع ) فـرمـود: از خـودت بـراى خودت باز گير، از تندرسيت پيش از آنـكـه بـيمار شوى باز گير، و در توانائى پيش از آنكه ناتوان گردى ، و در زندگى پيش از مردن (از خودت بنفع خودت بهره بردارى كن ).


12- عَنْهُ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ النَّهَارَ إِذَا جَاءَ قَالَ يَا ابْنَ آدَمَ اعْمَلْ فِي يَوْمِكَ هَذَا خَيْراً أَشْهَدْ لَكَ بِهِ عِنْدَ رَبِّكَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَإِنِّي لَمْ آتِكَ فِيمَا مَضَى وَ لَا آتِيكَ فِيمَا بَقِيَ وَ إِذَا جَاءَ اللَّيْلُ قَالَ مِثْلَ ذَلِكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 193 رواية : 12
ترجمه :
12ـ حـضـرت صـادق (ع ) فـرمـود: چـون روز آيد (بمردمان ) گويد: اى فرزند آدم در اين روز كـار نـيـكـى كن تا من در روز قيامت نزد پروردگارت براى تو گواهى دهم ، زيرا من كه در گذشته پيش تو نيامدم ، و پس از اين هم نزدت نيايم ، و شب هم هنگامى كه آيد همين سخن را گويد.



شــرح :
گـويـد: گـفـتـار شـب و روز يـا بـزبـان حـال اسـت يـا گـفـتـار فـرشـتـه اى اسـت كـه موكل روز و شب است .13- الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ شُعَيْبِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ بـَعـْضِ أَصـْحـَابـِهِ رَفـَعـَهُ قـَالَ جـَاءَ رَجـُلٌ إِلَى أَمـِيـرِ الْمُؤْمِنِينَ ع فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ أَوْصـِنـِي بـِوَجـْهٍ مـِنْ وُجـُوهِ الْبِرِّ أَنْجُو بِهِ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع أَيُّهَا السَّائِلُ اسْتَمِعْ ثُمَّ اسْتَفْهِمْ ثُمَّ اسْتَيْقِنْ ثُمَّ اسْتَعْمِلْ وَ اعْلَمْ أَنَّ النَّاسَ ثَلَاثَةٌ زَاهِدٌ وَ صَابِرٌ وَ رَاغِبٌ فَأَمَّا الزَّاهـِدُ فـَقـَدْ خـَرَجـَتِ الْأَحـْزَانُ وَ الْأَفـْرَاحُ مـِنْ قَلْبِهِ فَلَا يَفْرَحُ بِشَيْءٍ مِنَ الدُّنْيَا وَ لَا يـَأْسَى عَلَى شَيْءٍ مِنْهَا فَاتَهُ فَهُوَ مُسْتَرِيحٌ وَ أَمَّا الصَّابِرُ فَإِنَّهُ يَتَمَنَّاهَا بِقَلْبِهِ فَإِذَا نـَالَ مـِنْهَا أَلْجَمَ نَفْسَهُ عَنْهَا لِسُوءِ عَاقِبَتِهَا وَ شَنَآنِهَا لَوِ اطَّلَعْتَ عَلَى قَلْبِهِ عَجِبْتَ مِنْ عـِفَّتـِهِ وَ تَوَاضُعِهِ وَ حَزْمِهِ وَ أَمَّا الرَّاغِبُ فَلَا يُبَالِي مِنْ أَيْنَ جَاءَتْهُ الدُّنْيَا مِنْ حِلِّهَا أَوْ مِنْ حـَرَامـِهـَا وَ لَا يـُبـَالِي مـَا دَنَّسَ فِيهَا عِرْضَهُ وَ أَهْلَكَ نَفْسَهُ وَ أَذْهَبَ مُرُوءَتَهُ فَهُمْ فِي غَمْرَةٍ يَضْطَرِبُونَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 194 رواية : 13
ترجمه :
13ـ شـعـيـب بـن عـبـداللّه در حديث مرفوعى (كه سند بمعصوم رسد) حديث كند كه فرمود: مـردى نـزد امير المؤ منين عليه السلام آمد و عرضكرد: اى اميرمؤ منان مرا سفارش كن براهى از راههاى خير و خوبى كه بدان نجات يابم ؟ اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود: اى آنكه پرسيدى بشنو و سپس بفهم و پس از آن باور كن و سپس بكار بند:
مـردم سـه گـروهـنـد: زاهـد (پـارسـا) و صـابر (شكيبا) و راغب (خواهان دنيا)، اما زاهد كسى اسـتـكـه انـدوهـهـا و شـاديها از دلش بيرون رفته نه بچيزى از دنيا شاد شود، و نه بر چـيـزى كـه از دسـتش رفته افسوس خورد پس او آسوده خاطر است ، و اما صابر آنكس است كـه در دل آرزوى دنـيـا كند و چون بدان رسد بخاطر سرانجام بد آن و زشتى منظر آن (در نـظـر خـرد) بـنفس خود لگام زند كه از آن برنگيرد، (و چنانست ) كه اگر بر دلش آگاه شوى از پارسائى و فروتنى و دور انديشى او در شگفت شوى ، و اما راغب باك ندارد كه دنـيـا از چـه راهـى بـدسـت او رسـد: از حـلال اسـت يـا از حرام ، و باك ندارد كه درباره آن آبـرويـش چـركين شود، و خود را هلاك كند، و مردانگى خود را از بين ببرد، پس آنهايند كه در گرداب سخت (دنيا) سرگردان و مضطربند.


14- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِيمٍ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ص لَا يَصْغَرُ مَا يَنْفَعُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ لَا يَصْغَرُ مَا يَضُرُّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَكُونُوا فِيمَا أَخْبَرَكُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ كَمَنْ عَايَنَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 194 رواية : 14
ترجمه :
14- حـضـرت صـادق (ع ) فـرمود: امير المؤ منين عليه السلام فرموده : آنچه در روز قيامت سـود دهد و بكار آيد كوچك نيست (يا كوچك شمرده نشود) و آنچه در روز قيامت زيان رساند كـوچك نباشد، پس در آنچه خداى عزوجل بشما آگاهى داده مانند كسى باشد كه بچشم خود ديده باشد.


15- عـَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِيِّ جَمِيعاً عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سُلَيْمَانَ الْمِنْقَرِيِّ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِيَاثٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ يَقُولُ إِنْ قَدَرْتَ أَنْ لَا تـُعـْرَفَ فـَافـْعَلْ وَ مَا عَلَيْكَ أَلَّا يُثْنِيَ عَلَيْكَ النَّاسُ وَ مَا عَلَيْكَ أَنْ تَكُونَ مَذْمُوماً عِنْدَ النَّاسِ إِذَا كـُنـْتَ مـَحـْمـُوداً عِنْدَ اللَّهِ ثُمَّ قَالَ قَالَ أَبِي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ ع لَا خَيْرَ فِي الْعـَيـْشِ إِلَّا لِرَجـُلَيْنِ رَجُلٍ يَزْدَادُ كُلَّ يَوْمٍ خَيْراً وَ رَجُلٍ يَتَدَارَكُ مَنِيَّتَهُ بِالتَّوْبَةِ وَ أَنَّى لَهُ بِالتَّوْبَةِ وَ اللَّهِ لَوْ سَجَدَ حَتَّى يَنْقَطِعَ عُنُقُهُ مَا قَبِلَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى مِنْهُ إِلَّا بِوَلَايَتِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ أَلَا وَ مَنْ عَرَفَ حَقَّنَا وَ رَجَا الثَّوَابَ فِينَا وَ رَضِيَ بِقُوتِهِ نِصْفِ مـُدٍّ فـِي كـُلِّ يـَوْمٍ وَ مـَا سـَتَرَ عَوْرَتَهُ وَ مَا أَكَنَّ رَأْسَهُ وَ هُمْ وَ اللَّهِ فِي ذَلِكَ خَائِفُونَ وَجِلُونَ وَدُّوا أَنَّهُ حَظُّهُمْ مِنَ الدُّنْيَا وَ كَذَلِكَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ وَ الَّذِينَ يُؤْتُونَ م ا آتَوْا وَ قـُلُوبـُهـُمْ وَجـِلَةٌ أَنَّهـُمْ إِلى رَبِّهـِمْ ر اجـِعـُونَ ثـُمَّ قـَالَ مـَا الَّذِي آتـَوْا آتَوْا وَ اللَّهِ مَعَ الطَّاعَةِ الْمـَحـَبَّةَ وَ الْوَلَايـَةَ وَ هـُمْ فـِي ذَلِكَ خـَائِفـُونَ لَيـْسَ خَوْفُهُمْ خَوْفَ شَكٍّ وَ لَكِنَّهُمْ خَافُوا أَنْ يَكُونُوا مُقَصِّرِينَ فِي مَحَبَّتِنَا وَ طَاعَتِنَا
اصول كافى جلد 4 صفحه : 195 رواية : 15
ترجمه :
15- حفص بن غياث گويد: شنيدم حضرت صادق (ع ) مى فرمود: اگر بتوانى كه شناخته نـشـوى (و گـمـنـام بـاشـى ) هـمـان كـار را بكن ، چه باكى بر تو باشد كه مردم تو را نـسـتـايـنـد؟ و چـه بـاكـى اسـت تـو را كه نزد مردم نكوهيده باشى در صورتيكه نزد خدا پـسـنديده باشى ؟ سپس فرمود: پدرم على بن ابى طالب عليه السلام فرموده خيرى در زنـدگـى نـيـسـت جـز بـراى دو نـفـر: (يكى ) مردى كه هر روز كار خيرى (بر كارهاى خير گـذشـتـه ) بـيـفزايد، و (ديگر) مردى كه مرگش را با توبه تدارك ببيند و كجا توبه تواند؟ بخدا سوگند اگر سجده كند تا گردنش بريده شود بجز با ولايت (و دوستى ) ما اهل بيت ، خداى تعالى توبه اش را نپذيرد، آگاه باشيد آيا كيست كه حق ما را بشناسد و امـيـد ثـواب بوسيله ما داشته باشد؟ و بخوراك نيم مد (كه تقريبا پنج سير است ) در هر روز راضـى بـاشـد، و بدانچه از جامه كه عورتش را بپوشاند و سرش را در خود مستور سـازد (خـشـنود باشد) با اينكه در همين اندازه هم ترسان و هراسان باشند، و دوست دارند بـهـره شـان از دنـيـا هـمـان بـاشـد و بـهـمـيـن سـان خـداى عـزوجـل آنـها را توصيف كرده و فرموده است : ((و آنانكه در راه خدا بدهند آنچه بآنها داده شـده و دلشـان تـرسـان است كه بسوى پروردگارشان بازگشت كنند)) (سوره مؤ منون آيـه 60) سـپس فرمود: چه چيز بآنها داده شده ؟ بخدا سوگند بدانها با اطاعت خدا محبت و ولايـت (مـا خـاندان ) داده شد و با اينحال باز هم ترسانند، ترسشان شك و ترديد نيست ، بلكه مى ترسند مبادا در دوستى و فرمانبردارى از ما مقصر باشند؟


16- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مِهْزَمٍ عَنِ الْحَكَمِ بْنِ سـَالِمٍ قـَالَ دَخـَلَ قـَوْمٌ فـَوَعـَظـَهـُمْ ثُمَّ قَالَ مَا مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا وَ قَدْ عَايَنَ الْجَنَّةَ وَ مَا فِيهَا وَ عَايَنَ النَّارَ وَ مَا فِيهَا إِنْ كُنْتُمْ تُصَدِّقُونَ بِالْكِتَابِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 196 رواية : 16
ترجمه :
16ـ حـكـم بـن سـالم گـويد: دسته اى از مردم وارد شدند (بر حضرت باقر و يا حضرت صـادق عليهما السلام چنانچه مجلسى (ره ) گويد) از آنحضرت آنها را موعظه كرد، سپس فـرمود: هيچكدام نيست جز اينكه بهشت را با آنچه در آنست بچشم خود ديده ، و دوزخ و آنچه در آنست ديده است اگر قرآن راست و درست دانيد (و آن را باور داريد).



شــرح :
يـعـنى اگر انسان ايمان بقرآن و آنچه در آنست داشته باشد و يقين داند كه هر چه خداوند در قرآن فرموده از حالات قيامت و نعمتهاى بهشتى و عذابهاى دوزخ بدون كم و زياد بيايد و بـدان بـرسـد پـس چـنين كسى مانند آن كس است كه بچشم خود تمامى آن نعمتها عذابها و خود بهشت و دوزخ را ديده باشد.17- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ سـَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع يَقُولُ لَا تَسْتَكْثِرُوا كَثِيرَ الْخَيْرِ وَ تَسْتَقِلُّوا قَلِيلَ الذُّنُوبِ فَإِنَّ قَلِيلَ الذُّنُوبِ يَجْتَمِعُ حَتَّى يَصِيرَ كَثِيراً وَ خَافُوا اللَّهَ فِي السِّرِّ حَتَّى تُعْطُوا مِنْ أَنْفُسِكُمُ النَّصَفَ وَ سَارِعُوا إِلَى طَاعَةِ اللَّهِ وَ اصْدُقُوا الْحَدِيثَ وَ أَدُّوا الْأَمَانَةَ فَإِنَّمَا ذَلِكَ لَكُمْ وَ لَا تَدْخُلُوا فِيمَا لَا يَحِلُّ لَكُمْ فَإِنَّمَا ذَلِكَ عَلَيْكُمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 196 رواية : 17
ترجمه :
17ـ سـمـاعـه گـويد: از حضرت موسى بن جعفر عليهما السلام شنيدم كه مى فرمود: كار خـيـر زيـاد هـم كـه بـاشـد شـما آن را زياد نشماريد، و گناه كم هم اگر هست شما آن را كم نشماريد زيرا گناه كم است كه فراهم شود تا بسيار گردد، و از خدا در نهانى بترسيد تـا خـودتـان انـصـاف و عـدالت كـرده بـاشيد، و بسوى اطاعت خداوند شتاب كنيد، و راست بـگـوئيـد و امـانـت را بـصـاحـبـش بـدهـيـد زيـرا كـه آن بـسـود شماست و در آنچه بر شما حلال نيست وارد نشويد زيرا كه آن بزيان شما است .



شــرح :
مـجلسى (ره ) در جمله ((حتى تعطوا من انفسكم النصف ....)) گويد: يعنى انصاف باينكه از خـدا مـى تـرسيد يا اينكه خودتان قاضى و حاكم خود باشيد و محتاج به حاكم ديگرى كه ميان شما حكم كند نباشيد.18- عـَلِيُّ بـْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبـِي جـَعـْفـَرٍ ع قـَالَ سـَمـِعـْتـُهُ يـَقـُولُ مـَا أَحـْسـَنَ الْحـَسَنَاتِ بَعْدَ السَّيِّئَاتِ وَ مَا أَقْبَحَ السَّيِّئَاتِ بَعْدَ الْحَسَنَاتِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 196 رواية : 18
ترجمه :
18ـ مـحـمـد بـن مـسـلم گويد: از امام باقر عليه السلام شنيدم كه ميفرمود: چه بسيار خوب اسـت حـسنات (كارهاى نيك و شايسته ) بدنبال سيئات (كارهاى بد و گناهان ) و چه بسيار بد است سيئات در دنبال حسنات .


19- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قـَالَ إِنَّكـُمْ فِي آجَالٍ مَقْبُوضَةٍ وَ أَيَّامٍ مَعْدُودَةٍ وَ الْمَوْتُ يَأْتِي بَغْتَةً مَنْ يَزْرَعْ خَيْراً يـَحـْصـُدْ غِبْطَةً وَ مَنْ يَزْرَعْ شَرّاً يَحْصِدْ نَدَامَةً وَ لِكُلِّ زَارِعٍ مَا زَرَعَ وَ لَا يَسْبِقُ الْبَطِي ءَ مـِنـْكـُمْ حـَظُّهُ وَ لَا يـُدْرِكُ حَرِيصٌ مَا لَمْ يُقَدَّرْ لَهُ مَنْ أُعْطِيَ خَيْراً فَاللَّهُ أَعْطَاهُ وَ مَنْ وُقِيَ شَرّاً فَاللَّهُ وَقَاهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 197 رواية : 19
ترجمه :
19ـ حـضـرت صـادق عـليـه السـلام فرمود: همانا شما در عمرهاى گرفته شده و روزهاى شـمـرده شـده هستيد كه ناگهان مرگ در رسد، آنكه خوبى كشت كند (آنجا) غبطه (و آرزوى زيـادتـر داشـتـن را) درو كـنـد، و هـر كـه بـدى مى كارد پشيمانى بچيند، براى هر شخص كـشـتـكـارى هـمـان اسـت كـه كـشـت كـرده ، هـر كـس از شـمـا كـه در تـحصيل روزى كند است روزيش بر او پيشى نگيرد، يعنى كنديش سبب از دست رفتن روزى او نـشـود) و آنـكه حريص است (هر قدر حرص زند) با آنچه مقدرش نشده دست نيابد، اگر بكسى خيلى رسد خداست كه آن را باو داده و اگر از بدى نگه داشته شود، خدا است كه او را از آن نگهداشته است .



شــرح :
مـجلسى (ره ) گويد: ((در عمرهاى گرفته شده )) يعنى آن بآن و ساعت بساعت از آن مى گـيـرند و آن دائما و پيوسته رو بنقص و زوال است ، يا از بس كم و زودگذر است گويا هـيـچ در كـار نـيـسـت و گـرفـتـه شـده ، ولى مـعـنـاى اول آشـكـارتـر اسـت ((و روزهـاى شـمـرده شـده )) يـعنى شماره و اندازه دارد و زياد و كم نشود.20- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي عُثْمَانَ عَنْ وَاصِلٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ جَاءَ رَجُلٌ إِلَى أَبِي ذَرٍّ فـَقـَالَ يـَا أَبـَا ذَرٍّ مـَا لَنـَا نـَكـْرَهُ الْمـَوْتَ فـَقـَالَ لِأَنَّكـُمْ عَمَرْتُمُ الدُّنْيَا وَ أَخْرَبْتُمُ الْآخِرَةَ فـَتـَكـْرَهـُونَ أَنْ تـُنـْقَلُوا مِنْ عُمْرَانٍ إِلَى خَرَابٍ فَقَالَ لَهُ فَكَيْفَ تَرَى قُدُومَنَا عَلَى اللَّهِ فـَقـَالَ أَمَّا الْمـُحْسِنُ مِنْكُمْ فَكَالْغَائِبِ يَقْدَمُ عَلَى أَهْلِهِ وَ أَمَّا الْمُسِي ءُ مِنْكُمْ فَكَالْآبِقِ يُرَدُّ عَلَى مَوْلَاهُ قَالَ فَكَيْفَ تَرَى حَالَنَا عِنْدَ اللَّهِ قَالَ اعْرِضُوا أَعْمَالَكُمْ عَلَى الْكِتَابِ إِنَّ اللَّهَ يـَقـُولُ إِنَّ الْأَبْر ارَ لَفِي نَعِيمٍ وَ إِنَّ الْفُجّ ارَ لَفِي جَحِيمٍ قَالَ فَقَالَ الرَّجُلُ فَأَيْنَ رَحْمَةُ اللَّهِ قـَالَ رَحـْمَةُ اللَّهِ قَرِيبٌ مِنَ الْمُحْسِنِينَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ كَتَبَ رَجُلٌ إِلَى أَبِي ذَرٍّ رَضـِيَ اللَّهُ عـَنـْهُ يـَا أَبـَا ذَرٍّ أَطْرِفْنِي بِشَيْءٍ مِنَ الْعِلْمِ فَكَتَبَ إِلَيْهِ أَنَّ الْعِلْمَ كَثِيرٌ وَ لَكِنْ إِنْ قَدَرْتَ أَنْ لَا تُسِي ءَ إِلَى مَنْ تُحِبُّهُ فَافْعَلْ قَالَ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ وَ هَلْ رَأَيْتَ أَحَداً يُسِي ءُ إِلَى مَنْ يُحِبُّهُ فَقَالَ لَهُ نَعَمْ نَفْسُكَ أَحَبُّ الْأَنْفُسِ إِلَيْكَ فَإِذَا أَنْتَ عَصَيْتَ اللَّهَ فَقَدْ أَسَأْتَ إِلَيْهَا
اصول كافى جلد 4 صفحه : 197 رواية : 20
ترجمه :
20ـ حـضـرت صادق عليه السلام فرمود: مردى پيش ابى ذر آمد و گفت : اى اباذر چگونه است كه ما مرد را بد (و ناخوش ) داريم ؟ گفت : زيرا شما دنيا را آباد كرده ايد و آخرت را ويـران سـاخـتـه ايـد و خـوش نـداريـد كـه از (خـانـه ) آبـادان بـمـنزل ويران رويد (آنمرد) از او پرسيد: ورود ما را بر خداوند چگونه بينى ؟ گفت : اما نـيـكـوكـاران شـمـا مـانـنـد مـسـافـرى اسـت كـه بـخاندان خود وارد شود، و اما بدكرداران و (گـنـاهـكـاران ) شـمـا چـون بـنـده گـريـخـتـه ايـسـت كـه نـزد آقايش باز گردانند، گفت : حال ما را نزد خداوند چگونه بينى گفت : كردارتان را بر قرآن قبضه كنيد (و بوسيله آن سـنـجـش كـنـيـد) خـداونـد (در قرآن ) فرمايد: ((همانا نيكان در نعمتها هستند و گنهكاران در دوزخند (سوره انفطار آيه 13 14) حضرت فرمود: پس آنمرد گفت : پس رحمت خدا كجاست ؟ فـرمـود: رحـمـت خـدا بـه نـيـكـوكـاران نـزديـك است (يعنى بايد مستحق رحمت باشد تا باو برسد).
و نـيز امام صادق عليه السلام فرمود: مردى بابى ذر نوشت : اى اباذر چيزى از علم بمن تـحـفـه بـده ، در جـوابـش نـوشت : همانا علم بسيار است ولى اگر بتوانى بآنكه دوستش دارى بـدى نـكنى ، آنرا بكن ، آنمرد گفت : آيا تاكنون كسى را ديده اى كه بآنكه دوستش دارد بـدى كـنـد؟ گفت : آرى تو خودت را از همه كس بيشتر دوست دارى ، و چون نافرمانى خدا كنى بداى بدى كرده اى .

21- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ سـَمِعْتُهُ يَقُولُ اصْبِرُوا عَلَى طَاعَةِ اللَّهِ وَ تَصَبَّرُوا عَنْ مَعْصِيَةِ اللَّهِ فـَإِنَّمـَا الدُّنـْيـَا سـَاعـَةٌ فَمَا مَضَى فَلَيْسَ تَجِدُ لَهُ سُرُوراً وَ لَا حُزْناً وَ مَا لَمْ يَأْتِ فَلَيْسَ تَعْرِفُهُ فَاصْبِرْ عَلَى تِلْكَ السَّاعَةِ الَّتِي أَنْتَ فِيهَا فَكَأَنَّكَ قَدِ اغْتَبَطْتَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 198 رواية : 21
ترجمه :
21ـ سـمـاعه گويد از حضرت صادق (ع ) شنيدم كه مى فرمود: بر طاعت خدا صبر كنيد و از نـافـرمانى خدا شكيبائى ورزيد (و خود را بصير وادار كنيد) زيرا جز اين نيست كه دنيا سـاعـتـى اسـت ، چـون آنچه گذشته است اكنون نه از شادى آن چيزى دست تو است و نه از انـدوهـش ، و آنـچـه نـيامده است كه ندانى چگونه است ، پس اكنون بر آن ساعتى كه در آن هستى صبر كن (كه اگر صبر كردى ) بزودى مورد رشك ديگران واقع شوى .



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) در جـمـله پـايـان حـديـث گـويـد: يـعـنـى پـس از مـرگ در حـال نـيـكـى قـرار گـيـرى كـه مـردمـان بـر تـو غـبـطـه بـرنـد و آرزوى آن حال تو را كنند و تلخى صبر هم از كامت بيرون رفته و پايان يافته .22- عـَلِيُّ بـْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ الْخَضِرُ لِمُوسَى ع يَا مُوسَى إِنَّ أَصْلَحَ يَوْمَيْكَ الَّذِي هُوَ أَمَامَكَ فَانْظُرْ أَيُّ يَوْمٍ هُوَ وَ أَعِدَّ لَهُ الْجـَوَابَ فـَإِنَّكَ مـَوْقـُوفٌ وَ مـَسـْئُولٌ وَ خـُذْ مَوْعِظَتَكَ مِنَ الدَّهْرِ فَإِنَّ الدَّهْرَ طَوِيلٌ قَصِيرٌ فَاعْمَلْ كَأَنَّكَ تَرَى ثَوَابَ عَمَلِكَ لِيَكُونَ أَطْمَعَ لَكَ فِي الْآخِرَةِ فَإِنَّ مَا هُوَ آتٍ مِنَ الدُّنْيَا كَمَا هُوَ قَدْ وَلَّى مِنْهَا
اصول كافى جلد 4 صفحه : 198 رواية : 22
ترجمه :
22- و نيز حضرت صادق عليه السلام فرمود: اى موسى بهترين دو روز (زندگانى دنيا و آخـرتـت ) هـمـان روزى كـه در پـيـش دارى (كه روز آخرت باشد) پس ببين كه آنروز چه روزى است و جوابى براى آن آماده و مهيا كن ، زيرا تو بازداشت شوى ، و پرسش شوى ، و تـو پند خود را از دنيا بگير، زيرا روزگار هم دراز است و هم كوتاه ، پس چنان كار كن كـه گـويـا ثواب كردارت را بچشم خود ببينى تا بآخرت خود اميدوارتر باشى ، زيرا آنچه از دنيا بيايد همانند آنست كه رفته است .



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويد: اينكه حضرت فرمود ((زيرا روزگار هم دراز است و هم كوتاه )) چـنـد احـتـمـال دارد: اول ايـنـكـه روزگـار پـنـد دراز اسـت زيـرا مـيـتـوانـد پـنـد بگيرد و در حـال اهـل سعادت و شقاوت از اول روزگار تا زمانى كه خودش در آنست بينديشد گويا با همه آنها زندگى كرده است ، و اما لذتهاى آن كوتاه است . دوم اينكه روزگار از جهت پند و اندرز دراز است زيرا انسان ميتواند بكمتر زمانى بيدار شود، چون دنيا پيوسته در انقلاب و زيـر و رو شـدن است ، ولى از جهت كار و عمل كوتاه است و بايد فرصت را غنيمت شمرد، سـوم ايـنـكـه روزگـار بـراى نـيـكـوكاران دراز است و مى توانند سعادتهاى بزرگى در كمترين زمانى بدست آوردند و اينان در اين عمرهاى كوتاهشان كارهاى زيادى انجام دهند، و آثار نيكوئى از آنها بيادگار ماند، ولى براى بدكاران روزگار كوتاه است زيرا لذات آنـهـا فـانـى شـده و عـقوبتهاى آن براى ايشان بجاى مانده ، و از عمرشان سودى نبرند، چـهـارم ايـنـكه مقصود اين است كه تمام عمر گرچه طولانى و دراز است ، اما آنچه اكنون در دسـت اوسـت يـعـنـى آن سـاعـتـى كه در آن است كوتاه است ، زيرا آنچه گذشته است كه از دسـتـش رفـتـه ، و آنـچـه پـس از اين آيد كه وضعش در آن روشن نيست ، چنانچه در روايات بسيارى گذشت .23- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قـَالَ قـِيـلَ لِأَمـِيـرِ الْمـُؤْمـِنِينَ ع عِظْنَا وَ أَوْجِزْ فَقَالَ الدُّنْيَا حَلَالُهَا حِسَابٌ وَ حَرَامُهَا عـِقـَابٌ وَ أَنَّى لَكـُمْ بـِالرَّوْحِ وَ لَمَّا تـَأَسَّوْا بـِسـُنَّةِ نـَبـِيِّكـُمْ تـَطـْلُبُونَ مَا يُطْغِيكُمْ وَ لَا تَرْضَوْنَ مَا يَكْفِيكُمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 199 رواية : 23
ترجمه :
23ـ حـضـرت صـادق (ع ) فرمود: بامير مؤ منان عرض شد: بما پند ده و مختصر كن (يعنى در قـالب كـوتـاهـى بـريز) فرمود: حلال دنيا حساب است و حرامش عقاب ، كجا براى شما آسايشى فراهم گردد (از هراسهاى قيامت ) با اينكه بروش ‍ پيغمبرتان در نيامده ايد؟ مى جـويـيد آنچه شما را بسركشى برد، و خشنود نيستيد بدانچه شما را كفايت كند (و بيش از حد كفايت خواهيد).



تـوضـيـح:
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ظـاهـر ايـن حـديـث ايـن اسـت كـه بـنـده را بـآنـچـه از حلال بدست آورده و در حلال صرف كرده محاسبه كنند، ولى برخى از اخبار هست كه با اين مـنـافـات دارد چـنـانـچـه در كـتـاب اطـمـعـه (از فـروع كـافـى ) بـيـايـد، سـپـس ‍ اخـبـارى نـقـل كند كه از دوتاى آنها استفاده شود كه از خوراك مؤ من و جامه اى كه مى پوشد و زنى كـه باو كمك كند محاسبه نشود، يا از جامه اى عورتش را بدان پوشانده ، يا لقمه نانى كـه سـد جـوع بدان كرده يا خانه اى كه او را از سرما و گرما پوشانده محاسبه نشود، و در بـرخـى از آنـهـا اسـت كـه از نـعـمـت ولايـت مـحـمـد و آل مـحـمـد عـليـهـم السـلام پـرسـش شـونـد نـه از چـيـز ديـگـر، و پـس از نـقـل آنـهـا گـويـد: مـمـكن است جمع ميان اين اخبار باينكه گوئيم اخبارى كه دلالت بر عدم حـسـاب دارد حـمـل بـر مـؤ مـنـيـن شـود، و اخـبـار حـسـاب حـمـل بـر غـيـر آنـهـا شـود چـنـانـچـه ظـاهـر بـيـشـتـر اخـبـار اسـت ، يـا اخـبـار عـدم حـسـاب حمل شود بر آنچه در ضروريات صرف گردد، و اخبار حساب بر آنچه بيش از ضرورت باشد، چون جمع مال بيش از اندازه حاجت و صرف آن در غير مورد ضرورت .

*باب كسيكه مردم را عيب كند يا عيب مردمان گويد*
بَابُ مَنْ يَعِيبُ النَّاسَ
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَيْدٍ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ إِنَّ أَسْرَعَ الْخَيْرِ ثـَوَابـاً الْبـِرُّ وَ إِنَّ أَسـْرَعَ الشَّرِّ عـُقـُوبـَةً الْبـَغْيُ وَ كَفَى بِالْمَرْءِ عَيْباً أَنْ يُبْصِرَ مِنَ النَّاسِ مَا يَعْمَى عَنْهُ مِنْ نَفْسِهِ أَوْ يُعَيِّرَ النَّاسَ بِمَا لَا يَسْتَطِيعُ تَرْكَهُ أَوْ يُؤْذِيَ جَلِيسَهُ بِمَا لَا يَعْنِيهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 200 رواية : 1
ترجمه :
1ـ حـضـرت بـاقـر (ع ) فرمود: همانا ثواب نيك رفتارى زودتر از هر كار خيرى رسد، و عـقـوبـت سـتـم و تـعدى بمردم زودتر از هر بدى آيد، و همين عيب براى مرد بس است كه از مردمان ببيند چيزى را كه از (ديدن ) آنچيز در خودش كور است ، يا مردم را بكارى سرزنش كند كه خودش نتواند آنرا واگذارد، يا همنشين خود را بچيزى كه بكار او نخورد آزار دهد.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گويد: ظاهر اين است كه مراد از ((بر)) احسان بديگرى است و گاه بهر كـار خـيـرى اطـلاق شود، و مقصود از ((بغى )) ظلم و دست درازى بمردم است و گاهى بر زنـا اطـلاق شـود، و ظـاهـر در ايـنـجا همان معناى اول است ، و ممكن است مقصود خروج بر امام بـاشـد...، تـا آنـكه گويد: سپس ظاهر اينست كه مقصود از آن چيزى كه از ديدن آن در خود كـور اسـت ، يا خودش استطاعت ترك آنرا نداند اعم است از اينكه از جنس عيب ديگران باشد يـا نـبـاشـد.... و گـفـتـار آنـحـضـرت كـه فـرمود: ((يا همنشين خود را بچيزى كه بكار او نخورد، بيازارد)) يعنى چيزى كه براى او مهم نيست و سودى ندارد چه براى خودش و چه براى همنشينش و ممكن است مقصود پر گفتن و بيهوده گفتن باشد، زيرا كه آن همنشين خردمند را آزار دهد.2- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبـِي حـَمـْزَةَ قـَالَ سـَمـِعْتُ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ ع يَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص كَفَى بِالْمَرْءِ عَيْباً أَنْ يُبْصِرَ مِنَ النَّاسِ مَا يَعْمَى عَلَيْهِ مِنْ نَفْسِهِ وَ أَنْ يُؤْذِيَ جَلِيسَهُ بِمَا لَا يَعْنِيهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 200 رواية : 2
ترجمه :
2ـ ابـو حـمـزه گـويـد: از حـضـرت عـلى بـن الحـسـيـن عـليـهـمـا السـلام شنيدم كه ميفرمود: رسـول خدا (ص ) فرموده : همين عيب براى مرد بس است كه ببيند كه از مردمان چيزى را كه در خود نبيند، و همنشين خود را بيازارد به چيزى كه بكار او نخورد.


3- مـُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحـُسـَيـْنِ بْنِ مُخْتَارٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ كَفَى بِالْمَرْءِ عَيْباً أَنْ يَتَعَرَّفَ مِنْ عُيُوبِ النَّاسِ مَا يَعْمَى عَلَيْهِ مِنْ أَمْرِ نَفْسِهِ أَوْ يَعِيبَ عَلَى النَّاسِ أَمْراً هُوَ فِيهِ لَا يَسْتَطِيعُ التَّحَوُّلَ عَنْهُ إِلَى غَيْرِهِ أَوْ يُؤْذِيَ جَلِيسَهُ بِمَا لَا يَعْنِيهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 201 رواية : 3
ترجمه :
3ـ حضرت باقر عليه السلام فرمود: اين عيب براى مرد بس است كه از عيبهاى مردم چيزى را جـسـتجو كند (و درصدد فهميدن آن بر آيد) كه از ديدن آن در خود نابينا است ، يا چيزى را بـر مـردم عـيـب گـيـرد كـه در خـود او هـسـت ، و نـتـوانـد از آن عـيـب بـيـرون آيـد و بحال ديگرى در آيد، يا همنشين خود را بچيزى كه بكارش نخورد آزار دهد.


4- عـَلِيُّ بـْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ أَبِي عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْأَعْرَجِ وَ عُمَرَ بـْنِ أَبـَانٍ عـَنْ أَبـِي حـَمْزَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ وَ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ ص قَالَا إِنَّ أَسْرَعَ الْخَيْرِ ثـَوَابـاً الْبِرُّ وَ أَسْرَعَ الشَّرِّ عُقُوبَةً الْبَغْيُ وَ كَفَى بِالْمَرْءِ عَيْباً أَنْ يَنْظُرَ فِي عُيُوبِ غـَيْرِهِ مَا يَعْمَى عَلَيْهِ مِنْ عَيْبِ نَفْسِهِ أَوْ يُؤْذِيَ جَلِيسَهُ بِمَا لَا يَعْنِيهِ أَوْ يَنْهَى النَّاسَ عَمَّا لَا يَسْتَطِيعُ تَرْكَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 201 رواية : 4
ترجمه :
4ـ ابـوحـمزه از حضرت باقر و حضرت على بن الحسين عليهم السلام حديث كند (كه مانند حديث (1) است و با ترجمه و شرحش گذشت ).





*باب اينكه مسلمان بآنچه در جاهيليت پيش از مسلمانى كرده است مؤ اخذه نشود*
بَابُ أَنَّهُ لَا يُؤَاخَذُ الْمُسْلِمُ بِمَا عَمِلَ فِي الْجَاهِلِيَّةِ
1- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ أَبـِي عـُبَيْدَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ إِنَّ نَاساً أَتَوْا رَسُولَ اللَّهِ ص بَعْدَ مَا أَسْلَمُوا فَقَالُوا يـَا رَسـُولَ اللَّهِ أَ يـُؤْخـَذُ الرَّجـُلُ مـِنَّا بـِمـَا كـَانَ عَمِلَ فِي الْجَاهِلِيَّةِ بَعْدَ إِسْلَامِهِ فَقَالَ لَهُمْ رَسـُولُ اللَّهِ ص ‍ مـَنْ حـَسُنَ إِسْلَامُهُ وَ صَحَّ يَقِينُ إِيمَانِهِ لَمْ يُؤَاخِذْهُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بـِمـَا عـَمِلَ فِي الْجَاهِلِيَّةِ وَ مَنْ سَخُفَ إِسْلَامُهُ وَ لَمْ يَصِحَّ يَقِينُ إِيمَانِهِ أَخَذَهُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بِالْأَوَّلِ وَ الْآخِرِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 201 رواية : 1
ترجمه :
1ـ حـضـرت بـاقـر عـليـه السـلام فـرمـود: مـردمـى نـزد رسـول خـدا (ص ) آمـدند و اين پس از آن بود كه مسلمان شده بودند، پس ‍ عرضكردند: اى رسول خدا آيا كسى از ماها بكارهائى كه در زمان جاهليت كرده است پس از اينكه مسلمان شده مؤ اخذه شود؟ رسول خدا (ص ) بآنها فرمود: هر كه اسلامش نيكو شود و يقين ايمانش درست باشد خداى تبارك و تعالى بآنچه در جاهليت انجام داده او را مؤ اخذه نكند، و هر كه اسلامش نـيـكـو نـشـده ، و يـقـيـن ايـمـانـش درسـت نـبـاشـد خـداى تـعـالى باول (يعنى پيش از اسلامش ) و بآخر (يعنى پس از اسلامش ) او را مؤ اخذه كند.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: مـقـصـود بـاسـلام نـيـكـو آن اسـت كـه بـتـمـامـى اصـول ديـن مـقـرون بـاشد تا مخالفان و امثال آنها خارج باشند، و مقصود از درستى يقين ايمان اينست كه آلوده بشك و نفاق نباشد.2- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْجَوْهَرِيِّ عَنِ الْمِنْقَرِيِّ عَنْ فُضَيْلِ بـْنِ عـِيَاضٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ يُحْسِنُ فِي الْإِسْلَامِ أَ يُؤَاخَذُ بِمَا عَمِلَ فـِي الْجـَاهـِلِيَّةِ فـَقـَالَ قـَالَ النَّبـِيُّ ص مـَنْ أَحـْسَنَ فِي الْإِسْلَامِ لَمْ يُؤَاخَذْ بِمَا عَمِلَ فِي الْجَاهِلِيَّةِ وَ مَنْ أَسَاءَ فِي الْإِسْلَامِ أُخِذَ بِالْأَوَّلِ وَ الْآخِرِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 202 رواية : 2
ترجمه :
2ـ فـضـيـل بـن عياض گويد: از حضرت صادق (ع ) پرسيدم مردى كه در اسلام خود نيكو بـاشـد يـا بـآنـچـه در جـاهـليـت كـرده اسـت مـؤ اخـذه شـود؟ فـرمـود: كـه رسـول خـدا (ص ) فـرمـوده اسـت : كـه هـر كـه در اسـلام نـيـكـو شـود (و بـدل و جـان مـعـتقد گردد) بآنچه در زمان جاهليت كرده مؤ اخذه نشود، و هر كه در اسلام بد باشد (و طورى باشد كه منجر بسلب ايمانش ‍ گردد) بآغاز تا انجام مؤ اخذه شود.



*بـاب در ايـنـكـه كـفـر پـس از ايـمـان و تـوبـه از آن ، عمل گذشته پيش از كفر را باطل نكند*
بَابُ أَنَّ الْكُفْرَ مَعَ التَّوْبَةِ لَا يُبْطِلُ الْعَمَلَ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ وَ غَيْرِهِ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِينٍ عَنْ مُحَمَّدِ بـْنِ مـُسـْلِمٍ عـَنْ أَبـِي جـَعـْفـَرٍ ع قـَالَ مَنْ كَانَ مُؤْمِناً فَعَمِلَ خَيْراً فِي إِيمَانِهِ ثُمَّ أَصَابَتْهُ فـِتْنَةٌ فَكَفَرَ ثُمَّ تَابَ بَعْدَ كُفْرِهِ كُتِبَ لَهُ وَ حُوسِبَ بِكُلِّ شَيْءٍ كَانَ عَمِلَهُ فِي إِيمَانِهِ وَ لَا يُبْطِلُهُ الْكُفْرُ إِذَا تَابَ بَعْدَ كُفْرِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 202 رواية : 1
ترجمه :
1- حـضرت باقر (ع ) فرمود: هر كه مؤ من باشد و كار خيرى در زمان ايمانش كرده باشد سـپـس فـتـنـه اى دچـار او گـردد و كـافـر شـود، و پـس از كفر توبه كند (و دوباره مؤ من گـردد) هـر چـه (كـار خـيـر) در زمـان ايـمانش كرده است نوشته شود و در حساب آيد، و اين كفرى كه پس از آن توبه كرده آنها را باطل نكند.



*باب معاف شده گان از بلاء*
بَابُ الْمُعَافَيْنَ مِنَ الْبَلَاءِ
1- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ سـَهْلِ بْنِ زِيَادٍ وَ عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ وَ غَيْرِهِ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ إِنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ضَنَائِنَ يَضَنُّ بِهِمْ عـَنِ الْبـَلَاءِ فـَيـُحـْيـِيـهـِمْ فـِي عـَافـِيـَةٍ وَ يـَرْزُقـُهُمْ فِي عَافِيَةٍ وَ يُمِيتُهُمْ فِي عَافِيَةٍ وَ يَبْعَثُهُمْ فِي عَافِيَةٍ وَ يُسْكِنُهُمُ الْجَنَّةَ فِي عَافِيَةٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 203 رواية : 1
ترجمه :
1ـ امـام بـاقـر عـليـه السلام فرمود: همانا خداوند بندگان خاصى دارد كه از بلا آنها را نـگهدارد، پس در عافيت آنان را زنده بدارد، و در عافيت روزيشان دهد، و در عافيت بميراند و در عافيت زنده داشته ، و در عافيت در بهشت آنانرا سكونت دهد.


2- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ سـَمـِعـْتـُهُ يـَقـُولُ إِنَّ اللَّهَ عـَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ خَلْقاً ضَنَّ بِهِمْ عَنِ الْبَلَاءِ خَلَقَهُمْ فِي عَافِيَةٍ وَ أَحْيَاهُمْ فِي عَافِيَةٍ وَ أَمَاتَهُمْ فِي عَافِيَةٍ وَ أَدْخَلَهُمُ الْجَنَّةَ فِي عَافِيَةٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 203 رواية : 2
ترجمه :
2ـ اسـحـاق بـن عـمـار گـويـد: از حـضـرت صـادق (ع ) شـنـيـدم كـه مـى فـرمـود: خـداى عـزوجـل خـلقـى را آفـريـد كـه از بـلا بـدانـهـا دريـغ دارد، آنـهـا را در حال عافيت آفريده زنده داشته ، و در عافيت بميراند و با عافيت ببهشتشان برد.


3- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ وَ عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ جَمِيعاً عَنْ جَعْفَرِ بـْنِ مـُحـَمَّدٍ عـَنِ ابـْنِ الْقـَدَّاحِ عـَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ضَنَائِنَ مِنْ خَلْقِهِ يـَغـْذُوهـُمْ بـِنـِعْمَتِهِ وَ يَحْبُوهُمْ بِعَافِيَتِهِ وَ يُدْخِلُهُمُ الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِهِ تَمُرُّ بِهِمُ الْبَلَايَا وَ الْفِتَنُ لَا تَضُرُّهُمْ شَيْئاً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 203 رواية : 3
ترجمه :
3ـ و نـيـز حـضـرت صـادق (ع ) فـرمـود: بـراى خـداى عـزوجـل خـواصى از بندگان هستند كه بنعمت خود آنانرا خوراك دهد، و بعافيت خود بدانها بخشش كند، و برحمت خود آنانرا ببهشت برد، بلاها و فتنه ها بر آنها بگذرند و هيچگونه زيانى بآنان نرسانند.



*باب آنچه از امت برداشته شده*
بَابُ مَا رُفِعَ عَنِ الْأُمَّةِ
1- الْحـُسـَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِي دَاوُدَ الْمُسْتَرِقِّ قَالَ حَدَّثَنِي عَمْرُو بْنُ مـَرْوَانَ قـَالَ سـَمـِعـْتُ أَبـَا عـَبـْدِ اللَّهِ ع يـَقـُولُ قـَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص رُفِعَ عَنْ أُمَّتِي أَرْبَعُ خِصَالٍ خَطَأُهَا وَ نِسْيَانُهَا وَ مَا أُكْرِهُوا عَلَيْهِ وَ مَا لَمْ يُطِيقُوا وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ رَبَّن ا ل ا تـُؤ اخـِذْن ا إِنْ نـَسـِيـن ا أَوْ أَخـْطـَأْن ا رَبَّن ا وَ ل ا تـَحـْمـِلْ عـَلَيـْن ا إِصـْراً كـَم ا حـَمـَلْتـَهُ عـَلَى الَّذِيـنَ مـِنْ قـَبـْلِن ا رَبَّن ا وَ ل ا تُحَمِّلْن ا م ا ل ا ط اقَةَ لَن ا بِهِ وَ قَوْلُهُ إِلّ ا مَنْ أُكْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيم انِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 203 رواية : 1
ترجمه :
1ـ عـمـرو بـن مـروان گـويـد: شـنـيـدم حـضـرت صـادق (ع ) مـى فـرمـود: رسـول خـدا (ص ) فـرمـوده : چهار خصلت از امت من برداشته شده : خطا، فراموشى ، آنچه بـزور بـآن وادار شـونـد، آنـچـه تـاب آنـرا نـدارنـد، و ايـن اسـت مـعـنـاى گـفـتـار خـداى عـزوجـل : ((پـروردگـارا مـگـير بر ما اگر فراموش كرديم يا خطا كرديم ، پروردگارا تـكـليـفـهـاى سـنـگـيـن را بـر مـا بـار مـكـن چنانچه بآنانكه پيش از ما بودند بار كردى ، پـروردگارا بما تحميل مكن آنچه ما تاب آنرا نداريم )) (سوره بقره آيه 286) و گفتار ديـگـر او ((مـگـر آنـكـه وادار شـود بناخواه در حاليكه دلش مطمئن بايمان است )) (سوره نحل آيه 106).



شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: شايد مقصود از رفع (در گفتار آنحضرت كه فرمود: چهار چيز از امت مـن رفـع شـده و بـرداشـتـه شـده ) رفـع مـؤ اخـذه بـاشـد و عـقـاب ، مـحـتـمـل اسـت در بـعـضـى اصـل آن بـاشـد يـا تـاءثـيـر آن يـا حـكـم تـكليفى آن ، و شايد خـصـوصـيات امت آنحضرت در برخى منظور نباشد و مقصود اختصاص مجموع آنها باين امت است و گرچه برخى از آنها مشترك اين امت و ديگر امتها است ، پس خطا مانند اينكه خواسته اسـت شكارى را با تير صيد كند بانسان خورده ، و مانند خطا كردن طبيب و فتوى دهنده ، و مقصود در اينجا رفع گناه است و اين منافاتى با وجوب ضمان در دنيا ندارد گرچه ظاهر اين حديث رفع ضمان هم هست ، و همچنين رفع گناه بسبب فراموشى منافات با وجوب اعاده نـمـاز مـثـلا در آنجا كه ركن فراموش شود ندارد و همچنين منافاتى با وجوب سجده سهو و تـدارك بـرخـى از واجـبـات غـيـر ركـنى ندارد و گفته شده است ، از رفع فهميده شود كه ايـنـدو (يـعـنـى خـطـا و نـسيان ) موجب گناه و عقوبت شود ولى خداى تعالى از هر دوى آنها (يعنى گناه و عقوبت ) از راه رحمت و تفضل صرفنظر كرده است ، و اكراه اعم است از اينكه در اصـول ديـن بـاشد يا در فروع آن از آنچه كه تقيه در آن جايز است نه آنچه تقيه در آن نـيـست مانند قتل نفس و ((ما لم يطيقوا)) يعنى تكليفهاى مشقت دار و دستورات سختى كه از اين امت برداشته شده .2- الْحـُسـَيـْنُ بـْنُ مـُحـَمَّدٍ عـَنْ مـُحـَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ النَّهْدِيِّ رَفَعَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسـُولُ اللَّهِ ص وُضـِعَ عـَنْ أُمَّتِي تِسْعُ خِصَالٍ الْخَطَأُ وَ النِّسْيَانِ وَ مَا لَا يَعْلَمُونَ وَ مَا لَا يـُطـِيـقـُونَ وَ مَا اضْطُرُّوا إِلَيْهِ وَ مَا اسْتُكْرِهُوا عَلَيْهِ وَ الطِّيَرَةُ وَ الْوَسْوَسَةُ فِي التَّفَكُّرِ فِي الْخَلْقِ وَ الْحَسَدُ مَا لَمْ يُظْهِرْ بِلِسَانٍ أَوْ يَدٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 204 رواية : 2
ترجمه :
2ـ حـضـرت صـادق عـليـه السـلام فـرمـود: رسول خدا (ص ) فرموده : نه خصلت از امت من بـرداشـتـه شـده : خـطـا، فـرامـوشـى ، آنـچـه ندانند، آنچه نتوانند آنچه بدان توانايى نـدارنـد، آنـچه بناخواه (و زور) بر آن وادار شوند، طيرة ، وسوسه در تفكر (و انديشه ) در آفرينش ، و حسد (و رشك بردن ) در صورتيكه بزبان يا دست آشكار نشود.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ((طـيـره )) بـمـعـنـاى فـال بـد زدن اسـت و از جـوهـرى نـقـل كـنـد كـه گـفـتـه : در حـديـث اسـت كـه آنـحـضـرت (يـعـنـى رسـول خـدا ((ص )))) فـال را دوسـت داشـت و ((طـيـره )) را خـوش نـداشـت و پـس از نقل گفتار نهاية در لغت طيره گويد:
در رفـع طـيـرة چـنـد احـتـمـال اسـت : (1) رفـع مـؤ اخـذه و عـقـاب از ايـن خـاطـره اى كـه در دل رخ دهد، زيرا جلوگيرى از آمدن اين خاطره در نفس ميسور نيست ، و كفاره اش ترتيب اثر نـدادن و نـيـاوردن عـقـل بـمـقـتـضـاى آنـسـت ، و ايـنـكـه تـوكـل بـخـدا كـنـد و بـدون تـوجـه بـفـال بـدى كـه در دلش خـطـور كـرده دنـبـال كـار خـود رود، و روى هـمـيـن جـهـت رسـول خـدا (ص ) فـرمـود: هـرگـاه در كـارى فـال بـد زدى آنـرا انـجـام بـده (و اعـتـنـايـى بفال مكن ). (2) معناى رفع طيره يعنى رفع تـاءثـيرش از اين امت ببركت آنچه از رسول خدا (ص ) و ائمه اطهار درباره آنها رسيده از اعـتـنـا نـكـردن و تـوكـل بـر خـدا و دعـاهـا و ذكـرهـايـى كـه جـلوى فـال بـد را مـى گـيـرد. (3) ايـنـكـه مـقـصـود از رفـع آن جـلوگـيـرى از عـمـل كـردن بـر طبق آنست چنانچه صاحب نهاية و ديگران گفته اند، و ظاهرترين معانى در ايـنـجـا هـمـان مـعـنـاى اول است ، و اما اينكه آيا فال بد اثر دارد يا نه ؟ اخبار در اين باره متفاوت است و آنچه از رويهمرفته آنها استفاده شود اين است كه در صورتيكه در نفس اثر كـنـد بـى تـاءثـيـر نـيـسـت و امـا اگـر بـدان اعـتـنـا نـشـود و چـون خطور كرد انسان بخدا توكل كند و بدان ترتيب اثرى ندهد تاءثير نكند.
و امـا ((وسـوسـه در تفكر)) چند احتمال دارد: (1) وسوسه هاى شيطانى در انديشه كردن در حالات مردم و بد گمانى بآنها در آنچه از ايشان مشاهده كند، زيرا كه آن چيزى كه خواه و نـا خـواه در نـفـس بـيايد و جلوگيرى از آمدن آن ميسور نيست ، ولى بايد باين گمان بد خـود حـكـم دربـاره مـردم نـكـنـد، و آنـرا آشـكـار نـسـازد، و بـمـوجـب آن عمل نكند باينكه آنها را قدح كند يا شهادتشان را رد كند و مانند اينها.
(2) تـفـكـر و انـديـشـه در وسـوسـه هـائى كـه راجـع باصل آفرينش و مبدء پيدايش مخلوقات و اينكه خداى آفرينده خودش ‍ چگونه آفريده شد و در كجاست و مانند اين وسوسه ها كه اگر بزبان آيد موجب كفر و شرك گردد، و مؤ يد ايـن مـعـنـا اسـت اخـبـار بسيارى كه در باب وسوسه و حديث نفس گذشت و عامه نيز بهمان مضمون رواياتى نقل كرده اند.
(3) تـفـكـر در قضا و قدر و آفريده شدن اعمال بندگان و حكمت در خلقت برخى از شرور در عـالم ، چـون شـيـطـان و حيوانات موذى ، و درباره تسلط مردمان بد بر نيكان و اخيار و خـلقـت كـفـار و دوزخ چـيزهاى ديگرى كه همه كس بدانها دچار گردد، و همه اينها تا زمانى كـه در نـفـس مـستقر نگردد و موجب شك در حكمت آفريننده و عدالتش ... نگردد از آن عفو شده است .

*بـاب ايـنـكـه هـيـچ گناهى با بودن ايمان زيان ندارد، و هيچ حسنه اى با بودن كفر سود ندهد*
بَابُ أَنَّ الْإِيمَانَ لَا يَضُرُّ مَعَهُ سَيِّئَةٌ وَ الْكُفْرَ لَا يَنْفَعُ مَعَهُ حَسَنَةٌ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ شُعَيْبٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع هَلْ لِأَحَدٍ عَلَى مَا عَمِلَ ثَوَابٌ عَلَى اللَّهِ مُوجَبٌ إِلَّا الْمُؤْمِنِينَ قَالَ لَا
اصول كافى جلد 4 صفحه : 206 رواية : 1
ترجمه :
1ـ يـعـقـوب بـن شـعـيـب گـويـد: بـه حـضرت صادق (ع ): عرضكردم : آيا براى كسى در برابر آنچه مى كند ثوابى بر خدا لازم باشد جز براى مؤ منان ؟ فرمود: نه .


2- عـَنـْهُ عـَنْ يُونُسَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ مُوسَى لِلْخَضِرِ ع قـَدْ تـَحـَرَّمْتُ بِصُحْبَتِكَ فَأَوْصِنِي قَالَ لَهُ الْزَمْ مَا لَا يَضُرُّكَ مَعَهُ شَيْءٌ كَمَا لَا يَنْفَعُكَ مَعَ غَيْرِهِ شَيْءٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 206 رواية : 2
ترجمه :
2ـ و نـيـز آن حـضـرت عليه السلام فرمود: كه موسى عليه السلام بخضر (ع ) گفت : من بـواسـطـه مـصـاحبت و همدمى با تو حق و حرمتى پيدا كردم پس بايد بمن سفارش كنى (و پـنـدى دهى )؟ باو فرمود: ملازمت كن (و بچسب بدان ) چيزى كه با وجود آن هيچ چيز تو را زيان نرساند چنانچه با چيز ديگرى جز آن هيچ چيز تو را سود ندهد (و آن ايمان است ).


3- عـَنْهُ عَنْ يُونُسَ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ أَبِي أُمَيَّةَ يُوسُفَ بْنِ ثَابِتٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ لَا يَضُرُّ مَعَ الْإِيمَانِ عَمَلٌ وَ لَا يَنْفَعُ مَعَ الْكُفْرِ عَمَلٌ أَ لَا تَرَى أَنَّهُ قَالَ وَ م ا مـَنـَعـَهـُمْ أَنْ تـُقـْبـَلَ مـِنـْهـُمْ نـَفـَق اتُهُمْ إِلّ ا أَنَّهُمْ كَفَرُوا بِاللّ هِ وَ بِرَسُولِهِ وَ مَاتُوا وَ هُمْ كَافِرُونَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 206 رواية : 3
ترجمه :
3ـ يوسف بن ثابت گويد: شنيدم از حضرت صادق (ع ) كه مى فرمود: با وجود ايمان هيچ عملى زيان ندارد، و با كفر (نيز) هيچ عملى سود ندارد، آيا نبينى كه خدا فرمود: ((و باز نـداشـت آنـها را اينكه بخششهاشان پذيرفته شود جز اينكه ايشان بخدا و به پيغمبرش كافر شدند (تا آنكه فرمايد:) و مردند در حاليكه كافر بودند)).
توضيح اول اين آيات : 54 از سوره توبه است و آخر آن آخر آيه 125 از همان سوره است ، و از ايـن روى مـجـلسى (ره ) گويد: شايد در قرائت ائمه چنين بوده ، و يا آنكه ممكن است نقل بمعنى شده چون همه آيات در وصف يكدسته است . (مترجم ) گويد: ((آخر آيه 55 چنين اسـت : ((و تـزهق انفسهم و هم كافرون )) پس ممكن است امام عليه السلام همين آيه شريفه (55) را نقل بمعنى فرموده باشد)).


4- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيـَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ أَبِي أُمـَيَّةَ يـُوسُفَ بْنِ ثَابِتِ بْنِ أَبِي سَعْدَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ الْإِيمَانُ لَا يَضُرُّ مَعَهُ عَمَلٌ وَ كَذَلِكَ الْكُفْرُ لَا يَنْفَعُ مَعَهُ عَمَلٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 206 رواية : 4
ترجمه :
4ـ امـام صـادق عـليه السلام فرمود: با ايمان هيچ كارى زيان ندارد، و همچنين با كفر هيچ كردارى سود ندهد.



5- أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ عُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَارِدٍ قـَالَ قـُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع حَدِيثٌ رُوِيَ لَنَا أَنَّكَ قُلْتَ إِذَا عَرَفْتَ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ فَقَالَ قـَدْ قـُلْتُ ذَلِكَ قـَالَ قـُلْتُ وَ إِنْ زَنـَوْا أَوْ سـَرَقُوا أَوْ شَرِبُوا الْخَمْرَ فَقَالَ لِي إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيـْهِ رَاجـِعـُونَ وَ اللَّهِ مـَا أَنـْصـَفـُونـَا أَنْ نَكُونَ أُخِذْنَا بِالْعَمَلِ وَ وُضِعَ عَنْهُمْ إِنَّمَا قُلْتُ إِذَا عَرَفْتَ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ مِنْ قَلِيلِ الْخَيْرِ وَ كَثِيرِهِ فَإِنَّهُ يُقْبَلُ مِنْكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 207 رواية : 5
ترجمه :
5ـ مـحـمـد بـن مادر گويد: به حضرت صادق (ع ) عرضكردم : براى ما حديثى روايت شده كـه شـمـا فـرموده ايد: چون معرفت (بامامت ما) پيدا كردى پس هر چه خواهى بكن ؟ فرمود: آرى ، مـن ايـن را گـفـتـه ام ، گويد عرضكردم : اگر چه زنا كنند، يا دزدى كنند يا شراب بـنـوشـنـد؟ بـمـن فـرمـود: ((اناللّه و انا اليه راجعون )) بخدا سوگند با ما بانصاف رفـتـار نـكـردنـد كـه خـود مـا بگردارمان مؤ اخذه شويم ولى تكليف از آنها برداشته شده باشد؟ همانا من گفتم چون معرفت (بامام خود) پيدا كردى هر چه خواهى كم يا بيش كار خير انجام ده كه از تو پذيرفته شود.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گويد: ((اناللّه و انا اليه راجعون )) اشاره باين است كه چنين افتراقى بـر مـا بـه كـج فـهـمـى كـلام مـا مـصـيـبـت بـزرگـى اسـت . و در جـمـله ((ان نـكـون اخـذنا بـالعمل )) گويد: حاصل كلام امام (عليه السلام ) اينست كه تكليف از ما برداشته نشده ، پس چگونه بخاطر ما از آنان برداشته شود؟ يا اينكه ما خود از عقاب بيمناكيم و توبه و زارى بسوى خدا كنيم و آنها بسبب ولايت ما آسوده باشند؟ اين انصاف نيست .6- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الرَّيَّانِ بْنِ الصَّلْتِ رَفَعَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قـَالَ كـَانَ أَمـِيـرُ الْمـُؤْمـِنـِينَ ع كَثِيراً مَا يَقُولُ فِي خُطْبَتِهِ يَا أَيُّهَا النَّاسُ دِينَكُمْ دِيـنـَكـُمْ فـَإِنَّ السَّيِّئَةَ فـِيـهِ خـَيـْرٌ مـِنَ الْحـَسـَنـَةِ فـِي غَيْرِهِ وَ السَّيِّئَةُ فِيهِ تُغْفَرُ وَ الْحَسَنَةُ فِي غَيْرِهِ لَا تُقْبَلُ
هـَذَا آخـِرُ كـِتَابِ الْإِيمَانِ وَ الْكُفْرِ وَ الطَّاعَاتِ وَ الْمَعَاصِي مِنْ كِتَابِ الْكَافِي وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَحْدَهُ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 207 رواية : 6
ترجمه :
6ـ و نـيز حضرت صادق (ع ) فرمود: اميرالمومنين عليه السلام (اين جمله را) زياد در خطبه اش ميفرمود: اى مردم دين خود را نگهداريد، دين خود را نگهداريد، زيرا گناه در آن بهتر از حسنه در غير آن است ، گناه در آن آمرزيده شود و حسنه در غير آن پذيرفته نشود.



شــرح :
بـهـتر بودن گناه در اين دين از حسنه در غير آن ظاهرا بهمان اعتبارى است كه در خود حديث اسـت كـه گـنـاه در ايـن ديـن آمرزيده شود و حسنه در غير آن پذيرفته نشود. پايان كتاب ايـمـان و كـفر و طاعات و معاصى از كتاب كافى ، و سپاس مر خداوند يكتا را است ، و درود خداوند بر محمد و آلش باد.
كتاب دعا و نيايش
كِتَابُ الدُّعَاءِ
*باب فضيلت دعا و تشويق كردن بر آن*
بَابُ فَضْلِ الدُّعَاءِ وَ الْحَثِّ عَلَيْهِكِتَابُ الدُّعَاءِ
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قـَالَ إِنَّ اللَّهَ عـَزَّ وَ جـَلَّ يـَقـُولُ إِنَّ الَّذِيـنَ يـَسـْتـَكْبِرُونَ عَنْ عِب ادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ د اخـِرِيـنَ قـَالَ هُوَ الدُّعَاءُ وَ أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ الدُّعَاءُ قُلْتُ إِنَّ إِبْر اهِيمَ لَأَوّ اهٌ حَلِيمٌ قَالَ الْأَوَّاهُ هُوَ الدَّعَّاءُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 210 رواية : 1
ترجمه :
1ـ زراره از حـضـرت بـاقـر عـليـه السـلام حـديـث كـنـد كـه فـرمـود: خـداى عـزوجـل فـرمـايـد: ((هـمـانـا آنـكه سرفرازى كنند از عبادت (و پرستش ) من ، زود است كه سرافكنده بدوزخ در آيند)) (سوره مؤ من آيه 60) حضرت فرمود:
(مـقـصود از عبادت ) دعاء است ، و بهترين عبادت دعاء است ، عرض كردم : (مقصود از ((اءواه )) در ايـن آيـه چـيـسـت كـه خـداونـد فرمايد:) ((همانا ابراهيم اءواه و شكيبا بود)) (سوره توبه آيه 114) فرمود: ((اءواه )) يعنى بسيار دعاء كننده بدرگاه خداوند.


2- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ وَ ابْنِ مَحْبُوبٍ جَمِيعاً عَنْ حَنَانِ بـْنِ سـَدِيـرٍ عـَنْ أَبـِيـهِ قـَالَ قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع أَيُّ الْعِبَادَةِ أَفْضَلُ فَقَالَ مَا مِنْ شَيْءٍ أَفْضَلَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ أَنْ يُسْئَلَ وَ يُطْلَبَ مِمَّا عِنْدَهُ وَ مَا أَحَدٌ أَبْغَضَ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِمَّنْ يَسْتَكْبِرُ عَنْ عِبَادَتِهِ وَ لَا يَسْأَلُ مَا عِنْدَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 210 رواية : 2
ترجمه :
2ـ سـديـد گـويـد: بـامام باقر عليه السلام عرضكردم : كدام عبادت بهتر است ؟ فرمود: چـيـزى نـزد خـداى عـزوجـل بـهتر از اين نيست كه از او درخواست شود و از آنچه نزد او است خـواسـتـه شـود، و كـسـى نـزد خداى عزوجل مبغوض تر نيست از آنكس كه از عبادت او تكبر ورزد (و سر پيچى كند) و آنچه نزد او است درخواست نكند.


3- أَبـُو عـَلِيٍّ الْأَشـْعـَرِيُّ عـَنْ مـُحـَمَّدِ بـْنِ عـَبـْدِ الْجـَبَّارِ عـَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُيَسِّرِ بْنِ عَبْدِ الْعـَزِيـزِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ لِي يَا مُيَسِّرُ ادْعُ وَ لَا تَقُلْ إِنَّ الْأَمْرَ قَدْ فُرِغَ مِنْهُ إِنَّ عـِنـْدَ اللَّهِ عـَزَّ وَ جـَلَّ مـَنْزِلَةً لَا تُنَالُ إِلَّا بِمَسْأَلَةٍ وَ لَوْ أَنَّ عَبْداً سَدَّ فَاهُ وَ لَمْ يَسْأَلْ لَمْ يـُعـْطَ شـَيـْئاً فـَسـَلْ تـُعـْطَ يـَا مـُيـَسِّرُ إِنَّهُ لَيـْسَ مِنْ بَابٍ يُقْرَعُ إِلَّا يُوشِكُ أَنْ يُفْتَحَ لِصَاحِبِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 211 رواية : 3
ترجمه :
3ـ ميسر بن عبد العزيز گويد: حضرت صادق عليه السلام بمن فرمود: اى ميسر دعا كن و مـگـو كه كار گذشته است و آنچه مقدر شده همان شود (و دعا اثرى ندارد)، همانا نزد خداى عـزوجـل منزلت و مقامى است كه بدان نتوان رسيد جز بدرخواست و مسئلت ، و اگر بنده اى دهان خود ببندد و درخواست نكند چيزى باو داده نشود، پس درخواست كن تا بتو داده شود،اى ميسر هيچ درى نيست كه كوبيده شود جز اينكه اميد آن رود كه بر وى كوبنده باز شود.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويد: اينكه فرمود: ((و مگو كه كار گذشته است )) اين نهى امام عليه السـلام از ايـن گـفـتـار دو وجـهـه دارد: يـكـى آنـكـه ايـن گـفـتـار باطل است زيرا اين گفتار يهود و برخى از حكماء است بلكه بايد ايمان به بداء داشت و باينكه خداوند سبحان هر روز در كارى است ، و هر چه خواهد محو كند و هر چه بخواهد ثبت كـنـد و قـضا و قدر مانع دعا نيستند چون تغيير در لوح محو و اثبات ممكن است ، گذشته از اينكه خود دعاء نيز از اسباب قضا و قدر است و امر بدعاء نيز از همانها است .
ديـگـر ايـنكه درست كه علم خداوند بهر چه تعلق گرفته همان شود ولى اين مانع از دعا نـيست و اينكه امام عليه السلام او را از اين گفتار نهى فرموده يعنى نهى از اينست كه اين كـلام را (كـه در جـاى خـود صـحـيح است ) مانع از دعاء قرار ندهى ـ كه سبب اعتقاد بر بى فـائده بـودن دعـاى تـو شـود، و حـاصـل جـوابـى كه حضرت از آن فرموده است بدو وجه گردد:
اول ايـنـكـه : دعا بخودى خود مطلوبست چون عبادت بزرگيست و بمقام بلندى انسانرا نزد خدايتعالى رساند كه جز بوسيله دعا و زارى رسيدن بدان ممكن نيست .
دوم ايـنكه مقدرات گاهى كم و زياد ميشود و بسا باشد كه بواسطه شرطى از ميان برود مثلا در تقدير خداوند عمر كسى سى سال گذشته است بشرط اينكه صله رحم نكند و اگر كـرد شـصـت سـال مـقـدر شـده ، و روزيـش در فـلان روز بيكدرهم مقدر شده اگر دعا نكند و بـيشتر درخواست نكند، و اگر دعا و درخواست كرد دو درهم مقدر شده و هم چنين ساير چيزها، و حـاصـل اينكه براى وجود تمام كاينات و عدم آنها شرائط و اسبابى است و خداى سبحان نخواسته است كارها را بدون اسباب انجام دهد، و از جمله اسباب براى برخى از چيزها دعا است كه اگر دعا نكند آن چيز بدو داده نشود؟
و اما علم خداوند پس آن تابع معلوم است و علت پيدايش چيزى نگردد، و قضا و قدر حتمى و لازم نـيـسـتـنـد و گـرنـه ثـواب و عـقـاب و امـر و نـهـى بـاطـل گـردنـد چـنـانـچـه از امـيـرالمـؤ منين عليه السلام گذشت ، سپس كلامى از غزالى و ديگران در اينباره نقل كند كه ايراد آن از وضع و شرح و ترجمه ما بيرون است .4- حـُمـَيـْدُ بْنُ زِيَادٍ عَنِ الْخَشَّابِ عَنِ ابْنِ بَقَّاحٍ عَنْ مُعَاذٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ جُمَيْعٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ لَمْ يَسْأَلِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدِ افْتَقَرَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 212 رواية : 4
ترجمه :
4ـ و نـيـز حـضـرت صـادق عـليـه السـلام فـرمـود: هـر كـه از فضل خداى عزوجل درخواست نكند نيازمند و فقير گردد.


5- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبـِيـهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يـَقُولُ ادْعُ وَ لَا تَقُلْ قَدْ فُرِغَ مِنَ الْأَمْرِ فَإِنَّ الدُّعَاءَ هُوَ الْعِبَادَةُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِب ادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ د اخِرِينَ وَ قَالَ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 212 رواية : 5
ترجمه :
5ـ حـمـاد بـن عيسى گويد: شنيدم از حضرت صادق عليه السلام كه ميفرمود: دعا كن و مگو كـار از كـار گـذشـتـه اسـت زيـرا دعـا هـمـان عـبـادت اسـت و خـداى عـزوجـل فـرمـايـد: ((آنـانـكـه از عبادت من تكبر ورزند زود است كه سر افكنده بدوزخ در آيـنـد)) (سـوره مـؤ مـن آيه 60) و نيز فرموده است : ((مرا بخوانيد تا اجابت كنم )) (اين آيه نيز اول همان آيه پيشين است ).



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: مـقصود اينست كه چناچه پيش گفته شد دعا بخودى خود عبادت است زيرا در اين آيه آنرا عبادت دانسته و خداى تعالى بدان فرمان داده پس بر فرض كه با جابت نيز نرسد بخاطر اطاعت امر او بايد انجام شود مانند ساير عبادات ، و ترك آن موجب خـوارى و كـوچكى و ورود در دوزخ است چناچه آيه بر آن دلالت دارد، علاوه بر اينكه خداى سـبـحـان وعـده اجـابـت فـرمـوده و در وعـده خـويـش تخلف نورزد، و اين مطلب با تقدير هم مـنـافـات ندارد، زيرا دعا نيز مقدر است و فايده اى هم كه بر آن مترتب شود مقدر گرديده است .6- أَبـُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ ابْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ سَيْفٍ التَّمَّارِ قـَالَ سـَمـِعـْتُ أَبـَا عـَبـْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ عَلَيْكُمْ بِالدُّعَاءِ فَإِنَّكُمْ لَا تَقَرَّبُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَا تَتْرُكُوا صَغِيرَةً لِصِغَرِهَا أَنْ تَدْعُوا بِهَا إِنَّ صَاحِبَ الصِّغَارِ هُوَ صَاحِبُ الْكِبَارِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 212 رواية : 6
ترجمه :
6ـ سـيـف تـمار گويد: شنيدم از حضرت صادق (ع ) كه ميفرمود: بر شما باد به (ملازمت ) دعـاء زيـرا بـهيچ چيز مانند آن بخدا نزديك نشويد، و هيچ حاجت كوچكى را بخاطر كوچكيش رهـا نـكـنيد از اينكه براى آن بدرگاه خداوند دعا كنيد، زيرا آنكس كه حاجات كوچك بدست اوست همان كس است كه حاجات بزرگ در اختيار اوست .



شــرح :
يـعـنـى نـپـنداريد كه كارهاى كوچك بدون تقدير خداوند انجام شود بلكه تمامى كارها از كوچك و بزرگ بدست او است .7- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ عُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ رَجُلٍ قَالَ قَالَ أَبُو عـَبـْدِ اللَّهِ ع الدُّعـَاءُ هـُوَ الْعِبَادَةُ الَّتِي قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِب ادَتـِي الْآيـَة ادْعُ اللَّهَ عـَزَّ وَ جـَلَّ وَ لَا تـَقُلْ إِنَّ الْأَمْرَ قَدْ فُرِغَ مِنْهُ قَالَ زُرَارَةُ إِنَّمَا يَعْنِي لَا يَمْنَعْكَ إِيمَانُكَ بِالْقَضَاءِ وَ الْقَدَرِ أَنْ تُبَالِغَ بِالدُّعَاءِ وَ تَجْتَهِدَ فِيهِ أَوْ كَمَا قَالَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 212 رواية : 7
ترجمه :
7ـ و نـيـز آن حـضـرت عـليـه السـلام فـرمـود: دعـاء هـمـان عـبـادتـى اسـت كـه خـداى عـزوجـل فـرمـوده اسـت : ((هـمـانـا آنانكه از عبادت من تكبر ورزند)) تا آخر آيه . خداى را بخوان (و دعاكن ) و مگو كار گذشته است .
زراره گـويـد: مـقـصود آن حضرت اينست كه عقيده تو به قضاو قدر جلوگير تو نشود از اصرار در دعا و كوشش در آن يا (آنكه زراره كلامى ) مانند اين گفت .


8- عـِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيِّ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع أَحَبُّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي الْأَرْضِ الدُّعَاءُ وَ أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ الْعَفَافُ قَالَ وَ كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع رَجُلًا دَعَّاءً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 213 رواية : 8
ترجمه :
8ـ و نـيـز امـام صادق عليه السلام فرمود: اميرالمؤ منين عليه السلام فرمايد: محبوبترين در (روى ) زمين براى خداى عزوجل دعا است ، و بهترين عبادت پرهيزكارى و پارسائى است و اميرالمؤ منين عليه السلام مردى بود كه بسيار دعا مى كرد.



*باب اينكه دعا سلاح مؤ من است*
بَابُ أَنَّ الدُّعَاءَ سِلَاحُ الْمُؤْمِنِ
1- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ أَحـْمـَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنِ السَّكـُونـِيِّ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الدُّعَاءُ سِلَاحُ الْمُؤْمِنِ وَ عَمُودُ الدِّينِ وَ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 213 رواية : 1
ترجمه :
1ـ امـام صـادق عـليه السلام فرمود: رسول خدا صلى اللّه عليه و آله فرموده : دعا سلاح مؤ من و ستون دين و نور آسمانها و زمين است .


2- وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع الدُّعَاءُ مَفَاتِيحُ النَّجَاحِ وَ مَقَالِيدُ الْفَلَاحِ وَ خـَيـْرُ الدُّعـَاءِ مـَا صـَدَرَ عـَنْ صـَدْرٍ نـَقـِيٍّ وَ قـَلْبٍ تـَقـِيٍّ وَ فـِي الْمـُنَاجَاةِ سَبَبُ النَّجَاةِ وَ بِالْإِخْلَاصِ يَكُونُ الْخَلَاصُ فَإِذَا اشْتَدَّ الْفَزَعُ فَإِلَى اللَّهِ الْمَفْزَعُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 213 رواية : 2
ترجمه :
2ـ و نـيـز فـرمـود: اميرالمؤ منين عليه السلام فرموده : دعاء كليدهاى نجات و گنجينه هاى رسـتـگـاريـسـت ، و بـهـترين دعاء آن دعائيست كه از سينه خاك و دلى پرهيزكار بر آيد، و وسـيـله نجات در مناجات است ، و خلاصى به اخلاص آيد، و چون فزع و بى تابى سخت شود مفزع و پناهگاه خدا است .


3- وَ بـِإِسـْنـَادِهِ قـَالَ قـَالَ النَّبـِيُّ ص أَ لَا أَدُلُّكـُمْ عَلَى سِلَاحٍ يُنْجِيكُمْ مِنْ أَعْدَائِكُمْ وَ يُدِرُّ أَرْزَاقَكُمْ قَالُوا بَلَى قَالَ تَدْعُونَ رَبَّكُمْ بِاللَّيْلِ وَ النَّهَارِ فَإِنَّ سِلَاحَ الْمُؤْمِنِ الدُّعَاءُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 214 رواية : 3
ترجمه :
3ـ و نـيـز فـرمـود: پيغمبر صلى اللّه عليه و آله فرمود آيا شما را به سلاحى راهنمائى نكنم كه شما را از دشمنان رهائى دهد و روزى شماها را فراوان سازد؟ عرض كردند: چرا، فرمود: پروردگارتان را در شب و روز بخوانيد زيرا سلاح مؤ من دعا است .


4- عـِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيِّ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ قـَالَ أَمـِيـرُ الْمـُؤْمِنِينَ ع الدُّعَاءُ تُرْسُ الْمُؤْمِنِ وَ مَتَى تُكْثِرْ قَرْعَ الْبَابِ يُفْتَحْ لَكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 214 رواية : 4
ترجمه :
4ـ و نيز آن حضرت عليه السلام فرمود: اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود: دعا سپر مؤ من است ، و هر گاه بسيار درى را كوبيدى به روى تو باز شود.


5- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنِ الرِّضَا ع أَنَّهُ كـَانَ يـَقـُولُ لِأَصـْحـَابـِهِ عـَلَيْكُمْ بِسِلَاحِ الْأَنْبِيَاءِ فَقِيلَ وَ مَا سِلَاحُ الْأَنْبِيَاءِ قَالَ الدُّعَاءُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 214 رواية : 5
ترجمه :
5ـ حضرت رضا عليه السلام هميشه به اصحاب خود مى فرمود: بر شما باد به اسلحه پيمبران به او عرض شد: اسلحه پيمبران چيست ؟ فرمود: دعاء است .


6- عـَلِيُّ بـْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْبَجَلِيِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ الدُّعَاءَ أَنْفَذُ مِنَ السِّنَانِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 214 رواية : 6
ترجمه :
6ـ حضرت صادق عليه السلام فرمود: دعاء از نيزه نافذتر است .


7- عـَنـْهُ عـَنْ أَبـِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الدُّعَاءُ أَنْفَذُ مِنَ السِّنَانِ الْحَدِيدِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 214 رواية : 7
ترجمه :
7ـ و نيز آن حضرت عليه السلام فرمود: دعاء از نيزه تيز نافذتر است .



*باب اينكه دعا بلا و قضا را دفع ميكند*
بَابُ أَنَّ الدُّعَاءَ يَرُدُّ الْبَلَاءَ وَ الْقَضَاءَ
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ إِنَّ الدُّعَاءَ يَرُدُّ الْقَضَاءَ يَنْقُضُهُ كَمَا يُنْقَضُ السِّلْكُ وَ قَدْ أُبْرِمَ إِبْرَاماً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 215 رواية : 1
ترجمه :
1ـ حماد بن عثمان گويد: شنيدم كه مى فرمود: همانا دعاء قضا را برمى گرداند، و آنرا از هـم واتـابـد و بـزند چنانچه رشته نخ اگر چه به سختى تابيده شده باشد از هم باز شود.


2- عـَنـْهُ عـَنْ أَبـِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع يَقُولُ إِنَّ الدُّعَاءَ يَرُدُّ مَا قَدْ قُدِّرَ وَ مَا لَمْ يُقَدَّرْ قُلْتُ وَ مَا قَدْ قُدِّرَ عَرَفْتُهُ فَمَا لَمْ يُقَدَّرْ قَالَ حَتَّى لَا يَكُونَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 215 رواية : 2
ترجمه :
2ـ عـمـر بـن يـزيـد گـويـد: از حـضـرت ابـى الحـسـن (كاظم ) عليه السلام شنيدم كه مى فـرمـود: هـمـانا دعاء برمى گرداند آن چه را مقدر شده و آنچه را مقدر نشده ، عرض كردم : مقدر شده را دانستم مقدر نشده كدام هست ؟ فرمود: تا اينكه تقدير در مورد آن نشود.



شــرح :
يعنى دعاء جلو تقدير را مى گيرد و بداء حاصل گردد.

3- أَبـُو عـَلِيٍّ الْأَشـْعـَرِيُّ عـَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ بِسْطَامَ الزَّيَّاتِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ الدُّعَاءَ يَرُدُّ الْقَضَاءَ وَ قَدْ نَزَلَ مِنَ السَّمَاءِ وَ قَدْ أُبْرِمَ إِبْرَاماً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 215 رواية : 3
ترجمه :
3ـ حـضـرت صـادق عـليـه السـلام فـرمـود: دعـا بـرگـردانـد قـضـائيـكـه از آسـمـان نازل گرديده و به سختى ابرام شده (و محكم گرديده ) است .


4- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ أَبِي هَمَّامٍ إِسْمَاعِيلَ بْنِ هَمَّامٍ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ قـَالَ عـَلِيُّ بـْنُ الْحـُسـَيْنِ ع إِنَّ الدُّعَاءَ وَ الْبَلَاءَ لَيَتَرَافَقَانِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ إِنَّ الدُّعَاءَ لَيَرُدُّ الْبَلَاءَ وَ قَدْ أُبْرِمَ إِبْرَاماً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 215 رواية : 4
ترجمه :
4ـ حـضـرت رضا عليه السلام فرمود: على بن الحسين عليهماالسلام فرموده : همانا دعا و بـلاء تـا روز قـيـامـت بـا هـم رفاقت كنند، و همانا دعاء برگرداند بلاء را كه به سختى ابرام شده است .



توضيح :
مجلسى (ره ) گويد: در بعضى از نسخ ((ليتواقفان )) به جاى ((ليترافقان )) ضبط شده و آن ظاهرتر است يعنى با هم مبارزه و مخاصمه كنند. و تاءييد كند آن را آنچه عامه از پـيـغـمـبر صلى اللّه عليه و آله نقل كنند كه فرمود: دعا بلاء را ديدار كند و در هوا با هم به جدال برخيزند.5- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْوَشَّاءِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ ع قَالَ كَانَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ع يَقُولُ الدُّعَاءُ يَدْفَعُ الْبَلَاءَ النَّازِلَ وَ مَا لَمْ يَنْزِلْ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 216 رواية : 5
ترجمه :
5ـ و نـيـز از حـضـرت رضا عليه السلام از آنحضرت عليه السلام حديث شده كه فرمود: دعا بلائى را كه نازل شده و آنچه نازل نشده دفع كند.


6- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قـَالَ قـَالَ لِي أَ لَا أَدُلُّكَ عـَلَى شـَيْءٍ لَمْ يـَسـْتَثْنِ فِيهِ رَسُولُ اللَّهِ ص قُلْتُ بَلَى قَالَ الدُّعَاءُ يَرُدُّ الْقَضَاءَ وَ قَدْ أُبْرِمَ إِبْرَاماً وَ ضَمَّ أَصَابِعَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 216 رواية : 6
ترجمه :
6ـ زراره گـويـد: حـضـرت بـاقر عليه السلام بمن فرمود: آيا تو را راهنمائى نكنم به چـيـزى كـه رسـول خـدا صـلى اللّه عليه و آله در آن استثناء نزد (و چيزى را از آن بيرون نكرده )؟ عرض كردم : چرا، فرمود: دعاء است كه برگرداند قضاء مبرم را كه به سختى مـحـكم شده و (براى تشبيه و بيان مطلب ) انگشتانش را بهم چسباند (يعنى شدت ابرام آن مانند اين انگشتان چسبيده به هم باشد).


7- الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبـَا عـَبـْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ الدُّعَاءُ يَرُدُّ الْقَضَاءَ بَعْدَ مَا أُبْرِمَ إِبْرَاماً فَأَكْثِرْ مِنَ الدُّعَاءِ فَإِنَّهُ مِفْتَاحُ كُلِّ رَحْمَةٍ وَ نَجَاحُ كُلِّ حَاجَةٍ وَ لَا يُنَالُ مَا عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا بِالدُّعَاءِ وَ إِنَّهُ لَيْسَ بَابٌ يُكْثَرُ قَرْعُهُ إِلَّا يُوشِكُ أَنْ يُفْتَحَ لِصَاحِبِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 216 رواية : 7
ترجمه :
7ـ عبداللّه بن سنان گويد: شنيدم حضرت صادق عليه السلام مى فرمود: دعاء قضاء مبرم شـده را بـرگرداند، پس بسيار دعا كن مه آن كليد هر رحمت و پيروزى در هر حاجت است ، و بـه آنـچـه نـزد خـداى عـزوجـل است نتوان رسيد جز بوسيله دعا، و هيچ درى بسيار كوبيده نشود جز اين كه اميد بباز شدن آن نزديك شود.


8- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي وَلَّادٍ قَالَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى ع عَلَيْكُمْ بِالدُّعَاءِ فَإِنَّ الدُّعَاءَ لِلَّهِ وَ الطَّلَبَ إِلَى اللَّهِ يَرُدُّ الْبَلَاءَ وَ قـَدْ قـُدِّرَ وَ قـُضـِيَ وَ لَمْ يَبْقَ إِلَّا إِمْضَاؤُهُ فَإِذَا دُعِيَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سُئِلَ صُرِفَ الْبَلَاءُ صَرْفَةً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 216 رواية : 8
ترجمه :
8ـ ابو ولاد گويد: حضرت موسى بن جعفر عليهماالسلام فرمود: بر شما باد (كه ملازمت كـنيد) به دعا، زيرا دعاء بدرگاه خدا و خواستن از او، برگرداند بلائى را كه مقدر شده و حـكـم بـدان شـده ، و جـز اجـراى آن چـيـزى نـمـانـده ، پـس چـون خـداى عزوجل خوانده شد و از او در خواست شد يكباره بلا را بگرداند.


9- الْحـُسـَيـْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ رَفَعَهُ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَيَدْفَعُ بِالدُّعَاءِ الْأَمْرَ الَّذِي عَلِمَهُ أَنْ يُدْعَى لَهُ فَيَسْتَجِيبُ وَ لَوْ لَا مَا وُفِّقَ الْعَبْدُ مِنْ ذَلِكَ الدُّعَاءِ لَأَصَابَهُ مِنْهُ مَا يَجُثُّهُ مِنْ جَدِيدِ الْأَرْضِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 216 رواية : 9
ترجمه :
9ـ حـضـرت صـادق عـليـه السـلام فـرمـود: خـداى عـزوجـل هر آينه دفع كند بوسيله دعاء آنچه را كه مى داند اگر براى آن دعاء شود اجابت خـواهـد كـرد، و اگر نبود كه بنده به اين دعا موفق شود به او بلائى مى رسيد كه او را از روى زمين بردارد.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) پس از تجزيه و تركيب قستى از حديث كلامى گويد: كه حاصلش اين است كـه خـداى سـبـحـان دفـع كـنـد بـلائى را كـه بـنـده مـسـتـحـق نزول آن گشته ، هرگاه بداند كه آن بنده پس از اين براى برطرف شدن آن دعا مى كند، پـس آن بـلا را نـازل نـكـند به خاطر آن دعائى كه پس از اين از آن بنده سرزند، پس دعا پيش از وقوعش در دفع بلا اثر كند.
*باب اينكه دعا شفاء و درمان هر دردى است*
بَابُ أَنَّ الدُّعَاءَ شِفَاءٌ مِنْ كُلِّ دَاءٍ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَسْبَاطِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ عَلَاءِ بْنِ كَامِلٍ قَالَ قَالَ لِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَلَيْكَ بِالدُّعَاءِ فَإِنَّهُ شِفَاءٌ مِنْ كُلِّ دَاءٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 217 رواية : 1
ترجمه :
1ـ عـلاء بـن كـامـل گـويـد: حضرت صادق (ع ) به من فرمود: بر تو باد بدعاء زيرا آن درمان هر دردى است .



*باب اينكه هر كه دعا كند مستجاب گردد*
بَابُ أَنَّ مَنْ دَعَا اسْتُجِيبَ لَهُ
1- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَيْمُونٍ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الدُّعَاءُ كَهْفُ الْإِجَابَةِ كَمَا أَنَّ السَّحَابَ كَهْفُ الْمَطَرِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 217 رواية : 1
ترجمه :
1ـ حضرت صادق (ع ) فرمود: دعا مخزن و گنجينه اجابت است چناچه ابر مخزن باران است .



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ((الدعـاء كـهـف الاجـابـة )) يـعـنـى مـخـزن و محل و مظنه اجابت است چناچه ابر محل و مظنه باران است ... تا اينكه گويد: و گفته شده : ايـنـكـه تـشـبـيـه بـابـر فـرمـوده اشـاره بـايـنـسـت كـه ابـر مـحـل بـاران است جز اينكه روى نبودن مصلحت گاهى باران نبارد، دعا نيز اين چنين است كه گاهى نبودن مصلحت در دنيا مستجاب نگردد ولى در آخرت عوض آن را بدهند.2- عـِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيِّ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبـِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا أَبْرَزَ عَبْدٌ يَدَهُ إِلَى اللَّهِ الْعَزِيزِ الْجَبَّارِ إِلَّا اسْتَحْيَا اللَّهُ عَزَّ وَ جـَلَّ أَنْ يـَرُدَّهـَا صـِفـْراً حَتَّى يَجْعَلَ فِيهَا مِنْ فَضْلِ رَحْمَتِهِ مَا يَشَاءُ فَإِذَا دَعَا أَحَدُكُمْ فَلَا يَرُدَّ يَدَهُ حَتَّى يَمْسَحَ عَلَى وَجْهِهِ وَ رَأْسِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 218 رواية : 2
ترجمه :
2ـ حـضـرت صـادق (ع ) فرمود: هيچ بنده اى دست به درگاه خداى عزيز جبار نگشايد جز ايـنـكـه خـداى عـزوجـل شـرم كـنـد كـه آنـرا تـهـى بـازگـردانـد تـا ايـنـكـه از فـضـل رحـمـت خود در آن بنهد، پس هر گاه يكى از شماها دعا كرد دستش را برنگرداند تا آنرا بسر و روى خود بكشد.



شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: شرم و حياء گرفتگى نفس است از كار بد بخاطر بيم نكوهش و چون بخداى تعالى نسبت داده شود مقصود از آن لازمه آن است كه ترك باشد يعنى خدا آن كار را نكند... تا آنكه گويد:
و در ايـنـجـا شبهه ايست كه بايد آنرا دفع كنيم و بخاطر بسيارى از مردم بيايد و آن اين اسـت : كـه چـگـونـه خـداى سـبـحـان وعـده اجـابـت داده وخـلف وعـده او مـحـال اسـت و گذشته آيات و روايات بسيارى در اين باره آمده ، و دروغ از خداى تعالى و حجت هاى او عليهم السلام ممتنع است (پس چگونه كه بسيارى از دعاها باجابت نرسد)؟
و جواب از اين اعتراض را ممكن است بچند و چه گفت :
اول : اينكه وعده خدا مشروط بمشيت است يعنى اگر بخواهم اجابت كنم و به همين دلالت كند گـفـتارش كه (در سوره انعام آيه 41) فرمايد: ((و بر طرف كند آنچه را به در گاه او دعا كنيد اگر بخواهد)) .
دوم : ايـنـكـه مـقـصـود از اجـابـت كـه خـداوند و حجج او فرمودند لازمه آنست كه آن توجه و اسـتـمـاع دعـا اسـت يـعنى فورا شنيده شود و مورد توجه قرار گيرد ولى در دادن آنچه را خواهد تاءخير كند تا باز او را بخواند و آوازش بشنود چون آن را دوست دارد.
سـوم : اينكه اجابت مشروط و خير بودن براى دعا كننده زيرا خداى حكيم بدلخواه بندگان از آنچه خير و صلاح آنها است دست برندارد.
چـهـارم : لازم نـيـسـت اجـابت دعا فورى باشد و ممكن است دعا مستجاب شده باشد ولى ظهور آثـار آن روى پـاره اى از مـصـالح به مدت زيادى تاءخير افتد، چنانچه در تفسير گفتار خداى تعالى :((قد اجيبت دعوتكما)) كه خدا به موسى و هارون كه دعا كردند پروردگارا امـوال ايـشـان را تـبـاه سـازد.. خـطاب فرمود: ((كه همانا مستجاب شد دعاى شما)) (سوره يونس آيه 89) حديث شده كه فرمودند: ميان اين خطاب و ميان غرق فرعون و نابودى او و پـيـروانـش (كـه بـراى آن دعـا كـرده بـودنـد) چـهـل سال طول كشيد...
(مترجم گويد: مجلسى (ره ) وجوه ديگرى نيز ذكر كرده كه بهمين چهار وجه اكتفاء شد).
*باب اينكه براى دعا به مؤ من الهام شود*
بَابُ إِلْهَامِ الدُّعَاءِ
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع هـَلْ تـَعـْرِفـُونَ طـُولَ الْبـَلَاءِ مـِنْ قـِصـَرِهِ قـُلْنـَا لَا قَالَ إِذَا أُلْهِمَ أَحَدُكُمُ الدُّعَاءَ عِنْدَ الْبَلَاءِ فَاعْلَمُوا أَنَّ الْبَلَاءَ قَصِيرٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 219 رواية : 1
ترجمه :
1ـ هشام بن سالم گويد: حضرت صادق (ع ) فرمود: آيا طولانى بودن بلا را از كوتاهى آن مى شناسيد (و مى فهميد چه بلائى طولانى و چه بلائى كوتاه است )؟ عرض كرديم : نـه ، فـرمـود چون در هنگام بلاء به كسى (از شما) الهام شد كه دعا كند بدانيد كه بلاء كوتاه است (و مدت آن سپرى شده ).


2- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي وَلَّادٍ قَالَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى ع مَا مِنْ بَلَاءٍ يَنْزِلُ عَلَى عَبْدٍ مُؤْمِنٍ فَيُلْهِمُهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الدُّعَاءَ إِلَّا كـَانَ كـَشـْفُ ذَلِكَ الْبَلَاءِ وَشِيكاً وَ مَا مِنْ بَلَاءٍ يَنْزِلُ عَلَى عَبْدٍ مُؤْمِنٍ فَيُمْسِكُ عَنِ الدُّعَاءِ إِلَّا كَانَ ذَلِكَ الْبَلَاءُ طَوِيلًا فَإِذَا نَزَلَ الْبَلَاءُ فَعَلَيْكُمْ بِالدُّعَاءِ وَ التَّضَرُّعِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 219 رواية : 2
ترجمه :
2ـ ابـوولاد گويد: حضرت موسى بن جعفر عليهماالسلام فرمود: هيچ بلائى بر بنده مؤ مـن نازل نشود كه خداى عزوجل بدو الهام دعا كند، جز اينكه بزودى آن بلا برطرف شود، و هـيـچ بـلائى بـر بـنده مؤ من نازل نگردد كه از دعا كردن خوددارى كند جز اينكه آن بلا طـولانـى اسـت ، پـس هـرگـاه بـلا نـازل شـد بـر شـمـا بـاد كـه بـدرگـاه خـداى عزوجل دعا و زارى كنيد.



*باب پيش افتادن در دعا*
بَابُ التَّقَدُّمِ فِي الدُّعَاءِ
1- مـُحـَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ تَقَدَّمَ فِي الدُّعَاءِ اسْتُجِيبَ لَهُ إِذَا نَزَلَ بِهِ الْبَلَاءُ وَ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ صَوْتٌ مَعْرُوفٌ وَ لَمْ يُحْجَبْ عَنِ السَّمَاءِ وَ مَنْ لَمْ يَتَقَدَّمْ فِي الدُّعَاءِ لَمْ يُسْتَجَبْ لَهُ إِذَا نَزَلَ بِهِ الْبَلَاءُ وَ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ إِنَّ ذَا الصَّوْتَ لَا نَعْرِفُهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 219 رواية : 1
ترجمه :
1ـ حضرت صادق عليه السلام فرمود: هر كه در دعا پيش افتد (يعنى هميشه دعا مى كند و اخـتـصاصى به هنگام رسيدن بلا ندارد) بلائى كه به او برسد دعايش مستجاب شود، و فـرشـتـگـان گويند: صداى آشنائى است و از بالا رفتن به آسمان ممنوع نگردد، و كسى كـه پـيـشـدسـتـى به دعا نكند، چون بلا به او برسد دعايش مستجاب نشود، و فرشتگان گويند ما: اين آواز را نشناسيم


2- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ عَنْبَسَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ تَخَوَّفَ مِنْ بَلَاءٍ يُصِيبُهُ فَتَقَدَّمَ فِيهِ بِالدُّعَاءِ لَمْ يُرِهِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذَلِكَ الْبَلَاءَ أَبَداً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 220 رواية : 2
ترجمه :
2ـ و نـيـز آن حـضرت عليه السلام فرمود: هر كه از بلائى بترسد كه بدو رسد و پيش از رسـيـدن آن بـلا در بـاره (بـر طـرف شـدن ) آن دعـا كـنـد خـداى عزوجل هرگز آن بلا را بدو ننماياند.


3- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ يـُونـُسَ عـَنْ هـَارُونَ بـْنِ خَارِجَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ الدُّعَاءَ فِي الرَّخَاءِ يَسْتَخْرِجُ الْحَوَائِجَ فِي الْبَلَاءِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 220 رواية : 3
ترجمه :
3ـ و نـيـز آن حـضـرت عـليـه السـلام فـرمـود: دعـا در حـال راحتى و آسايش نيازمنديهاى در حال بلا را بر مى آورد (يعنى گرفتاريهاى آن زمان را بر طرف مى كند).


4- عـَنـْهُ عـَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ سَرَّهُ أَنْ يُسْتَجَابَ لَهُ فِي الشِّدَّةِ فَلْيُكْثِرِ الدُّعَاءَ فِي الرَّخَاءِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 220 رواية : 4
ترجمه :
4ـ و نيز آن حضرت عليه السلام فرمود: هر كه را خوش آيد (و خواهان است ) كه دعايش در حال سختى به اجابت رسد بايد در حال راحتى و آسايش بسيار دعا كند.


5- عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ يَحْيَى عَنْ رَجُلٍ عَنْ عَبْدِ الْحَمِيدِ بْنِ غَوَّاصٍ الطَّائِيِّ عـَنْ مـُحـَمَّدِ بـْنِ مـُسـْلِمٍ عـَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَانَ جَدِّي يَقُولُ تَقَدَّمُوا فِي الدُّعَاءِ فَإِنَّ الْعَبْدَ إِذَا كَانَ دَعَّاءً فَنَزَلَ بِهِ الْبَلَاءُ فَدَعَا قِيلَ صَوْتٌ مَعْرُوفٌ وَ إِذَا لَمْ يَكُنْ دَعَّاءً فَنَزَلَ بِهِ بَلَاءٌ فَدَعَا قِيلَ أَيْنَ كُنْتَ قَبْلَ الْيَوْمِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 220 رواية : 5
ترجمه :
5ـ مـحـمـد بن مسلم گويد: حضرت صادق عليه السلام فرمود: جدم مى فرمود: در دعا پيش دسـتـى كـنيد (و پيش از آنكه گرفتار شويد دعا كنيد) زيرا چون بنده اى بسيار دعا كند و بلائى به او رسد و دنبالش دعا كند گفته شود: آوازى آشنا است ، و چون بسيار دعا نكند (و پـردعـا نـباشد) و بلائى به او رسد و دنبالش دعا كند بدو گفته شود: تا به امروز كجا بودى ؟.


6- الْحـُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْأَوَّلِ ع قَالَ كَانَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ع يَقُولُ الدُّعَاءُ بَعْدَ مَا يَنْزِلُ الْبَلَاءُ لَا يُنْتَفَعُ بِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 221 رواية : 6
ترجمه :
6ـ حـضـرت موسى بن جعفر عليهماالسلام فرمود: هميشه على بن الحسين عليهماالسلام مى فرمود: دعاى بعد از رسيدن بلاسود ندارد.



توضيح :
مـجـلسـى (ره ) گويد اين روايت حمل شود بر اينكه پيش از آن عادت بدعا كردن نداشته و مقصود از سود نداشتن هم سود كامل است .
*باب يقين داشتن باجابت در حال دعا*
بَابُ الْيَقِينِ فِي الدُّعَاءِ
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ سُلَيْمٍ الْفَرَّاءِ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا دَعَوْتَ فَظُنَّ أَنَّ حَاجَتَكَ بِالْبَابِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 221 رواية : 1
ترجمه :
1ـ حضرت صادق (ع ) فرمود: هرگاه دعا كردى گمان كن كه حاجتت بر در خانه است .



شــرح :
مـجـلسى (ره ) گويد: كلينى (ره ) گمان را حمل بر يقين كرده و به معناى يقين دانسته به قـريـنـه آنـچـه در حـديـث (1) بـاب آيـنـده بـيـايـد، و مـمـكـن اسـت حـمـل بـر مـعـنـاى ظـاهـر خـود آن كـه گـمـان اسـت شـود زيـرا يـقـيـن بـا جـابـت مـشـكل است ، مگر اينكه گفته شود مقصود يقين بوعده اجابت باشد كه خدا فرموده است ، در صورتيكه دعاء با شرائطش باشد.
*باب اقبال و رو آوردن و توجه بدعا*
بَابُ الْإِقْبَالِ عَلَى الدُّعَاءِ
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ عـَمـْرٍو قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا يَسْتَجِيبُ دُعَاءً بِظَهْرِ قَلْبٍ سَاهٍ فَإِذَا دَعَوْتَ فَأَقْبِلْ بِقَلْبِكَ ثُمَّ اسْتَيْقِنْ بِالْإِجَابَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 221 رواية : 1
ترجمه :
1ـ سـليـمـان بـن عـمـرو گـويـد: شـنـيـدم حـضـرت صـادق (ع ) مـى فـرمـود: خـداى عـزوجـل اجـابـت نـكـنـد دعـائى كـه از روى دل غـافـل بـاشـد، پـس هـرگـاه دعـا كـردى بـه دل توجه كن و يقين داشته باش كه اجابت شود.


2- عـِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيِّ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ص لَا يَقْبَلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ دُعَاءَ قَلْبٍ لَاهٍ وَ كَانَ عَلِيٌّ ع يَقُولُ إِذَا دَعَا أَحَدُكُمْ لِلْمَيِّتِ فَلَا يَدْعُو لَهُ وَ قَلْبُهُ لَاهٍ عَنْهُ وَ لَكِنْ لِيَجْتَهِدْ لَهُ فِي الدُّعَاءِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 222 رواية : 2
ترجمه :
2ـ حـضـرت صـادق (ع ) فـرمـود: امـيـرالمـؤ مـنـيـن صـلوات اللّه عـليـه فرموده است : خداى عزوجل دعاى دل غافل و سرگرم بلهو را نپذيرد، و على عليه السلام هميشه مى فرمود: هر گـاه يـكـى از شـمـاهـا بـراى مـرده اى دعـا كـنـد، در حـالى كـه دلش از او غـافـل دعـا نـكـنـد، بـلكـه در دعـاى بـر او كـوشـش كـنـد (يـعـنـى بـراسـتـى از دل دعا كند).



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ايـنـكـه تـخـصـيـص بـمرده داده شده است براى اينستكه مرده بدعا نـيـازمـنـدتـر اسـت ، يـا بـراى آنـسـتـكـه در مـيـان مـردم شـايـع شـده و مـعـمـول اسـت كـه بـراى سـر سـلامـتـى كـه مـيـرونـد طـبـق معمول و مرسوم براى مرده دعا مى كنند بدون اينكه توجه و تصميمى در دعا داشته باشند و مـنـظـور امـام عـليـه السـلام ايـنـسـت كـه ايـن دعـاى بـراى مـرده نـيـسـت و مـعـنـاى اول ظاهرتر است .3- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عـَنْ سـُلَيـْمٍ الْفـَرَّاءِ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا دَعَوْتَ فَأَقْبِلْ بِقَلْبِكَ وَ ظُنَّ حَاجَتَكَ بِالْبَابِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 222 رواية : 3
ترجمه :
3ـ امـام صـادق عـليـه السـلام فـرمـود: هـر گـاه دعـا كـردى بـه دل توجه كن و گمان كن كه حاجتت بر در خانه است .


4- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا يَسْتَجِيبُ دُعَاءً بِظَهْرِ قَلْبٍ قَاسٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 222 رواية : 4
ترجمه :
4ـ و نـيـز آن حـضـرت عـليـه السـلام فـرمـود: بـدرسـتـى كـه خـداى عزوجل اجابت نكند دعائى كه از روى دل سخت و با قساوت باشد.


5- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبـِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قـَالَ لَمَّا اسـْتَسْقَى رَسُولُ اللَّهِ ص وَ سُقِيَ النَّاسُ حَتَّى قَالُوا إِنَّهُ الْغَرَقُ وَ قَالَ رَسـُولُ اللَّهِ ص بِيَدِهِ وَ رَدَّهَا اللَّهُمَّ حَوَالَيْنَا وَ لَا عَلَيْنَا قَالَ فَتَفَرَّقَ السَّحَابُ فَقَالُوا يـَا رَسـُولَ اللَّهِ اسـْتـَسـْقـَيـْتَ لَنـَا فَلَمْ نُسْقَ ثُمَّ اسْتَسْقَيْتَ لَنَا فَسُقِينَا قَالَ إِنِّي دَعَوْتُ وَ لَيْسَ لِي فِي ذَلِكَ نِيَّةٌ ثُمَّ دَعَوْتُ وَ لِيَ فِي ذَلِكَ نِيَّةٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 222 رواية : 5
ترجمه :
5ـ و نـيـز آن حـضـرت عـليـه السـلام فـرمـود: هـنـگـامـيـكـه رسـول خـدا صـلى اللّه عـليه و آله طلب باران كرد و باران آمد تا جائى كه گفتند: غرق مـى شـويـم و رسـول خـدا صـلى اللّه عـليـه و آله بـدسـت مـبـارك اشـاره كـرد و آنـهـا را برگرداند، و گفت : خدايا باطراف ما باران بفرست و بر ما نفرست ، پس ابرها پراكنده شـدنـد (و گـرد شـهـر مدينه را حلقه وار گرفتند و باطراف مدينه باريدند، اصحاب و مـسـلمـانـان ) عرض كردند: اى رسول خدا يكبار ديگر نيز براى ما طلب باران كردى ولى بـاران بـر ما نباريد و دومين بار كه طلب باران كردى بر ما باريد؟ (اين چگونه بود؟) فرمود: من (در اولين بار كه ) دعا كردم تصميم نداشتم ، سپس كه دعا كردم تصميم داشتم .

شــرح :
فـيـض (ره ) گـويـد: آن حـضـرت صـلى اللّه عـليـه و آله دربـاره اول در ايـن كـه آيا طلب باران مصلحت است يا نه مردد بوده است و لذا تصميم بر طلب آن در دعا نداشته است و فقط بخاطر دلخوشى اصحاب دعا كرده ولى دربار دوم چون مصلحت ديده است از روى تصميم دل دعا كرده است .
*باب پافشارى كردن و اصرار در دعا و انتظار اجابت*
بَابُ الْإِلْحَاحِ فِي الدُّعَاءِ وَ التَّلَبُّثِ
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حُسَيْنِ بْنِ عَطِيَّةَ عَنْ عَبْدِ الْعَزِيزِ الطَّوِيـلِ قـَالَ قـَالَ أَبـُو عـَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا دَعَا لَمْ يَزَلِ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فِي حَاجَتِهِ مَا لَمْ يَسْتَعْجِلْ
مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حُسَيْنِ بْنِ عَطِيَّةَ عَنْ عَبْدِ الْعَزِيزِ الطَّوِيلِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع مِثْلَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 223 رواية : 1
ترجمه :
1- حـضـرت صادق عليه السلام فرمود: همانا چون بنده دعا كند خداى تبارك و تعالى در كار حاجت او است ماداميكه آن بنده شتاب نكند.



شــرح :
مـجلسى (ره ) گويد: يعنى مادامى كه شتاب در آن را نخواهد كه اگر تاءخير در اجابت آن شد نوميد گردد و در نتيجه از خداوند رو گردان شود و پندارد كه چون تاءخير در اجابت شـده خـداونـد دعايش را مستجاب نفرمايد، يا معناى كلام حضرت عليه السلام اينست : مادامى كه آن بنده در دعا شتاب نكند و بدان اعتنا نكرده و بدون پافشارى و اصرار در اجابت آن بدنبال كار خود رود چناچه ظاهر خبر دوم است .2- مـُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى وَ عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ وَ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِيِّ وَ غَيْرِهِمَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قـَالَ إِنَّ الْعـَبـْدَ إِذَا عـَجَّلَ فـَقـَامَ لِحَاجَتِهِ يَقُولُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَ مَا يَعْلَمُ عَبْدِي أَنِّي أَنَا اللَّهُ الَّذِي أَقْضِي الْحَوَائِجَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 223 رواية : 2
ترجمه :
2ـ و نـيـز آن حـضـرت عليه السلام فرمود: همانا بنده چون شتاب كند و براى كار (هاى ) خود برخيزد (و بدنبال كار خود رود) خداى تبارك و تعالى فرمايد: آيا بنده من نداند كه براستى منم آن خدائى كه حاجتها را بر آوردم .



توضيح :
مـجـلسـى (ره ) گـويد: ((اذا عجل )) يعنى در تعقيب نماز شتاب كند و آن را واگذارد و به اندك توجهى اكتفا كند و برخيزد دنبال كار خود برود، يا به اندك دعائى اكتفا كند و به دنبال آن كارى كه براى آن دعا كرده برود، يا مقصود همان باشد كه در خبر سابق گفتيم .3- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بـْنِ مَرْوَانَ عَنِ الْوَلِيدِ بْنِ عُقْبَةَ الْهَجَرِيِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع يَقُولُ وَ اللَّهِ لَا يُلِحُّ عَبْدٌ مُؤْمِنٌ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي حَاجَتِهِ إِلَّا قَضَاهَا لَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 224 رواية : 3
ترجمه :
3ـ وليد بن عقبه هجرى گويد: شنيدم حضرت باقر عليه السلام فرمود: به خدا سوگند هـيـچ بـنـده اى در دعـا پـافـشـارى و اصـرار بـه درگـاه خـداى عزوجل نكند جز اينكه حاجتش را برآورد.


4- عـَنـْهُ عـَنْ أَحـْمـَدَ بـْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ حَسَّانَ عَنْ أَبِي الصَّبَّاحِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ كَرِهَ إِلْحَاحَ النَّاسِ بَعْضِهِمْ عَلَى بَعْضٍ فِي الْمَسْأَلَةِ وَ أَحَبَّ ذَلِكَ لِنَفْسِهِ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُحِبُّ أَنْ يُسْأَلَ وَ يُطْلَبَ مَا عِنْدَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 224 رواية : 4
ترجمه :
4ـ حضرت صادق (ع ) فرمود: همانا خداى عزوجل خوش ندارد كه مردم در انجام حاجت به هم ديـگـر اصـرار كـنـنـد ولى بـراى خـودش آن را دوسـت دارد، خـداى عزوجل دوست دارد كه از او در خواست شود و آنچه نزد او است خواهش ‍ شود.


5- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حُسَيْنٍ الْأَحْمَسِيِّ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ لَا وَ اللَّهِ لَا يُلِحُّ عَبْدٌ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا اسْتَجَابَ اللَّهُ لَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 224 رواية : 5
ترجمه :
5ـ حـضـرت بـاقر عليه السلام فرمود: نه به خدا سوگند هيچ بنده اى به درگاه خداى عزوجل اصرار نورزد جز اينكه خداوند دعايش را مستجاب كند.


6- عـِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيِّ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ قـَالَ رَسـُولُ اللَّهِ ص رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً طَلَبَ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَاجَةً فَأَلَحَّ فِي الدُّعَاءِ اسْتُجِيبَ لَهُ أَوْ لَمْ يُسْتَجَبْ لَهُ وَ تَلَا هَذِهِ الْآيَةَ وَ أَدْعُوا رَبِّي عَسى أَلّ ا أَكُونَ بِدُع اءِ رَبِّي شَقِيًّا
اصول كافى جلد 4 صفحه : 224 رواية : 6
ترجمه :
6ـ حضرت صادق (ع ) فرمود: رسول خدا صلى اللّه عليه و آله فرمود: خدا رحمت كند بنده اى را كه از خداى عزوجل حاجتى بخواهد و در دعاى درباره آن پافشارى و اصرار كند، خواه اجـابـت شـود و خـواه اجـابـت نـشـود، و اين آيه را تلاوت فرمود (كه ابراهيم عليه السلام فـرمـايـد:) ((و دعاكنم بدرگاه پروردگار خود شايد به وسيله دعاى پروردگارم تيره بخت نباشم )) (سوره مريم آيه 48).



توضيح :
مـجـلسـى (ره ) گويد: حاصل معناى حديث اينست كه : براى تاءخير در اجابت اصرار را رها نـكـنـد و اسـتـشـهاد به آيه براى آنست كه ابراهيم (عليه السلام ) اظهار اميدوارى و بلكه اطمينان كرد زيرا لفظ ((عسى )) براى اثبات است باينكه دعا بدرگاه خداوند موجب عدم شـقـاوت او گـردد... و مـتـحـمـل اسـت كـه در كلام تقديرى باشد يعنى پس از پافشارى و اصـرار راضـى شـود چـه باجابت رسد و چه نرسد و دنبالش بر خداوند اعتراض نكند و بـدگـمـان بـاو نـشـود پـس اسـتـشـهـاد بـه آيـه بـايـنـسـت كـه حمل شود بر اين معنا كه : ((اميد است كه دعاى من سبب شقاوت و تيره بختى من نگردد)). و متحمل است كه ذكر آيه شريفه فقط بخاطر بيان فضيلت دعا باشد.
*باب نام بردن حاجت در دعا*
بَابُ تَسْمِيَةِ الْحَاجَةِ فِي الدُّعَاءِ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْفَرَّاءِ عَنْ أَبِي عـَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَعْلَمُ مَا يُرِيدُ الْعَبْدُ إِذَا دَعَاهُ وَ لَكِنَّهُ يُحِبُّ أَنْ تُبَثَّ إِلَيْهِ الْحَوَائِجُ فَإِذَا دَعَوْتَ فَسَمِّ حَاجَتَكَ
وَ فِي حَدِيثٍ آخَرَ قَالَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَعْلَمُ حَاجَتَكَ وَ مَا تُرِيدُ وَ لَكِنْ يُحِبُّ أَنْ تُبَثَّ إِلَيْهِ الْحَوَائِجُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 225 رواية : 1
ترجمه :
1ـ ابو عبداللّه فراء گويد: حضرت صادق (ع ) فرمود: خداى تبارك و تعالى ميداند كه بنده اش چه ميخواهد هرگاه بدرگاهش دعا كند، ليكن دوست دارد كه حاجتها بدرگاهش شرح داده شود پس هرگاه دعا كردى حاجتت را نام ببر.
و در حـديـث ديگرى گويد: كه فرمود: خداى عزوجل حاجت تو را مى داند و نيز داند كه تو چه خواهى ولى دوست دارد كه حاجتهاى (خود را) بدرگاه او شرح دهى .



*باب پنهان كردن دعا*
بَابُ إِخْفَاءِ الدُّعَاءِ
1- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ أَبِي هَمَّامٍ إِسْمَاعِيلَ بْنِ هَمَّامٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ دَعْوَةُ الْعَبْدِ سِرّاً دَعْوَةً وَاحِدَةً تَعْدِلُ سَبْعِينَ دَعْوَةً عَلَانِيَةً
وَ فِي رِوَايَةٍ أُخْرَى دَعْوَةٌ تُخْفِيهَا أَفْضَلُ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ سَبْعِينَ دَعْوَةً تُظْهِرُهَا
اصول كافى جلد 4 صفحه : 225 رواية : 1
ترجمه :
1ـ حـضـرت رضـا عـليـه السلام فرمود: دعاى بنده در پنهانى يك دعايش برابر با هفتاد دعاى آشكار است . و در حديث ديگر است كه : يك دعائى كه در پنهانى كنى بهتر است نزد خداوند از هفتاد دعا كه آشكار كنى .



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ايـن دو حـديث دلالت كند بر اينكه پنهان كردن دعا بهتر از آشكار كـردن آنـسـت ، و ايـنـكه يك دعاى در پنهانى برابر است يا بهتر است هفتاد دعاى آشكار در صـورتـى كـه آشـكـار كـردن آن مشعوب بر ياء و سمعه نباشد و گرنه ميان آنها نسبتى نيست .
و اما جمع ميان اين اخبار و آنچه روايت شده است از اينكه مستحب اجتماع در دعا پس از اين بحث در آن بيايد ان شاء اللّه تعالى .
*باب اوقات و حالاتيكه اميد اجابت دعا در آنها رود*
بَابُ الْأَوْقَاتِ وَ الْحَالَاتِ الَّتِي تُرْجَى فِيهَا الْإِجَابَةُ
1- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ يَحْيَى بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِي الْبِلَادِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ زَيْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع اطْلُبُوا الدُّعَاءَ فِي أَرْبَعِ سَاعَاتٍ عِنْدَ هـُبـُوبِ الرِّيـَاحِ وَ زَوَالِ الْأَفـْيـَاءِ وَ نـُزُولِ الْقَطْرِ وَ أَوَّلِ قَطْرَةٍ مِنْ دَمِ الْقَتِيلِ الْمُؤْمِنِ فَإِنَّ أَبْوَابَ السَّمَاءِ تُفَتَّحُ عِنْدَ هَذِهِ الْأَشْيَاءِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 226 رواية : 1
ترجمه :
1ـ حضرت صادق (ع ) فرمود: دعا را در چهار هنگام بخوانيد: هنگام وزيدن بادها، و (گاه ) بـر طـرف شدن سايه ها (يعنى هنگام ظهر)، و (نزد) فرو شدن باران ، و (هنگام ) ريخته شدن اولين قطره خون مؤ من (در جهاد يا غير آن ) زيرا در اين چيزها درهاى آسمان باز شود.


2- عـَنـْهُ عـَنْ أَبِيهِ وَ غَيْرِهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ أَبِي الْعَبَّاسِ فَضْلٍ الْبَقْبَاقِ قَالَ قـَالَ أَبـُو عـَبـْدِ اللَّهِ ع يـُسْتَجَابُ الدُّعَاءُ فِي أَرْبَعَةِ مَوَاطِنَ فِي الْوَتْرِ وَ بَعْدَ الْفَجْرِ وَ بَعْدَ الظُّهْرِ وَ بَعْدَ الْمَغْرِبِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 266 رواية : 2
ترجمه :
2ـ و نـيز آن حضرت عليه السلام فرمود: دعا در چهار جا به اجابت رسد: در نماز وتر، و بعد از سپيده دم ، و بعد از ظهر، و بعد از مغرب .



توضيح :
مـجـلسـى (ره ) گويد: ظاهر اينست كه در سه مورد اخير بعد از نمازهاى اين اوقات است نه بعد از دخول اوقات . (مترجم گويد: وجهى براى اين استظهار بنظر نرسيد، و اللّه علم ).3- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قـَالَ أَمـِيـرُ الْمـُؤْمـِنـِيـنَ ع اغْتَنِمُوا الدُّعَاءَ عِنْدَ أَرْبَعٍ عِنْدَ قِرَاءَةِ الْقُرْآنِ وَ عِنْدَ الْأَذَانِ وَ عِنْدَ نُزُولِ الْغَيْثِ وَ عِنْدَ الْتِقَاءِ الصَّفَّيْنِ لِلشَّهَادَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 226 رواية : 3
ترجمه :
3ـ حـضـرت صـادق (ع ) فرمود: اميرالمؤ منين عليه السلام فرموده است : دعا را در چهار جا غـنـيـمـت شـمـاريـد: نزد قرائت قرآن ، و نزد گفتن اذن ، و نزد آمدن باران ، و نزد برخورد كردن دو صف (از مؤ منين و كفار) براى قتال .


4- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عـَطـَاءٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ كَانَ أَبِي إِذَا كَانَتْ لَهُ إِلَى اللَّهِ حَاجَةٌ طَلَبَهَا فِي هَذِهِ السَّاعَةِ يَعْنِي زَوَالَ الشَّمْسِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 227 رواية : 4
ترجمه :
4ـ حـضـرت باقر عليه السلام فرمود: پدرم هر زمان بدرگاه خداوند حاجتى داشت در اين سـاعـت آن را مـى خـواسـت يـعـنـى هـنـگـام زوال خـورشـيـد (و اول ظـهـر كـه خـورشـيـد از مـيـانـه آسـمـان بـطـرف مـغـرب متمايل شود).


5- عـَنـْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حُسَيْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا رَقَّ أَحَدُكُمْ فَلْيَدْعُ فَإِنَّ الْقَلْبَ لَا يَرِقُّ حَتَّى يَخْلُصَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 227 رواية : 5
ترجمه :
5ـ حـضـرت صـادق (ع ) فـرمـود: هـرگـاه دل يـكـى از شـمـا رقـت كـرد (و نـرم شـد) در آن حال دعا كند، زيرا دل تا پاك نشود رقت نكند.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: رقـت ضـد قـسـاوت اسـت و نـشـانـه رقـت دل گـريـه اسـت ، و حـاصـل ايـنـكـه رقـت نـشـانـه پـاكـى دل از دغـلى و حـسـد و افـكـار باطله و خيالاتى است كه انسانرا از توجه به خداى تعالى سرگرم كند، و خلوص و پاكى دل نشانه و سبب اجابت دعاء است .6- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ شَرِيفِ بْنِ سَابِقٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ أَبـِي قـُرَّةَ عـَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص خَيْرُ وَقْتٍ دَعَوْتُمُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فـِيـهِ الْأَسـْحـَارُ وَ تـَلَا هـَذِهِ الْآيَةَ فِي قَوْلِ يَعْقُوبَ ع سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّي وَ قَالَ أَخَّرَهُمْ إِلَى السَّحَرِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 227 رواية : 6
ترجمه :
6ـ حـضـرت صـادق (ع ) فـرمـود: رسـول خـدا فـرمـوده اسـت : بـهـترين وقتيكه در آن خداى عـزوجـل را بـخـوانـيـد (و دعا بدرگاهش كنيد) سحرها است ، و اين آيه را كه درباره گفتار حضرت يعقوب عليه السلام است تلاوت فرمود: (دعا كردن براى آنها را) بسحر تاءخير انداخت (و مولكول بوقت سحر كرد).


7- الْحـُسـَيـْنُ بـْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ كَانَ أَبِي إِذَا طَلَبَ الْحَاجَةَ طَلَبَهَا عِنْدَ زَوَالِ الشَّمْسِ فَإِذَا أَرَادَ ذَلِكَ قـَدَّمَ شـَيـْئاً فـَتَصَدَّقَ بِهِ وَ شَمَّ شَيْئاً مِنْ طِيبٍ وَ رَاحَ إِلَى الْمَسْجِدِ وَ دَعَا فِي حَاجَتِهِ بِمَا شَاءَ اللَّهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 227 رواية : 7
ترجمه :
7ـ حـضـرت صـادق (ع ) فرمود: پدرم هرگاه حاجتى از خدا طلب ميكرد آنرا هنگام ظهر طلب مـيـكـرد، و چـون اراده آن را ميكرد چيزى مى آورد و صدقه ميداد، و مقدار كمى عطر ميزد و به مسجد مى رفت و براى حاجت خود دعا ميكرد بدانچه خدا ميخواست .



توضيح :
((و شـم شـيـئا مـن الطـيـب )) كـنـايـه از اسـتـعمال آن است چناچه ترجمه شد، و نيز مرحوم مـجـلسـى و ديـگـران گـفـتـه انـد: و ايـن حـديـث دلالت كـند كه دعا چند شرط دارد (1) هنگام زوال باشد (2) صدقه دادن پيش از آن (3) استعمال عطر (4) به مسجد رفتن .8- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ حَدِيدٍ رَفَعَهُ إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا اقْشَعَرَّ جِلْدُكَ وَ دَمَعَتْ عَيْنَاكَ فَدُونَكَ دُونَكَ فَقَدْ قُصِدَ قَصْدُكَ قَالَ وَ رَوَاهُ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ عَنْ أَبِي إِسْمَاعِيلَ السَّرَّاجِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ سَعِيدٍ مِثْلَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 228 رواية : 8
ترجمه :
8ـ و نـيـز آن حـضـرت عليه السلام فرمود: هر گاه بدنت لرزيد و چشمت گريان شد پس خود را باش ، خود را باش (و بوسيله دعا بگير از خداى سبحان آنچه خواهى از فيض ره ) كه به تو توجهى شده است .



توضيح :
((قصد قصدك )) آنطور كه ترجمه شد بنابر وجهى است كه فيض (ره ) و مجلسى (قده ) و ديـگـران مـعـنـا كـرده انـد بـايـنـكـه ((قـصـد)) بـه صـيـغـه مـجـهـول خـوانده شود و ((قصدك )) نائب فاعل آن باشد يعنى ((بر آورده شدن قصد، و مـقـصـود تو مورد قصد و اراده حق تعالى قرار گرفته است )) و ممكن است ((قصد)) به صيغه معلوم خوانده شود و ((قصدك )) نيز فاعلش باشد ولى باين نحو چناچه مجلسى (ره ) گويد بعيد است .9- عَنْهُ عَنِ الْجَامُورَانِيِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ صَنْدَلٍ عَنْ أَبِي الصَّبَّاحِ الْكـِنـَانِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُحِبُّ مِنْ عِبَادِهِ الْمُؤْمِنِينَ كُلَّ عَبْدٍ دَعَّاءٍ فـَعـَلَيـْكـُمْ بـِالدُّعـَاءِ فِي السَّحَرِ إِلَى طُلُوعِ الشَّمْسِ فَإِنَّهَا سَاعَةٌ تُفَتَّحُ فِيهَا أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَ تُقَسَّمُ فِيهَا الْأَرْزَاقُ وَ تُقْضَى فِيهَا الْحَوَائِجُ الْعِظَامُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 228 رواية : 9
ترجمه :
9ـ حـضـرت بـاقـر عـليـه السـلام فـرمـود: خـداى عـزوجـل از مـيـان بـنـدگان مؤ منش آن بنده اى را دوست دارد كه بسيار دعا كند، پس بر شما باد به دعا از هنگام سحر تا زدن آفتاب زيرا آن هنگامى است كه درهاى آسمان در آن هنگام باز گردد، و روزيها در آن تقسيم شود، و حاجتهاى بزرگ بر آورده شود.


10- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِنَّ فِي اللَّيْلِ لَسَاعَةً مَا يُوَافِقُهَا عَبْدٌ مُسْلِمٌ ثُمَّ يُصَلِّي وَ يَدْعُو اللَّهَ عـَزَّ وَ جـَلَّ فـِيـهـَا إِلَّا اسـْتـَجـَابَ لَهُ فـِي كُلِّ لَيْلَةٍ قُلْتُ أَصْلَحَكَ اللَّهُ وَ أَيُّ سَاعَةِ هِيَ مِنَ اللَّيْلِ قَالَ إِذَا مَضَى نِصْفُ اللَّيْلِ وَ هِيَ السُّدُسُ الْأَوَّلُ مِنْ أَوَّلِ النِّصْفِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 228 رواية : 10
ترجمه :
10ـ عمر بن اذينه گويد: شنيدم از حضرت صادق (ع ) كه مى فرمود: همانا در شب ساعتى اسـت كـه درك نـكـنـد آنـرا بـنـده مـسـلمـانـى كـه در آن نـمـاز گـزارد و خـداى عـزوجـل را در آن سـاعـت بـخـوانـد (و بـه درگـاهش دعا كند) جز اينكه اجابت شود (و دعايش مـسـتـجـاب گـردد) وايـن ساعت در هر شب هست ، عرض كردم : خداينت خير دهد بفرمائيد آن چه سـاعـتـى از شـب اسـت ؟ فـرمـود: هـنـگـامـى كـه نـيـمـى از شـب بـگـذرد، شـش يـك از اول نيمه شب .



توضيح :
رغبت به معناى ميل و شوق و رهبت به معناى ترس و بيم ، و تضرع يعنى فروتنى كردن ، و تـبـتـل بـه مـعـنـاى بـريـدگـى و انـقـطـاع بـدرگـاه خـداونـد، و ابـنـهال به معناى زارى كردن است و استعاذه يعنى پناه جستن ، و مسئلت به معناى درخواست كردن است ، اينها ترجمه هاى فارسى آن است و معانى ديگر آنها در ضمن اخبار بيايد.
*باب رغبت و رهبت و تضرع و تبتل و ابتحال و استعاذه و مسئلت*
بـَابُ الرَّغـْبـَةِ وَ الرَّهـْبـَةِ وَ التَّضـَرُّعِ وَ التَّبـَتُّلِ وَ الِابـْتـِهـَالِ وَ الِاسـْتـِعـَاذَةِ وَ الْمَسْأَلَةِ
1- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ سَيْفِ بْنِ عـَمـِيـرَةَ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الرَّغْبَةُ أَنْ تَسْتَقْبِلَ بِبَطْنِ كَفَّيْكَ إِلَى السَّمـَاءِ وَ الرَّهـْبـَةُ أَنْ تـَجـْعـَلَ ظـَهـْرَ كـَفَّيـْكَ إِلَى السَّمـَاءِ وَ قـَوْلُهُ وَ تـَبـَتَّلْ إِلَيـْهِ تـَبـْتـِيـلًا قـَالَ الدُّعـَاءُ بـِإِصْبَعٍ وَاحِدَةٍ تُشِيرُ بِهَا وَ التَّضَرُّعُ تُشِيرُ بِإِصْبَعَيْكَ وَ تُحَرِّكُهُمَا وَ الِابْتِهَالُ رَفْعُ الْيَدَيْنِ وَ تَمُدُّهُمَا وَ ذَلِكَ عِنْدَ الدَّمْعَةِ ثُمَّ ادْعُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 229 رواية : 1
ترجمه :
1ـ ابـو اسـحـاق گـويـد: حـضـرت صـادق (ع ) فـرمود: رغبت آن است كه كف دو دست خود را بـسـوى آسـمـان بـدارى ، و رهـبـت آن اسـت كه پشت دستهايت را بسوى آسمان بدارى . و در گـفـتـار خـداى عـزوجـل : ((و تـبـتـل اليـه تـبـتـيـلا)) فـرمـود: تبتل : دعا كردن بيك انگشت اسست كه بدانم اشاره كنى ، و تضر عليه السلام اين است كه بـا دو. انـگـشـت اشـاره كـنـى و آنـدو را حـركـت دهـى ، و ابتهال : بالا بردن هر دو دست است و اينكه آنها را بكشى ، و اين موقع اشك ريختن است ، و سپس دعا كن .



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: در ايـن خـبـر و نـظـائر آن در مـعـنـاى رغـبـت دو احتمال است :
اول : ايـنـكه معنى اين باشد كه اگر در حال دعا شوق و اميد بر او غالب شد سزاوار است كه دو كف دستهاى خود را به آسمان باز دارد كه گويا مى خواهد رحمت خدا را دريافت كند، و اگـر تـرس و بـيـم بر او غالب آمد از اينكه دعايش به اجابت رسد پشت دو دست را به آسـمـان كـنـد كـنايه از اينكه به خاطر بسيارى گناه سزاوار حرمان است اگر چه مقتضاى كرم وجود خداوند فضل و احسان به اوست .
دوم : مـعـنـى ايـن بـاشـد كـه اگر براى سودى دعا مى كند سزاوار است دو كف را به طرف آسـمـان بردارد، و اگر دعا براى دفع زيانى است كه از آمدن آن ترسان است پشت دستها را بـه آسـمـان كند كه گويا آن را دفع مى كند.. تا اينكه گويد: و طبرسى گفته است : تـبـتـل بـه مـعـنـى انـقـطـال بـه درگـاه خـدا اسـت بـراى عـبـادت ، و اخـلاص عمل براى او واصل آن از ((بتل الشى ء)) به معنى بريدن و قطع كردن آن است و از اين رو فـاطـمـه (عـليـه السـلام ) را بـتول گفتند: چون با عبادت خدا از ديگران بريده بود، سـپـس مـجـلسـى (ره ) گـويـد: مـحـتنل است معناى حديث اين باشد كه اين قسم بهترين اقسام تـبـتـلى اسـت كـه خـداوند فرموده ، و اشاره با انگشت ممكن است اشاره به بلندى و پستى بـاشـد، و حركت دادن انگشتان اشاره به چپ و راست باشد، و گفته شده : بلندى و پستى اشاره به اينست كه پروردگارا نميدانم آيا مرا بلند گردانيده يا پست كرده اى ، و حركت دادن بـه چـپ و راست اشاره بدان است كه نمى دانم آيا از اصحاب يمين هستم يا از اصحاب شمال .2- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سـَأَلْتُ أَبـَا جـَعـْفـَرٍ ع عـَنْ قـَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَمَا اسْتَك انُوا لِرَبِّهِمْ وَ م ا يَتَضَرَّعُونَ فَقَالَ الِاسْتِكَانَةُ هُوَ الْخُضُوعُ وَ التَّضَرُّعُ هُوَ رَفْعُ الْيَدَيْنِ وَ التَّضَرُّعُ بِهِمَا
اصول كافى جلد 4 صفحه : 230 رواية : 2
ترجمه :
2ـ مـحـمـد بـن مـسـلم گـويـد: از حـضـرت بـاقـر (ع ) پـرسـيـدم از (تـفـسـير) گفتار خداى عزوجل : ((پس فروتن نشدند براى پروردگار خويش و زارى نكردند)) (سوره مؤ منون آيه 76) فرمود: استكانت همان فروتنى است و تضر عليه السلام بلند كردن هر دو دست و زارى كردن بدانها است .

3- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ وَ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ جـَمـِيعاً عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ يَحْيَى الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي خَالِدٍ عَنْ مَرْوَكٍ بَيَّاعِ اللُّؤْلُؤِ عـَمَّنْ ذَكـَرَهُ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قَالَ ذَكَرَ الرَّغْبَةَ وَ أَبْرَزَ بَاطِنَ رَاحَتَيْهِ إِلَى السَّمَاءِ وَ هـَكـَذَا الرَّهـْبـَةُ وَ جـَعَلَ ظَهْرَ كَفَّيْهِ إِلَى السَّمَاءِ وَ هَكَذَا التَّضَرُّعُ وَ حَرَّكَ أَصَابِعَهُ يَمِيناً وَ شـِمـَالًا وَ هـَكـَذَا التَّبـَتُّلُ وَ يَرْفَعُ أَصَابِعَهُ مَرَّةً وَ يَضَعُهَا مَرَّةً وَ هَكَذَا الِابْتِهَالُ وَ مَدَّ يَدَهُ تِلْقَاءَ وَجْهِهِ إِلَى الْقِبْلَةِ وَ لَا يَبْتَهِلُ حَتَّى تَجْرِيَ الدَّمْعَةُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 230 رواية : 3
ترجمه :
3ـ حـضـرت صـادق (ع ) رغـبـت را ذكـر كرد و درون دو كف خود را به طرف آسمان باز كرد (يـعـنـى رغـبـت چنين است ) و اما رهبت چنين است : و پشت دو دست را به طرف آسمان كرد، و اما تـضـرع چـنـيـن اسـت : و انـگـشـتـانـش را بـر اسـت و چـپ گـردانـيـد، و تـبـتـل چـنـيـن اسـت : و انـگـشـتـانـش را بـالا مـى بـرد و پـائيـن مـى آورد، و ابـتـهـال چـنـيـن اسـت : و دسـت خـود را تـا بـرابـر رويـش بـه جـانـب قـبله كشيد (فرمود) و ابتهال نباشد تا اشك روان شود.


4- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ فَضَالَةَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بـْنِ مـُسـْلِمٍ قـَالَ سـَمـِعـْتُ أَبـَا عـَبـْدِ اللَّهِ ع يـَقُولُ مَرَّ بِي رَجُلٌ وَ أَنَا أَدْعُو فِي صَلَاتِي بِيَسَارِي فَقَالَ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ بِيَمِينِكَ فَقُلْتُ يَا عَبْدَ اللَّهِ إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى حـَقـّاً عـَلَى هـَذِهِ كـَحـَقِّهِ عَلَى هَذِهِ وَ قَالَ الرَّغْبَةُ تَبْسُطُ يَدَيْكَ وَ تُظْهِرُ بَاطِنَهُمَا وَ الرَّهْبَةُ تـَبـْسـُطُ يَدَيْكَ وَ تُظْهِرُ ظَهْرَهُمَا وَ التَّضَرُّعُ تُحَرِّكُ السَّبَّابَةَ الْيُمْنَى يَمِيناً وَ شِمَالًا وَ التَّبَتُّلُ تُحَرِّكُ السَّبَّابَةَ الْيُسْرَى تَرْفَعُهَا فِي السَّمَاءِ رِسْلًا وَ تَضَعُهَا وَ الِابْتِهَالُ تَبْسُطُ يَدَيْكَ وَ ذِرَاعَيْكَ إِلَى السَّمَاءِ وَ الِابْتِهَالُ حِينَ تَرَى أَسْبَابَ الْبُكَاءِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 230 رواية : 4
ترجمه :
4ـ مـحـمد بن مسلم گويد: شنيدم حضرت صادق (ع ) مى فرمود: مردى به من گذر كرد و من با دست چپ در نماز دعا مى كردم ، پس گفت : يا ابا عبداللّه با دست راستت (دعاكن ) من گفتم : اى بـنـده خـدا هـمانا براى خداى تبارك و تعالى بر اين هم حقى است مانند حقى كه بدان دارد.
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ((ممكن است آن حضرت دست چپ را با دست راست بلند كرده بوده و مـمـكـن اسـت بـدون دسـت راسـت بـوده مـانـنـد نـمـاز وتـر، و گـويـا سائل نادان پيش خود فكر كرده كه دست راست اشرف است ولى بى خبر بوده از اينكه همه بـدن را از عـذاب سـهـمـى اسـت ، كـه بايد از آن پناه جست ، و نيز براى هر كدام از اعضاء بدن بسوى پروردگار در هستى و بقاء و پرورش نيازى است ، بلكه چپ در اين جا مناسب تـر اسـت ، زيـرا نـويـسـنـده گـنـاهـان در سـمـت چـپ اسـت و گـنـاهـان از جـانـب نـفـس كـه مـيل به شهوت و لذت و اعمال پست دنيائى است بيايد. و جواب آن حضرت به آن مرد پس ‍ از نـمـاز بـوده ، و محتمل است كه مقصود آن حضرت كه فرمايد: ((در نماز دعا مى كردم )) يـعنى در تعقيب نماز بودم و آنرا تاءييد كند آنچه بيايد در باب دعاى بعد از نمازها (در دعـائى ) كـه دسـت راسـت را بـريـش بـگـيـرد و دسـت چـپ را بـسـوى آسـمـان بـلنـد كـند)) برگرديم به دنباله حديث (4):
و فرمود: رغبت اين است كه : هر دو دست را بگشائى و درون آنها را آشكار كنى ، و رهبت اين اسـت كـه : دو دسـت را بـگـشـائى و پـشـت آندو را ظاهر سازى ، و تضرع آنست كه : انگشت سبابه راست را براست و چپ بجنبانى ، و تبتل : جنبانيدن انگشت (سبابه ) چپ است كه آنرا بـه آرامـى بـسـوى آسـمـان بـالا بـرى و پـائيـن آورى ، و ابـتـهـال آنـسـت كـه : هـم دسـتـهـا و هـم دو ذراع را بـسـوى آسـمـان بـگـشـائى ، و ابتهال در وقتى است كه ببينى وسائل گريه فراهم شده است .



توضيح :
مجلسى (ره ) گويد: اين خبر چون تفسيرى بر اخبار گذشته است .5- عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ أَوْ غَيْرِهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ خَارِجَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سـَأَلْتـُهُ عـَنِ الدُّعـَاءِ وَ رَفـْعِ الْيـَدَيـْنِ فـَقـَالَ عَلَى أَرْبَعَةِ أَوْجُهٍ أَمَّا التَّعَوُّذُ فَتَسْتَقْبِلُ الْقـِبـْلَةَ بـِبـَاطـِنِ كـَفَّيـْكَ وَ أَمَّا الدُّعـَاءُ فـِي الرِّزْقِ فـَتـَبـْسـُطُ كـَفَّيـْكَ وَ تـُفـْضِي بـِبـَاطـِنـِهـِمـَا إِلَى السَّمـَاءِ وَ أَمَّا التَّبـَتُّلُ فَإِيمَاءٌ بِإِصْبَعِكَ السَّبَّابَةِ وَ أَمَّا الِابْتِهَالُ فـَرَفـْعُ يـَدَيـْكَ تـُجـَاوِزُ بـِهـِمَا رَأْسَكَ وَ دُعَاءُ التَّضَرُّعِ أَنْ تُحَرِّكَ إِصْبَعَكَ السَّبَّابَةَ مِمَّا يَلِي وَجْهَكَ وَ هُوَ دُعَاءُ الْخِيفَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 231 رواية : 5
ترجمه :
5ـ ابـو بـصـيـر گـويد: از حضرت صادق (ع ) از دعا كردن و بلند كردن دستها پرسيدم فـرمـود: امـا بـراى پـناه بردن به خداى (از شر دشمنان ) درون دستهاى خود را به طرف قـبـله كـنـى ، و اما در دعاى براى روزى دستهاى خود را باز كنى و درون آندو را به سوى آسـمـان بـدارى ، و امـا تـبـتـل پـس آن اشـاره كـردن بـا انـگـشـت سـبـابـه اسـت ، و امـا ابـتـهال : بلند كردن دستها است بطورى كه از سرت بگذرد، و دعاى تضرع اين است كه انگشت سبابه را در برابر رويت به جنبانى و آن دعاى خيفه (و هراس ) است .



شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: ظاهر آنست كه مقصود از تعوذ پناه بردن از شر دشمنان است ، و ممكن اسـت آنـرا تـعـمـيـم داد كـه دشـمـنـان بـاطـن را هـم چـون نـفـس و شـيـطـان شـامـل شـود، و ايـن حـالت (يـعـنى حالتى كه امام (عليه السلام ) در تعوذ فرمود) حالت نـهـايـت بـيـچارگى است ، زيرا كسى كه سنگى يا شمشيرى يا نيزه اى را بيند اينگونه دست خود را سپر سازد تا آنها را از اعضاء شريف بدن خود دور سازد.6- مـُحـَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَمَا اسْتَك انُوا لِرَبِّهِمْ وَ م ا يَتَضَرَّعُونَ قَالَ الِاسْتِكَانَةُ هِيَ الْخُضُوعُ وَ التَّضَرُّعُ رَفْعُ الْيَدَيْنِ وَ التَّضَرُّعُ بِهِمَا
اصول كافى جلد 4 صفحه : 232 رواية : 6
ترجمه :
6ـ (اين خبر مانند حديث (2) است كه با ترجمه اش گذشت ).




7- عـَلِيُّ بـْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ زُرَارَةَ قَالَا قُلْنَا لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع كَيْفَ الْمَسْأَلَةُ إِلَى اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى قَالَ تَبْسُطُ كَفَّيْكَ قُلْنَا كـَيـْفَ الِاسـْتـِعَاذَةُ قَالَ تُفْضِي بِكَفَّيْكَ وَ التَّبَتُّلُ الْإِيمَاءُ بِالْإِصْبَعِ وَ التَّضَرُّعُ تَحْرِيكُ الْإِصْبَعِ وَ الِابْتِهَالُ أَنْ تَمُدَّ يَدَيْكَ جَمِيعاً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 232 رواية : 7
ترجمه :
7ـ مـحـمـد بـن مسلم و زراره گويند: به حضرت صادق عليه السلام عرض كرديم : مسئلت بـدرگـاه خـدا چـگـونـه اسـت ؟ فـرمـود: دو دسـت خود را باز كنى ، عرض كرديم : استعاذه چگونه است ؟ فرمود: هر دو كف دست خود را بجانب فضا كنى (مانند كسى كه مى خواهد دست بـه ديـوار بـگـذارد و خلاصه اينكه كف دستها را بطرف قبله مى گيرى از مجلسى ره ) و تـبـتـل : اشـاره بـا انـگـشـت اسـت ، و تـضـرع : جـنـبـانـيـدن انـگـشـت اسـت ، و ابتهال اينست كه هر دو را با هم بكشى .



توضيح :
مـجـلسى (ره ) گويد: عارف ربانى در كتاب عدة الداعى گفته است : اين حالات و هيئتهائى كـه در ايـن اخـبـار ذكـر شـده اسـت يـا تـعبد است براى علتى كه ما آن را نمى دانيم ، و يا (براى بعضى مناسبات عرفى ) مثلا:
مـقـصـود از گـشـودن دسـتـهـا در حـال رغـبـت و شـوق بـخـاطـر ايـن اسـت كـه ايـن حـال و كيفيت بحال شخص اميدوار بفضل خدا نزديك تر است ، و مانند كسى است كه دستهاى خود را براى ريزش احسان در آنها باز كرده .
و در رهـبـت گـويـا بنده بزبان خوارى و بيمقدارى بعالم خفيات و اسرار عرضه مى دارد: پـروردگـارا مـن بـبـاز كـردن كـف دسـت بـسـوى تـو اقـدام نـكردم و روى آنها را بواسطه شرمندگى و خوارى بطرف زمين متوجه كرده ام .
و مـقـصـود بـجـنـبـانـدن انـگـشـتـان بـطـرف راسـت و چـپ در حـال تـضـرع اينست كه خود را بآنكس كه فرزند مرده است شبيه سازد زيرا چنين كسى در آنحال دستها را باين سو و آن سو كند.
و در حـال تـبـتـل كـه انـگـشـتان را گاهى بالا برد و گاهى پائين آورد مقصود اين است كه گـويـا بـزبـان حال به بر آورنده حاجات و آمال عرض كند: من از همه بريدم و بدرگاه تو رو آوردم و با يك انگشت اشاره كند كه نشانه يگانگى خداوند است .
و مـقـصـود از كـشـيـدن دسـتـهـا بـسـوى قـبـله در بـرابـر رو در حـال ابـتـهـال ، يا كشيدن دو دست و دو ذراع بسوى آسمان ، يا كشيدن دستها و گذراندن از سـر، بـحـسـب اخـتـلافاتى كه در روايات بود، آن است كه اين يك نوع از انواع عبادتها و اظهار كوچكى و خوارى است ، يا مانند غريقى است كه دستهاى لخت خود را از آب بر آورده و به دامن رحمتش آويزان در آويخته .
*باب گريه*
بَابُ الْبُكَاءِ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ يُونُسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مـَرْوَانَ عـَنْ أَبـِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا مِنْ شَيْءٍ إِلَّا وَ لَهُ كَيْلٌ وَ وَزْنٌ إِلَّا الدُّمُوعُ فَإِنَّ الْقَطْرَةَ تـُطـْفـِئُ بـِحـَاراً مِنْ نَارٍ فَإِذَا اغْرَوْرَقَتِ الْعَيْنُ بِمَائِهَا لَمْ يَرْهَقْ وَجْهاً قَتَرٌ وَ لَا ذِلَّةٌ فَإِذَا فَاضَتْ حَرَّمَهُ اللَّهُ عَلَى النَّارِ وَ لَوْ أَنَّ بَاكِياً بَكَى فِي أُمَّةٍ لَرُحِمُوا
اصول كافى جلد 4 صفحه : 233 رواية : 1
ترجمه :
1ـ حـضـرت صـادق (ع ) فرمود: هيچ چيزى نيست جز اينكه پيمانه و وزنى دارد جز گريه كه يك قطره اش دريائى از آتش ‍ را خاموش سازد، و چون چشم باشك خود پر شود (و اشك در آن حـلقـه بـزنـد) آن چـهـره پريشانى و خوارى نبيند، و چون اشك بريزد خدا آنرا بر آتـش دوزخ حـرام كـنـد، و اگـر هر آينه در ميان يك امت يك نفر گريان باشد همه آنها مورد ترحم قرار گيرند.


2- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِي جَمِيلَةَ وَ مَنْصُورِ بْنِ يـُونـُسَ عـَنْ مـُحـَمَّدِ بـْنِ مـَرْوَانَ عـَنْ أَبـِي عـَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا مِنْ عَيْنٍ إِلَّا وَ هِيَ بَاكِيَةٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِلَّا عَيْناً بَكَتْ مِنْ خَوْفِ اللَّهِ وَ مَا اغْرَوْرَقَتْ عَيْنٌ بِمَائِهَا مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا حـَرَّمَ اللَّهُ عـَزَّ وَ جـَلَّ سـَائِرَ جَسَدِهِ عَلَى النَّارِ وَ لَا فَاضَتْ عَلَى خَدِّهِ فَرَهِقَ ذَلِكَ الْوَجْهَ قـَتـَرٌ وَ لَا ذِلَّةٌ وَ مـَا مـِنْ شـَيْءٍ إِلَّا وَ لَهُ كـَيْلٌ وَ وَزْنٌ إِلَّا الدَّمْعَةُ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُطْفِئُ بـِالْيـَسِيرِ مِنْهَا الْبِحَارَ مِنَ النَّارِ فَلَوْ أَنَّ عَبْداً بَكَى فِي أُمَّةٍ لَرَحِمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ تِلْكَ الْأُمَّةَ بِبُكَاءِ ذَلِكَ الْعَبْدِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 233 رواية : 2
ترجمه :
2- و نيز آن حضرت عليه السلام فرمود: هيچ چشمى نيست جز اينكه روز قيامت گريان است مـگـر چـشـمـيـكـه از تـرس ‍ خـدا گـريـسـتـه بـاشـد، و هـيـچ چشمى نيست كه از ترس خداى عـزوجـل بـاشـك خـود پـر شـود جـز ايـنـكـه خداى عزوجل همه آن بدن را با آتش دوزخ حرام گـردانـد، و آن اشك بر گونه اى روان نگردد كه گرد پريشانى و خوارى ببيند، و هيچ چـيـزى نـيـسـت جـز ايـنـكـه پـيـمـانـه و وزنـى دارد مـگـر اشـك كـه هـمـانـا خـداى عزوجل به اندكى از آن درياهائى از آتش را خاموش كند، پس اگر بنده اى در ميان يك امتى بگريد خداى عزوجل بخاطر گريه آن بنده بهمه آن امت رحم كند.


3- عَنْهُ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ مُثَنًّى الْحَنَّاطِ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ مَا مِنْ قَطْرَةٍ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ قَطْرَةِ دُمُوعٍ فِي سَوَادِ اللَّيْلِ مَخَافَةً مِنَ اللَّهِ لَا يُرَادُ بِهَا غَيْرُهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 234 رواية : 3
ترجمه :
3- حـضـرت بـاقـر (ع ) فـرمـود: هـيـچ قطره اى نزد خدا محبوبتر نيست از آن اشكى كه در تاريكى شب از ترس خدا بريزد و جز خدا چيز ديگرى بآن منظور نباشد.


4- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ يُونُسَ عَنْ صَالِحِ بـْنِ رَزِيـنٍ وَ مـُحـَمَّدِ بـْنِ مـَرْوَانَ وَ غـَيـْرِهـِمـَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كُلُّ عَيْنٍ بَاكِيَةٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِلَّا ثَلَاثَةً عَيْنٌ غُضَّتْ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ وَ عَيْنٌ سَهِرَتْ فِي طَاعَةِ اللَّهِ وَ عَيْنٌ بَكَتْ فِي جَوْفِ اللَّيْلِ مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 234 رواية : 4
ترجمه :
4- حضرت صادق (ع ) فرمود: هر چشمى در روز قيامت گريان است جز سه چشم چشمى كه از (ديـدن و نـظـريـه ) آنچه خداوند حرام كرده بر هم نهاده شده ، و چشمى كه در راه اطاعت خداوند بيدارى كشيده ، و چشمى كه در دل شب از ترس خدا گريسته است .



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گويد: ((عين سهرت )) يعنى بيش از مقدار متعارف و عادت بيدار بوده ، و طـاعـت خـدا چـون نـمـاز و تـلاوت قـرآن و دعـا و مـطـالعـه عـلوم ديـنيه و در راه جهاد و حج و زيـارتـهـاى ديـگـر و هـر چـه بـراى خـداى سـبـحـان اطـاعـت بـاشـد شامل شود.5- ابـْنُ أَبـِي عـُمـَيْرٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ وَ دُرُسْتَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ مَا مِنْ شَيْءٍ إِلَّا وَ لَهُ كَيْلٌ وَ وَزْنٌ إِلَّا الدُّمُوعُ فَإِنَّ الْقَطْرَةَ مِنْهَا تُطْفِئُ بِحَاراً مـِنَ النَّارِ فـَإِذَا اغـْرَوْرَقَتِ الْعَيْنُ بِمَائِهَا لَمْ يَرْهَقْ وَجْهَهُ قَتَرٌ وَ لَا ذِلَّةٌ فَإِذَا فَاضَتْ حَرَّمَهُ اللَّهُ عَلَى النَّارِ وَ لَوْ أَنَّ بَاكِياً بَكَى فِي أُمَّةٍ لَرُحِمُوا
اصول كافى جلد 4 صفحه : 234 رواية : 5
ترجمه :
5- (اين حديث مانند حديث (1) است كه با ترجمه اش گذشت ).





6- ابـْنُ أَبـِي عـُمـَيـْرٍ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِهِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى مُوسَى ع أَنَّ عِبَادِي لَمْ يَتَقَرَّبُوا إِلَيَّ بِشَيْءٍ أَحَبَّ إِلَيَّ مِنْ ثَلَاثِ خِصَالٍ قَالَ مُوسَى يـَا رَبِّ وَ مـَا هـُنَّ قـَالَ يـَا مـُوسـَى الزُّهـْدُ فـِي الدُّنـْيَا وَ الْوَرَعُ عَنِ الْمَعَاصِي وَ الْبُكَاءُ مِنْ خـَشـْيـَتـِي قَالَ مُوسَى يَا رَبِّ فَمَا لِمَنْ صَنَعَ ذَا فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ يَا مُوسَى أَمَّا الزَّاهـِدُونَ فـِي الدُّنْيَا فَفِي الْجَنَّةِ وَ أَمَّا الْبَكَّاءُونَ مِنْ خَشْيَتِي فَفِي الرَّفِيعِ الْأَعْلَى لَا يُشَارِكُهُمْ أَحَدٌ وَ أَمَّا الْوَرِعُونَ عَنْ مَعَاصِيَّ فَإِنِّي أُفَتِّشُ النَّاسَ وَ لَا أُفَتِّشُهُمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 234 رواية : 6
ترجمه :
6- حضرت صادق (ع ) فرمود: خداى عزوجل به موسى عليه السلام وحى فرمود: كه همانا بـنـدگـان مـن بـه مـن تـقرب نجستند به چيزى كه محبوبتر باشد نزد من از سه خصلت ، مـوسـى عـرض كـرد: پـروردگارا آنها كدام است ؟ فرمود: زهد درباره دنيا (و بى اعتنائى بـدان ) و ورع (و پـارسـائى ) از نـافـرمـانـيها و معاصى ، و گريه از ترس من ، موسى عـرض كـرد: پـروردگـارا هـر كـه ايـنـهـا را بـه جـا آورد چـه پـاداشـى دارد؟ خـداى عـزوجـل بـه مـوسـى وحـى كـرد: اى مـوسـى امـا آنـانكه درباره دنيا زهد ورزيدند در بهشت بـاشـنـد، و امـا آنـانـكـه از تـرس مـن گـريـه كـنـنـد در بـلندترين منازلند، واحدى در آن منازل با آنها شريك نباشد، و اما آنها كه از نافرمانيهاى من بپرهيزند پس من كه همه مردم را (در روز قيامت ) بازرسى و تفتيش كنم آنها را بازرسى و تفتيش نكنم .



شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: رفيع اعلى آن مكان بلندى است كه در بهشت بلندترين منزلها است ، و آن مـسـكـن انـبـيـاء و اوليـاء اسـت ، و مـقـصـود از ايـنـكـه (در دسـته سوم ) فرمود: آنها را بازرسى و تفتيش نكنم يعنى آنها بى حساب به بهشت روند.7- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ أَحـْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَكُونُ أَدْعُو فَأَشْتَهِي الْبُكَاءَ وَ لَا يَجِيئُنِي وَ رُبَّمَا ذَكَرْتُ بَعْضَ مَنْ مَاتَ مِنْ أَهْلِي فَأَرِقُّ وَ أَبْكِي فَهَلْ يَجُوزُ ذَلِكَ فَقَالَ نَعَمْ فَتَذَكَّرْهُمْ فَإِذَا رَقَقْتَ فَابْكِ وَ ادْعُ رَبَّكَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى
اصول كافى جلد 4 صفحه : 235 رواية : 7
ترجمه :
7- اسـحـاق بـن عـمـار گـويـد: بـه حـضـرت صـادق (ع ) عـرض كـردم : مـن دعـا مـى كنم و ميل دارم گريه (نيز) بكنم ولى گريه ام نمى آيد، و بسا بياد برخى از مردگان خانواده خـودم مـيـافـتـم پـس رقت مى كنم و گريه كنم آيا اين كار درست است ؟ فرمود: آرى آنها را بـيـاد آور و چـون رقـت كـردى گـريـه كـن و پـروردگـار تـبـارك و تـعـالى را بخوان (و بدرگاهش دعا كن ).


8- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيـَى عـَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَنْبَسَةَ الْعَابِدِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنْ لَمْ تَكُنْ بِكَ بُكَاءٌ فَتَبَاكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 235 رواية : 8
ترجمه :
8- حـضـرت صـادق (ع ) فـرمود: اگر گريه ندارى خود را به گريه وادار كن (يا مانند گريه كن بنما).


9- عـَنـْهُ عـَنِ ابـْنِ فَضَّالٍ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ عَنْ سَعِيدِ بْنِ يَسَارٍ بَيَّاعِ السَّابِرِيِّ قـَالَ قـُلْتُ لِأَبـِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّي أَتَبَاكَى فِي الدُّعَاءِ وَ لَيْسَ لِي بُكَاءٌ قَالَ نَعَمْ وَ لَوْ مِثْلَ رَأْسِ الذُّبَابِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 235 رواية : 9
ترجمه :
9- سـعـيـديـن يـسـار گـويـد: بـه حـضـرت صـادق عـرض كـردم : مـن در حـال دعـا خـود را بـه گـريـه وادار كـنم اگر چه گريه ندارم ؟ فرمود: آرى گر چه به اندازه سرمگسى باشد.


10- عـَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لِأَبـِي بـَصـِيـرٍ إِنْ خِفْتَ أَمْراً يَكُونُ أَوْ حَاجَةً تُرِيدُهَا فَابْدَأْ بِاللَّهِ وَ مَجِّدْهُ وَ أَثْنِ عَلَيْهِ كَمَا هُوَ أَهْلُهُ وَ صَلِّ عَلَى النَّبِيِّ ص وَ سَلْ حَاجَتَكَ وَ تَبَاكَ وَ لَوْ مِثْلَ رَأْسِ الذُّبَابِ إِنَّ أَبِي ع كَانَ يَقُولُ إِنَّ أَقْرَبَ مَا يَكُونُ الْعَبْدُ مِنَ الرَّبِّ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ سَاجِدٌ بَاكٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 235 رواية : 10
ترجمه :
10- على بن اءبى حمزه گويد: حضرت صادق (ع ) باءبى بصير فرمود: اگر از وقوع چـيـزى تـرس داشـتـى يـا حـاجـتـى خـواستى بنام خدا (دعا را) آغاز كن ، و او را تمجيد كن و ستايشش كن چنانچه شايسته آن است ، و بر پيغمبر صلى اللّه عليه و آله صلوات بفرست و حـاجـت خـود را بـخواه و خود را به گريه وادار كن اگر چه به اندازه سرمگسى باشد، هـمـانـا پـدرم هـمـيـشـه مـى فـرمـود: نـزديـكـتـريـن حـالى كـه بـنـده بـه پـروردگـار عزوجل دارد آنزمانى است كه در سجده باشد و گريان .


11- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ الْبَجَلِيِّ عَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ إِنْ لَمْ يـَجِئْكَ الْبُكَاءُ فَتَبَاكَ فَإِنْ خَرَجَ مِنْكَ مِثْلُ رَأْسِ الذُّبَابِ فَبَخْ بَخْ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 236 رواية : 11
ترجمه :
11- و نيز آن حضرت عليه السلام فرمود: اگر گريه ات نيايد خود را به گريه وادار كـن ، پـس اگـر از ديـده ات بـه انـدازه سـرمگسى اشك بيرون آمد پس به به (خوشا بر احوالت ).



*باب ستايش و ثناء پيش از دعا*
بَابُ الثَّنَاءِ قَبْلَ الدُّعَاءِ
1- أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمـُغـِيـرَةِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِيَّاكُمْ إِذَا أَرَادَ أَحَدُكُمْ أَنْ يَسْأَلَ مِنْ رَبِّهِ شَيْئاً مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ حَتَّى يَبْدَأَ بِالثَّنَاءِ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْمَدْحِ لَهُ وَ الصَّلَاةِ عَلَى النَّبِيِّ ص ثُمَّ يَسْأَلَ اللَّهَ حَوَائِجَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 236 رواية : 1
ترجمه :
1ـ حـارث بـن مـغـيـره گـويـد: شنيدم حضرت صادق (ع ) مى فرمود: مبادا چون يكى از شما بـخـواهـد از پروردگار خويش ‍ چيزى از حاجات دنيا و آخرت مسئلت كند بدان مبادرت ورزد تـا بـه سـتـايـش او و صـلوات بر پيغمبر صلى اللّه عليه و آله سخن خود را آغاز كند، و سپس حاجات خود را بخواهد.


2- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بـْنِ مـُسـْلِمٍ قـَالَ قـَالَ أَبـُو عـَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ فِي كِتَابِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ص إِنَّ الْمِدْحَةَ قَبْلَ الْمـَسـْأَلَةِ فـَإِذَا دَعـَوْتَ اللَّهَ عـَزَّ وَ جـَلَّ فَمَجِّدْهُ قُلْتُ كَيْفَ أُمَجِّدُهُ قَالَ تَقُولُ يَا مَنْ هُوَ أَقْرَبُ إِلَيَّ مـِنْ حـَبـْلِ الْوَرِيـدِ يـَا فـَعَّالًا لِمـَا يـُرِيـدُ يـَا مَنْ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ يَا مَنْ هُوَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلَى يَا مَنْ هُوَ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 236 رواية : 2
ترجمه :
2- مـحـمـد بـن مـسـلم گـويـد: حـضرت صادق (ع ) فرمود: همانا در كتاب اميرالمؤ منين عليه السـلام اسـت كـه سـتـايـش پـيـش از درخـواسـت اسـت ، پـس هـر گـاه خـداى عـزوجـل را خـوانـدى (و بـه درگـاهـش دعـا كـردى ) او را تـمـجيد كن ، عرض كردم : چگونه تمجيدش كنم ؟ فرمود: ((اى كسى كه به من از رگ گردن نزديك ترى ، اى كسى كه هر چـه را بـخـواهـى انـجـام دهـنـده آنـى ، و اى كـسـى مـيـان مـرد و دلش حـائل شـوى ، و اى كـسـيـكـه در برترين نظر اندازه هائى ، و اى آنكه به مانندش ‍ چيزى نيست .



شــرح :
مجلسى (ره ) در جمله ((يامن يحول بين المرء و قلبه )) چند وجه گفته است :
اول : ايـنـكـه كـنـايـه از نـزديـكـى خـداونـد بـه بـنـدگـانـش مـى بـاشـد زيـرا كـسى كه حائل بين دو چيز شد بدان چيز نزديك تر از ديگر است .
دوم : اشـاره بـايـنـسـت كه او بر مكنوناتى از دلها آگاه است كه شايد صاحبان آنها از آن بـى خـبـر بـاشـنـد و در روايـتى نيز هست كه فرمود: معناى اين جمله اينست كه دلها نتوانند چيزى را از خداوند مخفى و پنهان دارند.
سـوم : يـعـنـى بـوسـيـله مرگ بين انسان و دلش جدائى اندازند و اين جمله دعا براى وادار كردن مردم است باينكه بپاك كردن دلهاشان مبادرت ورزند پيش از آنكه خداوند بسبب مرگ بين آنها و دلها جدائى اندازد...
چـهـارم : ايـنـكـه كـنـايه از اينست كه خداست كه مالك دلهاى بندگان است هر تصميمى كه گرفته باشند بهم زند و مقاصد او را تغيير دهد و او را بحالت مختلف بگرداند از ذكر بفراموشى و از فراموشى بذكر، و از ترس بآسودگى خاطر و از آسودگى بترس ... و در حديث است كه دل مؤ من ميان دو انگشت او است بهر سو كه خواهد بگرداند، و در دعا است ((يا مقلب القلوب )).
پـنـجـم : آنـچـه از دو حـديـث از تـفـسـيـر عـيـاشـى آمـده كـه مـعـنـايـش ايـنـسـت كـه حايل مى شود ميان انسان و ميان اينكه باطل را از حق تميز دهد.
شـشـم : يـعـنـى او را از آنـچـه در دلش نـهـفـتـه اسـت غافل كنى .
و در جـمـله ((يـا من هو بالمنظر الا على )) گويد: در قاموس گفته : ((منظر)) چيزى است كـه بـدان نـگـاه كـنـى و شـايـد حـضـرت (عـليـه السلام ) مكانت و درجه رفيعه معنويه را بـمـكـانـهـاى بـلنـد ظـاهرى تشبيه فرموده ، پس اين يا كنايه از اطلاع او است بر تمامى مخلوقات ، زيرا كسى كه در جاى بلندى بود مشرف بر پائين آن هست و اطلاع بر آن دارد، و يـا كنايه از تسلط و اقتدار او بر آنچه بجز او است از ممكنات ، و يا كنايه از نرسيدن خـردهـا و انـديـشـه ها بساحت معرفت او است ، و متحمل است ((منظر)) از نظر بمعناى فكرى باشد يعنى او بالاتر است از اينكه افكار خلق بدو رسد.

3- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عـَمَّارٍ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ إِنَّمـَا هـِيَ الْمـِدْحـَةُ ثـُمَّ الثَّنـَاءُ ثـُمَّ الْإِقْرَارُ بِالذَّنْبِ ثُمَّ الْمَسْأَلَةُ إِنَّهُ وَ اللَّهِ مَا خَرَجَ عَبْدٌ مِنْ ذَنْبٍ إِلَّا بِالْإِقْرَارِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 237 رواية : 3
ترجمه :
3- حضرت صادق (ع ) فرمود: جز اين نيست كه (آداب دعا) همان مدح است ، وسپس ستايش ، و بـعـد اقـرار به گناه ، آنگاه در خواست ، همانا بخدا سوگند هيچ بنده اى از گناه بيرون نشده جز باقرار بآن .



شــرح :
مـجـلسى (ره ) گويد: شايد مراد از مدح بيان آن چيزهائى است كه دلالت بر بزرگوارى ذات و صـفـات او دارد بدون ملاحظه نعمت ، و مراد بستايش وثناء: اعتراف به نعمتهاى او و شكرگزارى بر آنها است .4- وَ عـَنْهُ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ ثُمَّ الثَّنَاءُ ثُمَّ الِاعْتِرَافُ بِالذَّنْبِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 238 رواية : 4
ترجمه :
4- و نـيـز بـعـد از آنحضرت عليه السلام مانند حديث گذشته روايت شده جز اينكه در اين حـديـث فـرمـوده : سـپس ستايش ‍ و بعد از اعتراف بگناه (بجاى اقرار كه در حديث گذشته بود اعتراف ذكر شده ).


5- الْحـُسـَيـْنُ بـْنُ مـُحـَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحـَارِثِ بـْنِ الْمـُغـِيرَةِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَدْعُوَ فَمَجِّدِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ احْمَدْهُ وَ سَبِّحْهُ وَ هَلِّلْهُ وَ أَثْنِ عَلَيْهِ وَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ النَّبِيِّ وَ آلِهِ ثُمَّ سَلْ تُعْطَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 238 رواية : 5
ترجمه :
5- حارث بن مغيره گويد: كه حضرت صادق (ع ) فرمود: هرگاه خواهى دعا كنى پس خداى عـزوجـل را تـمـجـيـد كـن ، و سـپـاسـگـزار و او را تـسـبـيـح و تـهـليـل بـگـو و او را ثـنـا گـوى (و سـتـايـش كـن ) و بـر مـحـمـد (ص ) و آل او صلوات فرست سپس ‍ درخواست كن تا بتو داده شود.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: گـاهى گفته شود كه تمجيد گفتن ((اللّه اكبر)) است ، و تحميد ((الحـمـدلله )) اسـت ، و تـسـبـيـح ((سـبـحـان )) اسـت ، و تـهـليـل ((لا اله الا الله )) اسـت ، و ثـنـاء آن اسـت كه نعمتهائى كه خداوند بر بنده عطا فـرمـوده بـشـمـارد، ولى دور نـيـسـت كـه مـعـانـى ايـنـهـا را تـعـمـيـم دهـيـم كـه شـامـل گـردد هر چه را باين معانى برسانند و اختصاصى باين الفاظ مخصوص نداشته باشد چنانچه تمجيد بر ((لا حول و لا قوة الا بالله )) نيز اطلاق شده است .6- أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عِيصِ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ قـَالَ أَبـُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا طَلَبَ أَحَدُكُمُ الْحَاجَةَ فَلْيُثْنِ عَلَى رَبِّهِ وَ لْيَمْدَحْهُ فَإِنَّ الرَّجُلَ إِذَا طـَلَبَ الْحـَاجـَةَ مـِنَ السُّلْطـَانِ هَيَّأَ لَهُ مِنَ الْكَلَامِ أَحْسَنَ مَا يَقْدِرُ عَلَيْهِ فَإِذَا طَلَبْتُمُ الْحَاجَةَ فَمَجِّدُوا اللَّهَ الْعَزِيزَ الْجَبَّارَ وَ امْدَحُوهُ وَ أَثْنُوا عَلَيْهِ تَقُولُ يَا أَجْوَدَ مَنْ أَعْطَى وَ يَا خَيْرَ مَنْ سـُئِلَ يـَا أَرْحـَمَ مـَنِ اسْتُرْحِمَ يَا أَحَدُ يَا صَمَدُ يَا مَنْ لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ يَا مَنْ لَمْ يَتَّخِذْ صَاحِبَةً وَ لَا وَلَداً يَا مَنْ يَفْعَلُ مَا يَشَاءُ وَ يَحْكُمُ مَا يُرِيدُ وَ يَقْضِي مَا أَحـَبَّ يـَا مـَنْ يـَحـُولُ بـَيـْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ يَا مَنْ هُوَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلَى يَا مَنْ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شـَيْءٌ يـَا سـَمـِيـعُ يَا بَصِيرُ وَ أَكْثِرْ مِنْ أَسْمَاءِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنَّ أَسْمَاءَ اللَّهِ كَثِيرَةٌ وَ صـَلِّ عـَلَى مـُحـَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ قُلِ اللَّهُمَّ أَوْسِعْ عَلَيَّ مِنْ رِزْقِكَ الْحَلَالِ مَا أَكُفُّ بِهِ وَجْهِي وَ أُؤَدِّي بِهِ عَنْ أَمَانَتِي وَ أَصِلُ بِهِ رَحِمِي وَ يَكُونُ عَوْناً لِي فِي الْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ وَ قَالَ إِنَّ رَجُلًا دَخَلَ الْمـَسـْجـِدَ فـَصـَلَّى رَكـْعَتَيْنِ ثُمَّ سَأَلَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص عَجَّلَ الْعَبْدُ رَبَّهُ وَ جَاءَ آخَرُ فَصَلَّى رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ أَثْنَى عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ صَلَّى عَلَى النَّبِيِّ وَ آلِهِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص سَلْ تُعْطَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 238 رواية : 6
ترجمه :
6- و نـيـز حـضـرت صادق (ع ) فرمود: هرگاه يك از شما حاجتى خواهد پس پروردگار را سـتايش كند و او را مدح گويد، زيرا چون مردى از سلطان حاجتى خواهد بهترين سخنى كه تـوانـائى آن را دارد بـراى او آمـاده سـازد، پـس چـون حـاجـتـى خـواسـتـى پـس خـداى عزوجل جبار را تمجيد كنيد و او را مدح گوييد و ستايش كنيد (و با اين بيان ) مى گويى : ((يا اجود من اعطى ، و يا خير من سئل ، يا ارحم من استرحم ، يا احد يا صمد، يا من لم يلد و لم يـولد و لم يـكـن له كـفـوا احـد، يـا مـن لم يـتـخـذ صـاحـبـة و لا ولدا، يـا مـن يـفـعـل مـا يـشـاء و يـحـكـم مـا يـريـد و يـقـضـى مـا اءحـب ، يـا مـن يحول بين المرء و قلبه ، يا من هو بالمنظر الاعلى ، يا من ليس كمثله شى ء، يا سميع يا بـصـيـر)) و از نـامـهـاى خـداى عزوجل بسيار بگو، زيرا نامهاى خدا بسيار است و صلوات فـرسـت بـر مـحـمـد (ص ) و آلش بـگـو: ((اللهـم اوسـع عـلى مـن رزقـك الحـلال مـا اءكـف بـه وجـهـى واؤ دى بـه عـن امـانـتـى و اءصل به رحمى و يكون عونا فى الحج العمرة )).
و فـرمـود: مـردى وارد مـسـجـد شـد و دو ركـعـت نـمـاز خـوانـد و از خـداى عـزوجـل در خـواسـت كـرد، رسـول خـدا (ص ) فـرمـود: ايـن بـنـده نـسـبـت (بـدرخـواسـت از) پـروردگـارش شـتـاب كـرد، مـردى ديـگـر آمـد و دو ركـعـت نـمـاز خـوانـد سـپـس خـداى عـزوجـل ثـنـاء خـوانـد (و او را سـتـايـش كـرد) و بـر پيغمبر و آلش صلوات فرستاد، پس رسول خدا (ص ) فرمود: (اكنون ) درخواست كن كه بتو داده شود.



تـوضـيـح:
در حـديـث (2) دعـايـى بـود كـه هـم ترجمه بفارسى شد و هم شرح بعضى از فـقـرات آن را در آخـر حـديث ذكر كرديم ، ولى چون از اين پس آخر كتاب دعا بيشتر احاديث مـشـتـمـل بـر دعاهايى است كه رسول خدا (ص ) يا ائمه معصومين صلوات اللّه عليهم اجمعين دستور خواندن آنها را فرموده اند، و ترجمه و شرح آن براى خوانندگان پارسى بسيار كم فائده بود، زيرا با دستور و سيره اى كه بر خواندن دعاها بمتن عربى آن رسيده ، و از طرفى تمامى اين دعاها در كتب ادعيه با ترجمه اش براى كسانيكه بخواهند از معانى آن اسـتـفـاده كـنـنـد مـوجـود بـود، بـديـن جـهـت حـديـثـهـايـى كـه از ايـن پـس مشتمل بر دعا است ، قسمتى از آن كه مربوط بكيفيت خواندن آن دعا است و يا چيزهاى ديگرى كـه از مـتـن دعـا مورد نظر بيرون است ترجمه خواهد شد، ولى از ترجمه متن دعاها خوددارى مى شود جز در پاره اى از موارد كه مناسب باشد.7- مـُحـَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي كَهْمَسٍ قَالَ سـَمـِعـْتُ أَبـَا عـَبـْدِ اللَّهِ ع يـَقـُولُ دَخَلَ رَجُلٌ الْمَسْجِدَ فَابْتَدَأَ قَبْلَ الثَّنَاءِ عَلَى اللَّهِ وَ الصَّلَاةِ عـَلَى النَّبـِيِّ ص فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص عَاجَلَ الْعَبْدُ رَبَّهُ ثُمَّ دَخَلَ آخَرُ فَصَلَّى وَ أَثـْنـَى عـَلَى اللَّهِ عـَزَّ وَ جـَلَّ وَ صـَلَّى عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص سَلْ تـُعـْطَهُ ثُمَّ قَالَ إِنَّ فِي كِتَابِ عَلِيٍّ ع إِنَّ الثَّنَاءَ عَلَى اللَّهِ وَ الصَّلَاةَ عَلَى رَسُولِهِ قَبْلَ الْمـَسـْأَلَةِ وَ إِنَّ أَحـَدَكـُمْ لَيـَأْتـِي الرَّجـُلَ يَطْلُبُ الْحَاجَةَ فَيُحِبُّ أَنْ يَقُولَ لَهُ خَيْراً قَبْلَ أَنْ يَسْأَلَهُ حَاجَتَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 239 رواية : 7
ترجمه :
7- ابـو كهمس گويد: شنيدم حضرت صادق (ع ) مى فرمود: مردى وارد مسجد شد و پيش از سـتـايـش بـر خـدا و صـلوات بـر پـيـغـمـبـر (ص ) شـروع بـدعـا كـرد، رسـول خـدا (ص ) فرمود: اين بنده در (دعا و درخواست از) پروردگارش شتاب كرد، سپس مـرد ديـگـرى وارد شـد و نـمـاز خـوانـده و خـداى عـزوجـل را سـتـايـش نـمـود و بـر رسول خدا (ص ) صلوات فرستاد، پس رسول خدا (ص ) بوى فرمود: بخواه تا بتو داده شود.
سـپـس حـضـرت صـادق (ع ) فرمود: همانا در كتاب على عليه السلام است كه : ستايش بر تو صلوات بر رسول خدا پيش از خواستن حاجتش سخن خوشى گويد.


8- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قـُلْتُ آيـَتـَانِ فـِي كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَطْلُبُهُمَا فَلَا أَجِدُهُمَا قَالَ وَ مَا هُمَا قُلْتُ قَوْلُ اللَّهِ عـَزَّ وَ جـَلَّ ادْعـُونـِي أَسـْتـَجـِبْ لَكـُمْ فـَنَدْعُوهُ وَ لَا نَرَى إِجَابَةً قَالَ أَ فَتَرَى اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَخْلَفَ وَعْدَهُ قُلْتُ لَا قَالَ فَمِمَّ ذَلِكَ قُلْتُ لَا أَدْرِي قَالَ لَكِنِّي أُخْبِرُكَ مَنْ أَطَاعَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فـِيـمـَا أَمـَرَهُ ثـُمَّ دَعـَاهُ مـِنْ جِهَةِ الدُّعَاءِ أَجَابَهُ قُلْتُ وَ مَا جِهَةِ الدُّعَاءِ قَالَ تَبْدَأُ فَتَحْمَدُ اللَّهَ وَ تـَذْكـُرُ نـِعـَمَهُ عِنْدَكَ ثُمَّ تَشْكُرُهُ ثُمَّ تُصَلِّي عَلَى النَّبِيِّ ص ثُمَّ تَذْكُرُ ذُنُوبَكَ فَتُقِرُّ بـِهـَا ثـُمَّ تَسْتَعِيذُ مِنْهَا فَهَذَا جِهَةُ الدُّعَاءِ ثُمَّ قَالَ وَ مَا الْآيَةُ الْأُخْرَى قُلْتُ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جـَلَّ وَ م ا أَنـْفـَقـْتـُمْ مـِنْ شـَيْءٍ فـَهـُوَ يُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَيْرُ الرّ ازِقِينَ وَ إِنِّي أُنْفِقُ وَ لَا أَرَى خـَلَفـاً قـَالَ أَ فَتَرَى اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَخْلَفَ وَعْدَهُ قُلْتُ لَا قَالَ فَمِمَّ ذَلِكَ قُلْتُ لَا أَدْرِي قَالَ لَوْ أَنَّ أَحَدَكُمُ اكْتَسَبَ الْمَالَ مِنْ حِلِّهِ وَ أَنْفَقَهُ فِي حِلِّهِ لَمْ يُنْفِقْ دِرْهَماً إِلَّا أُخْلِفَ عَلَيْهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 240 رواية : 8
ترجمه :
8- عـثـمـان بـن عـيـسـى از كـسـى كـه بـراى او حـديـث نـقل كرده بود بحضرت صادق عليه السلام عرضكردم : دو آيه در كتاب خدا (قرآن ) است كه آن دو را مى جويم و نمى يابم ، فرمود: كدام است آن دو آيه ؟ عرضكردم : گفتار خداى عـزوجـل : ((مـرا بـخـوانـيـد تـا بـراى شما اجابت كنم )) (سوره مؤ من آيه 60) و او را مى خـوانـيـم و اجـابتى نمى بينيم ؟ فرمود: آيا تو پندارى كه خداوند خلاف وعده خود كرده ؟ عرضكردم : نه ، فرمود: پس اين (باجابت نرسيدن دعاها) از چيست ؟ عرضكردم : نمى دانم ، فـرمـود: ولى مـن تـو را آگـاه كـنـم : هـر كـه خـداى عزوجل را در آنچه باو فرمان داده اطاعت كند سپس ‍ او را از جهت دعا بخواند او را اجابت كند، عـرضـكـردم : جـهـت دعـا چـيـسـت ؟ فـرمـود: شروع مى كنى پس خدا را حمد و ستايش كنى ، و نـعـمـتـهـايـيـكـه بـتو داده است بزبان آرى ، و سپس او را شكر كنى ، سپس بر محمد (ص ) صـلوات فـرسـتـى ، و سـپـس گـناهان خود را يادآور شوى و بدانها اعتراف كنى و از آنها بخدا پناه برى ، اينست جهت (و راه ) دعا.
سـپـس فـرمـود: آيـه ديـگـر كـدام اسـت ؟ عـرضـكـردم : گـفـتـار خـداى عـزوجـل : ((و آنـچـه بـدهـيـد از چـيـزى پس خداوند عوضش ‍ را بدهد و اوست بهترين روزى دهندگان )) (سوره صباء آيه 39) و من انفاق كنم (و بدهم ) ولى عوضى (براى آن ) نبينم ؟ فـرمـود: آيـا پندارى كه خداى عزوجل خلاف وعده خود كند؟ عرضكردم : نه ، فرمود: پس اين از چيست ؟ عرضكردم ندانم ، فرمود: اگر هر آينه يكى از شماها مالى را از راه حلالش بدست آورد، و آن را در راه حلالش انفاق كند (و بدهد) هيچ درهمى از آن انفاق نكند جز اينكه بر آن عوض داده شود.



توضيح :
انـفـاق در لغـت عـرب بـمـعـنـاى خـرج كـردن و بـخـشـيـدن و يـا دادن مال بكسى و نفقه دادن و امثال اين معانى است ، و در اين آيه شريفه طبرسى (ره ) در مجمع البيان گويد: يعنى آنچه از مال خود را در راه خير صرف كنيد پس خداى سبحان عوض آن را بشما عطا فرمايد، اما در دنيا باينكه نعمت شما را افزون كند، و اما در آخرت پاداش آن بهشت است ، و كلبى گفته : آنچه در راه خير صدقه دهيد خداوند عوض آنرا بشما بدهد يا در دنـيـا و يـا براى آخرتتان ذخيره كند، و جابر از پيغمبر (ص ) حديث كند كه فرمود: هر كـار مـعروفى صدقه است و هر چه مرد بوسيله آن آبروى خود را نگهدارد صدقه است ، و هر چه انسان خرج كند خدا ضامن عوض آن است مگر آنچه در بنا و نافرمانى باشد.9- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ سَرَّهُ أَنْ يُسْتَجَابَ لَهُ دَعْوَتُهُ فَلْيُطِبْ مَكْسَبَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 241 رواية : 9
ترجمه :
9- حضرت صادق (ع ) فرمود: هر كه شاد شود دعايش باجابت رسد بايد كسب خود را پاك و حلال كند.



*باب اجتماع براى دعا كردن*
بَابُ الِاجْتِمَاعِ فِي الدُّعَاءِ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبـِيـهِ عـَنْ عـَلِيِّ بـْنِ مـَعـْبـَدٍ عـَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْوَاسِطِيِّ عَنْ دُرُسْتَ بْنِ أَبِي مَنْصُورٍ عَنْ أَبِي خَالِدٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَا مِنْ رَهْطٍ أَرْبـَعـِيـنَ رَجـُلًا اجـْتـَمـَعـُوا فـَدَعـَوُا اللَّهَ عـَزَّ وَ جَلَّ فِي أَمْرٍ إِلَّا اسْتَجَابَ اللَّهُ لَهُمْ فَإِنْ لَمْ يَكُونُوا أَرْبَعِينَ فَأَرْبَعَةٌ يَدْعُونَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَشْرَ مَرَّاتٍ إِلَّا اسْتَجَابَ اللَّهُ لَهُمْ فَإِنْ لَمْ يَكُونُوا أَرْبَعَةً فَوَاحِدٌ يَدْعُو اللَّهَ أَرْبَعِينَ مَرَّةً فَيَسْتَجِيبُ اللَّهُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ لَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 241 رواية : 1
ترجمه :
1- حـضـرت صـادق (ع ) فـرمـود: هـيچ چهل نفر مردى براى دعا نزد هم اجتماع نكنند و خداى عـزوجـل را در كـارى نـخـوانند (و دعا نكنند) جز اينكه خداوند دعاى آنها را مستجاب كند، پس اگـر چـهـل نـفـر نـبـودنـد، و چـهـار نـفـر بـودنـد (نـزد هـم جـمـع شـونـد و) ده بـار خـداى عـزوجـل را بـخـوانـنـد خـداوند دعايشان را اجابت كند، و اگر چهار نفر هم نباشند و يك نفر باشد كه چهل مرتبه خدا را بخواند پس خداى عزيز جبار براى او اجابت كند.



تـوضـيـح:
پـيـش از ايـن گـذشت كه دعا كردن در پنهانى هفتاد برابر يا بيشتر از دعاهاى آشكار است و مجلسى (ره ) وعده كرده كه ميان آن دسته از روايات را در اين جا جمع كند و از اين روى در اينجا گويد:
بسا توهم شود كه ميان اينجا و آنچه گذشت كه دعاى پنهانى ثوابش بيشتر است منافات است و ممكن است بدو وجه جواب داده شود:
(اول ): اجتماع در اجابت مؤ ثرتر است گرچه ثوابش كمتر است
(دوم ): اين در جائى است كه رياء و خودنمائى ماءمون باشد، و آنچه در آن باب گذشت در صورتى است كه از رياء ايمن نيست .2- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ عـَنْ عـَبْدِ الْأَعْلَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا اجْتَمَعَ أَرْبَعَةُ رَهْطٍ قَطُّ عَلَى أَمْرٍ وَاحِدٍ فَدَعَوُا اللَّهَ إِلَّا تَفَرَّقُوا عَنْ إِجَابَةٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 242 رواية : 2
ترجمه :
2- و نـيـز حـضـرت صـادق (ع ) فرمود: هيچگاه چهار نفر با هم اجتماع نكرده اند كه براى مطلبى بدرگاه خدا دعا كنند جز اينكه با اجابت آن دعا از هم جدا شده اند.


3- عَنْهُ عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَانَ أَبِي ع إِذَا حَزَنَهُ أَمْرٌ جَمَعَ النِّسَاءَ وَ الصِّبْيَانَ ثُمَّ دَعَا وَ أَمَّنُوا
اصول كافى جلد 4 صفحه : 242 رواية : 3
ترجمه :
3- و نيز آن حضرت عليه السلام فرمود: هرگاه پيش آمدى پدرم را غمناك مى كرد زنان و كودكان را جمع مى كرد، سپس ‍ دعا مى كرد و آنها آمين مى گفتند.


4- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الدَّاعِي وَ الْمُؤَمِّنُ فِي الْأَجْرِ شَرِيكَانِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 242 رواية : 4
ترجمه :
4- و نيز آنحضرت عليه السلام فرمود: دعا كننده و آمين گو در مزد و اجر شريكند.



*باب عموميت دادن در دعا و براى همه دعا كردن*
بَابُ الْعُمُومِ فِي الدُّعَاءِ
1- عـِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيِّ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا دَعَا أَحَدُكُمْ فَلْيَعُمَّ فَإِنَّهُ أَوْجَبُ لِلدُّعَاءِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 242 رواية : 1
ترجمه :
1- حضرت صادق (ع ) فرمود: رسول خدا (ص ) فرمود: هرگاه يكى از شماها دعا كند پس عموميت دهد (و همه را دعا كند) زيرا كه آن باجابت نزديكتر است .



*باب كسيكه اجابت دعايش بتاءخير افتد*
بَابُ مَنْ أَبْطَأَتْ عَلَيْهِ الْإِجَابَةُ
1- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ قَالَ قـُلْتُ لِأَبـِي الْحـَسـَنِ ع جـُعـِلْتُ فِدَاكَ إِنِّي قَدْ سَأَلْتُ اللَّهَ حَاجَةً مُنْذُ كَذَا وَ كَذَا سَنَةً وَ قَدْ دَخَلَ قَلْبِي مِنْ إِبْطَائِهَا شَيْءٌ فَقَالَ يَا أَحْمَدُ إِيَّاكَ وَ الشَّيْطَانَ أَنْ يَكُونَ لَهُ عَلَيْكَ سَبِيلٌ حـَتَّى يُقَنِّطَكَ إِنَّ أَبَا جَعْفَرٍ ص كَانَ يَقُولُ إِنَّ الْمُؤْمِنَ يَسْأَلُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حَاجَةً فَيُؤَخِّرُ عـَنـْهُ تَعْجِيلَ إِجَابَتِهِ حُبّاً لِصَوْتِهِ وَ اسْتِمَاعِ نَحِيبِهِ ثُمَّ قَالَ وَ اللَّهِ مَا أَخَّرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عـَنِ الْمُؤْمِنِينَ مَا يَطْلُبُونَ مِنْ هَذِهِ الدُّنْيَا خَيْرٌ لَهُمْ مِمَّا عَجَّلَ لَهُمْ فِيهَا وَ أَيُّ شَيْءٍ الدُّنْيَا إِنَّ أَبـَا جـَعْفَرٍ ع كَانَ يَقُولُ يَنْبَغِي لِلْمُؤْمِنِ أَنْ يَكُونَ دُعَاؤُهُ فِي الرَّخَاءِ نَحْواً مِنْ دُعَائِهِ فِي الشِّدَّةِ لَيـْسَ إِذَا أُعـْطـِيَ فـَتـَرَ فـَلَا تـَمـَلَّ الدُّعَاءَ فَإِنَّهُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِمَكَانٍ وَ عَلَيْكَ بـِالصَّبـْرِ وَ طـَلَبِ الْحـَلَالِ وَ صـِلَةِ الرَّحـِمِ وَ إِيَّاكَ وَ مـُكَاشَفَةَ النَّاسِ فَإِنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ نـَصِلُ مَنْ قَطَعَنَا وَ نُحْسِنُ إِلَى مَنْ أَسَاءَ إِلَيْنَا فَنَرَى وَ اللَّهِ فِي ذَلِكَ الْعَاقِبَةَ الْحَسَنَةَ إِنَّ صـَاحـِبَ النِّعـْمـَةِ فـِي الدُّنـْيَا إِذَا سَأَلَ فَأُعْطِيَ طَلَبَ غَيْرَ الَّذِي سَأَلَ وَ صَغُرَتِ النِّعْمَةُ فـِي عـَيـْنـِهِ فـَلَا يـَشـْبـَعُ مـِنْ شـَيْءٍ وَ إِذَا كَثُرَتِ النِّعَمُ كَانَ الْمُسْلِمُ مِنْ ذَلِكَ عَلَى خَطَرٍ لِلْحـُقـُوقِ الَّتـِي تـَجِبُ عَلَيْهِ وَ مَا يُخَافُ مِنَ الْفِتْنَةِ فِيهَا أَخْبِرْنِي عَنْكَ لَوْ أَنِّي قُلْتُ لَكَ قَوْلًا أَ كُنْتَ تَثِقُ بِهِ مِنِّي فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ إِذَا لَمْ أَثِقْ بِقَوْلِكَ فَبِمَنْ أَثِقُ وَ أَنـْتَ حـُجَّةُ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ قَالَ فَكُنْ بِاللَّهِ أَوْثَقَ فَإِنَّكَ عَلَى مَوْعِدٍ مِنَ اللَّهِ أَ لَيْسَ اللَّهُ عـَزَّ وَ جـَلَّ يـَقـُولُ وَ إِذ ا سَأَلَكَ عِب ادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدّ اعِ إِذ ا دَع انِ وَ قَالَ ل ا تـَقـْنـَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللّ هِ وَ قَالَ وَ اللّ هُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلًا فَكُنْ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَوْثَقَ مِنْكَ بِغَيْرِهِ وَ لَا تَجْعَلُوا فِي أَنْفُسِكُمْ إِلَّا خَيْراً فَإِنَّهُ مَغْفُورٌ لَكُمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 243 رواية : 1
ترجمه :
1- احـمـد بـن مـحـمـد بـن ابـى نـصـر گـويـد بـحـضرت ابى الحسن (رضا) عليه السلام عـرضـكـردم : قـربـانـت : مـن چـند سال است كه از خدا حاجتى درخواست كرده ام و از تاءخير اجـابـتـش در دلم شـبـهـه و نـگـرانـى آمـده اسـت ؟ فـرمـود: اى احـمـد مـبـادا شـيـطـان بـر (دل ) تو راهى باز كند، تا تو را نا اميد كند همانا امام باقر عليه السلام مى فرمود: هر آينه مؤ من حاجتى از خدا بخواهد و اجابت آن پس افتد براى محبوبيت آوازش (نزد خداوند) و شـنـيـدن صـداى گـريـه اش ، سـپـس فـرمـود: بـخـدا سـوگـنـد آنـچـه خـداى عزوجل براى مؤ منين از آنچه خواهند پس اندازد، بهتر است براى ايشان از آنچه زود بآنها عطا فرمايد، و دنيا چيست ؟ امام باقر عليه السلام مى فرمود: سزاوار است براى مؤ من كه دعـايـش در حـال آسـايـش هـمـانـنـد دعـاى او در حال سختى باشد، و چون باو داده شد (آنچه درخـواسـت كـرده از دعـا) سـسـت نـشـود، پـس تـو از دعـا خـسـتـه مشو زيرا كه دعا نزد خداى عـزوجـل مـنـزلتـى دارد (بـس بـزرگ ) و بـر تـو بـاد بـشـكـيـبـائى و دنبال روزى حلال رفتن ، و صله رحم كردن و مبادا با مردم اظهار دشمنى كنى ، زيرا كه ما خـاندانى هستيم كه پيوند كنيم با هر كه از ما ببرد، و نيكى كنيم بهر كه بما بدى كند، پـس بـخدا سوگند در اين كار سرانجام نيكودى ببينيم (چه در دنيا و چه در آخرت )، همانا كـسـى كـه در ايـن دنيا داراى نعمت است اگر هر گاه درخواست (چيزى از خدا) كند و باو داده شود (حرصش زياد گردد) و جز آنرا نيز بخواهد، و (در نتيجه ) نعمت خدا در چشم او كوچك و خـوار گـردد، و از هـيچ چيز سير نشود، و چون نعمت فراوان شود مسلمان از اينراه بخطر افـتـد، (و اين خطر) بخاطر آن حقوقى (است ) كه بر او واجب شود، و بخاطر آن چيزى است كـه بـيم آن رود بواسطه اين حقوق در فتنه و آزمايش افتد (و در اءداء آنها كوتاهى كند)، بـگـو بـدانـم كه اگر من بتو چيزى گفتم بدان وثوق و اعتماد دارى ؟ عرضكردم : فدايت گـردم اگـر مـن بـگفته شما اعتماد نكنم پس بگفتار چه كسى اعتماد كنم با اينكه شما حجت خـداوند بر خلق او هستى ؟ فرمود: پس تو بخدا (و وعده ها و گفتارهاى او) اعتمادت بيشتر بـاشـد، زيرا خداوند بتو وعده اجابت داده است (يا اينكه اجابت دعاى تو بموعودى واگذار شـده ) آيـا خـداى عـزوجـل نـفـرمـايـد: ((و هـرگاه پرسندت بندگان من از من ، پس همانا من نـزيـكـم و اجـابـت كـنـم دعـاى آنـكـه مرا خواند)) (سوره بقره آيه 186)؟ و فرموده است : ((نوميد نباشيد از رحمت خدا)) (سوره زمر آيه 53) و نيز فرموده است : ((و خدا نويدتان دهـد بـآمـرزش و فـضـل )) (سـوره بـقـره آيـه 268) پـس تـو بـه خـداى عـزوجـل اعـتـمـادت بـيـشـتـر بـاشـد از ديـگـران ، و در دل خود جز خوبى راه ندهيد، كه شما آمرزيده ايد.



توضيح:
مجلسى (ره ) در ضمن شرح قسمتهاى حديث وجوهى براى تاءخير در اجابت دعا از آن اسـتـفـاده نـمـوده كـه تـا هـشـت وجـه آن را ذكـر كـرده اسـت (اول ) حـقـارت و پـسـتـى دنيا و اينكه تاءخير بآخرت بهتر است . (دوم ) اينكه از شرايط اجـابـت دعـا ايـنـسـت كـه در هـر حـال نـبـايـد دسـت از دعـا بـرداشـت چـه در حال آسودگى و چه در حال سختى (سوم ) شكيبائى در تاءخير آن (چهارم ) اينكه كسب خود را حلال كند، يا اينكه دعائى باجابت رسد كه حرامى در برنداشته باشد. (پنجم ) قطع رحـم نـكـنـد (شـشـم ) اظـهار دشمنى با مردم نكند (هفتم ) اينكه اگر زود باجابت رسد موجب حـرص بـر دنـيـا گـردد و نـعـمتهاى خدا در نظر خوار و كوچك شود (هشتم ) آنكه بواسطه فـراوان شـدن مـال و ثـروت و قـدرت در خـطـر اداء نـكـردن حـقوق آن افتد، و سپس در آخر گـفـتـارش گـويـد: و در ايـن حديث فوايد بسيار و حقيقتهاى فراوانى است براى كسى كه پديده حقيقت و يقين در آن بنگرد.

2- عـَنـْهُ عَنْ أَحْمَدَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ مَنْصُورٍ الصَّيْقَلِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع رُبَّمـَا دَعَا الرَّجُلُ بِالدُّعَاءِ فَاسْتُجِيبَ لَهُ ثُمَّ أُخِّرَ ذَلِكَ إِلَى حِينٍ قَالَ فَقَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ لِمَ ذَاكَ لِيَزْدَادَ مِنَ الدُّعَاءِ قَالَ نَعَمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 245 رواية : 2
ترجمه :
2- مـنـصور صقيل گويد: به حضرت صادق (ع ) عرضكردم : بسا هست كه مردى دعا كند و دعـايـش مـسـتـجـاب گـرديـده ، ولى تـا مـدتى (اثر آن استجابت ظاهر نگردد و) پس افتد؟ فـرمـود: آرى (چنين است ) عرضكردم : اين براى چيست ؟ آيا براى اينست كه بيشتر دعا كند، فرمود: آرى .


3- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ أَبِي هِلَالٍ الْمَدَائِنِيِّ عَنْ حَدِيدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ الْعَبْدَ لَيَدْعُو فَيَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْمَلَكَيْنِ قَدِ اسـْتـَجـَبْتُ لَهُ وَ لَكِنِ احْبِسُوهُ بِحَاجَتِهِ فَإِنِّي أُحِبُّ أَنْ أَسْمَعَ صَوْتَهُ وَ إِنَّ الْعَبْدَ لَيَدْعُو فَيَقُولُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى عَجِّلُوا لَهُ حَاجَتَهُ فَإِنِّي أُبْغِضُ صَوْتَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 245 رواية : 3
ترجمه :
3- و نـيـز آن حـضـرت عـليـه السـلام فـرمـود: هـمـانـا بـنـده اى دعـا كـنـد پـس خـداى عزوجل بدو فرشته (كه موكل بر انسان هستند يا دو فرشته ديگر) فرمايد: من دعاى او را باجابت رساندم ولى حاجتش را نگهداريد، زيرا كه من دوست دارم آواز او را بشنوم ، و همانا بـنـده اى هـم هـسـت كـه دعـا كند پس خداى تبارك و تعالى فرمايد: زود حاجتش را بدهيد كه آوازش را خوش ندارم .


4- ابـْنُ أَبـِي عُمَيْرٍ عَنْ سُلَيْمَانَ صَاحِبِ السَّابِرِيِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ يُسْتَجَابُ لِلرَّجُلِ الدُّعَاءُ ثُمَّ يُؤَخَّرُ قَالَ نَعَمْ عِشْرِينَ سَنَةً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 245 رواية : 4
ترجمه :
4- اسـحـاق بـن عـمـار گويد: بحضرت صادق عرضكردم : (ممكن است ) دعاى مردى مستجاب شـده (بـاشـد) ولى بتاءخير افتد (و اثر استجابت آن همان زمان ظاهر نگردد؟ فرمود: آرى تا بيست سال (ممكن است تاءخير افتد).


5- ابْنُ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَانَ بَيْنَ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ أُجِيبَتْ دَعْوَتُكُم ا وَ بَيْنَ أَخْذِ فِرْعَوْنَ أَرْبَعِينَ عَاماً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 245 رواية : 5
ترجمه :
5- و نـيـز آن حـضـرت عـليـه السـلام فـرمـود: مـيـان گـفـتـه خـداى عزوجل (كه بموسى و هارون در مقابل تقاضاى نابودى فرعون و پيروانش فرمود:) ((هر آيـنـه دعـاى شـمـا بـاجـابـت رسـيـد)) (سـوره يـونـس 89) و مـيـان نـابـودى فـرعـون چهل سال طول كشيد.


6- ابـْنُ أَبـِي عـُمَيْرٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَيَدْعُو فَيُؤَخَّرُ إِجَابَتُهُ إِلَى يَوْمِ الْجُمُعَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 245 رواية : 6
ترجمه :
6- ابـو بـصـيـر گويد: شنيدم از حضرت صادق (ع ) كه مى فرمود: همانا مؤ من دعا كند و اجابت دعايش تا روز جمعه (يا روز قيامت ) بتاءخير افتد.


7- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنْ غَيْرِ وَاحـِدٍ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ الْعَبْدَ الْوَلِيَّ لِلَّهِ يَدْعُو اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فـِي الْأَمـْرِ يَنُوبُهُ فَيَقُولُ لِلْمَلَكِ الْمُوَكَّلِ بِهِ اقْضِ لِعَبْدِي حَاجَتَهُ وَ لَا تُعَجِّلْهَا فَإِنِّي أَشـْتـَهـِي أَنْ أَسـْمَعَ نِدَاءَهُ وَ صَوْتَهُ وَ إِنَّ الْعَبْدَ الْعَدُوَّ لِلَّهِ لَيَدْعُو اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِي الْأَمْرِ يـَنـُوبـُهُ فـَيـُقَالُ لِلْمَلَكِ الْمُوَكَّلِ بِهِ اقْضِ لِعَبْدِي حَاجَتَهُ وَ عَجِّلْهَا فَإِنِّي أَكْرَهُ أَنْ أَسْمَعَ نِدَاءَهُ وَ صَوْتَهُ قَالَ فَيَقُولُ النَّاسُ مَا أُعْطِيَ هَذَا إِلَّا لِكَرَامَتِهِ وَ لَا مُنِعَ هَذَا إِلَّا لِهَوَانِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 246 رواية : 7
ترجمه :
7- و نيز آن حضرت فرمود: همانا بنده اى كه دوست خدا است در پيش آمدى كه براى او رخ داده دعـا كـنـد، و خـدا بـفـرشـتـه اى كـه موكل باو (يا بآن دعا) است فرمايد: حاجت بنده مرا بـرآور ولى در (دادن ) آن شـتـاب مـكـن زيـرا كـه مـن مـيـل دارم صـدا و آواز او را بـشـنـوم . و هـمـانـا بـنـده اى دشـمـن خـدا بـدرگـاه خـداى عـزوجـل دربـاره اتـفـاقـى كـه بـراى او پـيـش آمـده دعـا كـنـد پـس فـرشـتـه مـوكـل بر او (يا بر آن دعا) گفته شود: حاجتش را برآور و در (دادن ) آن شتاب كن زيرا من خوش ندارم آواز و صدايش را بشنوم .
فرمود: پس مردم (كه خبر از اين جريان ندارند بآنكه حاجتش زود بر آورده شده ) گويند: بـايـن داده نـشـده جـز بـراى گـرامـى بـودنـش (نزد خدا، و بآنكه در اجابتش تاءخير شده گويند:) از او دريغ نشده جز براى زبونى و خواريش .


8- مـُحـَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبـِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا يَزَالُ الْمُؤْمِنُ بِخَيْرٍ وَ رَجَاءٍ رَحْمَةً مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جـَلَّ مـَا لَمْ يـَسـْتـَعْجِلْ فَيَقْنَطَ وَ يَتْرُكَ الدُّعَاءَ قُلْتُ لَهُ كَيْفَ يَسْتَعْجِلُ قَالَ يَقُولُ قَدْ دَعَوْتُ مُنْذُ كَذَا وَ كَذَا وَ مَا أَرَى الْإِجَابَةَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 246 رواية : 8
ترجمه :
8- ابـو بـصـيـر گـويـد: حـضـرت صـادق (ع ) فـرمـود: پـيـوسـتـه مـؤ مـن در حال خير و اميدوارى است تا ماداميكه شتاب نكند پس نوميد شود و دعا را رها كند، عرضكردم : چـگـونـه شـتـاب كند؟ فرمود: گويد: از فلان وقت و فلان وقت دعا كرده ام و اجابت آن را نمى بينم ؟


9- الْحـُسـَيـْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبـِي عـَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَيَدْعُو اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِي حَاجَتِهِ فَيَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَخِّرُوا إِجـَابَتَهُ شَوْقاً إِلَى صَوْتِهِ وَ دُعَائِهِ فَإِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَبْدِي دَعـَوْتـَنـِي فـَأَخَّرْتُ إِجـَابـَتـَكَ وَ ثـَوَابـُكَ كـَذَا وَ كـَذَا وَ دَعـَوْتـَنِي فِي كَذَا وَ كَذَا فَأَخَّرْتُ إِجـَابَتَكَ وَ ثَوَابُكَ كَذَا وَ كَذَا قَالَ فَيَتَمَنَّى الْمُؤْمِنُ أَنَّهُ لَمْ يُسْتَجَبْ لَهُ دَعْوَةٌ فِي الدُّنْيَا مِمَّا يَرَى مِنْ حُسْنِ الثَّوَابِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 246 رواية : 9
ترجمه :
9- و نـيـز آنـحـضـرت فـرمود: همانا مؤ من خداى عزوجل را درباره حاجت خود بخواند و خداى عزوجل فرمايد: اجابت او را بتاءخير اندازيد بخاطر شوقى كه بآواز و دعاى او دارم ، پس چون روز قيامت شود خداى عزوجل فرمايد: اى بنده مؤ من تو مرا خواندى (و دعا كردى ) و من اجابتت را پس انداختم اكنون ثواب و پاداش تو چنين و چنان است ، و باز درباره فلان چيز مرا خواندى (و دعا كردى ) و من اجابت تو را بتاءخير انداختم و پاداش تو چنين و چنان است ، فـرمـود: پـس مـؤ مـن آرزو كند كه كاش هيچ دعائى از او در دنيا اجابت نمى شد براى آنچه ثواب و پاداش نيك كه مى بيند.



*باب ذكر صلوات بر محمد ص و خاندانش عليهم السلام در دعا و غير آن*
بَابُ الصَّلَاةِ عَلَى النَّبِيِّ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ عَلَيْهِمُ السَّلَامُ
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا يَزَالُ الدُّعَاءُ مَحْجُوباً حَتَّى يُصَلَّى عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 247 رواية : 1
ترجمه :
1- حـضـرت صـادق (ع ) فـرمـود: پـيـوسته دعا محجوبست (و ميانه آن و استجابش حجاب و پـرده اى حـائل اسـت ) تـا بـر مـحـمـد و آلش صـلوات فـرسـتـاده شـود (كـه آنگاه پرده و حائل برطرف شود).



شــرح :
جـزرى در نهايه گفته است : صلوة در لغت بمعناى دعا است ، و عبادت مخصوصه را كه شامل دعا است صلوة گفته اند، و برخى گفته اند: صلوة در لغت بمعناى تعظيم است ، و عبادت مخصوصه را هم صلوة گفته اند چون در آن تعظيم خداوند است تا آنكه گويد: و اما اينكه گوئيم ((اللهم صلى على محمد)) معنايش اينست كه خدايا او را بزرگوار كن در دنـيـا بـوسـيـله بـلنـد كردن نام او و آشكار كردن دعوت و نگهدارى شريعتش ، و در آخرت بقبول كردن شفاعت او درباره امتش و دو چندان كردن اجر و پاداشش .
فـيـض (ره ) در وافـى گـويـد: مـعناى صلوة بر پيغمبرش (ص ) اضافه انواع كرامات و لطـائف نـعـمتها است بر او، و اما صلوات ما و فرشتگان بر او پس آن درخواست آن كرامت و اضافه آن بر او است .
و مـجـلسـى (ره ) گـويـد: مـشهور آنست كه صلوة از خداى سبحان رحمت است و از فرشتگان اسـتـغـفـار (و طـلب آمـرزش ) و از بـنـدگـان دعـا اسـت . و در مـعـنـاى ((آل )) گـفـتـه اسـت : آل پـيـغـمبر (ص ) نزد شيعه اماميه عترت طاهره و خاندان معصوم او هـسـتـنـد، و ايـنـكـه شهيد ثانى (ره ) آنرا مخصوص باءميرالمؤ منين و فاطمه و حسن و حسين عـليـهم السلام كرده است وجهى و دليلى ندارد، و اما نزد عامه در اين باره اختلاف بسيارى اسـت پـس برخى گفته اند: آل پيغمبر (ص ) تمامى امت او هستند و برخى گفته اند: عشيره اويـنـد، و بـرخـى گـفـته اند هر كه از بنى هاشم و بنى عبدالمطلب كه گرفتن زكاة بر آنـهـا حـرام اسـت آل پـيـغمبرند، سپس وجوهى براى اينكه دعا بدون صلوات محجوبست ذكر فرموده است .
2- عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ دَعَا وَ لَمْ يَذْكُرِ النَّبِيَّ ص رَفْرَفَ الدُّعَاءُ عَلَى رَأْسِهِ فَإِذَا ذَكَرَ النَّبِيَّ ص رُفِعَ الدُّعَاءُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 248 رواية : 2
ترجمه :
2- حضرت صادق (ع ) فرمود: هر كه دعائى كند و نام پيغمبر (ص ) را نبرد آن دعا بالاى سرش (چون پرنده اى ) بچرخد، و چون نام پيغمبر (ص ) را برد دعا بالا رود.


3- أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ أَبِي أُسَامَةَ زَيْدٍ الشَّحَّامِ عـَنْ مـُحـَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ رَجُلًا أَتَى النَّبِيَّ ص فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ ص إِنِّي أَجـْعـَلُ لَكَ ثـُلُثَ صـَلَوَاتـِي لَا بـَلْ أَجـْعَلُ لَكَ نِصْفَ صَلَوَاتِي لَا بَلْ أَجْعَلُهَا كُلَّهَا لَكَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذاً تُكْفَى مَئُونَةَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 248 رواية : 3
ترجمه :
3- و نـيـز آن حـضـرت عـليـه السـلام فـرمود: مردى نزد پيغمبر (ص ) آمد و عرضكرد: اى رسـول خـدا مـن يـك سـوم صلواتم را براى شما قرار دهم ، نه بلكه نيمى از صلواتم را مـخـصـوص شـمـا گـردانـم ، نـه بـلكـه تـمـامـى آن را از آن شـمـا گـردانـم ؟ رسـول خدا (ص ) فرمود: در اين صورت خرج مؤ ونه دنيا و آخرت تو كفايت شود. (شرح اين حديث از زبان امام عليه السلام در حديث (4) است ).


4- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيـَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ سَيْفٍ عَنْ أَبِي أُسَامَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع مَا مَعْنَى أَجْعَلُ صَلَوَاتِي كُلَّهَا لَكَ فَقَالَ يُقَدِّمُهُ بَيْنَ يَدَيْ كُلِّ حَاجَةٍ فَلَا يَسْأَلُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ شَيْئاً حَتَّى يَبْدَأَ بِالنَّبِيِّ ص فَيُصَلِّيَ عَلَيْهِ ثُمَّ يَسْأَلَ اللَّهَ حَوَائِجَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 248 رواية : 4
ترجمه :
4- ابو بصير گويد: از حضرت صادق (ع ) پرسيدم معناى اينكه : همه صلواتم را براى شما قرار دهم )) چيست ؟ فرمود: يعنى پيغمبر (ص ) را مقدمه و جلو هر حاجتى قرار مى دهد، و از خـداى عـزوجـل چـيزى درخواست نكند تا بنام پيغمبر (ص ) ابتداء كند و صلوات بر او فرستد، سپس حاجات خود را از خدا درخواست كند.



شــرح :
فـيـض (ره ) در شـرح حـديث (3) گويد: مقصود از صلوة معناى لغوى آن است كه دعا بـاشـد و مـعـناى گفتار آن مرد به پيغمبر (ص ) اينست كه هرگاه بدرگاه خداوند درباره حـاجـتـى دعـا مـى كـنـم اول بـشـما دعا مى كنم و آنرا ريشه و پايه قرار مى دهم سپس آنچه بـراى خـود خـواهـم روى آن قـرار دهم و همين است معناى آنچه از تفسير اين حديث بيايد (كه اشاره بحديث (4) است ).
5- عـِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيِّ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ قـَالَ رَسـُولُ اللَّهِ ص لَا تـَجْعَلُونِي كَقَدَحِ الرَّاكِبِ فَإِنَّ الرَّاكِبَ يَمْلَأُ قَدَحَهُ فَيَشْرَبُهُ إِذَا شَاءَ اجْعَلُونِي فِي أَوَّلِ الدُّعَاءِ وَ فِي آخِرِهِ وَ فِي وَسَطِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 248 رواية : 5
ترجمه :
5- حـضـرت صـادق (ع ) فـرمـود: رسـول خدا (ص ) فرمود مرا چون قدح شتر سوار قرار نـدهـيـد، زيـرا شـتـر سـوار قـدح خـود را پـر كـنـد و هـر زمـان خـواسـت بـنـوشـد مـرا در اول دعا و وسط و آخر ان قرار دهيد.



شــرح :
فـيـض (ره ) گـويـد: ابـن اثـير گفته است : يعنى در آخر بياد من نيفتد چنانچه شتر سوار قـدح خـود را در آخـر بـار و بـنـه خـود قرار دهد، پس از آنكه از بار كردن همه آنها فارغ گـرديـد آن را پـشت آنها بياويزد، سپس فيض (ره ) گويد: و شايد مقصود اين باشد (كه هميشه به ياد من باشيد نه مانند قدح شتر سوار زيرا كه ) شتر سوار ياد قدح خود نكند تا گاهى كه تشنه شود و بخواهد آب بياشامد كه در آن هنگام آن را پر كند و بياشامد، و اقات ديگر از آن غافل است .6- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عـَلِيِّ بـْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِيهِ وَ حُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْعَلَاءِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ إِذَا ذُكِرَ النَّبِيُّ ص فَأَكْثِرُوا الصَّلَاةَ عَلَيْهِ فَإِنَّهُ مَنْ صَلَّى عَلَى النَّبِيِّ ص صـَلَاةً وَاحـِدَةً صـَلَّى اللَّهُ عـَلَيـْهِ أَلْفَ صـَلَاةٍ فِي أَلْفِ صَفٍّ مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَ لَمْ يَبْقَ شَيْءٌ مِمَّا خَلَقَهُ اللَّهُ إِلَّا صَلَّى عَلَى الْعَبْدِ لِصَلَاةِ اللَّهِ عَلَيْهِ وَ صَلَاةِ مَلَائِكَتِهِ فَمَنْ لَمْ يَرْغَبْ فِي هَذَا فَهُوَ جَاهِلٌ مَغْرُورٌ قَدْ بَرِئَ اللَّهُ مِنْهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَهْلُ بَيْتِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 249 رواية : 6
ترجمه :
6- حـضـرت صادق عليه السلام فرمود: چون نام پيغمبر صلى اللّه عليه و آله برده شد بـسـيـار بر او صلوات بفرستيد، زيرا هر كس يك صلوات بر پيغمبر صلى اللّه عليه و آله فـرسـتـد خداوند هزار بار در هزار صف از فرشته ها بر صلوات فرستد، و چيزى از مخلوقات خدا نماند جز اينكه بر اين بنده صلوات فرستد براى آنكه خداوند و فرشتگان براى او صلوات فرستند، و هر كس در اين فضيلت رغبت نكند پس او نادان و مغرور است ، و خدا و رسول و خاندانش از او بيزارند.



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ايـنـكـه فـرمـود: ((بـسـيـار صـلوات بـر او بـفـرسـتـيـد)) مـحمول بر استحباب است چناچه اجماع بر آن است ، و اينكه فرمود: ((خداوند در هزار صف فـرشـتـگـان بـر او صـلوات فـرسـتـد)) چـنـد مـعـنـى اول كـه ظـاهـر هـم هـمـانـسـت ايـن اسـت كـه خداوند بر او ثنا گويد و صلوات فرستد به كـلامـيـكـه آن كـلام را هـزار صـف از فـرشـتـگـان بـشـنـونـد و آنها نيز به صلوات خداوند عـزوجـل صـلوات فـرسـتـنـد. و پـس از آن چـنـد وجـه ديـگـر نـقـل كـرده (و در آخـر بـاب هـم در فـائده پـنـجـم از فـوائدى كه ذكر كرده معانى ديگرى نـقـل كـند) تا آنكه گويد: و مقصود از صلوات بر پيغمبر صلى اللّه عليه و آله بر او و آل او است ، نه صلوات بر پيغمبر صلى اللّه عليه و آله فقط، زيرا در روايات خاصه و عـامـه وارد شـده كـه صـلوات بـه او بـدون صـلوات بـر آل پـذيـرفـتـه نيست ، بلكه از اخبار ما ظاهر گردد كه حرام و موجب عقاب است ... و در آخر اين خبر نيز اشاره اى بدان شده .7- عـِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيِّ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ صَلَّى عَلَيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ مَلَائِكَتُهُ وَ مَنْ شَاءَ فَلْيُقِلَّ وَ مَنْ شَاءَ فَلْيُكْثِرْ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 249 رواية : 7
ترجمه :
7- حـضـرت صـادق (ع ) فـرمـود: رسـول خدا صلى اللّه عليه و آله فرمود: هر كه بر من صـلوات فـرسـتد خدا و فرشتگان بر او صلوات فرستند، هر كه خواهد كم فرستد و هر كه خواهد بيش .


8- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الصَّلَاةُ عَلَيَّ وَ عَلَى أَهْلِ بَيْتِي تَذْهَبُ بِالنِّفَاقِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 250 رواية : 8
ترجمه :
8- و نيز آن حضرت عليه السلام فرمود: رسول خدا (ص ) فرمود: صلوات بر من و بر اهل بيت من نفاق را مى برد.


9- أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَّانَ عَنْ أَبِي عِمْرَانَ الْأَزْدِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ قَالَ يَا رَبِّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ مِائَةَ مَرَّةٍ قُضِيَتْ لَهُ مِائَةُ حَاجَةٍ ثَلَاثُونَ لِلدُّنْيَا وَ الْبَاقِي لِلْآخِرَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 250 رواية : 9
ترجمه :
9ـ و نيز حضرت صادق (ع ) فرمود: هر كه صد بار بگويد: ((يا رب صلى على محمد و آل محمد)) صد حاجت از او بر آورده شود كه سى حاجت آن از (حاجات ) دنيا باشد (و باقى از آخرت ).


10- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ وَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ جـَمـِيـعـاً عـَنْ صـَفـْوَانَ الْجـَمَّالِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كُلُّ دُعَاءٍ يُدْعَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ مَحْجُوبٌ عَنِ السَّمَاءِ حَتَّى يُصَلَّى عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 250 رواية : 10
ترجمه :
10ـ و نـيـز آن حـضـرت عـليـه السـلام فـرمـود: هـر دعـائى كـه خـداى عـزوجـل بـدان خـوانـده شـود از رفـتـن بـه آسـمـان مـحـجـوبـسـت تـا صـلوات بـر مـحـمد و آل محمد فرستاده شود.


11- عـَنـْهُ عـَنْ أَحـْمـَدَ بـْنِ مـُحـَمَّدٍ عـَنْ عـَلِيِّ بـْنِ الْحـَكَمِ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ أَبِي بَكْرٍ الْحـَضـْرَمـِيِّ قـَالَ حـَدَّثـَنِي مَنْ سَمِعَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ جَاءَ رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص فـَقـَالَ أَجـْعـَلُ نـِصْفَ صَلَوَاتِي لَكَ قَالَ نَعَمْ ثُمَّ قَالَ أَجْعَلُ صَلَوَاتِي كُلَّهَا لَكَ قَالَ نَعَمْ فَلَمَّا مَضَى قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص كُفِيَ هَمَّ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 250 رواية : 11
ترجمه :
11ـ و نـيـز آن حـضـرت عـليـه السـلام فـرمـود: مـردى نـزد رسول خدا (ص ) آمده عرض كردم : من نيمى از صلوات (و دعاهايم ) را براى شما قرار دهم ؟ فرمود: آرى ، سپس عرض كرد: همه دعاهايم را به شما مخصوص گردانم ؟ فرمود: آرى ، هـمـيـنـكـه آنمرد رفت رسول خدا صلى اللّه عليه و آله فرمود: اندوه دنيا و آخرتش كفايت شد.


12- عـَلِيُّ بـْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُرَازِمٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ رَجـُلًا أَتـَى رَسـُولَ اللَّهِ ص فـَقـَالَ يـَا رَسـُولَ اللَّهِ إِنِّي جـَعَلْتُ ثُلُثَ صَلَوَاتِي لَكَ فـَقـَالَ لَهُ خـَيـْراً فـَقـَالَ يـَا رَسـُولَ اللَّهِ إِنِّي جَعَلْتُ نِصْفَ صَلَوَاتِي لَكَ فَقَالَ لَهُ ذَاكَ أَفـْضَلُ فَقَالَ إِنِّي جَعَلْتُ كُلَّ صَلَوَاتِي لَكَ فَقَالَ إِذاً يَكْفِيَكَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَا أَهَمَّكَ مِنْ أَمْرِ دُنْيَاكَ وَ آخِرَتِكَ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ أَصْلَحَكَ اللَّهُ كَيْفَ يَجْعَلُ صَلَاتَهُ لَهُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا يَسْأَلُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ شَيْئاً إِلَّا بَدَأَ بِالصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ص
اصول كافى جلد 4 صفحه : 250 رواية : 12
ترجمه :
12ـ و نـيـز فـرمـود: عـليـه السـلام مـردى نـزد صـلى اللّه عليه و آله آمده عرض كرد: اى رسـول خـدا: يـك سوم دعاهاى خود را به شما اختصاص دهم ؟ فرمود: نيكو است عرض كرد: صـلى اللّه عـليـه و آله نيمى از دعاهاى خود را مخصوص شما گردانم ؟ فرمود: اين بهتر اسـت ، عـرض كـرد: هـمـه دعـاهـايـم را بـراى شـما قرار دهم ؟ فرمود: در اين صورت خداى عـزوجـل ـ آنـچه از كارهاى دنيا و آخرتت كه ترا اندوهناك كند كفايت فرمايد. پس مردى به حـضـرت صـادق (ع ) عـرض كـرد: خـدايـت نـيـكـى دهـد چگونه دعايش را براى او قرار دهد، حـضـرت عـليـه السـلام فـرمـود: چيزى از خداى عزوجل درخواست نكند جز اينكه ابتداء به صلوات بر محمد و آلش عليهم السلام كند.


13- ابْنُ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ارْفَعُوا أَصْوَاتَكُمْ بِالصَّلَاةِ عَلَيَّ فَإِنَّهَا تَذْهَبُ بِالنِّفَاقِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 251 رواية : 13
ترجمه :
13ـ و نـيـز حضرت صادق (ع ) فرمود: رسول خدا (ص ) فرمود: آوازهاى خود را بصلوات بر من بلند كنيد، زيرا كه آن نفاق را بر طرف سازد.


14- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ فَرُّوخَ مَوْلَى آلِ طَلْحَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع يَا إِسْحَاقَ بْنَ فَرُّوخَ مَنْ صَلَّى عَلَى مـُحـَمَّدٍ وَ آلِ مـُحـَمَّدٍ عـَشْراً صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ مَلَائِكَتُهُ مِائَةَ مَرَّةٍ وَ مَنْ صَلَّى عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مـُحـَمَّدٍ مـِائَةَ مَرَّةٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ مَلَائِكَتُهُ أَلْفاً أَ مَا تَسْمَعُ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَ مَل ائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُم اتِ إِلَى النُّورِ وَ ك انَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيماً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 251 رواية : 14
ترجمه :
14ـ اسـحاق بن فروخ گويد: حضرت صادق (ع ) فرمود: اى اسحاق بن فروخ هر كه ده بـار بـر محمد و آل محمد صلوات بفرستد خداوند و فرشتگان او صد بار بر او صلوات فرستند، و هر كه صد بار بر محمد و آل محمد صلوات فرستد خداوند و فرشتگانش هزار بـار بـر او صـلوات فـرسـتـنـد، آيـا گـفـتـار خـداى عـزوجـل را نـشـنـيده اى (كه فرمايد:) ((او است آن خداوندى كه رحمت (يا درود) فرستد بر شـمـا (او) و فـرشـتـگانش تا برون آرد شما را از تاريكيها بسوى روشنائى و بوده است بمؤ منان مهربان )) (سوره احزاب آيه 43).

توضيح :
اسـتـشـهـاد بـه آيـه شـريـفـه بـراى اثبات اين معنا است كه چگونه خداوند و فرشتگانش صـلوات و درود بـر كـسـى فرستند، و در اينكه صلوات خدا و فرشتگان بر مردم چيست و چـگـونه است مورد اختلاف است طبرسى (ره ) گويد: صلوات از خدا آمرزش و رحمت است ، و گـفـتـه شـده : ثـنـا و سـتـايـش اسـت ، و بـرخى گفته اند: كرامت و بخشندگى است ، و اما صـلوات فـرشـتـگـان هـمـان دعـاى آنـهـا اسـت چـنـانـكـه از ابـن عـبـاس نقل شده ، و گفته شده : درخواست آنها است از خداى تعالى براى فرو فرستادن رحمت .15- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عـَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ مَا فِي الْمِيزَانِ شَيْءٌ أَثْقَلَ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ إِنَّ الرَّجُلَ لَتـُوضـَعُ أَعـْمـَالُهُ فـِي الْمـِيـزَانِ فـَتَمِيلُ بِهِ فَيُخْرِجُ ص الصَّلَاةَ عَلَيْهِ فَيَضَعُهَا فِي مِيزَانِهِ فَيَرْجَحُ بِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 252 رواية : 15
ترجمه :
15ـ مـحـمد بن مسلم از يكى از دو امام باقر و صادق عليهماالسلام حديث كند كه فرمود: در مـيـزان (و تـرازوى اعـمـال در قـيـامـت ) چـيـزى سـنـگـيـن تـر از صـلوات بـر مـحـمـد و آل مـحـمـد نـيـسـت ، و هـمـانا مردى باشد كه اعمالش را در ميزان گذارند و سبك باشد، پس ثـواب صـلوات او در آيد و آنرا در ميزان نهد پس بسبب آن سنگين گردد و (بر كفه ديگر) بچربد.


16- عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ جُمْهُورٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ رِجَالِهِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ كَانَتْ لَهُ إِلَى اللَّهِ عـَزَّ وَ جـَلَّ حـَاجـَةٌ فـَلْيـَبـْدَأْ بـِالصَّلَاةِ عـَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ثُمَّ يَسْأَلُ حَاجَتَهُ ثُمَّ يـَخْتِمُ بِالصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَكْرَمُ مِنْ أَنْ يَقْبَلَ الطَّرَفَيْنِ وَ يَدَعَ الْوَسَطَ إِذَا كَانَتِ الصَّلَاةُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ لَا تُحْجَبُ عَنْهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 252 رواية : 16
ترجمه :
16ـ حـضـرت صـادق (ع ) فـرمـود: هـر كـه بـدرگـاه خـداى عزوجل حاجتى دارد بايد بصلوات بر محمد و آلش شروع كند، و سپس حاجت خود را بخواهد، و در آخـر هـم بـصـلوات بـر مـحـمـد و آل مـحـمـد پـايـان دهـد، زيـرا كـه خـداى عـزوجل كريم تر از آن است كه دو طرف (دعا) را بپذيرد، و وسط (دعا) را واگذارد (و به اجـابـت نـرسـانـد) زيـرا صـلوات بر محمد و آل محمد محجوب نيست (و بدون بر خورد به حجابى بالا رود).


17- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ أَحـْمـَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَسِّنِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبَانٍ الْأَحْمَرِ عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ بـْنِ نـُعـَيـْمٍ قـَالَ قـُلْتُ لِأَبـِي عـَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّي دَخَلْتُ الْبَيْتَ وَ لَمْ يَحْضُرْنِي شـَيْءٌ مـِنَ الدُّعَاءِ إِلَّا الصَّلَاةُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَقَالَ أَمَا إِنَّهُ لَمْ يَخْرُجْ أَحَدٌ بِأَفْضَلَ مِمَّا خَرَجْتَ بِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 252 رواية : 17
ترجمه :
17ـ عـبـد السـلام بـن نعيم گويد: به امام صادق عليه السلام عرض كردم : من وارد خانه (كـعـبـه ) شـدم و هـيـچ دعـائى بـخـاطـر نـداشـتـم جـز صـلوات بـر مـحـمـد و آل مـحـمـد؟ فرمود: آگاه باش كه هيچ كس مانند تو (در فضيلت و ثواب ) از خانه بيرون نيامده است .


18- عـَلِيُّ بـْنُ مـُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الرَّيَّانِ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الدِّهْقَانِ قَالَ دَخَلْتُ عَلَى أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا ع فَقَالَ لِي مَا مَعْنَى قَوْلِهِ وَ ذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلّ ى قُلْتُ كُلَّمَا ذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ قَامَ فَصَلَّى فَقَالَ لِي لَقَدْ كَلَّفَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ هـَذَا شَطَطاً فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَكَيْفَ هُوَ فَقَالَ كُلَّمَا ذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ صَلَّى عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 252 رواية : 18
ترجمه :
18ـ عـبـيـد اللّه بن عبداللّه دهقان گويد: خدمت حضرت رضا عليه السلام شرفياب شدم ، پـس آن حـضـرت به من فرمود: معناى گفتار خداوند چيست ؟ (كه فرمايد:) ((و ياد كرد نام پروردگارش را پس صلوات بجا آورد)) (سوره اعلى آيه 15)؟ من عرض كردم : يعنى هر زمان نام پروردگارش را بياد آورد برخاست پس نماز خواند (و صلواة بمعناى نماز است ) فـرمـود: (اگـر ايـنـطـور بـاشـد) پس خدا به حقيقت تكليفى نا به جا و بيرون از طاقت و تـوانائى كرده است ؟ عرض ‍ كردم : قربانت : پس معناى آن چگونه است ؟ فرمود: هر گاه نام پروردگارش را ياد كند بر محمد و آل محمد او صلوات فرستد.



توضيح :
مجلسى (ره ) پس از نقل تفاسير زيادى كه از معصوم عليه السلام و غير او در تفسير آيه رسـيـده كه صلوة در آيه ((فصلى )) را به توحيد، و ذكر قلبى ، و ذكر زبانى يعنى اللّه كبر ـ، و نماز در صحرا، و نماز فطر و اءضحى ، تفسير كرده اند گويد: منافاتى ميانه اين روايت و آن روايات نيست ، زيرا اين نيز يكى از معانى آيه و بطنى از بطون آن ميباشد.19- عـَنـْهُ عـَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ الْأَسَدِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ عَنْ أَبِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ إِذَا صـَلَّى أَحـَدُكـُمْ وَ لَمْ يـَذْكـُرِ النَّبـِيَّ وَ آلَهُ ص فـِي صـَلَاتِهِ يُسْلَكُ بِصَلَاتِهِ غَيْرَ سَبِيلِ الْجَنَّةِ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ ذُكِرْتُ عِنْدَهُ فَلَمْ يُصَلِّ عَلَيَّ دَخَلَ النَّارَ فـَأَبـْعـَدَهُ اللَّهُ وَ قـَالَ ص وَ مـَنْ ذُكـِرْتُ عـِنْدَهُ فَنَسِيَ الصَّلَاةَ عَلَيَّ خُطِئَ بِهِ طَرِيقَ الْجَنَّةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 253 رواية : 19
ترجمه :
19ـ حـضـرت صـادق (ع ) فـرمـود: هـرگـاه يكى از شماها نماز بخواند و در نماز خود نام پـيـغـمبر (ص ) (و آل او) را نبرد، با اين نماز بجز راه بهشت مى رود (يعنى اين نماز او را بـه بـهشت نخواهد برد). و رسول خدا(ص ) فرمود: هر كس كه من نزد او نامم برده شود و بر من صلوات نفرستد به دوزخ رود، پس خدايش (از رحمت خود) دور كند. و فرمود (ص ): و هـر كـس كـه مـن نـزدش نام برده شوم و صلوات (فرستادن ) را بر من فراموش كند از راه بهشت به خطا رفته است .


20- أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ عُبَيْسِ بْنِ هِشَامٍ عَنْ ثَابِتٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ ذُكِرْتُ عِنْدَهُ فَنَسِيَ أَنْ يُصَلِّيَ عَلَيَّ خَطَأَ اللَّهُ بِهِ طَرِيقَ الْجَنَّةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 253 رواية : 20
ترجمه :
20ـ و نيز آن حضرت عليه السلام فرمود: رسول خدا(ص ) فرموده است : هر كه من نزدش نام برده شوم و فراموش كند كه بر من صلوات بفرستد خداوند او را براهى جز راه بهشت برد.


21- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قـَالَ سـَمـِعَ أَبِي رَجُلًا مُتَعَلِّقاً بِالْبَيْتِ وَ هُوَ يَقُولُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ فَقَالَ لَهُ أَبِي يَا عَبْدَ اللَّهِ لَا تَبْتُرْهَا لَا تَظْلِمْنَا حَقَّنَا قُلِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 253 رواية : 21
ترجمه :
21ـ و نيز آن حضرت عليه السلام فرمود: پدرم شنيد كه مردى به پرده كعبه در آويخته و مـى گـويـد: ((اللهـم صـل عـلى مـحـمـد))، (و نـامـى از آل محمد دنبال آن نمى برد) پدرم باو فرمود: اى بنده خدا بريده اش مكن ، و درباره حق ما بـه مـا سـتـم مـكـن ، و بـگـو: ((الهـم صـل عـلى مـحـمـد و اءهل بيته )).



*باب آنچه لازم است از ذكر خداى عزوجل در هر مجلسى*
بَابُ مَا يَجِبُ مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي كُلِّ مَجْلِسٍ
1- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ رِبْعِيِّ بـْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْجَارُودِ الْهُذَلِيِّ عَنِ الْفُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَا مـِنْ مـَجـْلِسٍ يَجْتَمِعُ فِيهِ أَبْرَارٌ وَ فُجَّارٌ فَيَقُومُونَ عَلَى غَيْرِ ذِكْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا كَانَ حَسْرَةً عَلَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 254 رواية : 1
ترجمه :
1ـ حـضـرت صـادق (ع ) فـرمـود: هـيـچ مـجلسى نباشد كه در آن نيكان و بدكاران گرد هم اجتماع كنند كه بى ياد خداى عزوجل از آن برخيزند جز اينكه در روز قيامت براى آنها مايه حسرت و افسوس باشد.



توضيح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: مقصود از ذكر هر آن چيزى است كه سبب ياد آوررى خداى سبحان در خـاطـر انـسانى گردد، و نيز موجب فرمانبردارى از دستورات خدا و واگذاردن نهيهاى او، و تـفـكـر در آنـچـه جـايـز اسـت از صـفـات خـداونـد و مـحـامـد او، و تـذكـر تـمـامـى ايـنـهـا بـدل و زبـان ، و يـاد آورى پـيـمـبـران و ائمـه ديـن و بـيـان مـنـاقـب و فضائل و برهان بر امامت آنهاـ چنانچه در حديث آمده كه ذكر ما ذكر خداست و ذكر دشمنان ما ذكـر شـيـطـان اسـت و هـم چـنـيـن يـاد آورى معاد و حشر و حساب تا آنكه گويد: ولى عبادات اختراعى و اذكارى بدعت باشد آنها ذكر خدا نيست .2- حُمَيْدُ بْنُ زِيَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ وُهَيْبِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ مـَا اجـْتـَمـَعَ فـِي مـَجـْلِسٍ قـَوْمٌ لَمْ يَذْكُرُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَمْ يـَذْكـُرُونـَا إِلَّا كـَانَ ذَلِكَ الْمَجْلِسُ حَسْرَةً عَلَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ثُمَّ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِنَّ ذِكْرَنَا مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ ذِكْرِ عَدُوِّنَا مِنْ ذِكْرِ الشَّيْطَانِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 254 رواية : 2
ترجمه :
2ـ و نـيـز حضرت صادق (ع ) فرمود: هيچ مردمى ، در انجمنى فراهم نشوند كه در آن ذكر خـداى عـزوجـل و ذكـر ما نباشد جز اينكه آن انجمن در روز قيامت مايه حسرت و افسوس آنان بـاشد، سپس فرمود: (پدرم ) حضرت ابوجعفر عليه السلام فرمود: همانا ذكر ما ذكر خدا است و ذكر دشمن ما ذكر شيطان است .


3- وَ بـِإِسـْنـَادِهِ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع مَنْ أَرَادَ أَنْ يَكْتَالَ بِالْمِكْيَالِ الْأَوْفَى فَلْيَقُلْ إِذَا أَرَادَ أَنْ يَقُومَ مِنْ مَجْلِسِهِ سُبْحَانَ رَبِّكَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا يَصِفُونَ وَ سَلَامٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 254 رواية : 3
ترجمه :
3ـ حضرت باقر (ع ) فرمود: هر كه خواهد به پيمانه تمام مزد برد (و بكاملترين وجهى بـى كـم و كاست از خدا ثواب دريافت كند) بايد هنگامى كه مى خواهد از جاى خود برخيزد بگويد:
((سـبـحان ربك رب العزة عما يصفون ه و سلام على المرسلين ، و الحمد للّه رب العالمين )).


4- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عـَنْ أَبـِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ مَكْتُوبٌ فِي التَّوْرَاةِ الَّتِي لَمْ تُغَيَّرْ أَنَّ مـُوسـَى ع سـَأَلَ رَبَّهُ فـَقَالَ يَا رَبِّ أَ قَرِيبٌ أَنْتَ مِنِّي فَأُنَاجِيَكَ أَمْ بَعِيدٌ فَأُنَادِيَكَ فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ يَا مُوسَى أَنَا جَلِيسُ مَنْ ذَكَرَنِي فَقَالَ مُوسَى فَمَنْ فِي سِتْرِكَ يَوْمَ لَا سـِتْرَ إِلَّا سِتْرُكَ فَقَالَ الَّذِينَ يَذْكُرُونَنِي فَأَذْكُرُهُمْ وَ يَتَحَابُّونَ فِيَّ فَأُحِبُّهُمْ فَأُولَئِكَ الَّذِينَ إِذَا أَرَدْتُ أَنْ أُصِيبَ أَهْلَ الْأَرْضِ بِسُوءٍ ذَكَرْتُهُمْ فَدَفَعْتُ عَنْهُمْ بِهِمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 255 رواية : 4
ترجمه :
4ـ و نـيـز آن حـضـرت عـليـه السـلام فرمود: در آن توراتى كه دست نخورده (و مانند اين تـوراة فـعـلى كـه تـحـريـف شـده نـيـسـت ) نوشته است كه موسى عليه السلام از خداوند پـرسـشـى كـرده عـرض كـرد: پـروردگـارا آيـا تـو به من نزديكى تا با تو آهسته راز گـويـم يـا از مـن دورى تـا فـريـادت كـنـم ؟ خـداى عـزوجـل به او وحى فرمود: اى موسى من هم نشين آن كسم كه مرا ياد كند، موسى عرضكرد: كيست كه در پناه تو است روزى كه پناهى جز پناه تو نيست ؟ فرمود: آنانكه مرا ياد كنند پـس من نيز آنها را ياد كنم ، و در راه من (يا بخاطر خشنودى من ) با هم دوستى كنند، پس من نـيـز آنـهـا را دوسـت دارم ، ايـنـهـايـنـد كـه چـون خـواهـم بـه اءهـل زمـيـن بـلا و بـدى بـرسـانـم يـادشـان كـنـم و بـه خـاطـر آنـهـا آن بـدى را از اهل زمين دفع كنم .



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) در شـرح كـلام اول حـضـرت مـوسـى (عـليـه السلام ) گويد: گويا غرض پرسش از آداب دعا است با اينكه مى دانست كه او بما از رگ گردن نزديكتر است ، يعنى :
آيـا دوسـت دارى مـانـنـد نـزديـكـان بـا تو راز گويم يا مانند دوران فريادت كنم ، و به بـيـانـى سـاده تـر: چون به تو نگاه كنم پس تو از هر نزديكى نزديكترى ، و چون به خـود نـظـر افـكـنم خود را در منتهاى دورى از تو بينم ، پس ندانم كه هنگام دعاء بدرگاهت به حال خودم نگاه كنم يا به حال تو.5- أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ حُسَيْنِ بْنِ زَيـْدٍ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا مِنْ قَوْمٍ اجْتَمَعُوا فِي مَجْلِسٍ فَلَمْ يـَذْكـُرُوا اسـْمَ اللَّهِ عـَزَّ وَ جـَلَّ وَ لَمْ يـُصـَلُّوا عـَلَى نـَبِيِّهِمْ إِلَّا كَانَ ذَلِكَ الْمَجْلِسُ حَسْرَةً وَ وَبَالًا عَلَيْهِمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 255 رواية : 5
ترجمه :
5ـ حضرت صادق عليه السلام فرمود: رسول خدا (ص ) فرموده : هيچ مردمى نباشد كه در انـجـمـنـى گـرد هـم آيـند و نام خداى عزوجل را نبرند، و بر پيغمبر صلى اللّه عليه و آله صلوات نفرستند جز اينكه آن مجلس مايه حسرت و زيان بر آنها باشد.


6- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ لَا بـَأْسَ بِذِكْرِ اللَّهِ وَ أَنْتَ تَبُولُ فَإِنَّ ذِكْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَسَنٌ عَلَى كُلِّ حَالٍ فَلَا تَسْأَمْ مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 255 رواية : 6
ترجمه :
6ـ و نـيـز حـضـرت صـادق عـليـه السـلام فـرمـود: ذكـر خـدا در هـنـگـامـى كـه بول كنى عيب ندارد زيرا ذكر خدا در هر حالى نيكو است ، پس از ذكر خدا خسته مشو.


7- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ أَوْحـَى اللَّهُ عـَزَّ وَ جـَلَّ إِلَى مـُوسَى ع يَا مُوسَى ع لَا تَفْرَحْ بِكَثْرَةِ الْمَالِ وَ لَا تَدَعْ ذِكْرِي عَلَى كُلِّ حَالٍ فَإِنَّ كَثْرَةَ الْمَالِ تُنْسِي الذُّنُوبَ وَ إِنَّ تَرْكَ ذِكْرِي يُقْسِي الْقُلُوبَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 256 رواية : 7
ترجمه :
7ـ و نـيـز آن حـضـرت عـليـه السـلام فـرمـود: خـداى عـزوجـل بـه مـوسـى وحـى كـرد: اى مـوسـى بـه زيـادى مـال شـاد مـشـو، و ذكـر مـرا در هـر حـالى وا مـگـذار (از يـاد مـن بـيـرون مـرو) زيـرا زيـادى مال گناهان را فراموش سازد، و واگذاردن ذكر من دلها را سخت كند.


8- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عـَنْ أَبـِي حـَمـْزَةَ عـَنْ أَبـِي جـَعْفَرٍ ع قَالَ مَكْتُوبٌ فِي التَّوْرَاةِ الَّتِي لَمْ تُغَيَّرْ أَنَّ مُوسَى سـَأَلَ رَبَّهُ فـَقـَالَ إِلَهـِي إِنَّهُ يـَأْتـِي عـَلَيَّ مـَجَالِسُ أُعِزُّكَ وَ أُجِلُّكَ أَنْ أَذْكُرَكَ فِيهَا فَقَالَ يَا مُوسَى إِنَّ ذِكْرِي حَسَنٌ عَلَى كُلِّ حَالٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 256 رواية : 8
ترجمه :
8ـ امـام بـاقـر عـليـه السـلام فـرمـود: در آن تـوراتى كه تغييرى در آن داده نشده است (و محرف نيست ) نوشته است : كه همانا موسى از پروردگار پرسيد و عرضكرد: بارالها هر آيـنه گاهى مجلسى براى من پيش آيد كه من تو را عزيزتر و والاتر دانم از اينكه در آن مجلسها ياد تو كنم (و نامت را برم ).
فرمود: اى موسى ياد من كردن در هر حال خوب است .


9- عـِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِمُوسَى أَكْثِرْ ذِكْرِي بِاللَّيْلِ وَ النَّهَارِ وَ كُنْ عِنْدَ ذِكْرِي خَاشِعاً وَ عِنْدَ بَلَائِي صَابِراً وَ اطْمَئِنَّ عِنْدَ ذِكْرِي وَ اعْبُدْنِي وَ لَا تُشْرِكْ بـِي شـَيـْئاً إِلَيَّ الْمـَصـِيـرُ يَا مُوسَى اجْعَلْنِي ذُخْرَكَ وَ ضَعْ عِنْدِي كَنْزَكَ مِنَ الْبَاقِيَاتِ الصَّالِحَاتِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 256 رواية : 9
ترجمه :
9ـ حضرت صادق (ع ) فرمود: خداى عزوجل به موسى فرمود: در شب و روز مرا بسيار ياد كن و هنگام ذكر من خاشع باش ، و به هنگام بلايم شكيبا باش ، و پيش ذكر من آسوده باش (چـون بـا ذكـر مـن دل آسـوده شـود) و مرا بپرست و چيزى را شريك من قرار مده ، بازگشت بـسـوى مـن اسـت ، اى مـوسـى مرا (براى روز درمانگى ) ذخيره خود ساز، و گنج كردارهاى شايسته و پاينده خود را بمن بسپار.


10- وَ بـِإِسـْنـَادِهِ عـَنْ أَبـِي عـَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِمُوسَى اجْعَلْ لِسَانَكَ مِنْ وَرَاءِ قـَلْبـِكَ تـَسْلَمْ وَ أَكْثِرْ ذِكْرِي بِاللَّيْلِ وَ النَّهَارِ وَ لَا تَتَّبِعِ الْخَطِيئَةَ فِي مَعْدِنِهَا فَتَنْدَمَ فَإِنَّ الْخَطِيئَةَ مَوْعِدُ أَهْلِ النَّارِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 256 رواية : 10
ترجمه :
10ـ و نـيـز آن حـضـرت عـليـه السـلام فـرمـود: خـداى عـزوجل به موسى فرمود: زبانت را دنبال دلت قرار ده تا سالم بمانى ، و در شب و روز مرا بسيار ياد كن و گناه را از كان و معدنش دنبال مكن كه پشيمان شوى ، زيرا خطا كارى و گناه وعده گاه اهل دوزخ است .



شــرح :
فيض (ره ) گويد: ((زبانت را دنبال دلت قرار ده )) يعنى در آنچه مى خواهى بدان تكلم كـنـى و بـگـوئى اول تاءمل كن (و ببين چگونه است ) آنگاه بگو، زيرا اگر چنين كردى از خـطـا و پـشـيـمـانـى سالم بمانى . و در جمله ((و گناه را از معدنش ..)) گويد: يعنى با اهـل خـطـا كـه مـعـدن آن هـسـتـنـد هم نشينى مكن زيرا تو نيز با آنان شريك گردى و بر آن پشيمان شوى .11- وَ بـِإِسـْنـَادِهِ قـَالَ فِيمَا نَاجَى اللَّهُ بِهِ مُوسَى ع قَالَ يَا مُوسَى لَا تَنْسَنِي عَلَى كُلِّ حَالٍ فَإِنَّ نِسْيَانِي يُمِيتُ الْقَلْبَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 257 رواية : 11
ترجمه :
11ـ و نيز امام حضرت صادق عليه السلام فرمود: در آنچه خدا با موسى مناجات كرد (اين بـود كـه ) فـرمـود: اى مـوسـى مـرا در هـيچ حالى فراموش مكن زيرا كه فراموش كردن من دل را مى ميراند.


12- عـَنـْهُ عـَنِ ابـْنِ فـَضَّالٍ عَنْ غَالِبِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ بَشِيرٍ الدَّهَّانِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَا ابْنَ آدَمَ اذْكُرْنِي فِي مَلَإٍ أَذْكُرْكَ فِي مَلَإٍ خَيْرٍ مِنْ مَلَئِكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 257 رواية : 12
ترجمه :
12ـ و نـيـز حـضـرت صـادق عـليـه السـلام فـرمـود: خـداى عـزوجـل فـرمـايد: اى فرزند آدم مرا در ميان مردم ياد كن تا من تو را در ميان گروهى بهتر (يعنى فرشتگان ) ياد كنم .



شــرح :
فيض (ره ) گويد: شايد مقصود از ذكر در ملاء ستايش او باشد بطورى كه مردم بشنوند و آنـهـا را بـيـاد خـدا انـدازد. و مـجلسى (ره )گويد: اين خبر را عامه نيز روايت كرده اند، و مقصود از گروه بهتر فرشتگانند چنانچه عامه نيز گفته اند و آنانكه گويند: فرشتگان بهتر از افراد بشر هستند به اين حديث تمسك جسته اند.13- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْ ذَكَرَنِي فِي مَلَإٍ مِنَ النَّاسِ ذَكَرْتُهُ فِي مَلَإٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 257 رواية : 13
ترجمه :
13ـ و نيز فرمود: خداى عزوجل فرموده : هر كه در ميان دسته اى از مردم مرا ياد كند من او را در ميان دسته اى از فرشتگان ياد كنم .

*باب بسيار ذكر خداى عزو جل كردن*
بَابُ ذِكْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ كَثِيراً
1- عـِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيِّ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ مـَا مـِنْ شـَيْءٍ إِلَّا وَ لَهُ حـَدٌّ يـَنـْتَهِي إِلَيْهِ إِلَّا الذِّكْرَ فَلَيْسَ لَهُ حَدٌّ يَنْتَهِي إِلَيْهِ فَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْفَرَائِضَ فَمَنْ أَدَّاهُنَّ فَهُوَ حَدُّهُنَّ وَ شَهْرَ رَمَضَانَ فَمَنْ صـَامـَهُ فـَهـُوَ حـَدُّهُ وَ الْحـَجَّ فـَمـَنْ حـَجَّ فَهُوَ حَدُّهُ إِلَّا الذِّكْرَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ يَرْضَ مِنْهُ بـِالْقـَلِيـلِ وَ لَمْ يَجْعَلْ لَهُ حَدّاً يَنْتَهِي إِلَيْهِ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآيَةَ ي ا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللّ هَ ذِكـْراً كـَثـِيـراً وَ سـَبِّحـُوهُ بـُكـْرَةً وَ أَصـِيـلًا فـَقَالَ لَمْ يَجْعَلِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ حَدّاً يـَنـْتـَهـِي إِلَيْهِ قَالَ وَ كَانَ أَبِي ع كَثِيرَ الذِّكْرِ لَقَدْ كُنْتُ أَمْشِي مَعَهُ وَ إِنَّهُ لَيَذْكُرُ اللَّهَ وَ آكـُلُ مَعَهُ الطَّعَامَ وَ إِنَّهُ لَيَذْكُرُ اللَّهَ وَ لَقَدْ كَانَ يُحَدِّثُ الْقَوْمَ وَ مَا يَشْغَلُهُ ذَلِكَ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ كـُنـْتُ أَرَى لِسَانَهُ لَازِقاً بِحَنَكِهِ يَقُولُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ كَانَ يَجْمَعُنَا فَيَأْمُرُنَا بِالذِّكْرِ حـَتَّى تـَطـْلُعَ الشَّمـْسُ وَ يـَأْمـُرُ بـِالْقـِرَاءَةِ مـَنْ كـَانَ يـَقْرَأُ مِنَّا وَ مَنْ كَانَ لَا يَقْرَأُ مِنَّا أَمَرَهُ بِالذِّكْرِ وَ الْبَيْتُ الَّذِي يُقْرَأُ فِيهِ الْقُرْآنُ وَ يُذْكَرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهِ تَكْثُرُ بَرَكَتُهُ وَ تـَحـْضُرُهُ الْمَلَائِكَةُ وَ تَهْجُرُهُ الشَّيَاطِينُ وَ يُضِي ءُ لِأَهْلِ السَّمَاءِ كَمَا يُضِي ءُ الْكَوْكَبُ الدُّرِّيُّ لِأَهـْلِ الْأَرْضِ وَ الْبـَيـْتُ الَّذِي لَا يـُقـْرَأُ فِيهِ الْقُرْآنُ وَ لَا يُذْكَرُ اللَّهُ فِيهِ تَقِلُّ بَرَكَتُهُ وَ تَهْجُرُهُ الْمَلَائِكَةُ وَ تَحْضُرُهُ الشَّيَاطِينُ وَ قَدْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَ لَا أُخْبِرُكُمْ بـِخـَيْرِ أَعْمَالِكُمْ لَكُمْ أَرْفَعِهَا فِي دَرَجَاتِكُمْ وَ أَزْكَاهَا عِنْدَ مَلِيكِكُمْ وَ خَيْرٍ لَكُمْ مِنَ الدِّينَارِ وَ الدِّرْهـَمِ وَ خـَيـْرٍ لَكـُمْ مِنْ أَنْ تَلْقَوْا عَدُوَّكُمْ فَتَقْتُلُوهُمْ وَ يَقْتُلُوكُمْ فَقَالُوا بَلَى فَقَالَ ذِكـْرُ اللَّهِ عـَزَّ وَ جـَلَّ كَثِيراً ثُمَّ قَالَ جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ ص فَقَالَ مَنْ خَيْرُ أَهْلِ الْمَسْجِدِ فـَقـَالَ أَكـْثـَرُهـُمْ لِلَّهِ ذِكـْراً وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ أُعْطِيَ لِسَاناً ذَاكِراً فَقَدْ أُعْطِيَ خَيْرَ الدُّنـْيـَا وَ الْآخـِرَةِ وَ قَالَ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى وَ ل ا تَمْنُنْ تَسْتَكْثِرُ قَالَ لَا تَسْتَكْثِرْ مَا عَمِلْتَ مِنْ خَيْرٍ لِلَّهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 257 رواية : 1
ترجمه :
1ـ حضرت صادق (ع ) فرمود: هيچ چيز نيست جز آنكه براى آن حدى (و اندازه اى ) است كه بـدان پـايـان پـذيـرد مـگـر ذكـر كـه حـدى نـدارد تـا پـايـان پـذيـرد، خـداى عزوجل فرائض را واجب كرده و هر كه آنها را به جاى آورد همان حد و انتهاى آنها است ، و ماه رمـضـانـسـت پـس هر كه آنرا روزه دارد همان حد آن است ، و حج (واجب است ) و هر كه حج كرد بـه پـايـان رسـانـده ، مـگـر هـمـان ذكـر كـه بـراسـتـى خـداى عزوجل به اندك آن راضى نشده و انتها و حدى براى آن قرار نداده كه بدان پايان يابد، سـپـس ايـن آيـه را تـلاوت فـرمـود: ((اى آنـانـكـه ايـمان آورديد ياد كنيد خدا را بسيار، و تـسـبـيحش گوئيد بامدادان و شامگاهان )) (سوره احزاب آيه 41 و 42) پس فرمود: خداى عزوجل براى آن حدى كه بدان پايان پذيرد قرار نداده است .
فـرمـود: و پـدرم فـراوان ذكر خدا مى كرد، (گاهى ) من به همراه او مى رفتم و او ذكر خدا مـى كـرد، با او غذا مى خوردم او ذكر خدا مى كرد، و (گاهى ) با مردم گفتگو مى كرد ولى آن از ذكر خدا بازش نمى داشت و من مى ديدم زبانش را كه چسبيده به كامش بود و مى گفت ((لا اله الا اللّه )) و پـيـوسـتـه ما را انجمن مى كرد، و ما را به ذكر خدا فرمان مى داد تا آفـتـاب بـزنـد، و هر كدام ما كه خواندن (قرآن ) ميدانستيم دستور به خواندن مى داد، و هر كدام نميدانست به او دستور ذكر مى فرمود.
در هـر خـانـه اى كـه قـرآن خـوانـده شـود و ذكـر خـداى عزوجل شود بركت آن خانه زياد گردد، و فرشتگان در آن خانه آيند، و شياطين از آن دورى كـنـنـد، و بـراى اهـل آسـمـان بـدرخـشـد چـنـانـچـه سـتـاره فـروزان بـراى اهل زمين مى درخشد، و (اما) خانه اى كه در آن قرآن خوانده نشود و خدا در آن خانه ذكر نشود بركتش كم مى شود و فرشتگان از آن دورى كنند و شياطين در آن خانه در آيند.
و به تحقيق رسول خدا (ص ) فرموده : آيا شما را آگاه نكنم به بهترين كارهايتان كه در درجات شما از همه كارها بالاتر، و نزد خداوند از همه پاكتر و پاكيزه تر است ، و براى شما از دينار (طلا) و درهم (نقره ) بهتر، و از اينكه با دشمن خودتان برخورد كنيد (و جهاد كنيد) و شما آنها را بكشيد و آنها شما را بكشند خوبتر است ؟ عرض كردند: چرا فرمود: آن بـسـيـار ذكر خدا كردن است سپس فرمود: مردى خدمت پيغمبر صلى اللّه عليه و آله فرمود: هر كه زبانى گويا به ذكر خدا به او داده شده است خير دنيا و آخرت به او داده شده ، و درباره گفتار خدايتعالى : ((و منت منه كه فزونى جوئى )) (سوره مدثر آيه 6) فرمود، (يعنى ) آنچه كار خير براى خدا كردى آن را بيش مشمار.


2- حـُمـَيـْدُ بـْنُ زِيَادٍ عَنِ ابْنِ سَمَاعَةَ عَنْ وُهَيْبِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ شِيعَتُنَا الَّذِينَ إِذَا خَلَوْا ذَكَرُوا اللَّهَ كَثِيراً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 259 رواية : 2
ترجمه :
2ـ حـضـرت صـادق (ع ) فـرمـود: شـيعيان ما آنهائى هستند كه هرگاه تنها باشند ذكر خدا بسيار كنند.


3- الْحـُسـَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ وَ عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِيعاً عَنِ الْحـَسـَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْوَشَّاءِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ سِرْحَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مـَنْ أَكـْثـَرَ ذِكـْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَحَبَّهُ اللَّهُ وَ مَنْ ذَكَرَ اللَّهَ كَثِيراً كُتِبَتْ لَهُ بَرَاءَتَانِ بَرَاءَةٌ مِنَ النَّارِ وَ بَرَاءَةٌ مِنَ النِّفَاقِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 259 رواية : 3
ترجمه :
3ـ و نـيـز آن حـضـرت عـليـه السـلام فـرمود: رسول خدا (ص ) فرموده : هر كه ذكر خداى عـزوجـل را بـسـيـار كـنـد خـداونـد او را دوست دارد، و هر كه ذكر خدا را بسيار كند براى دو بـراءت (يـعـنـى مـنشور آزادى ) نوشته شود، يكى براءت از دوزخ ، و ديگرى براءت از انفاق (و دو روئى ).


4- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عـَنْ بـَكـْرِ بـْنِ أَبِي بَكْرٍ عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْيَنَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ تَسْبِيحُ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ ع مِنَ الذِّكْرِ الْكَثِيرِ الَّذِي قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ اذْكُرُوا اللّ هَ ذِكْراً كَثِيراً
عـَنـْهُ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ أَبِي أُسَامَةَ زَيْدٍ الشَّحَّامِ وَ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ وَ سَعِيدٍ الْأَعْرَجِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع مِثْلَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 259 رواية : 4
ترجمه :
4ـ حضرت صادق (ع ) فرمود: تسبيح فاطمه زهراء عليهاالسلام از جمله ذكر بسيارى است كـه خـداى عـزوجـل فـرمـوده اسـت : ((خدا را ياد كنيد ياد كردن بسيار)) (سوره احزاب آيه 41). و نيز مانند اين حديث را سعيد اعرج از آن حضرت عليه السلام روايت كرده است .




5- الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ دَاوُدَ الْحَمَّارِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ أَكْثَرَ ذِكْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَظَلَّهُ اللَّهُ فِي جَنَّتِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 260 رواية : 5
ترجمه :
5ـ و نـيـز امـام صـادق (ع ) فـرمـود: هـر كـه بـسـيـار ذكـر خـداى عزوجل را بكند خداوند او را در بهشتش در كنف رحمت خود جا دهد.



*بـاب ايـنـكـه صاعقه آتشى كه در رعد و برق شديد از آسمان فرو ريزد شخص ذاكر را نگيرد*
بَابُ أَنَّ الصَّاعِقَةَ لَا تُصِيبُ ذَاكِراً
1- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيـَى عـَنْ أَحـْمـَدَ بـْنِ مـُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي الصَّبَّاحِ الْكِنَانِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ يَمُوتُ الْمُؤْمِنُ بِكُلِّ مِيتَةٍ إِلَّا الصَّاعِقَةَ لَا تَأْخُذُهُ وَ هُوَ يَذْكُرُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 260 رواية : 1
ترجمه :
1ـ حضرت صادق (ع ) فرمود: مؤ من بهر مرگى مى ميرد جز به صاعقه زيرا در حالى كه او ذكر خداى عزوجل مى كند به او اصابت نكند.


2- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ بُرَيْدِ بْنِ مُعَاوِيَةَ الْعـِجـْلِيِّ قـَالَ قـَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ الصَّوَاعِقَ لَا تُصِيبُ ذَاكِراً قَالَ قُلْتُ وَ مَا الذَّاكِرُ قَالَ مَنْ قَرَأَ مِائَةَ آيَةٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 260 رواية : 2
ترجمه :
2ـ بريد بن معاويه عجلى گويد: حضرت صادق (ع ) فرمود: صاعقه ها به كسى كه ذكر خدا گويد و ذاكر است اصابت نكنند، گويد: من عرضكردم : ذاكر كيست ؟ فرمود: آنكه صد آيه بخواند.
مجلسى (ره ) گويد: يعنى در هر روز و شب صد آيه بخواند يا در هر يك از شب و روز.


3- حُمَيْدُ بْنُ زِيَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ وُهَيْبِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قـَالَ سـَأَلْتُ أَبـَا عـَبـْدِ اللَّهِ ع عَنْ مِيتَةِ الْمُؤْمِنِ قَالَ يَمُوتُ الْمُؤْمِنُ بِكُلِّ مِيتَةٍ يَمُوتُ غَرَقاً وَ يَمُوتُ بِالْهَدْمِ وَ يُبْتَلَى بِالسَّبُعِ وَ يَمُوتُ بِالصَّاعِقَةِ وَ لَا تُصِيبُ ذَاكِرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 260 رواية : 3
ترجمه :
3ـ ابـو بصير گويد: از حضرت صادق عليه السلام پرسيدم از مردن مؤ من ؟ فرمود: مؤ مـن بـهـر مـردنى مى ميرد: بوسيله غرق شدن بميرد، به زير آور ماندن بميرد، به درنده دچـار گـردد، بـه صـاعـقـه بـمـيـرد، ولى ايـن صـاعـقـه بـه ذكـر كـنـنـده خـداى عزوجل اصابت نكند (و نرسد).



*باب سرگرم شدن به ذكر خدا*
بَابُ الِاشْتِغَالِ بِذِكْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ مَنْ شُغِلَ بِذِكْرِي عَنْ مَسْأَلَتِي أَعْطَيْتُهُ أَفْضَلَ مَا أُعْطِي مَنْ سَأَلَنِي
اصول كافى جلد 4 صفحه : 261 رواية : 1
ترجمه :
1ـ حضرت صادق (ع ) فرمود: همانا خداى عزوجل فرمايد: هر كه بسبب ذكر من از درخواست و پـرسـش از مـن سـرگرم شود (بطورى كه درخواست و حاجات خود را فراموش كند) باو بدهم بهتر از آنچه ميدهم بآنكس كه از من درخواست كند.(و ذكر من او را سرگرم نكرده ).


2- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ يُونُسَ عَنْ هَارُونَ بْنِ خَارِجَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ الْعَبْدَ لَيَكُونُ لَهُ الْحَاجَةُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فـَيـَبـْدَأُ بـِالثَّنـَاءِ عـَلَى اللَّهِ وَ الصَّلَاةِ عـَلَى مـُحـَمَّدٍ وَ آلِ مـُحـَمَّدٍ حـَتَّى يـَنـْسـَى حَاجَتَهُ فَيَقْضِيهَا اللَّهُ لَهُ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَسْأَلَهُ إِيَّاهَا
اصول كافى جلد 4 صفحه : 261 رواية : 2
ترجمه :
2ـ و نـيـز آن حـضـرت عـليـه السـلام فـرمـود: هـمـانـا بـنـده اى بـه خـداى عـزوجـل حـاجـتـى دارد، و بـه ثـنـاء و سـتـايـش بـر خـدا و صـلوات بـر مـحـمـد و آل مـحمد شروع كند تااينكه حاجت خود را فراموش كند (و سرگرم ثناء بر خدا و صلوات شود) پس خداوند حاجت او را بر آورد بى آنكه درباره آن درخواستى كرده باشد.



*باب ذكر خداى عزوجل در نهان*
بَابُ ذِكْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي السِّرِّ
1- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِي الْبـِلَادِ عـَمَّنْ ذَكـَرَهُ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْ ذَكَرَنِي سِرّاً ذَكَرْتُهُ عَلَانِيَةً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 261 رواية : 1
ترجمه :
1ـ حـضـرت صادق (ع ) فرمود: خداى عزوجل فرموده : هر كه مرا در نهانى ياد كند من او را آشكارا ياد كنم .



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ذكـر نـهـانى يعنى در دل يا در خلوت و تنهائى يا آهسته گفتن در برابر بلند گفتن (كه بر تمامى اينها صادق است ).2- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ سَيْفِ بْنِ عـَمِيرَةَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ عَمْرٍو عَنْ أَبِي الْمَغْرَاءِ الْخَصَّافِ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع مـَنْ ذَكـَرَ اللَّهَ عـَزَّ وَ جـَلَّ فـِي السِّرِّ فـَقَدْ ذَكَرَ اللَّهَ كَثِيراً إِنَّ الْمُنَافِقِينَ كَانُوا يَذْكُرُونَ اللَّهَ عـَلَانـِيـَةً وَ لَا يـَذْكـُرُونـَهُ فـِي السِّرِّ فـَقـَالَ اللَّهُ عـَزَّ وَ جـَلَّ يـُر اؤُنَ النّ اسَ وَ ل ا يَذْكُرُونَ اللّ هَ إِلّ ا قَلِيلًا
اصول كافى جلد 4 صفحه : 262 رواية : 2
ترجمه :
2ـ ابى مفراى خصاف در حديث مرفوعى از اميرالمؤ منين عليه السلام حديث كند كه فرمود: هـر كس خداى عزوجل را در نهان ياد كند (از جمله كسانى است كه ) ذكر خدا را بسيار كرده ، زيـرا مـنـافـقـان را شـيوه اين بود كه آشكارا (پيش ‍ مسلمانان ) ذكر خدا مى كردند ولى در نهان ذكر خدا نمى كردند، پس خداى عزوجل فرمود: ((خود نمائى كنند به مردم و ياد نكنند خدا را جز اندكى )) (سوره نساء آيه 142).


3- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جـَلَّ لِعـِيـسَى ع يَا عِيسَى اذْكُرْنِي فِي نَفْسِكَ أَذْكُرْكَ فِي نَفْسِي وَ اذْكُرْنِي فِي مَلَئِكَ أَذْكـُرْكَ فـِي مـَلَإٍ خـَيـْرٍ مـِنْ مـَلَإِ الْآدَمـِيِّيـنَ يـَا عـِيـسـَى أَلِنْ لِي قَلْبَكَ وَ أَكْثِرْ ذِكْرِي فِي الْخَلَوَاتِ وَ اعْلَمْ أَنَّ سُرُورِي أَنْ تُبَصْبِصَ إِلَيَّ وَ كُنْ فِي ذَلِكَ حَيّاً وَ لَا تَكُنْ مَيِّتاً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 262 رواية : 3
ترجمه :
3ـ ابـن فـضـال در حـديـث مـرفـوعـى (كـه سند آنرا بمعصوم رسانده ) حديث كند كه خداى عـزوجـل بـعـيـسـى عـليه السلام فرمود: اى عيسى مرا در خاطر خود ياد كن تا من نيز تو را بـيـاد آرم ، و مـرا در مـيـان مردمان ياد كن تا من نيز تو را در ميان جمعى بهتر از جمع آدميان (يـعـنـى فـرشتگان ) ياد كنم ، اى عيسى دلت را براى من نرم كن و در تنهائيها بسيار مرا يـاد كـن و بـدان شـادى مـن بـايـنـسـت كـه بـراى مـن تـواضـع كـنـى ، و در ايـن بـاره زنده (دل ) باش و مرده (دل و افسرده ) مباش .



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) در ايـنـكـه ((نـفـس )) در ايـن حـديـث مـعـنـاى آن چـيـسـت ؟ وجـوهـى نـقـل كند و بالاخره آنرا به معناى ذات گرفته و همين معنا را تقويت نموده و معناى ديگر را چـنـدان مـنـاسـب بـا ايـن حـديـث نـدانـد. سـپـس گويد: و برخى گفته اند: فرمايش خداوند: ((اذكـرك فـى نـفسى )) مقصود پاداش آن ذكر است ، يعنى پاداش و ثواب ذكر تو را مى دهـم و پـاداش ‍ ذكـر ذكـر نـامـيـده شـده و مـقـصـود ذكـر در مـقـابـل نـسـيـان نـيست ، زيرا ذكر به اين معنى در خدا هست چه آنكه بنده او را ياد كند و چه نكند، يا مقصود اين است كه تو را ياد كنم بطورى كه احدى مطلع نشود.4- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ لَا يَكْتُبُ الْمـَلَكُ إِلَّا مـَا سـَمـِعَ وَ قـَالَ اللَّهُ عـَزَّ وَ جَلَّ وَ اذْكُرْ رَبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعاً وَ خِيفَةً فَلَا يَعْلَمُ ثَوَابَ ذَلِكَ الذِّكْرِ فِي نَفْسِ الرَّجُلِ غَيْرُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِعَظَمَتِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 262 رواية : 4
ترجمه :
4ـ زراره از يـكـى از دو امـام بـاقـر و يـا امـام صـادق عـليـه السـلام حـديث كند كه فرمود: فـرشته ننويسد جز آنچه را بشنود، و خداى عزوجل فرموده است : ((و ياد كن پروردگار خـويـش را در درون خـود بـزارى و تـرس )) (سـوره اعـراف آيـه 205) پـس به جز خداى عزوجل ثواب اين ذكر را كه درون مرد باشد كسى نداند براى بزرگى آن ذكر.



*باب ذكر خداى عزوجل در ميان غافلان و بى خبران از حق*
بَابُ ذِكْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي الْغَافِلِينَ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع الذَّاكِرُ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي الْغَافِلِينَ كَالْمُقَاتِلِ فِي الْمُحَارِبِينَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 263 رواية : 1
ترجمه :
1ـ حـضـرت صـادق (ع ) فـرمـود: كـسـيـكـه در مـيـان بـى خـبـران يـاد خـداى عـزوجل كند مانند كسى است كه در ميان جنگجويان (فرارى يا آنانكه هستند ولى جنگ نكنند) باشد، و (تنها) بجنگد (و از ديگران دفاع كند).



توضيح :
مجلسى (ره ) گويد: يعنى بواسطه او دفع ضرر از غافلان مى شود چنانچه بخاطر آن يك نفر مجاهد دفع دشمن از ديگران بشود. و در بعضى نسخه ها ((هاربين )) است كه به معناى ((فراريان )) است .2- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قـَالَ رَسـُولُ اللَّهِ ص ذَاكـِرُ اللَّهِ عـَزَّ وَ جـَلَّ فـِي الْغـَافـِلِيـنَ كـَالْمـُقـَاتـِلِ عـَنِ الْفَارِّينَ وَ الْمُقَاتِلُ عَنِ الْفَارِّينَ لَهُ الْجَنَّةُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 263 رواية : 2
ترجمه :
2ـ و نـيـز آن حـضـرت عـليـه السـلام فـرمـود: رسـول خـدا (ص ) فرموده : ياد كننده خداى عـزوجـل در مـيـان غـافـلان چـون كسى است كه (در ميدان جنگ با دشمنان دين ) جنگ كند بجاى گريخته ها (بخاطر دفاع از آنها كه دشمن آنها را تعقيب نكند) و هر كه بجاى گريخته ها جنگ كند بهشت براى او (لازم ) گردد.



*باب تحميد يعنى ستايش كردن و تمجيد يعنى ببزرگى و نيكى ستودن*
بَابُ التَّحْمِيدِ وَ التَّمْجِيدِ
1- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيـَى عـَنْ أَحـْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْقَمَّاطِ عَنِ الْمُفَضَّلِ قَالَ قُلْتُ لِأَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع جـُعِلْتُ فِدَاكَ عَلِّمْنِي دُعَاءً جَامِعاً فَقَالَ لِيَ احْمَدِ اللَّهَ فَإِنَّهُ لَا يَبْقَى أَحَدٌ يُصَلِّي إِلَّا دَعَا لَكَ يَقُولُ سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 263 رواية : 1
ترجمه :
1ـ مـفـضـل گـويـد: بـه امـام صـادق عـليه السلام عرض كردم : قربانت گردم دعاء جامعى (يـعـنى تمام كاملى ) به من بياموز، فرمود: خدا را ستايش كن زيرا هيچ نماز گزارى نيست جز اينكه (آن زمان ) براى تو دعا كند (زيرا هر نماز گزارى در نماز) ميگويد: (سمع اللّه لمن حمده يعنى ): خدايا بشنو سخن كسيكه تو را ستايش كند.


2- عـَنـْهُ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَيُّ الْأَعْمَالِ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ أَنْ تَحْمَدَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 264 رواية : 2
ترجمه :
2ـ محمد بن مروان گويد: به حضرت صادق عليه السلام عرض كردم : چه عملى بدرگاه خداى عزوجل محبوبترين همه اعمال است ؟ فرمود: اينكه او را ستايش كنى .


3- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْأَنْبَارِيِّ عَنْ أَبِي عـَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَحْمَدُ اللَّهَ فِي كُلِّ يَوْمٍ ثَلَاثَمِائَةِ مَرَّةٍ وَ سِتِّينَ مَرَّةً عَدَدَ عُرُوقِ الْجَسَدِ يَقُولُ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ كَثِيراً عَلَى كُلِّ حَالٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 264 رواية : 3
ترجمه :
3ـ و نـيـز آن حـضرت عليه السلام فرمود: رسول خدا (ص ) چنان بود كه روزى سيصد و شـصـت بـار خـدا را حـمـد (ستايش ) مى كرد بشماره رگهاى بدن ، (و اينگونه مى فرمود: ((الحـمـد للّه رب العـالمـيـن كـثـيـرا عـلى كـل حال )) (يعنى ستايش مخصوص پروردگار جهانيانيست بسيار بر هر حال ).


4- عـَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ حُمَيْدُ بْنُ زِيَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِيعاً عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحـَسـَنِ الْمـِيثَمِيِّ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ شُعَيْبٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ فـِي ابـْنِ آدَمَ ثـَلَاثـَمـِائَةٍ وَ سـِتِّينَ عِرْقاً مِنْهَا مِائَةٌ وَ ثَمَانُونَ مُتَحَرِّكَةٌ وَ مِنْهَا مـِائَةٌ وَ ثـَمَانُونَ سَاكِنَةٌ فَلَوْ سَكَنَ الْمُتَحَرِّكُ لَمْ يَنَمْ وَ لَوْ تَحَرَّكَ السَّاكِنُ لَمْ يَنَمْ وَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا أَصْبَحَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ كَثِيراً عَلَى كُلِّ حَالٍ ثَلَاثَمِائَةٍ وَ سِتِّينَ مَرَّةً وَ إِذَا أَمْسَى قَالَ مِثْلَ ذَلِكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 264 رواية : 4
ترجمه :
4ـ يـعـقـوب بـن شـعـيـب گـويـد: شـنـيـدم حـضـرت صـادق (ع ) مـى فـرمـود: رسول خدا (ص ) فرموده است : همانا در (بدن ) آدميزاد سيصد و شصت رگ است ، كه يكصد و هـشـتـاد رگ از آنـهـا مـى جـنـبد و يكصد و هشتاد رگ ديگرش ساكن است ،پس اگر رگهاى جـنـبـنـده سـاكـن شـود (آدمـيزاد) خوابش نبرد، و اگر يكى از رگهاى ساكن به جنبش در آيد خـوابش نبرد، و رسول خدا(ص ) چنان بود كه چون بامداد مى كرد سيصد و شصت بار مى فـرمـود: ((الحـمـد للّه رب العـالمـيـن كـثـيـرا عـلى كـل حال ))، و چون شام ميكرد مانند آنرا مى گفت .


5- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ سَعِيدِ بْنِ جـَنـَاحٍ قـَالَ حـَدَّثـَنِي أَبُو مَسْعُودٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ قَالَ أَرْبَعَ مَرَّاتٍ إِذَا أَصْبَحَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ فَقَدْ أَدَّى شُكْرَ يَوْمِهِ وَ مَنْ قَالَهَا إِذَا أَمْسَى فَقَدْ أَدَّى شُكْرَ لَيْلَتِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 265 رواية : 5
ترجمه :
5ـ حـضـرت صـادق (ع ) فرمود: هر كه چون صبح كند چهار بار بگويد: ((الحمدللّه رب العالمين )) هر آينه شكر آن روزش را اداد كرده ، و هر كه آنرا همينكه شام كرد بگويد هر آينه شكر آن شبش را ادا كرده است .


6- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِحَسَّانَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قـَالَ كـُلُّ دُعـَاءٍ لَا يـَكـُونُ قـَبـْلَهُ تَحْمِيدٌ فَهُوَ أَبْتَرُ إِنَّمَا التَّحْمِيدُ ثُمَّ الثَّنَاءُ قُلْتُ مَا أَدْرِي مَا يُجْزِي مِنَ التَّحْمِيدِ وَ التَّمْجِيدِ قَالَ يَقُولُ اللَّهُمَّ أَنْتَ الْأَوَّلُ فَلَيْسَ قَبْلَكَ شَيْءٌ وَ أَنـْتَ الْآخـِرُ فـَلَيـْسَ بـَعـْدَكَ شَيْءٌ وَ أَنْتَ الظَّاهِرُ فَلَيْسَ فَوْقَكَ شَيْءٌ وَ أَنْتَ الْبَاطِنُ فَلَيْسَ دُونَكَ شَيْءٌ وَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 265 رواية : 6
ترجمه :
6ـ بـرخـى از يـاران عـلى بن حسان از حضرت صادق (ع ) حديث كند كه فرمود: هر دعائى كـه پـيـش از آن حـمد و ستايش ‍ (خداوند) نباشد آن ناتمام و پى بريده است ، حمد بايد و سـپـس ثـنـاء گويى او، عرض كردم : من نمى دانم چه اندازه از تمحيد و تمجيد كفايت كند؟ فرمود: مى گويد: ((الهم انت الاول فليس قلبك شى ء، و انت الاحر فليس بعدك شى ء، و انت الظاهر فليس فوقك شى ء، و انت الباطن فليس دونك شى ء، و انت العزيز الحكيم )).


7- وَ بـِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع مَا أَدْنَى مَا يُجْزِي مِنَ التَّحْمِيدِ قَالَ تَقُولُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي عَلَا فَقَهَرَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي مَلَكَ فَقَدَرَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي بَطَنَ فَخَبَرَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي يُمِيتُ الْأَحْيَاءَ وَ يُحْيِي الْمَوْتَى وَ هُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 265 رواية : 7
ترجمه :
7ـ و نيز گويد: از آن حضرت پرسيدم در تمحيد (و سپاس گوئى خداوند) چه اندازه بس اسـت ؟ فـرمـود: مـى گـوئى : ((الحمدللّه الذى علا فقهر، و الحمد للّه الذى ملك فقدر، و الحـمـد للّه الذى بـطـن فـخـبـر، و الحـمـدللّه الذى (يميت الاحياء و) يحيى موتى و هو على كل شى ء قدير)).



*باب استغفارآمرزش خواهى*
بَابُ الِاسْتِغْفَارِ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص خَيْرُ الدُّعَاءِ الِاسْتِغْفَارُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 265 رواية : 1
ترجمه :
1ـ حـضـرت صـادق (ع ) فـرمـود: رسـول خدا (ص ) فرمود: بهترين دعا استغفار (و آمرزش خواهى ) است .

شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويد: براى آنكه آمرزش مهمترين و بزرگترين خواسته هاى (دعا كننده ) است ، و يا براى آنست كه استغفار وسيله برطرف شدن گناهان شود كه آنها بزرگترين پرده ها و حجابهاى مستجاب شدن دعاها است .2- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ حُسَيْنِ بْنِ سَيْفٍ عَنْ أَبِي جَمِيلَةَ عَنْ عُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ قـَالَ قـَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا أَكْثَرَ الْعَبْدُ مِنَ الِاسْتِغْفَارِ رُفِعَتْ صَحِيفَتُهُ وَ هِيَ تَتَلَأْلَأُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 266 رواية : 2
ترجمه :
2ـ عـبـيـد بـن زراره گويد: امام صادق عليه السلام فرمود: هرگاه بنده استغفار كند (و از خداوند آمرزش خواهد) نامه عملش بالا رود در حاليكه مى درخشد.


3- عـَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ يَاسِرٍ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ مَثَلُ الِاسْتِغْفَارِ مَثَلُ وَرَقٍ عَلَى شَجَرَةٍ تُحَرَّكُ فَيَتَنَاثَرُ وَ الْمُسْتَغْفِرُ مِنْ ذَنْبٍ وَ يَفْعَلُهُ كَالْمُسْتَهْزِئِ بِرَبِّهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 266 رواية : 3
ترجمه :
3- حـضـرت رضـا عـليـه السـلام فـرمـود: مـثـل اسـتـغـفار (و ريختن گناهان بسبب آن ) چون برگى است بر درختى كه (در فصل پاييز آن درخت ) بجنبد و آن برگ بريزد، و كسيكه از گـنـاهى استغفار كند و باز آنرا انجام دهد مانند كسى است كه پروردگار خود را مسخره كند.


4- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ طَلْحَةَ بـْنِ زَيـْدٍ عـَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص كَانَ لَا يَقُومُ مِنْ مَجْلِسٍ وَ إِنْ خَفَّ حَتَّى يَسْتَغْفِرَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَمْساً وَ عِشْرِينَ مَرَّةً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 266 رواية : 4
ترجمه :
4- حـضـرت صادق (ع ) فرمود: كه رسول خدا (ص ) را شيوه چنان بود از كه هيچ مجلسى بـر نـمـى خـواسـت و گرچه (مدت توقفش در آن ) كوتاه بود، تا اينكه بيست و پنج بار بدرگاه خداى عزوجل استغفار مى كرد.



توضيح :
در بـاب اسـتـغـفار از گناه در كتاب ايمان و كفر بيانى از مرحوم اربلى مؤ لف كتاب كشف العمة در معناى استغفار رسول خدا (ص ) و ائمه معصومين علهيم السلام كه با اينكه معصوم بودند چگونه استغفار از گناه مى كردند گذشت بدانجا مراجعه شود.5- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَسْتَغْفِرُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِي كُلِّ يَوْمٍ سَبْعِينَ مَرَّةً وَ يَتُوبُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سَبْعِينَ مَرَّةً قَالَ قُلْتُ كَانَ يَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتـُوبُ إِلَيْهِ قَالَ كَانَ يَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ سَبْعِينَ مَرَّةً وَ يَقُولُ وَ أَتُوبُ إِلَى اللَّهِ وَ أَتُوبُ إِلَى اللَّهِ سَبْعِينَ مَرَّةً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 266 رواية : 5
ترجمه :
5- حـارث بـن مـغـيـره از حـضـرت صـادق (ع ) حـديـث كـنـد كـه فـرمـود: شـيـوه رسـول خـدا (ص ) ايـن بـود كـه در هـر روز هـفـتـاد بـار بـدرگـاه خـداى عـزوجـل اسـتـغـفـار مـى كـرد، و هـفـتاد بار توبه مى كرد، گويد: عرضكردم : (يعنى ) مى فـرمـود: ((اسـتـغـفـر اللّه و اتـوب اليه ))؟ فرمود: هفتاد بار مى فرمود: استغفر الله ، استغفر الله ، و هفتاد بار (ديگر) مى فرمود: اتوب الى اللّه و اتوب الى الله .


6- أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ حُسَيْنِ بْنِ زَيـْدٍ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الِاسْتِغْفَارُ وَ قَوْلُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ خـَيـْرُ الْعـِبـَادَةِ قـَالَ اللَّهُ الْعـَزِيـزُ الْجـَبَّارُ فـَاعـْلَمْ أَنَّهـُ ل ا إِل هَ إِلَّا اللّ هُ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 267 رواية : 6
ترجمه :
6- حضرت صادق (ع ) فرمود: رسول خدا (ص ) فرمود: استغفار كردن و گفتن ((لا اله الا الله )) بهترين عبادتست ، خداى عزوجل جبار فرموده است : ((پس بدانكه نيست معبودى جز خدا، و آمرزش خواه براى گناه خويش )) (سوره محمد آيه 19).



*باب تسبيح سبحان اللّه گفتن و تهليل لا اله الا اللّه گفتن و تكبير اللّه كبر گفتن*
بَابُ التَّسْبِيحِ وَ التَّهْلِيلِ وَ التَّكْبِيرِ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبـِيـهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ وَ أَبِي أَيُّوبَ الْخـَزَّازِ جـَمـِيـعـاً عـَنْ أَبـِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ جَاءَ الْفُقَرَاءُ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالُوا يَا رَسـُولَ اللَّهِ إِنَّ الْأَغـْنِيَاءَ لَهُمْ مَا يُعْتِقُونَ وَ لَيْسَ لَنَا وَ لَهُمْ مَا يَحُجُّونَ وَ لَيْسَ لَنَا وَ لَهُمْ مـَا يَتَصَدَّقُونَ وَ لَيْسَ لَنَا وَ لَهُمْ مَا يُجَاهِدُونَ وَ لَيْسَ لَنَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ كَبَّرَ اللَّهَ عـَزَّ وَ جـَلَّ مـِائَةَ مـَرَّةٍ كـَانَ أَفـْضـَلَ مِنْ عِتْقِ مِائَةِ رَقَبَةٍ وَ مَنْ سَبَّحَ اللَّهَ مِائَةَ مَرَّةٍ كَانَ أَفْضَلَ مِنْ سِيَاقِ مِائَةِ بَدَنَةٍ وَ مَنْ حَمِدَ اللَّهَ مِائَةَ مَرَّةٍ كَانَ أَفْضَلَ مِنْ حُمْلَانِ مِائَةِ فَرَسٍ فِي سـَبـِيـلِ اللَّهِ بـِسـُرُجـِهـَا وَ لُجـُمِهَا وَ رُكُبِهَا وَ مَنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مِائَةَ مَرَّةٍ كَانَ أَفْضَلَ النَّاسِ عـَمـَلًا ذَلِكَ الْيـَوْمَ إِلَّا مـَنْ زَادَ قـَالَ فـَبـَلَغَ ذَلِكَ الْأَغـْنـِيـَاءَ فـَصـَنـَعُوهُ قَالَ فَعَادَ الْفـُقـَرَاءُ إِلَى النَّبـِيِّ ص فَقَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ قَدْ بَلَغَ الْأَغْنِيَاءَ مَا قُلْتَ فَصَنَعُوهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ذَلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشَاءُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 267 رواية : 1
ترجمه :
1- هـشـام بن سالم و اءبى ابوب خزاز هر دو از حضرت صادق (ع ) حديث كنند كه فرمود: فـقـرا و مـسـتـمـنـدان خـدمـت رسـول خـدا (ص ) آمـدنـد و عـرضـكـردنـد: اى رسـول خـدا (ص )، هـمـانـا اغـنـيـاء و تـوانـگـران (آن انـدازه مـال ) دارنـد كـه بـنده آزاد كنند و ما نداريم ؟ (و همچنين ) دارند كه حج كنند و ما نداريم ، و (نـيـز) دارنـد چـيـزيكه صدقه دهند و ما نداريم (و هم ) دارند كه چيزى بدان جهاد كنند و ما نـداريـم (و در نـتـيـجـه مـا بـواسـطـه نـدارى از ثـواب ايـن اعـمـال مـحـروم و بـى بـهره هستيم ؟) پس رسول خدا (ص ) (در پاسخشان ) فرمود: هر كه صـد بـار ((اللّه كـبـر)) بـگـويـد بهتر است از آزاد كردن صد بنده ، و هر كه صد بار ((سبحان الله )) بگويد بهتر است از راندن صد شتر (براى قربانى كردن در حج ) و هر كه خدا را صد بار حمد گويد بهتر است از فرستادن صد اسب با زين و لجام و سوار آن در راه خدا (براى جهاد) و هر كه صدبار بگويد: ((لا اله الا الله )) در آن روز از نظر عـمل بهترين مردم است مگر (از) كسيكه زيادتر گفته باشد، (حضرت صادق (ع )) فرمود: ايـن خـبر بگوش اغنياء رسيد آنها (آنچه پيغمبر (ص ) فرموده بود) بكار بستند، فرمود: پـس فـقـراء دوبـاره نـزد رسـول خـدا (ص ) بـاز گـشـتـنـد و عـرضـكـردنـد: اى رسـول خـدا (ص ) آنـچه فرموديد بگوش اغنياء رسيد و آنان (نيز) بكار بستند (اما اكنون هر دو ثواب را دريافت كنند؟) فرمود: اين فضل خدا است بهر كه خواهد دهد.



توضيح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ظاهر اين حديث آنست كه فقرا در فضيلت باغنياء نرسند با اينكه ثـواب فـقـر و صـبـر آنها بر فقر بسيار بزرگ است چنانچه در اخبار زيادى گذشت ، و اخـبـارى نيز بود كه دلالت داشت بر انيكه هر كه كار خيرى را آرزو كند و برايش فراهم نـگـردد خـداى كـريـم ثـواب آنـرا بـاو عطا فرمايد، و شايد آن حضرت (ص ) اين مژده را بـآنـان نـداده تـا اجرشان زيادتر باشد، يا مى خواسته است آنها را ادب كند كه آنچه را بوى حسد و راضى نبودن بقضا و تقديرات خدا مى دهد واگذارند.2- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ رِبْعِيٍّ عَنْ فـُضـَيـْلٍ عـَنْ أَحـَدِهِمَا ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ أَكْثِرُوا مِنَ التَّهْلِيلِ وَ التَّكْبِيرِ فَإِنَّهُ لَيْسَ شَيْءٌ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ التَّهْلِيلِ وَ التَّكْبِيرِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 268 رواية : 2
ترجمه :
2- فضيل از يكى از دو امام باقر و يا صادق عليهما السلام حديث كند كه فرمود: شنيدم از آنحضرت كه مى فرمود: ((لا اله الا الله )) و ((اللّه كبر)) بسيار بگوييد، زيرا چيزى نزد خداى عزوجل محبوبتر از گفتن لا اله الا الله ، و اللّه كبر نيست .


3- عـَلِيٌّ عـَنْ أَبـِيـهِ عـَنِ النَّوْفـَلِيِّ عـَنِ السَّكـُونـِيِّ عـَنْ أَبـِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمـُؤْمـِنِينَ ع التَّسْبِيحُ نِصْفُ الْمِيزَانِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ يَمْلَأُ الْمِيزَانَ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ يَمْلَأُ مَا بَيْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 268 رواية : 3
ترجمه :
3- حـضرت صادق (ع ) فرمود: اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود: ((سبحان الله )) گفتن نـيـمـى از مـيـزان اعـمـال اسـت (كـه آنرا پر كند) و ((الحمدلله )) همه ميزان را پر كند، و ((اللّه كبر)) ميان آسمان زمين را پر كند.



شــرح :
فـيـض (ره ) گـويـد: شـايـد سـرش ايـن بـاشـد كه براى خداى سبحان صفات ثبوتى و جـمـالى و صـفـات سـلبى جلالى است ، و هر گاه بنده اى هر دوى آنها را آورد ميزانش پر شـود، امـا تـسـبـيح چون فقط از صفات سلبى جلالى است نيمى از ميزان پر گردد، ولى حـمـد گـفـتـن هـر دو را شامل گردد، هم از صفات ثبوتى جمالى است و هم از صفات سلبى جلالى پس از اين نظر حمد خدا گفتن همه ميزان را پر كند، ولى باز هم تسبيح و تمحيد از مـيـزان بـنـده نگذرند، زيرا آندو باندازه فهم و دانش و معرفت آن بنده درباره صفات خدا اسـت ، ولى گـفـتـن ((اللّه كـبـر)) چـون يـك بـرتـرى دادن مـجـلسـى اسـت كـه تـنـهـا با جـمال دانستن آنچه خداوند بر آن برترى دارد در اين باره كافى است ، پس آن ميان زمين و آسمان را پر كند.4- مـُحـَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مَالِكِ بْنِ عَطِيَّةَ عَنْ ضـُرَيـْسٍ الْكـُنـَاسِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ مَرَّ رَسُولُ اللَّهِ ص بِرَجُلٍ يَغْرِسُ غَرْساً فِي حَائِطٍ لَهُ فَوَقَفَ لَهُ وَ قَالَ أَ لَا أَدُلُّكَ عَلَى غَرْسٍ أَثْبَتَ أَصْلًا وَ أَسْرَعَ إِينَاعاً وَ أَطْيَبَ ثَمَراً وَ أَبـْقـَى قـَالَ بَلَى فَدُلَّنِي يَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ إِذَا أَصْبَحْتَ وَ أَمْسَيْتَ فَقُلْ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحـَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ فَإِنَّ لَكَ إِنْ قُلْتَهُ بِكُلِّ تَسْبِيحَةٍ عَشْرَ شـَجـَرَاتٍ فِي الْجَنَّةِ مِنْ أَنْوَاعِ الْفَاكِهَةِ وَ هُنَّ مِنَ الْبَاقِيَاتِ الصَّالِحَاتِ قَالَ فَقَالَ الرَّجُلُ فـَإِنِّي أُشـْهِدُكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَنَّ حَائِطِي هَذَا صَدَقَةٌ مَقْبُوضَةٌ عَلَى فُقَرَاءِ الْمُسْلِمِينَ أَهْلِ الصَّدَقـَةِ فـَأَنـْزَلَ اللَّهُ عـَزَّ وَ جـَلَّ آيـَاتٍ مـِنَ الْقـُرْآنِ فـَأَمّ ا مـَنْ أَعـْطـى وَ اتَّقـى وَ صـَدَّقـَ بِالْحُسْنى فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرى
اصول كافى جلد 4 صفحه : 268 رواية : 4
ترجمه :
4- حـضـرت بـاقـر (ع ) فرمود: رسول خدا (ص ) بمردى گذر كرد كه در باغش درخت مى كـاشـت پـس آن حـضرت (ص ) نزدش ايستاد و فرمود: تو را راهنمائى نكنم بركشت درختى كه ريشه اش پا برجاتر و ميوه هايش زودرس تر و بهتر و پاينده تر باشد؟ عرضكرد: چرا مرا رهنمائى فرما اى رسول خدا، فرمود: چون بامداد كنى و شام كنى بگو: ((سبحان اللّه و الحـمـدلله و لا اله الا اللّه و اللّه كـبـر)) زيـرا اگـر آنـرا بـگـوئى بـشـمـاره هر تسبيحه اى (يعنى هر يك مرتبه ) ده درخت در بهشت دارى (كه هر درختى از آنها يك نوع ) از انـواع مـيـوه هـا (مـى دهـد) و آنها را از كارهاى شايسته و پاينده است . امام محمد باقر عليه السلام فرمود: پس آن مرد گفت : پس من شما را گواه گرفتم كه اين باغ من صدقه قبض شـده وقـف اسـت بـر فـقـراى از مـسـلمـانـان كـه مـسـتـحـق صـدقـه بـاشـنـد، پـس خـداى عزوجل آياتى از قرآن را نازل كرد: ((پس اما آنكه بخشيد و پرهيزكارى كرد، و تصديق بـه نـكـوكـارى كـرد، زود اسـت كـه راهـنـمـويـش بـسـوى گـشـايـش شـويـم )) (سـوره ليل آيه هاى 5 76).


5- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص خَيْرُ الْعِبَادَةِ قَوْلُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 269 رواية : 5
ترجمه :
5- حـضـرت صـادق (ع ) فـرمـود: رسول خدا (ص ) فرمود: بهترين عبادت گفتن ، لا اله الا اللّه است .



*باب دعا براى برادران دينى در پشت سر آنان*
بَابُ الدُّعَاءِ لِلْإِخْوَانِ بِظَهْرِ الْغَيْبِ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي الْمَغْرَاءِ عَنِ الْفُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ أَوْشَكُ دَعْوَةٍ وَ أَسْرَعُ إِجَابَةٍ دُعَاءُ الْمَرْءِ لِأَخِيهِ بِظَهْرِ الْغَيْبِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 269 رواية : 1
ترجمه :
1- حضرت باقر (ع ) فرمود: دعائى كه بيشتر اميد استجابت آن مى رود و زودتر باجابت رسد دعا براى برادر دينى است در پشت سر او.


2- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ دُعَاءُ الْمَرْءِ لِأَخِيهِ بِظَهْرِ الْغَيْبِ يُدِرُّ الرِّزْقَ وَ يَدْفَعُ الْمَكْرُوهَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 270 رواية : 2
ترجمه :
2- امام صادق عليه السلام فرمود: دعاى انسان براى برادر (دينى اش ) در غياب او روزى را فراوان كند و از ناخوشى و بدى جلوگيرى كند.


3- عـَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جـَابـِرٍ عـَنْ أَبـِي جـَعـْفـَرٍ ع فِي قَوْلِهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى وَ يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّ الِح اتِ وَ يَزِيدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ قَالَ هُوَ الْمُؤْمِنُ يَدْعُو لِأَخِيهِ بِظَهْرِ الْغَيْبِ فَيَقُولُ لَهُ الْمـَلَكُ آمـِيـنَ وَ يـَقـُولُ اللَّهُ الْعـَزِيـزُ الْجـَبَّارُ وَ لَكَ مـِثْلَا مَا سَأَلْتَ وَ قَدْ أُعْطِيتَ مَا سَأَلْتَ بِحُبِّكَ إِيَّاهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 270 رواية : 3
ترجمه :
3- حضرت صادق (ع ) در تفسير گفتار خداى تبارك و تعالى : ((و مى پذيرد از آنانكه ايـمـان آوردنـد و كـردار نـيـك كـردنـد، و بـيـفـزايـد بـراى ايـشـان از فضل خويش )) (سوره شورى آيه 25) فرمود: مقصود مؤ منى است كه براى برادر (دينى ) خـود در پـشـت سـر او دعا كند، پس فرشته براى دعاى او آمين گويد، و خداى عزيز جبار فـرمايد: براى تو است دو برابر آنچه (براى برادرت ) درخواست كردى ، و آنچه (نيز براى او) درخواست كردى ، بخاطر اينكه او را دوست داشتى بتو داده شد (و دعايت در حق او مستجاب شد).


4- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبـِيـهِ عـَنْ عـَلِيِّ بـْنِ مـَعـْبـَدٍ عـَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْوَاسِطِيِّ عَنْ دُرُسْتَ بْنِ أَبِي مَنْصُورٍ عَنْ أَبِي خَالِدٍ الْقَمَّاطِ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع أَسْرَعُ الدُّعـَاءِ نـُجـْحاً لِلْإِجَابَةِ دُعَاءُ الْأَخِ لِأَخِيهِ بِظَهْرِ الْغَيْبِ يَبْدَأُ بِالدُّعَاءِ لِأَخِيهِ فَيَقُولُ لَهُ مَلَكٌ مُوَكَّلٌ بِهِ آمِينَ وَ لَكَ مِثْلَاهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 270 رواية : 4
ترجمه :
4- و نـيـز آنـحضرت عليه السلام فرمود: زودترين دعائى كه باجابت رسد دعاى برادر (ديـنـى ) اسـت بـراى بـرادرش در غـيـاب او، ابـتـداء شروع بدعا براى برادرش كند پس فـرشته اى كه موكل بر او است گويد: آمين و براى تو است دو چندان (آنچه براى برادر دينيت خواستى ).


5- عـَلِيُّ بـْنُ مـُحـَمَّدٍ عـَنْ مـُحـَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ التَّمِيمِيِّ عَنْ حُسَيْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا مِنْ مُؤْمِنٍ دَعـَا لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ إِلَّا رَدَّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهِ مِثْلَ الَّذِي دَعَا لَهُمْ بِهِ مِنْ كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مـُؤْمـِنـَةٍ مَضَى مِنْ أَوَّلِ الدَّهْرِ أَوْ هُوَ آتٍ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ إِنَّ الْعَبْدَ لَيُؤْمَرُ بِهِ إِلَى النَّارِ يَوْمَ الْقـِيـَامـَةِ فـَيـُسـْحـَبُ فـَيـَقـُولُ الْمـُؤْمـِنـُونَ وَ الْمـُؤْمـِنـَاتُ يَا رَبُّ هَذَا الَّذِي كَانَ يَدْعُو لَنَا فَشَفِّعْنَا فِيهِ فَيُشَفِّعُهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهِ فَيَنْجُو
اصول كافى جلد 4 صفحه : 270 رواية : 5
ترجمه :
5- امـام صـادق عليه السلام فرمود: رسول خدا (ص ) فرموده : هيچ مؤ منى نيست كه براى مـردان مـؤ مـن و زنـان مـؤ مـنـه دعـا كـنـد جـز ايـنـكـه خـداى عزوجل باو باز گرداند مانند آنچه را براى ايشان دعا كرده است بشماره هر مرد مؤ من و زن مؤ منه اى كه از آغاز روزگار در گذشته يا تا روز قيامت بدنيا آيد، همانا بنده اى باشد كـه در روز قيامت دستور دهند كه او را بدوزخ برند و او را بدانسو كشند، پس مردان مؤ من و زنـان مـؤ مـنـه گـويـنـد: ايـن اسـت آنـكـه براى ما دعا مى كرد پس ‍ شفاعت ما را درباره او بـپـذيـر (و او را بـدوزخ مـبـر) خـداى عزوجل شفاعت ايشان را درباره او بپذيرد، و آن بنده نجات يابد.


6- عَلِيٌّ عَنْ أَبِيهِ قَالَ رَأَيْتُ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ جُنْدَبٍ فِي الْمَوْقِفِ فَلَمْ أَرَ مَوْقِفاً كَانَ أَحْسَنَ مـِنْ مـَوْقـِفـِهِ مـَا زَالَ مَادّاً يَدَيْهِ إِلَى السَّمَاءِ وَ دُمُوعُهُ تَسِيلُ عَلَى خَدَّيْهِ حَتَّى تَبْلُغَ الْأَرْضَ فَلَمَّا صَدَرَ النَّاسُ قُلْتُ لَهُ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ مَا رَأَيْتُ مَوْقِفاً قَطُّ أَحْسَنَ مِنْ مَوْقِفِكَ قَالَ وَ اللَّهِ مـَا دَعـَوْتُ إِلَّا لِإِخـْوَانـِي وَ ذَلِكَ أَنَّ أَبـَا الْحـَسـَنِ مُوسَى ع أَخْبَرَنِي أَنَّ مَنْ دَعَا لِأَخِيهِ بِظَهْرِ الْغَيْبِ نُودِيَ مِنَ الْعَرْشِ وَ لَكَ مِائَةُ أَلْفِ ضِعْفٍ فَكَرِهْتُ أَنْ أَدَعَ مِائَةَ أَلْفٍ مَضْمُونَةٍ لِوَاحِدَةٍ لَا أَدْرِي تُسْتَجَابُ أَمْ لَا
اصول كافى جلد 4 صفحه : 271 رواية : 6
ترجمه :
6- على بن ابراهيم از پدرش حديث كند كه : عبداللّه بن جندب را در موقف (عرفات ) ديدم و وقوفى بهتر از وقوف او نديدم پيوسته دستهايش بسوى آسمان بلند بود، و اشكهايش بـر گـونـه اش روان بـود بـطـورى كـه بزمين مى ريخت ، پس ‍ همينكه مردم (از عرفات ) بـرگـشتند من بوى گفتم : اى ابا محمد من وقوفى بهتر از وقوف تو نديدم ؟ گفت بخدا سوگند من جز براى برادران (دينى ) خود دعائى نكردم ، و اين براى اين بود كه حضرت اباالحسن كاظم عليه السلام بمن خبر داد كه هر كه براى برادر دينى خود پشت سرش دعا كـنـد از عـرش بـدو ندا شود: براى تو باد صد هزار برابر (آنچه براى برادران دينيت درخـواسـت كـردى ) پس من خوش نداشتم كه صدهزار دعاى تهديد شده را بخاطر يك دعا از دست بدهم كه نمى دانم آن يك دعا هم باجابت برسد يا نه .



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: عـبـداللّه بـن جـنـدب از راستگويان اصحاب حضرت صادق (ع ) و حـضـرت كـاظم و حضرت رضا (عليهم السلام ) است و براى جلالت شان اوست كه دعايش هر يك برابر صدهزار دعا است .7- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ سـَهْلِ بْنِ زِيَادٍ وَ عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِي عُبَيْدَةَ عَنْ ثُوَيْرٍ قَالَ سَمِعْتُ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ ع يَقُولُ إِنَّ الْمـَلَائِكـَةَ إِذَا سـَمِعُوا الْمُؤْمِنَ يَدْعُو لِأَخِيهِ الْمُؤْمِنِ بِظَهْرِ الْغَيْبِ أَوْ يَذْكُرُهُ بِخَيْرٍ قَالُوا نـِعـْمَ الْأَخُ أَنـْتَ لِأَخِيكَ تَدْعُو لَهُ بِالْخَيْرِ وَ هُوَ غَائِبٌ عَنْكَ وَ تَذْكُرُهُ بِخَيْرٍ قَدْ أَعْطَاكَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِثْلَيْ مَا سَأَلْتَ لَهُ وَ أَثْنَى عَلَيْكَ مِثْلَيْ مَا أَثْنَيْتَ عَلَيْهِ وَ لَكَ الْفَضْلُ عَلَيْهِ وَ إِذَا سـَمـِعـُوهُ يـَذْكـُرُ أَخـَاهُ بِسُوءٍ وَ يَدْعُو عَلَيْهِ قَالُوا لَهُ بِئْسَ الْأَخُ أَنْتَ لِأَخِيكَ كُفَّ أَيُّهَا الْمـُسـَتَّرُ عـَلَى ذُنـُوبـِهِ وَ عـَوْرَتِهِ وَ ارْبَعْ عَلَى نَفْسِكَ وَ احْمَدِ اللَّهَ الَّذِي سَتَرَ عَلَيْكَ وَ اعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَعْلَمُ بِعَبْدِهِ مِنْكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 271 رواية : 7
ترجمه :
7- ثـوبـر (بـن اءبـى فـاخـتـه ) گـويد: شنيدم حضرت (زين العابدين ) على بن الحسين عليهما السلام مى فرمود: همانا چون فرشتگان بشنوند كه مؤ من براى برادر مؤ منش پشت سـر او دعـا مـى كـند يا بنيكى او را ياد مى كند، گويند: توجه نيكو برادرى هستى براى برادرت كه درباره او دعاى خير مى كنى با اينكه او از نظر تو پنهان است و او را بنيكى يـاد مـى كـنـى ، هر آينه خداى عزوجل دو برابر آنچه براى او خواستى بتو داد و دو چندان آنـچـه تو او را به نيكى ياد كردى بر تو ثنا گويد و تو بر او برترى دارى ، ولى چـون بـشـنـونـد كـه بـرادرش را بـبدى ياد كند و برايش نفرين كند، گويند: تو چه بد بـرادر هـسـتى براى برادرت خود را از اين سخنان نگهدار اى كسى كه بر گناهانت پرده پـوشـى شـده و بـخـودت بـنـگـر (و بين خودت چه اندازه عيب و گناه دارى ) و سپاسگزار آنـخـدائى را كـه روى (گـنـاهـان عـيـوب ) تـو پـرده پـوشـيـده و بـدانـكـه خـداى عزوجل نسبت ببنده اش از تو داناتر است .



شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: يعنى خداى عزوجل داناتر بمصلحت بندگانش مى باشد اگر صلاح او و صلاح ديگر بندگانش را در دفع آن شخص بداند و اگر صلاح او را در ابتلاء و يا عافيت او به بيند همان كند و نيازى بدستور تو ندارد.
*باب كسيكه دعايش مستجاب شود*
بَابُ مَنْ تُسْتَجَابُ دَعْوَتُهُ
1- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عِيسَى بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْقُمِّيِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبـَا عـَبـْدِ اللَّهِ ع يـَقـُولُ ثـَلَاثَةٌ دَعْوَتُهُمْ مُسْتَجَابَةٌ الْحَاجُّ فَانْظُرُوا كَيْفَ تَخْلُفُونَهُ وَ الْغـَازِي فـِي سـَبـِيـلِ اللَّهِ فـَانـْظـُرُوا كـَيـْفَ تـَخْلُفُونَهُ وَ الْمَرِيضُ فَلَا تُغِيظُوهُ وَ لَا تُضْجِرُوهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 272 رواية : 1
ترجمه :
1- عـيـسى بن عبداللّه قمى گويد: شنيدم از حضرت صادق (ع ) كه مى فرمود: سه دسته انـد كـه دعـايـشـان بـاجـابـت رسـد: (يكى ) آنكس كه بحج رود، پس بيائيد كه چگونه در بـازمـاندگانش بجاى او رفتار كنيد، (ديگر) جهاد كننده در راه خدا، پس بيائيد چگونه در بـازمـانـدگـانـش در غـيـاب او رفـتـار كـنـيـد، (سوم ) بيمار و مريض ، پس او را بخشم در نياوريد دلتنگش ‍ نكنيد، (مبادا بشما نفرين كند)

2- الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْوَشَّاءِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بـْنِ سـِنـَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَانَ أَبِي ع يَقُولُ خَمْسُ دَعَوَاتٍ لَا يُحْجَبْنَ عَنِ الرَّبِّ تـَبـَارَكَ وَ تـَعـَالَى دَعـْوَةُ الْإِمـَامِ الْمـُقـْسـِطِ وَ دَعـْوَةُ الْمـَظـْلُومِ يـَقـُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَأَنـْتـَقـِمـَنَّ لَكَ وَ لَوْ بـَعـْدَ حـِيـنٍ وَ دَعـْوَةُ الْوَلَدِ الصَّالِحِ لِوَالِدَيْهِ وَ دَعْوَةُ الْوَالِدِ الصَّالِحِ لِوَلَدِهِ وَ دَعْوَةُ الْمُؤْمِنِ لِأَخِيهِ بِظَهْرِ الْغَيْبِ فَيَقُولُ وَ لَكَ مِثْلُهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 272 رواية : 2
ترجمه :
2- و نـيـز حـضـرت صـادق (ع ) فـرمـود: پـدرم مـى فـرمـود: پـنـج دعـا است كه از درگاه پـروردگـار تبارك و تعالى محجوب نگردد (و پرده حائلى نيست كه جلويش را بگيرد) 1 دعـاى امـام عادل 2 دعاى ستمديده كه خداى عزوجل فرمايد: هر آينه بطور مسلم انتقام تو را (از سـتـمـكـارت ) بـگـيرم گرچه پس از زمانى باشد 3 دعاى فرزند صالح (و نيكوكار) بـراى پـدر و مـادر 4ـ دعاى پدر صالح براى فرزندش 5 دعاى مؤ من براى برادرش در پشت سر او كه خدا فرمايد: براى تو باد مانند آن .


3- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِيَّاكُمْ وَ دَعْوَةَ الْمَظْلُومِ فَإِنَّهَا تُرْفَعُ فَوْقَ السَّحَابِ حَتَّى يَنْظُرَ اللَّهُ عـَزَّ وَ جـَلَّ إِلَيـْهـَا فَيَقُولَ ارْفَعُوهَا حَتَّى أَسْتَجِيبَ لَهُ وَ إِيَّاكُمْ وَ دَعْوَةَ الْوَالِدِ فَإِنَّهَا أَحَدُّ مِنَ السَّيْفِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 273 رواية : 3
ترجمه :
3- حضرت صادق (ع ) فرمود: رسول خدا (ص ) فرمود: بترسيد از دعاى ستمديده و مظلوم زيـرا كـه آن از ابـرهـا (و پـرده هـاى مـانـع از دعـا) بـالا رود تـا خـداى عـزوجـل در آن بـنـگرد و فرمايد: آن را بالا بريد تا براى او اجابت كنم ، و بپرهيزيد از نفرين پدر كه آن از شمشير برنده تر است .



شــرح :
مـجلسى (ره ) گويد: ((سحاب )) يعنى ابرها در اين حديث كنايه از موانع اجابت دعا است يـا مـقـصـود حـجـابـهـاى مـعـنـويـه اى اسـت كـه مـيـانـه او و پـروردگـارش حائل است يا كنايه از پرده هاى بالاى عرش يا زير آن بنا بر اختلاف اخبار ميباشد و ممكن اسـت حـمـل آن بـر ابـرهـاى مـعـروف بـنـا بـر اسـتـعـاره تـمـثـيـليـه بـراى بـيـان كمال اجابت ، و مقصود از نظر كردن خداوند نظر رحمت و عنايت و اراده پذيرفتن است .4- مـُحـَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ أَخِيهِ الْحَسَنِ عَنْ زُرْعَةَ عـَنْ سـَمـَاعـَةَ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَانَ أَبِي يَقُولُ اتَّقُوا الظُّلْمَ فَإِنَّ دَعْوَةَ الْمَظْلُومِ تَصْعَدُ إِلَى السَّمَاءِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 273 رواية : 4
ترجمه :
4- حـضـرت صـادق (ع ) فـرمـود: پدرم مى فرمود: از ستم بپرهيزيد زيرا دعاى ستمديده بآسمان بالا رود.



5- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ قَدَّمَ أَرْبَعِينَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ ثُمَّ دَعَا اسْتُجِيبَ لَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 273 رواية : 5
ترجمه :
5- و نـيـز امـام صـادق عـليـه السـلام فـرمـود: هـر كـه چـهـل مـؤ مـن را (در دعا) جلو اندازد (و بآنها دعا كند) سپس (براى خود) دعا كند دعايش اجابت شود.


6- مـُحـَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ طَلْحَةَ النَّهـْدِيِّ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ قـَالَ رَسـُولُ اللَّهِ ص أَرْبـَعَةٌ لَا تُرَدُّ لَهُمْ دَعْوَةٌ حَتَّى تُفَتَّحَ لَهُمْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَ تَصِيرَ إِلَى الْعَرْشِ الْوَالِدُ لِوَلَدِهِ وَ الْمَظْلُومُ عَلَى مَنْ ظَلَمَهُ وَ الْمُعْتَمِرُ حَتَّى يَرْجِعَ وَ الصَّائِمُ حَتَّى يُفْطِرَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 273 رواية : 6
ترجمه :
6- و نيز حضرت صادق (ع ) فرمود: چهار كسى هستند كه دعاشان باز نگردد درهاى آسمان بـراى آنـهـا باز شود و بعرش ‍ رسند: دعاى پدر براى فرزندش ، دعاى مظلوم بر آنكه باو ستم كرده ، دعاى عمره كننده تا بوطن باز گردد، دعاى روزه دار تا وقتى افطار كند.


7- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ النَّبِيُّ ص لَيْسَ شَيْءٌ أَسْرَعَ إِجَابَةً مِنْ دَعْوَةِ غَائِبٍ لِغَائِبٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 274 رواية : 7
ترجمه :
7- و نـيـز حـضـرت صـادق (ع ) فـرمـود: رسـول خـدا (ص ) فـرمـوده : هـيچ دعايى زودتر باجابت نرسد از دعاى شخص غائب كه براى غائب ديگرى كند.


8- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص دَعَا مُوسَى ع وَ أَمَّنَ هَارُونُ ع وَ أَمَّنَتِ الْمَلَائِكَةُ ع فَقَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تـَعـَالَى قـَدْ أُجـِيـبـَتْ دَعـْوَتُكُم ا فَاسْتَقِيم ا وَ مَنْ غَزَا فِي سَبِيلِ اللَّهِ اسْتُجِيبَ لَهُ كَمَا اسْتُجِيبَ لَكُمَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 274 رواية : 8
ترجمه :
8- و نـيـز آن حـضـرت (ع ) فـرمود: رسول خدا (ص ) فرمود: حضرت موسى دعائى كرد و هارون آمين گفت ، و فرشتگان نيز آمين گفتند، پس خداى تبارك و تعالى فرمود: ((هر آينه دعاى شما مستجاب شد پس بايد استقامت (و پايدارى ) كنيد)) (سوره يونس آيه 89) و هر كه در راه خدا جهاد كند دعايش مستجاب شود چنانچه دعاى شما باجابت رسيدتا روز قيامت .



*باب كسيكه دعايش باجابت نرسد*
بَابُ مَنْ لَا تُسْتَجَابُ دَعْوَتُهُ
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حُسَيْنِ بْنِ مُخْتَارٍ عَنِ الْوَلِيدِ بْنِ صـَبـِيـحٍ عـَنْ أَبـِي عـَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ صَحِبْتُهُ بَيْنَ مَكَّةَ وَ الْمَدِينَةِ فَجَاءَ سَائِلٌ فَأَمَرَ أَنْ يُعْطَى ثُمَّ جَاءَ آخَرُ فَأَمَرَ أَنْ يُعْطَى ثُمَّ جَاءَ آخَرُ فَأَمَرَ أَنْ يُعْطَى ثُمَّ جَاءَ الرَّابِعُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع يُشْبِعُكَ اللَّهُ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَيْنَا فَقَالَ أَمَا إِنَّ عِنْدَنَا مَا نُعْطِيهِ وَ لَكِنْ أَخْشَى أَنْ نـَكـُونَ كـَأَحَدِ الثَّلَاثَةِ الَّذِينَ لَا يُسْتَجَابُ لَهُمْ دَعْوَةٌ رَجُلٌ أَعْطَاهُ اللَّهُ مَالًا فَأَنْفَقَهُ فِي غـَيـْرِ حـَقِّهِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي فَلَا يُسْتَجَابُ لَهُ وَ رَجُلٌ يَدْعُو عَلَى امْرَأَتِهِ أَنْ يُرِيحَهُ مـِنـْهـَا وَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَمْرَهَا إِلَيْهِ وَ رَجُلٌ يَدْعُو عَلَى جَارِهِ وَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ السَّبِيلَ إِلَى أَنْ يَتَحَوَّلَ عَنْ جِوَارِهِ وَ يَبِيعَ دَارَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 274 رواية : 1
ترجمه :
1ـ وليد بن صبيح گويد: ميان راه مكه و مدينه همراه حضرت صادق (ع ) بودم پس سائلى آمـد (و چـيـزى درخـواسـت كـرد حـضـرت دسـتـور داد بـاو چـيـزى بـدهـنـد، سـائل ديـگرى آمد آنحضرت دستور دادند چيزى باو نيز داده شود، سپس ديگرى آمد دستور فـرمـود بـاو هـم داده شـود، تـا ايـنـكـه سـائل چهار مى آمد حضرت صادق (ع ) فرمود: خدا سـيرت كند (و براى او دستورى نفرمود) سپس رو بما كرد و فرمود: آگاه باشيد هر آينه نزد ما هست چيزى كه باو بدهيم ولى مى ترسيم مانند يكى از آن سه كس شويم كه دعايشان مستجاب نشود: (يكى ) آن مردى است كه خداوند مالى بـاو بـدهـد و آنـرا در غـيـر مورد شايسته اش خرج كند، سپس بگويد: خدا يا بمن بده (كه چـنـيـن كـسى ) دعايش مستجاب نشود، و (ديگر) مردى كه درباره زن خود دعا كند كه خدا خود دعـا كـنـد كـه خـدا او را از آن زن راحـت كـنـد بـا ايـنـكـه خـداى عـزوجـل كـار طـلاق آن زن را بـاو واگـذار كـرده (و مى تواند او را طلاق دهد و بدين وسيله راحـت شـود)، (سـوم ) مـردى كـه بـر هـمـسـايـه خود نفرين كند (و از همسايه آزادى او بخدا شـكـايـت كـنـد) با اينكه خداى عزوجل براى او راهى قرار داده ، و آن اينست كه خانه خود را بفروشد و از همسايگى او بجاى ديگر رود.



شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: ظاهر آنست كه سائلين از مخالفين و مستضعفين بوده اند و از اين روى آنـحـضرت بسه نفرشان اكتفا فرمود (و بچهارمى چيزى نداد) و گرنه آنها كسانى هستند كـه شـيـعـيـانـشان را بر خود مقدم مى داشتند، يا اينكه اين كردار حضرت براى ياد دادن و آمـوخـتـن حـكم اتفاق بوده و فهماندن اينكه بيش از اين مقدار براى توسعه بر مؤ منين لازم نيست .2- أَبـُو عـَلِيٍّ الْأَشـْعـَرِيُّ عـَنْ مـُحـَمَّدِ بـْنِ عـَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ إِبـْرَاهِيمَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ أَرْبَعَةٌ لَا تُسْتَجَابُ لَهُمْ دَعْوَةٌ رَجُلٌ جَالِسٌ فِي بَيْتِهِ يَقُولُ اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي فَيُقَالُ لَهُ أَ لَمْ آمُرْكَ بِالطَّلَبِ وَ رَجُلٌ كَانَتْ لَهُ امْرَأَةٌ فَدَعَا عَلَيْهَا فَيُقَالُ لَهُ أَ لَمْ أَجْعَلْ أَمْرَهَا إِلَيْكَ وَ رَجُلٌ كَانَ لَهُ مَالٌ فَأَفْسَدَهُ فَيَقُولُ اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي فَيُقَالُ لَهُ أَ لَمْ آمُرْكَ بِالِاقْتِصَادِ أَ لَمْ آمُرْكَ بِالْإِصْلَاحِ ثُمَّ قَالَ وَ الَّذِينَ إِذ ا أَنـْفـَقـُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَ لَمْ يَقْتُرُوا وَ ك انَ بَيْنَ ذ لِكَ قَو اماً وَ رَجُلٌ كَانَ لَهُ مَالٌ فَأَدَانَهُ بِغَيْرِ بَيِّنَةٍ فَيُقَالُ لَهُ أَ لَمْ آمُرْكَ بِالشَّهَادَةِ
مـُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ أَبِي عَاصِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع مِثْلَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 275 رواية : 2
ترجمه :
2- حضرت صادق (ع ) فرمود: چهار كس هستند كه دعايشان باجابت نرسد: (1) مردى كه در خـانـه خـود نـشـسـتـه و مـى گـويد: خدايا بمن روزى بده ، پس بوى گفته شود: آيا بتو دسـتـور نـدادم كـه بـجستجوى روزى برو؟ (2) مردى كه زنى دارد و بر او نفرين كند كه بـاو گـفـته شود: آيا كار او را بتو واگذار نكردم ؟ (اختيار طلاق و رها كردنش بدست تو اسـت ) (3) مـردى كـه مالى دارد و ان را از بين برده و فاسد كرده و مى گويد: خدايا بمن روزى بـده ، پـس بـوى گـفـتـه شـود: آيـا بـتو دستور ميانه روى ندادم ؟ آيا بتو دستور اصلاح مالت را ندادم ؟ سپس (باين آيه استشهاد كرده ) فرمود: ((و كسانيكه هرگاه اتفاق كنند نه اصراف كنند و نه بر خود تنگ گيرند و باشند ميان ايندو)) (سوره فرقان آيه 67) (4) مـردى كـه مـالى را بـدون شـاهـد و گواه بديگرى وام دهد (و سپس بانكار مديون بـرخـورد كـنـد، و بـراى دريـافـت طـلبـش از مـديـون مـنـكـر بـدرگـاه خـداونـد متعال رو آورد و از او استمداد جويد) كه باو گفته شود: آيا بتو دستور ندادم (كه هنگام وام دادن ) گواه بگيرى ؟
و مانند اين حديث بسند ديگر نيز از آنحضرت روايت شده .


3- الْحـُسـَيـْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عـَنِ الْوَلِيـدِ بْنِ صَبِيحٍ قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ ثَلَاثَةٌ تُرَدُّ عَلَيْهِمْ دَعَوْتُهُمْ رَجُلٌ رَزَقَهُ اللَّهُ مـَالًا فـَأَنـْفـَقـَهُ فِي غَيْرِ وَجْهِهِ ثُمَّ قَالَ يَا رَبِّ ارْزُقْنِي فَيُقَالُ لَهُ أَ لَمْ أَرْزُقْكَ وَ رَجُلٌ دَعَا عـَلَى امـْرَأَتـِهِ وَ هـُوَ لَهَا ظَالِمٌ فَيُقَالُ لَهُ أَ لَمْ أَجْعَلْ أَمْرَهَا بِيَدِكَ وَ رَجُلٌ جَلَسَ فِي بَيْتِهِ وَ قَالَ يَا رَبِّ ارْزُقْنِي فَيُقَالُ لَهُ أَ لَمْ أَجْعَلْ لَكَ السَّبِيلَ إِلَى طَلَبِ الرِّزْقِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 276 رواية : 3
ترجمه :
3- وليد بن صبيح گويد: از آنحضرت عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: سه كس هستند كـه دعـاى آنـهـا بـخـودشـان بـرگـردد و بـاجـابت نرسد: (1) مردى كه خداوند باو مالى ارزانـى داشـتـه و او بـيجا و بى مورد خرج كرده و سپس بگويد: خدايا بمن روزى ده ، كه بـاو گـفـتـه شـود: آيـا بـتـو روزى نـدادم ؟ (2) مردى كه بر همسر خود باينكه باو ستم نفرين كند كه باو گفته شود: آيا كار (جدائى و طلاق ) او را بدست تو ندادم ؟ (3) مردى كـه در خـانـه اش بـنـشيند و بگويد: پروردگارا بمن روزى بده كه باو گفته شود: آيا براى تو راه پيدا كردن روزى را قرار ندادم ؟



شــرح :
مجلسى (ره ) در جمله ((و هو لها ظالم )) گويد: يعنى آن مرد بسبب آن نفرين نسبت بآن زن ستمكار است ، زيرا نفرين او بر آن زن با اينكه قدرت بر خلاصى از او از راه ديگر دارد و ظلم و ستم است .
*باب نفرين بر دشمن*
بَابُ الدُّعَاءِ عَلَى الْعَدُوِّ
1- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ يَحْيَى بْنِ الْمُبَارَكِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عـَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ شَكَوْتُ إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع جَاراً لِي وَ مَا أَلْقَى مِنْهُ قَالَ فَقَالَ لِيَ ادْعُ عـَلَيـْهِ قـَالَ فـَفـَعـَلْتُ فـَلَمْ أَرَ شَيْئاً فَعُدْتُ إِلَيْهِ فَشَكَوْتُ إِلَيْهِ فَقَالَ لِيَ ادْعُ عـَلَيـْهِ قـَالَ فـَقـُلْتُ جـُعـِلْتُ فـِدَاكَ قـَدْ فـَعـَلْتُ فَلَمْ أَرَ شَيْئاً فَقَالَ كَيْفَ دَعَوْتَ عَلَيْهِ فَقُلْتُ إِذَا لَقِيتُهُ دَعَوْتُ عَلَيْهِ قَالَ فَقَالَ ادْعُ عَلَيْهِ إِذَا أَدْبَرَ وَ إِذَا اسْتَدْبَرَ فَفَعَلْتُ فَلَمْ أَلْبَثْ حَتَّى أَرَاحَ اللَّهُ مِنْهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 276 رواية : 1
ترجمه :
1- اسـحـاق بـن عمار گويد: به حضرت صادق (ع ) از دست همسايه اى كه داشتم و آزارى كه او از بمن مى رسيد شكايت كردم ؟ گويد: بمن فرمود: بر او نفرين كن ، پس من نفرين كردم ولى نتيجه اى نديدم ، پس دوباره خدمتش رفتم و شكايت كردم ؟ فرمود: بر او نفرين كـن گـويـد: عـرضـكردم : فدايت گردم من نفرين كردم و نتيجه اى نديدم ، فرمود: چگونه نفرين كردى ؟ عرضكردم : هرگاه باو برخوردم نفرينش كردم ، گويد: فرمود: چون بتو پـشـت كند و رو گرداند نفرينش كن ، پس ‍ من اينكار را كردم و زمانى نگذشت كه خدا مرا از شر او آسوده كرد.



شــرح :
ظاهر اين خبر با ذيل حديث اول از باب قبل كمى منافات دارد زيرا در آنجا فرمود نفرين در حـق هـمـسايه صحيح نيست و مستجاب نشود چون انسان مى تواند خانه خود را بفروشد و از وى خـلاص شـود و در ايـنـجـا فـرمـود نـفـريـن بـا چـنـين شرطى (يعنى هنگام پشت كردن و روگـردانـدنش ) پذيرفته گردد و رفع و تنافى به قرينه عنوان باب بدين است كه در حـديث قبل مراد نفرين در حق همسايه ايست كه صدمه اش به انسان تنها از جهت همسايگى نه از راه دشمنى . و در اين خبر مراد نفرين بد دشمنى است كه در همسايگى انسان است نه همسايه فقط.2- وَ رُوِيَ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ ع قَالَ إِذَا دَعَا أَحَدُكُمْ عَلَى أَحَدٍ قَالَ اللَّهُمَّ اطْرُقْهُ بِبَلِيَّةٍ لَا أُخْتَ لَهَا وَ أَبِحْ حَرِيمَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 277 رواية : 2
ترجمه :
2- و از حضرت ابى الحسن عليه السلام روايت شده كه فرمود: هرگاه يكى از شماها بر دشـمـن نـفـرين كند بگويد: ((اللهم اطرقه ببلية لا اخت لها و ابح حريمه )) (يعنى بار خدايا او را ببلاى شبانه كه مانند ندارد دچار كن ، و دشمن را بر او چيره ساز).


3- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ مَالِكِ بْنِ عَطِيَّةَ عـَنْ يـُونـُسَ بـْنِ عَمَّارٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ لِي جَاراً مِنْ قُرَيْشٍ مِنْ آلِ مُحْرِزٍ قَدْ نـَوَّهَ بـِاسـْمِي وَ شَهَرَنِي كُلَّمَا مَرَرْتُ بِهِ قَالَ هَذَا الرَّافِضِيُّ يَحْمِلُ الْأَمْوَالَ إِلَى جَعْفَرِ بْنِ مـُحـَمَّدٍ قـَالَ فـَقـَالَ لِي فـَادْعُ اللَّهَ عـَلَيـْهِ إِذَا كـُنـْتَ فـِي صـَلَاةِ اللَّيْلِ وَ أَنْتَ سَاجِدٌ فِي السَّجـْدَةِ الْأَخـِيـرَةِ مـِنَ الرَّكـْعـَتَيْنِ الْأُولَيَيْنِ فَاحْمَدِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَجِّدْهُ وَ قُلِ اللَّهُمَّ إِنَّ فـُلَانَ بـْنَ فـُلَانٍ قـَدْ شـَهـَرَنـِي وَ نـَوَّهَ بِي وَ غَاظَنِي وَ عَرَضَنِي لِلْمَكَارِهِ اللَّهُمَّ اضْرِبْهُ بِسَهْمٍ عَاجِلٍ تَشْغَلْهُ بِهِ عَنِّي اللَّهُمَّ وَ قَرِّبْ أَجَلَهُ وَ اقْطَعْ أَثَرَهُ وَ عَجِّلْ ذَلِكَ يَا رَبِّ السَّاعَةَ السَّاعـَةَ قـَالَ فـَلَمَّا قـَدِمـْنـَا الْكـُوفَةَ قَدِمْنَا لَيْلًا فَسَأَلْتُ أَهْلَنَا عَنْهُ قُلْتُ مَا فَعَلَ فُلَانٌ فـَقـَالُوا هـُوَ مَرِيضٌ فَمَا انْقَضَى آخِرُ كَلَامِي حَتَّى سَمِعْتُ الصِّيَاحَ مِنْ مَنْزِلِهِ وَ قَالُوا قَدْ مَاتَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 277 رواية : 3
ترجمه :
3- يونس بن عمار گويد: به حضرت صادق (ع ) عرض كردم : من گرفتار همسايه اى از قـريـش از آل مـحـرز شـده ام كـه نـام مـرا فـاش كـرده و مرا شهره مردم ساخته (كه همه مرا بشناسند) هرگاه به او بگذرم گويد: اين را فضى است و مالها را به نزد جعفر بن محمد مـى بـرد؟ گويد: حضرت به من فرمود: در نماز شب به او نفرين كن آنگاه كه به سجده روى در سـجـده آخـر از ركـعـت اول ، پـس خداى عزوجل را حمد كن و تمجيد نما و بگو: (آنچه ترجمه اش اينست :) بار خدايا فلان پسر فلان مرا شهره مردم كرده ، و نام مرا فاش كرده و مرا بخشم آورده و در معرض خطرها قرار داده بار خدايا او را با تير شتابانى بزن كه او را از مـن بـاز دارى ، بـار خـدايـا مـرگـش را نـزديـك كـن و اثـرش را از مـيـان بـردار، و پـروردگـارا در آن شـتـاب كـن ، السـاعـة . السـاعـة (يعنى هم اكنون )، گويد: همينكه به كـوفـه آمـديـم شـبـانـه وارد شـديـم ، و از خـانـواده خـود از حـال آن مـرد پرسيدم و گفتم : فلانى چه كرد؟ گفتند: مريض و بيمار است ، و هنوز سخنم را به پايان نرسانده بودم كه صداى شيون از خانه اش ‍ بلند شد و گفتند: مرد.


4- أَحـْمـَدُ بـْنُ مـُحـَمَّدٍ الْكـُوفـِيُّ عـَنْ عـَلِيِّ بـْنِ الْحـَسـَنِ التَّيْمِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ يـَعـْقُوبَ بْنِ سَالِمٍ قَالَ كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ لَهُ الْعَلَاءُ بْنُ كَامِلٍ إِنَّ فُلَاناً يـَفـْعَلُ بِي وَ يَفْعَلُ فَإِنْ رَأَيْتَ أَنْ تَدْعُوَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ هَذَا ضَعْفٌ بِكَ قُلِ اللَّهُمَّ إِنَّكَ تـَكْفِي مِنْ كُلِّ شَيْءٍ وَ لَا يَكْفِي مِنْكَ شَيْءٌ فَاكْفِنِي أَمْرَ فُلَانٍ بِمَ شِئْتَ وَ كَيْفَ شِئْتَ وَ مِنْ حَيْثُ شِئْتَ وَ أَنَّى شِئْتَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 278 رواية : 4
ترجمه :
4- يـعـقـوب بـن سـالم گـويـد: خـدمـت حـضـرت صـادق (ع ) بـودم پـس عـلاء بـن كـامـل بـه آن حـضـرت عرض كرد: همانا فلان كس به من (آزار) مى كند (و هر چه خواهد) مى كند؟ اگر صلاح مى دانيد بدرگاه خداى عزوجل بر او نفرين كنيد؟ فرمود: اين از ضعف (و ناتوانى ) تو است بگو: ((بار خدايا تو از هر چيز كفايت كنى و چيزى از تو كفايت نكند كار فلان كس را درباره من كفايت فرما بدانچه خواهى و هر گونه خواهى و از هر راهى كه و از آنجا كه خواهى )).



شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ايـنـكه امام (عليه السلام ) فرمود: ((اين از ضعف تو است )) چند احـتـمـال دارد (1) اشـاره بـه ايـنـسـت كـه ضرر زدن به دشمن بسبب نفرين بواسطه ضعف تـقـوى و ورع و ضـعـف دعـا و تـوكل بر خدا است . (2) اينكه مقصود ضعف يقين تو است كه بخدا پناه نبردى و بدرگاه او نرفته و به نزد من آمده اى و از من در خواست دعا كنى . (3) مقصود ضعف در تقيه و كيفيت معاشرت است كه نتوانسته اى دشمن را راضى نگهدارى . (4) اشاره به چيزى كه از سخنان آن حضرت در ضمن معلوم مى شود، كه چنين استفاده شود كه دعـا كـرده و چـون دعـايـش مـسـتـجـاب نـشـده ايـنـك بـدان حـضـرت تـوسـل جـسـته ، و معناى فرمايش حضرت بنابراين چنين است : كه مستجاب نشدن دعاى تو بخاطر ضعف (و كمى ) دانش تو درباره دعا و آداب و شرائط آنست ، سپس اين دعا را به او آموخت .5- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيـَى عـَنْ أَحـْمـَدَ بـْنِ مـُحـَمَّدٍ عـَنِ ابـْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْمـِسـْمـَعِيِّ قَالَ لَمَّا قَتَلَ دَاوُدُ بْنُ عَلِيٍّ الْمُعَلَّى بْنَ خُنَيْسٍ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَأَدْعُوَنَّ اللَّهَ عَلَى مَنْ قَتَلَ مَوْلَايَ وَ أَخَذَ مَالِي فَقَالَ لَهُ دَاوُدُ بْنُ عَلِيٍّ إِنَّكَ لَتُهَدِّدُنِي بِدُعَائِكَ قَالَ حـَمَّادٌ قـَالَ الْمـِسْمَعِيُّ فَحَدَّثَنِي مُعَتِّبٌ أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع لَمْ يَزَلْ لَيْلَتَهُ رَاكِعاً وَ سَاجِداً فـَلَمَّا كـَانَ فـِي السَّحـَرِ سـَمِعْتُهُ يَقُولُ وَ هُوَ سَاجِدٌ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِقُوَّتِكَ الْقَوِيَّةِ وَ بِجَلَالِكَ الشَّدِيدِ الَّذِي كُلُّ خَلْقِكَ لَهُ ذَلِيلٌ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ وَ أَنْ تَأْخُذَهُ السَّاعَةَ السَّاعَةَ فَمَا رَفَعَ رَأْسَهُ حَتَّى سَمِعْنَا الصَّيْحَةَ فِي دَارِ دَاوُدَ بْنِ عَلِيٍّ فَرَفَعَ أَبُو عـَبْدِ اللَّهِ ع رَأْسَهُ وَ قَالَ إِنِّي دَعَوْتُ اللَّهَ بِدَعْوَةٍ بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهِ مَلَكاً فَضَرَبَ رَأْسَهُ بِمِرْزَبَةٍ مِنْ حَدِيدٍ انْشَقَّتْ مِنْهَا مَثَانَتُهُ فَمَاتَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 278 رواية : 5
ترجمه :
5- مـسـمـعى گويد: همينكه داود بن على (كه از جانب خلفاى عباسى حاكم مدينه بود) معلى بـن خـنيس را (كه آزاد كرده امام صادق عليه السلام و از نزديكان آن حضرت بود) كشت ، و آن حضرت عليه السلام فرمود: هر آينه نفرين كنم بدرگاه خدا كسيكه آزاد شده من (معلى ) را كشته ، و مال مرا ربوده است ؟ داود بن على گفت : آيا مرا به نفرين خود تهديد مى كنى ؟ حماد (كه راوى حديث است ) گويد:
مـسـمـعـى گـفـت : مـعـتـب (خادم امام صادق عليه السلام ) براى من حديث كرد امام صادق عليه السلام در آن شب پيوسته در ركوع و سجود بود، پس همينكه سحر شد شنيدم كه در سجده مـى فـرمـود: ((بـار خـدايا از تو به نيروى نيرومندت و بجلالت سختت كه همه آفريده هـايـت در بـرابر آن خوراند درخواست كنم كه بر محمد و خاندانش رحمت فرستى و او را هم اكـنـون السـاعـه بـگـيـرى )) (معتب گويد:) آن حضرت سر از سجده بر نداشته بود كه فـريـاد شـيـون از خـانـه داود بـن عـلى شـنيديم ، پس حضرت صادق (ع ) سر (از سجده ) بـرداشـت و فـرمـود: مـن خـدا را بـه دعـائى خـوانـدم و خـداى عزوجل فرشته اى فرستاد كه با ميلى آهنين چنان بر سر او زد كه مثانه اش از آن ضربت شكافت و مرد.

شــرح :
معلى بن غلام آزاد كرده حضرت صادق (ع ) بوده و از روى هم رفته اخبار استفاده شود كه از نزديكان آن حضرت و جزء محرمان اسرار بوده است ، داود بن على عباسى او را گرفته بـه زنـدان افكند و از او خواست كه نام اصحاب حضرت صادق (ع ) را فاش كند و آنها را مـعـرفـى نـمـايد و معلى نپذيرفت و در پاسخ گفت : اگر در زير پايم باشند تو را از نامشان آگاه نكنم ، پس داود بن على دستور داد گردنش را زدند و به دارش آويختند.
*باب مباهله يعنى لعن كردن و نفرين كردن به يكديگر*
بَابُ الْمُبَاهَلَةِ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِيمٍ عَنْ أَبِي مَسْرُوقٍ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ قُلْتُ إِنَّا نُكَلِّمُ النَّاسَ فَنَحْتَجُّ عَلَيْهِمْ بِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَطـِيعُوا اللّ هَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ فَيَقُولُونَ نَزَلَتْ فِي أُمَرَاءِ السَّرَايَا فـَنـَحْتَجُّ عَلَيْهِمْ بِقَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّم ا وَلِيُّكُمُ اللّ هُ وَ رَسُولُهُ إِلَى آخِرِ الْآيَةِ فَيَقُولُونَ نـَزَلَتْ فـِي الْمـُؤْمـِنـِيـنَ وَ نـَحـْتـَجُّ عـَلَيـْهـِمْ بـِقـَوْلِ اللَّهِ عـَزَّ وَ جـَلَّ قـُلْ ل ا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى فَيَقُولُونَ نَزَلَتْ فِي قُرْبَى الْمُسْلِمِينَ قـَالَ فـَلَمْ أَدَعْ شـَيْئاً مِمَّا حَضَرَنِي ذِكْرُهُ مِنْ هَذِهِ وَ شِبْهِهِ إِلَّا ذَكَرْتُهُ فَقَالَ لِي إِذَا كَانَ ذَلِكَ فَادْعُهُمْ إِلَى الْمُبَاهَلَةِ قُلْتُ وَ كَيْفَ أَصْنَعُ قَالَ أَصْلِحْ نَفْسَكَ ثَلَاثاً وَ أَظُنُّهُ قَالَ وَ صُمْ وَ اغـْتـَسـِلْ وَ ابـْرُزْ أَنـْتَ وَ هـُوَ إِلَى الْجـَبَّانِ فـَشـَبِّكْ أَصـَابـِعـَكَ مـِنْ يَدِكَ الْيُمْنَى فِي أَصـَابـِعـِهِ ثـُمَّ أَنـْصـِفـْهُ وَ ابـْدَأْ بـِنـَفـْسـِكَ وَ قـُلِ اللَّهـُمَّ رَبَّ السَّمـَاوَاتِ السَّبْعِ وَ رَبَّ الْأَرَضِينَ السَّبْعِ عَالِمَ الْغَيْبِ وَ الشَّهَادَةِ الرَّحْمَنَ الرَّحِيمَ إِنْ كَانَ أَبُو مَسْرُوقٍ جَحَدَ حَقّاً وَ ادَّعَى بَاطِلًا فَأَنْزِلْ عَلَيْهِ حُسْبَاناً مِنَ السَّمَاءِ أَوْ عَذَاباً أَلِيماً ثُمَّ رُدَّ الدَّعْوَةَ عَلَيْهِ فَقُلْ وَ إِنْ كَانَ فُلَانٌ جَحَدَ حَقّاً وَ ادَّعَى بَاطِلًا فَأَنْزِلْ عَلَيْهِ حُسْبَاناً مِنَ السَّمَاءِ أَوْ عَذَاباً أَلِيماً ثُمَّ قَالَ لِي فَإِنَّكَ لَا تَلْبَثُ أَنْ تَرَى ذَلِكَ فِيهِ فَوَ اللَّهِ مَا وَجَدْتُ خَلْقاً يُجِيبُنِي إِلَيْهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 279 رواية : 1
ترجمه :
1ـ ابو مسروق گويد: به حضرت صادق (ع ) عرض كردم : ما با مردم (درباره مذهب و امامت شـمـا) گـفـتـگـو كـنـيـم و بـا آنـان احـتـجـاج كـنـيـم و بـه گـفـتـار خـداى عـزوجـل دليـل آوريـم كـه فـرمـايد: ((خدا و رسول را و اولياء را فرمان بريد)) (سوره نـسـاء آيـه 59) مـردم گـويـنـد: ايـن آيـه دربـاره فـرمـانـدهـان قـشـونـهـا نـازل گـشـتـه ، پـس بـراى آنـان بـه گـفـتـار (ديـگـر) خـداى عـزوجـل حـجـت آوريـم (كـه فـرمـايـد): ((جـز ايـن نـيـسـت كـه ولى شـمـا خـدا و رسول اوست )) تا آخر آيه (55 از سوره مائده ) پس مردم گويند: اين آيه درباره مؤ منين نـازل شـده ، و دليـل آوريـم بـراى آنـهـا بـه گـفـتـار خـداى عـزوجـل :((بـگـو اى مـحمد من از شما مزدى نخواهم جز دوستى درباره نزديكان (و خويشان )..)) (سـوره شـورى آيـه 23) گـويـنـد: ايـن آيـه دربـاره نـزديـكـان و خـويشان اسلامى نازل شده ، گويد: من آنچه در خاطر داشتم از اين آيات و مانند آن (و جوابهائى كه مردم از آنـها دهند) ذكر كردم ؟ حضرت به من فرمود: اگر اينطور است آنها را به مباهله دعوت كن ، عـرض كـردم : چـگـونه (مباهله ) كنم ؟ فرمود: سه روز خود را اصلاح كن و گمانم فرمود: روزه بـگـيـر (يـعـنى در آن سه روز كه در صدد اصلاح خود به توبه و استغفار و دعا و امـثـال ايـنـهـا بر آئى روزه هم بگير) و غسل كن و تو به اطراف خود به صحرا برويد و انـگـشـتـان دسـت راسـت خـود را در انـگـشتان او شبكه وار بينداز، و او را انصاف ده (يعنى ) ابتداء بخود (لعن و نفرين ) كن و بگو: ((بار خدايا اى پروردگار هفت آسمان و هفت زمين ، و اى دانـاى نهان و عيان ، و اى بخشاينده مهربان ، اگر اءبو مسروق حقى را انكار كرده و اعـاى بـاطـلى كـرده پـس بـر او از آسـمـان عـذابـى دردنـاك نـازل فـرمـا)) سپس نفرين را به او برگردان و بگو: ((و اگر فلان كس حقى را انكار كرده و باطلى را ادعا كرده پس عذابى دردناك از آسمان بر او فرور)) سپس فرمود: پس از آن درنـگ نـكـنـى كه اثر آن را به چشم خود خواهى ديد، (ابو مسروق گويد): پس بخدا سوگند هيچكس را نديدم كه مرا در اين كار اجابت كند (و بمباهله حاضر شود).


2- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مَخْلَدٍ أَبِي الشُّكْرِ عَنْ أَبـِي حـَمـْزَةَ الثُّمـَالِيِّ عـَنْ أَبـِي جَعْفَرٍ ع قَالَ السَّاعَةُ الَّتِي تُبَاهِلُ فِيهَا مَا بَيْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَى طُلُوعِ الشَّمْسِ
عـِدَّةٌ مـِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ مَخْلَدٍ أَبِي الشُّكْرِ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع مِثْلَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 280 رواية : 2
ترجمه :
2ـ حضرت باقر (ع ) فرمود: ساعتيكه در آن مباهله شود ميان زدن سپيده تا زدن آفتاب است. و بسند ديگر نيز اين حديث را از آن حضرت عليه السلام حديث كرده است .





3- أَحـْمـَدُ عـَنْ بـَعـْضِ أَصـْحـَابـِنَا فِي الْمُبَاهَلَةِ قَالَ تُشَبِّكُ أَصَابِعَكَ فِي أَصَابِعِهِ ثُمَّ تـَقـُولُ اللَّهـُمَّ إِنْ كـَانَ فـُلَانٌ جـَحـَدَ حـَقّاً وَ أَقَرَّ بِبَاطِلٍ فَأَصِبْهُ بِحُسْبَانٍ مِنَ السَّمَاءِ أَوْ بِعَذَابٍ مِنْ عِنْدِكَ وَ تُلَاعِنُهُ سَبْعِينَ مَرَّةً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 281 رواية : 3
ترجمه :
3ـ بـرخـى از اصـحـاب مـا در كـيفيت مباهله گفته است كه : انگشتانت را در انگشتان او (يعنى طرف بحث ) شبكه مى كنى سپس مى گوئى : ((اللهم ان كان فلان (و نام او را مى برى ) جـحد حقا و اءقر بباطل ماءصبه بحسبان من السماء او بعذاب من عندك )) و تا هفتاد بار با او به اين نحو ملاعنه كنى و به همديگر نفرين كنيد.


4- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي الْعَبَّاسِ عَنْ أَبـِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الْمُبَاهَلَةِ قَالَ تُشَبِّكُ أَصَابِعَكَ فِي أَصَابِعِهِ ثُمَّ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنْ كـَانَ فـُلَانٌ جـَحَدَ حَقّاً وَ أَقَرَّ بِبَاطِلٍ فَأَصِبْهُ بِحُسْبَانٍ مِنَ السَّمَاءِ أَوْ بِعَذَابٍ مِنْ عِنْدِكَ وَ تُلَاعِنُهُ سَبْعِينَ مَرَّةً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 281 رواية : 4
ترجمه :
4ـ (مانند همان حديث (3) است كه از حضرت صادق (ع ) روايت شده است ).




5- مـُحـَمَّدُ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ أَبِي جَمِيلَةَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ قَالَ إِذَا جَحَدَ الرَّجُلُ الْحَقَّ فَإِنْ أَرَادَ أَنْ تُلَاعِنَهُ قُلِ اللَّهُمَّ رَبَّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ رَبَّ الْأَرَضِينَ السَّبْعِ وَ رَبَّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ إِنْ كَانَ فُلَانٌ جَحَدَ الْحَقَّ وَ كَفَرَ بِهِ فَأَنْزِلْ عَلَيْهِ حُسْبَاناً مِنَ السَّمَاءِ أَوْ عَذَاباً أَلِيماً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 281 رواية : 5
ترجمه :
5ـ ابـو جـميله از برخى از اصحابش نقل كند كه گفته است : اگر مردى حق را انكار كرد و خـواسـت كـه تـو بـا او مـلاعـنة كنى (و همديگر را لعن كنيد) بگو: ((اللهم رب السماوات السـبـع و رب العـرش العـظـيـم ان كـان فـلان حـجـد الحـق و كـفـر بـه فاءنزل عليه حسبانا من السماء او عذابا اليما)).



*باب آنچه خداى تبارك و تعالى خود را بدان تمجيد كرده است*
بَابُ مَا يُمَجِّدُ بِهِ الرَّبُّ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى نَفْسَهُ
1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ بَعْضِ أَصـْحـَابـِهِ عـَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ثَلَاثَ سَاعَاتٍ فِي اللَّيْلِ وَ ثَلَاثَ سـَاعـَاتٍ فـِي النَّهـَارِ يـُمـَجِّدُ فـِيـهِنَّ نَفْسَهُ فَأَوَّلُ سَاعَاتِ النَّهَارِ حِينَ تَكُونُ الشَّمْسُ هَذَا الْجـَانِبَ يَعْنِي مِنَ الْمَشْرِقِ مِقْدَارَهَا مِنَ الْعَصْرِ يَعْنِي مِنَ الْمَغْرِبِ إِلَى الصَّلَاةِ الْأُولَى وَ أَوَّلُ سَاعَاتِ اللَّيْلِ فِي الثُّلُثِ الْبَاقِي مِنَ اللَّيْلِ إِلَى أَنْ يَنْفَجِرَ الصُّبْحُ يَقُولُ إِنِّي أَنَا اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ إِنِّي أَنَا اللَّهُ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ إِنِّي أَنَا اللَّهُ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ إِنِّي أَنَا اللَّهُ الْغـَفـُورُ الرَّحِيمُ إِنِّي أَنَا اللَّهُ الرَّحْمَنُ الرَّحِيمُ إِنِّي أَنَا اللَّهُ مَالِكُ يَوْمِ الدِّينِ إِنِّي أَنَا اللَّهُ لَمْ أَزَلْ وَ لَا أَزَالُ إِنِّي أَنَا اللَّهُ خَالِقُ الْخَيْرِ وَ الشَّرِّ إِنِّي أَنَا اللَّهُ خَالِقُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ إِنِّي أَنـَا اللَّهُ بـَدِي ءُ كُلِّ شَيْءٍ وَ إِلَيَّ يَعُودُ إِنِّي أَنَا اللَّهُ الْوَاحِدُ الصَّمَدُ إِنِّي أَنَا اللَّهُ عَالِمُ الْغـَيـْبِ وَ الشَّهـَادَةِ إِنِّي أَنَا اللَّهُ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمـُتـَكـَبِّرُ إِنِّي أَنـَا اللَّهُ الْخـَالِقُ الْبـَارِئُ الْمـُصَوِّرُ لِيَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى إِنِّي أَنَا اللَّهُ الْكـَبـِيـرُ الْمـُتـَعَالِ قَالَ ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مِنْ عِنْدِهِ وَ الْكِبْرِيَاءُ رِدَاؤُهُ فَمَنْ نَازَعَهُ شَيْئاً مِنْ ذَلِكَ أَكَبَّهُ اللَّهُ فِي النَّارِ ثُمَّ قَالَ مَا مِنْ عَبْدٍ مُؤْمِنٍ يَدْعُو بِهِنَّ مُقْبِلًا قَلْبُهُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا قَضَى حَاجَتَهُ وَ لَوْ كَانَ شَقِيّاً رَجَوْتُ أَنْ يُحَوَّلَ سَعِيداً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 281 رواية : 1
ترجمه :
1ـ حـضـرت صـادق (ع ) فـرمـود: هـمـانـا بـراى خـداى عـزوجـل در شـب سه ساعت است و در روز سه ساعت كه خود را در آن تمجيد كند، پس نخستين سـاعـتـهـا از روز آن ساعت است كه خورشيد در جانب مشرق باشد و باندازه اى كه در عصر بـه غـروب مـانـده اسـت (به وقت نماز ظهر مانده باشد) و تا هنگام نماز اولى (يعنى نماز ظـهـر) ادامـه يـابـد، و نـخـسـتـيـن سـاعتهاى شب ثلث آخر شب است تا زدن سپيده (كه در اين ساعات خداوند خود را تمجيد كند و) فرمايد:
((انـى انـا اللّه لعـظيم ، انى انا اللّه لعزيز الحكيم ، انى انا اللّه لغفور الرحيم ، انى انـا اللّه لرحـمـن الرحـيـم ، انـى انـا اللّه مـالك يـوم الديـن ، انـى انـا اللّه لم ازل و لا ازل ، انـى انـا اللّه خـالق الخـير و الشر، انى انا اللّه خالق الجنة و النار، انى انا اللّه بدى ء كل شى ء والى يعود، انى انا اللّه لواحد الصمد، انى انا اللّه عالم الغيب و الشـهادة ، انى انا اللّه لملك القدوس السلام المؤ من الميهن العزيز الجبار المتكبر، انى انـا اللّه لخـالق البـارى ء المـصـور لى الاسـمـاء الحـسـنـى ، انـى انـا اللّه لكـبـيـر المتعال )).
سـپس حضرت صادق (ع ) از بيان خودش فرمود: ((و الكبرياء رداؤ ه )) (يعنى كبرياء و بزرگى برازنده حضرت اوست ) و هر كس درباره آن با او ستيزه كند خداوند او را به رو در آتش اندازد، سپس فرمود: هيچ بنده مؤ منى نيست كه اين اسامى را بخواند و دلش متوجه خداى عزوجل باشد جز اينكه حاجتش بر آورده شود، و اگر شقى (و با شقاوت ) باشد اميد دارم كه سعيد گردد.



توضيح :
يـعـنـى ايـن اسـمـاء شـريـفـه را بـخواند، نه اينكه تمامى اين جملات را بدون كم و زياد بگويدـ چناچه در حديث (2) بيايد.2- عـِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بـْنِ أَعْيَنَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يُمَجِّدُ نَفْسَهُ فِي كُلِّ يـَوْمٍ وَ لَيْلَةٍ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَمَنْ مَجَّدَ اللَّهَ بِمَا مَجَّدَ بِهِ نَفْسَهُ ثُمَّ كَانَ فِي حَالِ شِقْوَةٍ حَوَّلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى سَعَادَةٍ يَقُولُ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ رَبُّ الْعَالَمِينَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنـْتَ الرَّحـْمـَنُ الرَّحِيمُ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْعَزِيزُ الْعَلِيُّ الْكَبِيرُ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنـْتَ مـَالِكُ يـَوْمِ الدِّيـنِ أَنـْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنـْتَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنـْتَ الْعـَزِيـزُ الْحـَكِيمُ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مِنْكَ بَدَأَ الْخَلْقُ وَ إِلَيْكَ يَعُودُ أَنْتَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا أَنـْتَ لَمْ تـَزَلْ وَ لَا تـَزَالُ أَنـْتَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا أَنـْتَ خـَالِقُ الْخـَيْرِ وَ الشَّرِّ أَنـْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ خَالِقُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ أَحَدٌ صَمَدٌ لَمْ يـَلِدْ وَ لَمْ يـُولَدُ وَ لَمْ يـَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمـُؤْمـِنُ الْمـُهـَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ هُوَ اللَّهُ الْخَالِقُ الْبـَارِئُ الْمـُصـَوِّرُ لَهُ الْأَسـْمـَاءُ الْحـُسـْنـَى يـُسـَبِّحُ لَهُ مـَا فِي السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ إِلَى آخِرِ السُّورَةِ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْكَبِيرُ وَ الْكِبْرِيَاءُ رِدَاؤُكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 282 رواية : 2
ترجمه :
2ـ حـضـرت صـادق (ع ) عـليه السلام فرمود: خداى تبارك و تعالى در هر روز و شب سه بـار خـود را تـمجيد كند پس هر كه خدا را تمجيد كند به همان نحو كه او خودش را تمجيد كـرده و در حـال شـقـاوت بـاشـد خـداى عـزوجـل او را بحال سعادت در آورد بگويد:
((انت اللّه لااله الا انت رب العالمين ، انت اللّه لااله لا انت الرحمن الرحيم ، انت اللّه لا اله الا انـت العـزيـز (العلى ) لكبير، انت اللّه لا اله الا انت مالك يوم الدين ، انت اللّه لا اله الا انت الغـفـور الرحـيـم انـت اللّه لا اله الا العـزيز الحكيم ، انت اللّه لااله الا انت منك بدء الخلق و اليـك يـمـود، انـت اللّه (الذى ) لا اله الا انـت لم تـزل و لا تزال ، انت اللّه لا اله الا انت خالق اخير و الشر، انت اللّه لا اله الا انت خالق الجنة و النار، انـت اللّه لا اله الا انـت احـد صـمد لم يلد و لم يولد و لم يكن له كفوا احد، انت اللّه لا اله الا انـت الملك القدوس السلام المؤ من الميهن العزيز الجبار المتكبر سبحان اللّه عما يشر كون ، هـو اللّه لخـالق البـارى ء المـصـور له الاسـمـاء الحـسـنى يسبح له ما فى السماوات و الارض و هـو لعزيز الحكيم تا آخر سوره (حشر) انت اللّه لا اله الا انت الكبير، و الكبرياء رداؤ ك )).



*باب آنچه خداى تبارك و تعالى خود را بدان تمجيد كرده است*
بَابُ مَنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ
1- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي حـَمـْزَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع يَقُولُ مَا مِنْ شَيْءٍ أَعْظَمَ ثَوَاباً مِنْ شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا يَعْدِلُهُ شَيْءٌ وَ لَا يَشْرَكُهُ فِي الْأُمُورِ أَحَدٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 283 رواية : 1
ترجمه :
1ـ ابـو حـمـزه گـويد: شنيدم حضرت باقر (ع ) مى فرمود: هيچ چيز ثوابش بزرگتر از اين نيست كه انسان گواهى دهد بيگانگى خداوند (و لا اله الا اللّه بگويد) همانا با خداوند عزوجل هيچ چيز برابرى نكند، و اءحدى با او در كارها شركت نجويد.


2- عـَنـْهُ عـَنِ الْفـُضـَيـْلِ بْنِ عَبْدِ الْوَهَّابِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عُبَيْدِ اللَّهِ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ الْوَلِيـدِ الْوَصَّافـِيِّ رَفـَعـَهُ قـَالَ قـَالَ رَسـُولُ اللَّهِ ص مـَنْ قـَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ غُرِسَتْ لَهُ شـَجـَرَةٌ فـِي الْجـَنَّةِ مِنْ يَاقُوتَةٍ حَمْرَاءَ مَنْبِتُهَا فِي مِسْكٍ أَبْيَضَ أَحْلَى مِنَ الْعَسَلِ وَ أَشَدَّ بـَيـَاضـاً مـِنَ الثَّلْجِ وَ أَطـْيـَبَ رِيـحـاً مـِنَ الْمـِسـْكِ فِيهَا أَمْثَالُ ثُدِيِّ الْأَبْكَارِ تَعْلُو عَنْ سَبْعِينَ حُلَّةً وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص خَيْرُ الْعِبَادَةِ قَوْلُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ قَالَ خَيْرُ الْعِبَادَةِ الِاسـْتـِغـْفـَارُ وَ ذَلِكَ قـَوْلُ اللَّهِ عـَزَّ وَ جـَلَّ فـِي كـِتـَابـِهِ فـَاعـْلَمْ أَنَّهـُ ل ا إِل هَ إِلَّا اللّ هُ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 284 رواية : 2
ترجمه :
2ـ رسـول خـدا (ص ) فـرمود: هر كه ((لا اله الا اللّه )) بگويد، برايش درختى در بهشت كـاشـتـه شود كه از ياقوت سرخ باشد، و بن آن درخت در مشك سفيد است ، و (ميوه اش ) از عـسـل شـيـريـن تـر و از برف سفيدتر و از مشك خوشبوتر است ، و در آن درختها است مانند پـسـتـانـهـاى دوشـيـزگـان كـه در زيـر هـفـتـاد پـيـراهـن بـر آمـده بـاشـد. و رسول خدا (ص ) فرمود: بهترين عبادت گفتن ((لااله الا اللّه )) است .
و فرموده است : استغفار بهترين عبادت است (يعنى مجموع اين دو بهترين عبادات است ) و اين اسـت گـفتار خداى عزوجل در قرآن (كه فرمايد): پس بدانكه همانا مبعودى جز خدا و آمرزش خواه براى گناه خويش )) (سوره محمد آيه 19).



*باب كسيكه بگويد: لا اله الا اللّه و اللّه كبر*
بَابُ مَنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ
1- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى رَفَعَهُ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ يَعْقُوبَ الْقُمِّيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ ثَمَنُ الْجَنَّةِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 284 رواية : 1
ترجمه :
1ـ حضرت صادق (ع ) فرمود: بهاى بهشت (گفتن ): ((لا اله الا و اللّه كبر)) است .



*باب كسيكه بگويد: لا اله الا اللّه وحده وحده وحده*
بَابُ مَنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ
1- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ جَبْرَئِيلُ ع لِرَسُولِ اللَّهِ ص ‍ طُوبَى لِمَنْ قَالَ مِنْ أُمَّتِكَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 285 رواية : 1
ترجمه :
1ـ حـضـرت صـادق (ع ) فـرمـود: جـبـرئيـل بـه رسـول خـدا گـفـت : خـوشـا بحال هر كس از امت تو كه بگويد: ((لا اله الا وحده وحده وحده )).



*باب كسيكه ده بار بگويد: لا اله الا اللّه وحده لا شريك له*
بَابُ مَنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ عَشْراً
1- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ وَ عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ جَمِيعاً عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ لَيْثٍ الْمُرَادِيِّ عَنْ عَبْدِ الْكـَرِيـمِ بـْنِ عُتْبَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ مَنْ قَالَ عَشْرَ مَرَّاتٍ قَبْلَ أَنْ تـَطـْلُعَ الشَّمـْسُ وَ قـَبـْلَ غـُرُوبـِهَا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ يُحْيِي وَ يُمِيتُ وَ يُمِيتُ وَ يُحْيِي وَ هُوَ حَيٌّ لَا يَمُوتُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَ هُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ كَانَتْ كَفَّارَةً لِذُنُوبِهِ ذَلِكَ الْيَوْمَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 285 رواية : 1
ترجمه :
1ـ عبدالكريم بن عقبه گويد: از حضرت صادق (ع ) شنيدم كه مى فرمود: هر كه پيش از زدن آفـتاب و هم پيش غروب آفتاب ده بار بگويد: ((لا اله الا اللّه وحده لا شريك له ، له المـلك و له الحـمـد يـحـيـى و يـمـيـت و يميت و يحيى و هو حى لا يموت بيده الخير و هو على كل شى ء قدير)) كفاره گناهان آن روزش گردد.



2- مـُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ عُمَرَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ صَلَّى الْغَدَاةَ فَقَالَ قَبْلَ أَنْ يَنْفُضَ رُكْبَتَيْهِ عَشْرَ مـَرَّاتٍ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحـْدَهُ لَا شـَرِيـكَ لَهُ لَهُ الْمـُلْكُ وَ لَهُ الْحـَمـْدُ يـُحـْيـِي وَ يُمِيتُ وَ يُمِيتُ وَ يُحْيِي وَ هُوَ حَيٌّ لَا يَمُوتُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَ هُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ وَ فِي الْمَغْرِبِ مِثْلَهَا لَمْ يَلْقَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَبْدٌ بِعَمَلٍ أَفْضَلَ مِنْ عَمَلِهِ إِلَّا مَنْ جَاءَ بِمِثْلِ عَمَلِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 285 رواية : 2
ترجمه :
2ـ امـام صادق عليه السلام فرمود: رسول خدا (ص ) فرمود: هر كه نماز صبح بخواند و پيش از آنكه زانوها را حركت دهد (يعنى از آن حال كه در وقت سلام نماز داشته تغيير نكند) ده بـار بـگـويـد: ((لا اله الا اللّه وحـده لا شريك له ، له الملك و له الحمد يحيى و يميت و يـحـيـى (و هـو حـى لا يـمـوت ) بـيـده الخـيـر و هـو عـلى كـل شـى ء قـديـر)) و در نـمـاز مـغـرب نـيـز چـنـيـن كـنـد هـيـچ بـنـده اى خـداى عزوجل را بكردارى بهتر از كردار او ديدار نكند مگر آن كس كه مانند كار او (بدرگاه خداى عزوجل كارى ) آورده است .



*باب كسيكه بگويد: اشهد ان لا اله الا وحده لا شريك له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله*
بـَابُ مـَنْ قـَالَ أَشـْهـَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحـْدَهُ لَا شـَرِيـكَ لَهُ وَ أَشـْهـَدُ أَنَّ مـُحـَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ
1- عـَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ سَعِيدٍ عَنْ أَبِي عُبَيْدَةَ الْحَذَّاءِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ مَنْ قَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ أَلْفَ أَلْفِ حَسَنَةٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 286 رواية : 1
ترجمه :
1ـ حضرت باقر (ع ) فرمود: هر كه بگويد: اشهد و ان لا اله الا وحده لا شريك له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله )) خداوند براى او هزار هزار حسنه بنويسد.