تهران قدیم(طهران قدیم) > مشاغل تهران قدیم

آسیاب‌ها و عصارخانه‌ها


آسیاب ها عبارت بودند از محوطه ها یی که در وسط آن دو قطعه سنگ از یک طرف یا اهرمی به یک راس چارپا مانند الاغ، شتر،‌ قاطر و یا اسب متصل بود و با حرکت دورانی سنگ روی آسیاب را به حرکت در می آورد و با گردش این سنگ، آنچه مواد از قبیل نمک و دانه های زرد چوبه و فلفل به وسط سنگ مزبور ریخته می شد، نرم می گردید. در قسمت بالای متحرک جایگاهی بود که مواد خرد شونده را در داخل آن می ریختند تا از داخل سوراخ به زیر سنگ رفته و سپس خرد گردد. اما، نوعی دیگر از این آسیاب ها وجود داشت که به نام عصارخانه معروف بود و این عصارخانه ها به همان شکل و کیفیتی که گفته شد کار می کردند. با این تفاوت که به جای نمک و غیره مواد نباتی و روغنی مثل کرچک و غوره و غیره را به داخل آن می ریختند تا روغن و یا آب آنها گرفته شود.

اسلحه خانه


تا زمانی که قشون ایران مرکب از پیاده های چریکی و سوارهای ایلاتی بود، فرمانروایان خزانه ای از اسلحه ترتیب داده و آن را به شخص امینی می سپردند تا در مواقع آرامش، اسلحه کهنه و از کارافتاده را اصلاح کرده و در موارد جنگ، افرادی را که به میدان رزم می رفتند مسلح می کردند.

ایشیک خانه


به کسی که امور مربوط به تشریفات را انجام می داد ایشیک آقاسی می گفتند و ایشیک آقاسی عرایض کسانی را که از ولایت ها برای دادخواهی به دربار می آوردند به عرض می رساند.

بازار مفت برها


در تهران قدیم در کنار خندق بیرونی شهر، بازاری بود به نام بازار مفت برها که مرغوبترین اجناس در آن فراهم می گردید تا آنجا که خرید دربار و درباریان نیز در آنجا صورت می گرفت. بازاری که شامل همه نوع کالا مانند خوراکی، پوشاک،‌ خرازی، بلور، عطر، عتیقه ... بود.
کله پزی،‌ نانوایی سنگکی، آش فروشی، فرنی فروشی،‌ آجیل فروشی،‌ عطاری،‌ سقایی، سقاخانه، کلاهدوزی، توتون فروشی، سیگارپیچی، سیگار فروشی،‌ ساعت سازی، رنگرزی، سلمانی،‌ دندان کشی( که جزو کار سلمانی هابود). دندانسازی ها خارجی،‌ نقالی و سخنوری، مسگری،‌ صحافی، چاپخانه،‌ عبادوزی، عطاری و نسخه پیچی از جمله مشاغل موجود در‌ آن بود. همچنین، بازار ارسی دوزها،‌ بازار خیاط ها ( در جنوب امامزاده زید) بازار آهنگرها و بازار پالان دوزها از جمله بازارهای موجود بود. تره بار نیز در میدان امین السلطان قرار داشتند.

تلگراف خانه


در سال ۱۲۷۴ ه.ق، بنای آن شروع شد و در ابتدای امر رشته سیم آزمایشی آن به وسیله معلمین و استادان و شاگردان دارالفنون میان تلگراف خانه و باغ لاله زار دایر شد و چند سال بعد، علیقی خان پسر رضا قلی خان هدایت ( ناظم سابق مدرسه دارالفنون) از تهران تا سلطانیه و از آنجا به تبریز سیم تلگراف خانه را برقرار نمود. این اقدام موجب گردید که بعدها علیقلی خان به لقب مخبرالدوله معروف شده و وزیر تلگراف گردد.

جارچی


زمانی که روزنامه در ایران به شکل منظم منتشر نمی شد، جارچی ها مطالب مهم را به گوش مردم می رساندند و مردم هم به گفته جارچی ها اعتماد داشتند. رئیس جارچی ها را جارچی باشی می نامیدند.

چای فروشی های سیار


این کاسب های دوره گرد، سماور بزرگی را از حلبی و یا آهن سفید همراه داشتند که آن را با یک کمربند با خود حمل می کردند. علاوه بر این کمربند، یک کمربند دیگری هم قهوه چی به کمر می بست که در آن برای استکان و نعلبکی ها جاسازی شده بود.یک سطل آب و یک ظرف مخصوص ذغال و مقداری سوخت دیگر برای جوش آوردن آب سماور نیز از مضافات بسیار بود.

داروخانه


داروخانه« شورین» نخستین داروخانه ای بود که داروهای فرنگی می فروخت. پس از چندی مولبون فرانسوی برای تدریس در دارالفنون استخدام گردید و داروخانه ای هم به نام خودش تاسیس کرد.
اولین داروی خارجی که به ایران آمد «کنه کنه» بود که یک پزشک انگلیسی به نام کورمک برای عباس میرزا نایب السلطنه فرزند فتحعلیشاه وارد کرد که معالجه کننده تب نوبه بود.

زنبورک خانه


زنبورک تفنگ بزرگی بود که گلوله هایش به اندازه یک گردو بود و سه پایه داشت که آن پایه ها را روی زمین می گذاشتند. گاهی هم، زنبورک ها را بر پشت شتر می گذاشتند زنبورکچی و زنبورکچیان نظامیانی بودند که زنبورک داشتند و زنبورک چی باشی؛ یعنی رئیس کل زنبورک خانه.

زیندارخانه


زیندارها ،زین و یراق اسب ها را نگهداری می کردند و در جایی به نام زیندارخانه آمد و شد داشته اند.

سرایدارخانه


سرایدار به نگهبانان عمارت های دولتی و اثاثیه آنها می گفتند و اداره ای که این اشخاص با آن سروکار داشتند را سرایدار خانه می گفتند.

سمسارهای دوره‌گرد


غیر از پیشه ها و کسب و کارهای گفته شده در تهران قدیم، عده ای کاسب های دوره گرد بودند که در تمام مدت روز در خیابان ها و کوچه و بازار پرسه می زدند و با فریاد کردن متاع و کالای مستعمل از قبیل کت، شلوار، کلاه کهنه، کفش، خرده شیشه، آهن پاره و غیره خریداری می کردند.

شاطرخانه


شاطرها کسانی بودند که در جلو اسب یا کالسکه شاه حرکت می کردند تا اگر فرمانی دهد، برای اجرای امر حاضر باشند. رئیس شاطرها را شاطرباشی می گفتند.

فراش خانه


فراش ها کسانی بودند که خلافکاران را به مجازات می رساندند. آنها در خانه اعیان،‌ مجرم را به رو خوابانیده و چند چوب به ران هایش می نواختند. اما در کارهای دولتی اشکلک و کند و زنجیر به کار برده و حتی گوش و دماغ و دست بریدن و به طناب افکندن و سربریدن از وظایف آنها به شمار می رفت.

کالسکه خانه


کالسکه خانه هم از عهد ناصری تشکیل شد و این هنگامی بود که کالسکه به ایران وارد گردید. کالسکه چی باشی رئیس کالسکه خانه بود و تمام کالسکه چی ها تحت امر او بودند.

کشیک خانه


گارد مخصوص را می گفتند که تحت ریاست کشیکچی باشی بود. سواران کشیک خانه را غلام کشیک خانه هم می گفتند و رئیس آنها را که بعد از کشیک چی باشی، شخص اول کشیک خانه بود قولر آقاسی باشی می نامیدند.

مریض خانه


نخستین مریض خانه ای که در تهران قدیم دایر گردید بیمارستان دولتی بود که در سال ۱۲۹۰ هجری قمری، در خیابان مریض خانه ( خیابان سپه) تاسیس گردید. در حال حاضر، این مریض خانه بیمارستان سینا خوانده می شود.

میرآخوری


نگهداری حیواناتی مثل اسب و مادیان که در اصطبل نگهداری می گردید کار میرآخوری بود.