※ƹ̵̡ӝ̵̨̄ʒ※ مدارج قرآن و معارج انسان ※ƹ̵̡ӝ̵̨̄ʒ※

http://www.eteghadat.com/Files/user1/besm/b_027.png
http://www.ayehayeentezar.com/galler...9138010741.gif


مدارج قرآن و معارج انسان

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

بسم الله الرحمن الرحیم احمد لله الذی هدانا الصراط المستقیم، فدعانا الی مأدبته القرآن الحکیم، واقتفانا بالاقتداء بمخاطب وحیه:«انک لعلی خلق عظیم»و جعلنا من شیعة آل یس المکرمین بلطفه العمیم، و اجتبانا الیه باحسانه القدیم.

و بعد همی گوید مفتاق به رحمت رحیمیه خدای متعالی، حسن حسن زاده آملی که این کراسه اشارتی به مدارج قرآن و بشارتی به معارج انسان می‏نماید، بدین امید که نفوس مستعده را هشداری به غایت قصوای انسانی و آگاهی به همجواری وجود صمدانی باشد.و بدین نظر آن را«رساله مدارج و معارج»نامیده است.و الله سبحانه فتاح القلوب و مناح الغیوب.

بدانکه مجد و عظمن هر چیز بحسب کمال اوست و کمالی فوق کمال واجب الوجود بالذات متصور نیست.و انسان که از جمادات و نبادات و حیوانات اشرف است، هر چه در اتصاف به کمالات واجب الوجود قوی تر باشد، در کمال از دیگر افراد انسان پیشتر و به مبدأ واجب الوجودی نزدیکتر است و آثاری وجودی او بیشتر است.و چون انسان کامل مجمع اسماء و صفات واجب تعالی است، امجد و اعظم از دیگر افراد انسان است، زیرا که اکمل از آنهاست.

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

و این اسماء و صفات، الفاظ نیست، بلکه معانی و حقایق عینیه است، و این اسمای لفظی اسمای اسمایند، و آنکه متصف به این اوصاف حقیقیه عینیه است، ولایت تکوینی دارد، زیرا که مفاتیح غیب به اذن الله تعالی در دست اوست، و قلب او خزانه اسرار و علوم الهی است، و مؤید به روح القدس است، و از ملک تا ملکوت، همه مراتب اینانسان کامل است. لذا امام قافله نوع انسانی و غایت مسیر تکاملی آن و صراط مستقیم و صراط الی الله بلکه صراط الله است که دیگر افراد باید راه تقرب به او را سیر نمایند تا به کمال انسانی خود که همان مجد و عظمت مایه سعادت آنان است، نائل شوند.

انسان در میان جانداران دارای شأنیتی است که‏ تواند از قوت به فعلیتی رسد که صاحب مقام عقل مستفاد گردد و این طریق استکمال نفس ناطقه است. و صاحب ولایت کلیه اعنی انسان کامل همه این مقامات و مراحل رامع الاضافه واجد است.

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

.

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

انسان در مقام و مرتبت عقل هیولانی فقط قابلیت استکمال دارد و پس از آنکه به اولیات و بدیهیات آشنا شده است.این حالت را عقل بالملکه گویند، زیرا که این سلسله علوم اولیه، آلت اکتساب نظر یا تند که نفس بدانها قدرت اکتساب و ملکه انتقال به نشأه عقل بالفعل حاصل تواند کرد، ولی هنوز نفس صاحب مرتبت عقل بالفعل نیست، زیرا به ادراک اولیات و مفهومات عامیه قدرت تحصیل وجود نوری عقلی که علم است، هنوز حاصل نشده است.و چون ملکه و قدرت بر استحضار علوم نظری پیدا کرده است که به منّت و ملکت حاصل در خویش هر وقت بخواهد تواند نظریات را بدست آورد.در این حال نفس ناطقه را تعبیر به عقل بالفعل می‏کنند که از قوت به فعل رسیده است.و چون خود کمالات علمی و معارف نوری عقلی در نزد حقیقت نفس حاضر باشند، آن کمالات نوری را عقل مستفاد گویند، از این جهت که آن حقایق از عقل فعال که مخرج نفوس ناطقه از نقص به کمال و از قوت به فعل است، استفاده شده‏اند و الله من ورائهم محیط.

هر یک از مراتب عقل هیولانی و عقل بالملکه و عقل بالفعل، قوه‏ای از قوای نفس است که اینها قوای نظری وی‏اند، ولی عقل مستفاد، قوه نفس نیست، بلکه حضور معقولات لدی النفس بالفعل است، چنانکه خواجه نصیر الدین طوسی در شرح فصل دهم نمط سوم اشارات نص دارد.

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

هیچ بخردی در این شأنیت نفس، دو دلی ندارد، بلکه تسلیم است و بدان تصدیق دارد و می‏بیند که خود هر چه از قوت به فعل می‏رسد قدرت و سلطان وی بیشتر می‏شود و نور بینش وی فزونی می‏گیرد و از تاریکی نادانی رهایی می‏یابد و هر چه داناتر می‏شود، استعداد و آمادگی وی برای معارف بالاتر قوی تر می‏گردد و گنجایش وی برای گرد آوردن حقایق دیگر بیشتر می‏شود و از این معنی پی می‏برد که گوهر نفس ناطقه از نشأه دیگر و از ماورای عالم طبیعت و ماده است و به سرّ و رمز کلام عالی امیر المومنین علی(ع):«کل و عاء یضیق بما جعل فیه الاوعاء العلم فانه یتسع»می رسد.

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

و چون روح انسانی هراندازه بیشتر نائل به حقایق نوری وجودی عقلی شد، استعداد و ظرفیت وی برای تحصیل و اکتساب معارف بالاتر بیشتر می‏شود.سرّ این جمله بلند دعای افتتاح که ظاهرا از منشأت امام عصر علیه السلام است نیز معلوم می‏گردد که فرمود: «الذی لا تنقص خزائنه و لا تزیده کثرة العطاء الاجودا و کرما انه هو العزیز الوهاب».

و چون صورت مقرون به ماده، پس از تفرید و تجرید نفس ناطقه آن را از ماده، و یا به إنشاء نفس ناطقه مانند آن را در خود به اعداد آلات قوای جسمانیه که«العارف یخلق بهمته ما یکون له وجود من خارج محل الهمة» (ص 196، فص اسحاقی فصوص شیخ اکبر)، و یا از ناحیه ارتباط نفس به حقایق اشیاء از راه اتصال به علت آنها که«ان روح المؤمن لا شد اتصالا بروح الله من اتصال شعاع الشمس بها»(حدیث امام صادق(ع)، ص 133، ج 2، اصول کافی معرب)، صورت فعلی مجرد بدون ماده می‏یابد، و وجود آن به نفس قائم است و نفس با آنها معیت قیومیه و اضافه اشراقیه دارد، و سخن فقط در دانستن مفاهیم و معانی کلیه آنها که ماهیات آنهاست نیست، زیرا که مفاهیم معقولات و مفهوم عاقل همه از یکدیگر متغایرند، بلکه دست یافتن به انحاء وجودات عینی آنها، و اشتداد وجود نفس، و بودن وجود آن در عوالم عدیده، به حکم هر عالم، به حکم اصل اصیل اتحاد عاقل به معقول، بلکه مدرک به مدرک نفس نفس می‏شوند و شیئیت شئ نیز در حقیقت به صورتش است.

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

پس نس ناطقه علم به هر چیزی که پیدا کرده است، آن موجود است، زیرا که علم نور است و صورت فعلی هر چیز که معلوم نفس شد، وجودی نوری است که عاری از حجاب ماده است و صورت فعلی ادراکی‏ نفس عین نفس است، زیرا که قوای مدرکه نفس شئون وی‏اند و صور مدرکه فعلیات نوری‏اند که در مرتبت قوای مدرکه‏اند که وجود واقعی آن صور علمیه همان وجود آنها برای قوای نفس بلکه برای نفس بلکه وجود واقعی آنها همان وجود نفس است.لذا حاس با محسوس و متخیل با متخیل و متوهم با متوهم و عاقل با معقول، متحد است که اتحاد ادراک و مدرک و مدرک است مطلقا بحسب وجود نه بحسب مفاهیم. پس در حقیقت صور مدرکه اشیاء که علم نفس‏اند، شأنی از شئون نفس‏اند و این نه انقلاب حقیقت است بلکه اشتداد وجود از نقص به کمال است.

اگر صورت فعلی در وجودش مقرون به ماده نباشد، چنین صورتی نیاز به تفرید و تجرید ندارد و خود بذاته عقل و عاقل و معقول، و علم و عالم و معلوم است و نفس ناطقه را شأنیت علم بدانها نیز هست، اگر چه استعدادها متفاوت است«انزل من السماء ماء فسالت اودیة بقدرها».

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

تبصره:آن که در بالا گفته ایم:«دعای افتتاح که ظاهرا از منشئات امام عصر علیه السلام است».
جهت استظهار ما در انتساب این دعا به حضرت ولی عصر(عج)این است که سید اجل ابن طاوس در اقبال(ص 58 چاپ رحلی)فرموده است:«فصل فیما نذکره من دعاء الافتتاح و غیره من الدعوات التی تتکرر کل لیلة الی آخر شهر الفلاح، فمن ذلک الدعاء الذی ذکره محمد بن ابی قرة باسناده فقال حدثنی ابو الغنائم محمد بن محمد بن محمد بن عبد الله الحسنی قال اخبرنا ابو عمرو محمد بن محمد بن نصر السکونی رضی الله عنه قال سألت بابکر احمد بن محمخد بن عثمان البغدادی رحمه الله ان یخرج الی ادعیة شهر رمضان التی کان عمه ابو جعفر محمد بن عثمان بن السعید العمری رضی الله و ارضاه یدعوبها فاخرج الی دفترا مجلدا باحمر فنسخت منه ادعیة کثیرة و کان من جملتها و تدعو بهذا الدعاء فی کل لیلة من شهر رمضان فان الدعاء فی هذا الشهر تسمعه الملائکه و تستغفر لصاحبه، و تقول:اللهم انی افتتح الثناء، بحمدک الخ».

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

این بود غرض ما از عنوان تبصره، به موضوع بحث بر می‏گردیم:
و چنانکه شأنیت نفس است که عاقل و مدرک موجودات گردد و علم بدانها تحصیل کند، شأن همه موجودات نیز این است که معقول وی گردند جز اینکه «عنت الوجوه للحی القیوم، و لا یحیطون به علما» صدر المتألهین در اسفار(ص 311، ج 1) فرماید:«ما من شی‏ء الا و من شأنه ان یصیر معقولا اما بذاته و اما بعد عمل تجرید».

و در(ج 1، ص 307)آن گوید:«ان جمیع الموجودات الطبیعیه من شأنها ان تصیر معقولة اذما من شی‏ء الا و یمکن ان یتصور فی العقل اما بنزعه و تجریده عن الماده و اما بنفسه صالح لان تصیر معقولة لا بعمل من تجرید و غیره یعمل فیه حتی تصیر معقوله بالفعل».

و در(ج 1، ص 305)از رساله اطلاقات العقل فارابی نقل کرده است:«شأن الموجودات کلها ان تعقل و تحصل صورا لتلک الذات یعنی ذات النفس الناطقه الانسانیة».

و نیز در همان صفحه و همان جلد از همین رساله فارابی نقل کرده است:«فاذا حصلت معقولات بالفعل صارت حینئذ احد موجودات العالم اذعدت من حیث هی معقولات فی جلمة الموجودات».
چون شأن همه موجودات این است که معلوم نفس انسانی گردند، و شأن نفس نیز این است که تواند از مرحله عقل هیولانی به مرتبت عقل مستفاد و عقل بسیط رسد، بلکه بر آنها نیز محیط شود، چنانکه گفته ایم مورد تصدیق هر کس و حکم فطری و جبلی او است، لذا از ظلمت جهل به جهان نور علم انتقال می یابد و به دانستن هر حقیقت علمی کلی با بی از عالم غیب به رویش گشوده می‏شود.چه اینکه علم وجودی نوری و محیط و مبسوط و بسیط است.و همچنین درجه درجه که بر نردبان معرفت ارتقاء می یابد، سعه وجودی او و گسترش نور ذات او و اقتدار و استیلای وی نیز بیشتر می‏شود و آمادگی برای انتقالات بیشتر و قوی تر و شدیدتر، و سیر علمی بهترپیدا می‏کند، تا کم کم مفاتیح حقایق را در دست می گیرد.و چون استعدادش تام باشد و واجب تعالی هم که فیاض علی الاطلاق است، به مرحله عقل مستفاد می رسد و به عبارت دیگر عقل بسیط می‏شود که عقل بسیط علم بسیط است، اعنی وجودی است که از سعه نوریت و جامعیتش حایز همه اوار معارف حقه است و جمیع اسمای حسنای الهی را به استثنای اسماء مستأثره واحد است.

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

پس چنین کسی خزانه علوم و مظهر تام و کامل «علم آدم الاسماء کلها»می‏شود و به مقام شامخ ولایت تکوینیه می‏رسد و خلیفة الله می‏گردد و در قوت عقل نظری و عقل عملی به غایت قصوی نائل می‏شود و به تعبیر عرشی شیخ اجل ابن سینا قدس الله تعالی سره العزیز در آخر الهیات کتاب شفا«کادان یصیر ربا انسانیا و کاد ان تحل عبادته بعد الله تعالی و هو سلطان العالم الارضی و خلیفة الله فیه».
این چنین کس است که می‏گوید:من نقطه تحت باء بسم الله هستم، زیرا که این نقطه نسخه اصل قرآن است و تفصیل آن را از تقسیر مفاتیح الغیب صدر اعاظم فلاسفه الهی باید طلب کرد و این فاتحه را در الهیات اسفار نیز آورده است(ج 3، ص 107، ط 1).
آن جناب در فاتحه چهارم مفتاح اول(ص 7)فرموده است:
«الفاتحة الرابعة فی تحقیق کلام امیر المؤمنین(ع): جمیع القرآن فی باء بسم الله و انا نقطة تحت الباء. اعلم هداک الله ان من جملة المقامات التی حصلت للسائرین الی اله تقدم العبودیة مقام اذا حصل لواحد یری بالمشاهدة العینیة کل القرآن بل جمعیع الصحف المنزلة تحت نقطة باء بسم الله بل یری جمیع الموجودات تحت تلک النقطة و ان اردت مثالا یقربک الیه من وجه واحد الی تحقیق ذلک فهو انک اذا قلت لله ما فی السموات و ما فی الارض فقد جمعت ما فی السموات و ما فی الارض فی کلمة واحدة و اذا حاولت ذکرها بالتفاصیل واحدا واحدا لا فتقرت الی مجلدات کثیرة ثم قس علی نسبة اللفظ الی اللفظ نسبة المعنی الی المعنی علی ان فسحة عالم المعانی و التفاوت بین الفرادها مما لا قاس بفسحة عالم الا لفاظ و التفاوت بینهما.و لو اتفق لا حد ان یخرج من هذا الوجود الخارجی(المجازی-خ ل)الحسی الی التحقق بالوجود الیقینی العقلی و یتصل بدائرة الملوکت الروحانی حتی یشاهد معنی و الله بکل شی‏ء محیط ویری ذاته محاطا بها مقهورا علیها فحینئذ یشاهد وجوده فی نقطة تکون تحت الباء و یعاین تلک الباء التی فی بسم الله حیثما تجلت له عظمتها و جلالة قدرها و یری انها کیف یظهر ذاتها علی العاکفین فی حظیرة القدس من تحت النقطه لتی هی تحتها هیهات نحن و امثالنا لا نشاهد من حروف القرآن الا سوادها لکوننا فی عالم الظلمة و السواد و ما حدت من مد المداد اعنی مادة الاضداد و المدرک لا یدرک شیئا الا بما حصل لقوة ادراکه فان المدرک و المدرک دائما من جنس واحد فالبصر لا یدرک الا الا لوان و الحسن لا ینال الا المحسوسات و الخیال لا یتصور الا المتخیلات و العقل لا یعرف الا المعقولات فکذلک النور لا یدرک لا حد الا بالنور و من لم یجعل الله له نورا فما له من نور فنحن بسواد هذا العین لا نشاهد الا سواد القرآن فاذا خرجنا من هذا الوجود المجازی و القریة الظالم اهلها مهاجرا الی الله و رسوله و ادرکنا الموت عن هذه النشأة الصوریة الحسیة و الخیالیة و الوهمیة و العقلیة العلمیة و محونا بوجودنا فی وجود کلام الله تعالی ثم خرجنا من المحو الی الا ثبات اثباتا ابدیا و من الموت الی الحیوة حیوة ثانویة ابدیة فما رأینا بعد ذلک من القرآن سوادا اصلا الا البیاض الصرف و النور المحض و تحقیقا لقوله تعالی و لکن جعلناه نورا نهدی به من نشاء من عبادنا و عند ذلک نقرأ الآیات من نسخة الاصل و من عنده علم الکتاب.

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

ایها الرجل القرآن انزل الی الخلق مع آلاف حجاب لا جل تفهیم ضعفاء العقول خفافیش الابصار فلو عرض(عزی-خ ل)باء بسم الله مع عظمته التی کانت له و نزل الی العرش لذاب العرش و اضمحل و فی قوله لو انزلنا هذا القرآن علی جبل لرأیته خاشعا متصدعا من خشیة الله اشارة الی هذا المعنی رحم الله عبدا قال کاشفا لهذا المعنی کل حرف فی اللوح اعظم من جبل ق و هذا اللوح هو اللوح المحفوظ فی قوله تعالی انه لقرآن کریم فی لوح محفوظ و هذا القاف و رمز الی ما فی قوله ق و القرآن المجید فان القرآن و ان کان حقیقة واحدة الا ان لها مراتب کثیرة فی النزول و اسامیه بحسبها مختلفة ففی کل عالم و نشأة یسمی باسم مناسب لمقامه الخاص و منزله المعین کما ان الانسان الکامل حقیقة واحدة و له اطوار و مقامات و درجات کثیرة فی القیود(فی الصعود-خ ل)و اسامی مختلفه و له بحسب کل طور و مقام اسم خاص اما القرآن ففی عالم یسمی بالمجید بل هو قرآن مجید.

و فی آخر اسمه عزیز انه لکتاب عزیز.و فی آخر اسمه علی حکیم و انه فی ام الکتاب لدینا لعلی حکیم.و فی آخر کریم انه لقرآن کریم فی کتاب مکنون.و مبین و لا رطب و لا یابس الافی کتاب مبین.و حکیم یس و القرآن الحکیم.و له الف الف من اسامی لا یمکن سماعها بالاسماع الظاهره و لو کنت ذا سمع باطنی فی عالم العشق الحقیقی و المحبة الالهیة لکنت ممن تسمع اسماؤه و تشاهد اطواره.

و اعلم ان اختلاف صور الموجودات و تباین صفاتها و تضاد احوالها آیات عظیمة لمعرفة بطون القرآن و انوار جماله و اشعة آیاته و لتعلم اسماء الله و صفاته قوله و لله الاسماء الحسنی فادعوه بها و ذروا الذین یلحدون فی اسمائه و فی هذه الآیة اوجب الله علی عباده علم الحکمة و التوحید و معرفة الآفاق و الا نفس و علم الا سماء و مشاهدة المظاهر و المربوبات ان فی خلق السموات و الارض و اختلاف اللیل و النهار لآیات لا ولی الا لباب و هذا الباب من المعرفة مماسلکه العرفا، الا لهیون و الحکماء الا قدمون و هم الذاهبون الی ان هذا الصور المتخالة صور اسماء الله تعایل و ظلال و مثل و مظاهر لما فی العالم الالهی من الصور المفارقة الا لهیة و ذلک لان کلما یوجد فی هذا العالم یوجد فی عالم من العوالم الا علی علی و وجه اعلی و اشرف منه و ما عند الله خیر للابرار».
انتهی کلامه السامی و رفع الله المتعالی درجاته الرفیعة.

پارسی گوگر چه تازی خوشتر است:از جمله مقامات که برای سائر الی الله به قدم عبودیت حاصل می‏شود مقامی است که به مشاهده عینیه می‏بیند که همه قراَّ بلکه جمیع صحف منزله بلکه جمیع الموجودات نحت نقطه باء بسم الله‏اند.زیرا این سائر همین که از این وجود مجازی حسی بدر رفت و بوجود یقینی عقلی متحقق شد و به دایره ملکوت روحانی متصل گشت، معنی و الله بکل شی‏ء محیط را مشاهده می‏کند و ذات خویش را محاط بدان ذات و مقهور آن می بیند و در این هنگام وجود خود را در نقطه‏ای که تحت باء بسم الله است مشاهده می‏کند.

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

ما از حروف قرآن مشاهده نمی‏کنیم مگر سواد و سیاهی آن را زیر که در عالم ظلمت و سواد هستیم، و آنچه که از مداد ماده است می‏بینیم زیرا که مدرک و مدرک دائما از یک جنسند چنانکه بصر نمی‏بیند مگر الوان آن را و حس در نمی‏یابد مگر محسوسات را و خیال تصور نمی‏کند مگر متخیلات را و عقل نمی شناسد مگر معقولات را و همچنین نور ادراک نمی‏شود مگر به نور، موجودات ماورای طبیعت که انوار محض‏اند دیده نمی‏شوند مگر به نور چشم بصیرت و من لم یجعل الله نورا فما له من نور.من کان فی هذه اعمی فهو فی الآخرة اعمی.پس ما به سواد این چشم سر نمی‏بینیم مگر سواد قرآن را و چون از این وجود مجازی و از این قریه‏ای که اهل آن ستمکارند بدر رفتیم و به سوی خدا و رسولش مهاجرت کردیم و از نشأه صوری حسی و خیالی و همی و عقلی علمی بمردیم و بوجود خودمان در وجود کلام اله محو شدیم، از محو به اثبات می‏رسیم و از مرگ به زندگی دوباره همیشگی(ون او پس از خویش فانی گشته بود-آن زمینی آسمانی گشته بود)پس از آن از قرآن دیگر سواد نمی‏بینیم، بلکه آنچه از قرآن می‏بینیم بیاض صرف و نور محض است.

بدان که قرآن با هزاران حجاب برای تفهیم عقول‏

ناتوان و شب پره چشمها نازل شد، اگر چنانچه باء بسم اللّه با عظمتی که برای اوست بر عرش نازل شود عرش آب می‏شود و مضمحل می‏گردد.کریمه: «لو انزلنا هذا القرآن علی جبل لرأیته خاشعا متصدعا من خشیة اللّه»اشاره به این معنی است.خداوند رحمت کند آن بنده را که گفت هر حرف قرآن در لوح بزرگتر از کوه قاف است.این لوح همان لوح محفوظ است و این قاف رمزی به قول حق جل و علی، ق و القرآن المجید.
در معانی الاخبار از امام صادق(ع)روایت شده است:«و اما ق فهو الجبل المحیط بالارض و خضرة السماء منه و به یمسک الله الارض ان تمید باهلها».

(تفسیر صافی)

چنانکه در معانی الاخبار از امام صادق(ع)در تفسیر«ص و القرآن ذی الذکر»روایت دشه است:«و اما ص فعین تنبع من تحت العرش و هی التی توضأ منها النبی(ص)لما عرج به»الحدیث.

و در علل الشرایع از امام کاظم(ع)روایت است که: «سئل(ع)و ماصاد الذی امر ان یغتسل منه(یعنی النبی-ص-)لما اسری به فقال عین تنفجر من رکن من ارکان العرش یقال لها ماء الحیوة و هو ما قال الله عز و جل ص و القرآن ذی الذکر».

و فی تفسیر المجمع عن الصادق(ع)«انه اسم من اسماء الله تعالی اقسم به(تفسیر صافی)و در خبر دیگر اینکه ص اسمی از اسماء نبی است».ابن عباس گفت:«ص جبل بمکه کان علیه عرش الرحمن حین لا لیل و لا نهار».

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

این عرش رحمن قلب مؤمن است که: «قلب المومن عرش الله الا عظم و قال(ص)لا یسعنی ارضی و لا سمائی، و یسعنی قلب عبدی المؤمن»پس ص اشارت به صورت رسول الله(ص)چنانکه ق هم اشاره به قلب محمدی(ص)است که عرش الهی محیط به کل است.(تفسیر ابن عربی در سوره ق)هر یک از روایات سرّی از اسرار و رمزی از رموز است که یک یک را بیانی بسیار باید و این نکات را عمقهای بسیار است.آری اگر کلام حق تعالی در مقام اطلاقش ظاهر شود، هیچ مخلوقی در برابر آن مقاومت نمی‏کند و همه در کلام او فانی می‏شوند، لکن از غایت رحمت کمال رأفت به خلقش اسماء و صفات و کلامش را از مقام اطلاق فرود آورد و به آنها لباس تعینات پوشانید که در مقام ارواح عالیه موافق مر آنها، و در مقام ارواح مضافه مرافق مر آنها، و در مقام اشباح عالیه نوریه و سافله ظلمانیه مطابق مر آنها، و در مقام انسان به لباس اصوات و عبارات و حروف و کتابت ظاهر شد مناسب مر اصماخ و ابصار آنها.عارف رومی در دفتر چهار مثنوی فرماید:

خود طواف آنکه او شه بین بود
فوق قهر و لطف و کفر و دین بود

زان نیامد یک عبارت در جهان
بس نهانست و نهانست و نهان

زانکه این اسما و الفاظ حمید
از گلابه آدمی آمد پدید

علم الاسما بد آدم را امام
لیک نی‏اندر لباس عین و لام

چون نهاد از آب و گل بر سر کلاه
گشت آن اسمای جانی رو سیاه

که نقاب حرف و دم در خود کشید
تا شود بر آب و گل معنی پدید

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

پس بدان که قرآن اگر چه یک حقیقت است اما آن را بحسب نزول مراتب بسیار است و به لحاظ مراتب اسامی گوناگون و در هر نشأه اسمی خاص مطابق آن نشأه دارد، چنانکه انسان کامل یک حقیقت است و آن را اطوار و مقامات و درجات بسیار است و در هر طور و مقام اسمی خاص دارد.قرآن در عالمی مجید نامیده می‏شود، در عالمی عزیز، و در عالمی علی حکیم، و در عالمی کریم، و در عالمی مبین و در عالمی حکیم، و اینها اسامی است که در قران از آنها اسم برده شده و آن را هزاران اسم است که شنیدن آنها با این گوش سر امکان ندارد وانگهی:معانی هرگزاندر حرف نیاد-که بحر قلزم‏اندر ظرف ناید.و اگر در عالم عشق حقیقی‏ و محبت الهی دارای گوش باطنی هستی، نوانی آن نامها را بشنوی و آن اطوار را بنگری.

بدانکه یک شی‏ء را می‏شود که چندین وجود باشد از قبیل وجود عینی و وجود ذهنی و وجود لفظی و وجود کتبی.به قول متأله سبزواری در منطق منظومه

و تلک عینی و ذهنی طبع
ثمت لفظی و کتبی وضع

و هر یک از این وجودات را نیز مراتب عدیده است مثلا:
وجود عینی را، طبیعی و مثالی و نفسی و عقلی و غیرها است.و باز هم این مراتب بحسب دو قوس نزول و صعود ذو مراتب است.و وجود ذهنی رانیز به بودن در اذهان عالیه، و در اذهان سافله، و در اذهان آدمیان نیز بحسب بودن در عاقله و در وهم و در خیال و در حس مشترک، مراتب است.

وجود لفظی نیز بحسب لغات مختلفه و حروف مرکبه و حروف مقطعه ذو مراتب است، چنانکه در حروف مقطعه الف که قطب حروف است برای ذات اقدس حق است، و باء برای عقل اول، و سین برای انسان.وجود کتبی هم بحسب اطوار خطوط مختلفه گوناگون است.

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

پس ممکن است که یک شی‏ء را ظهورات مختلف باشد و در هر عالمی و موطنی حکمی خاص داشته باشد.و چون یک شی‏ء را وجودات گوناگون است، و وجود ذهنی و لفظی و کتبی اسمای وجود عینی‏اند، و هر اسمی آلت لحاظ برای مسمی است، لذا اسم به وجهی عین مسمی است، چنانکه محققین عرفا فرموده‏اند:اسم عین مسمی است و حکماء فرموده‏اند صفت عین ذات الهیه است.

حال که دانستی یک شی‏ء را وجودات گوناگون تواند بود، بدانکه قرآن را مقامات وجودی گوناگون است.از قرآن عینی و همه مصادیق آن تا قرآن کتبی «انا انزلناه فی لیلة القدر»«انا انزلناه فی لیلة مبارکه». «انا انزلناه قرآنا عربیا»ضمیر«ها»اشاره به هویت مطلقه و ذات مقدسه است و قرآن در این مرتبه هویت الهیه، علم ذات اقدس الهی است که اسماء و صفاتش عین ذات اویند.

شیخ جلیل رئیس املحدثین صدوق-اعلی الله تعالی مقاماته-در باب تفسیر قل هو الله احد از کتاب توحید روایت کرده است که امام باقر علیه السلام فرمود:«حدثنی ابی عن ابیه امیر المؤمنین علیه السلام قال رأیت الخضر(ع)فی المنام قبل بدر بلیله، فقلت له علمنی شیئا انصر به علی الاعداء، فقال قل یا هو یا من لا هو الاهو.فلما اصبحت قصصتها علی رسول الله صلی الله علیه و آله فقال یا علی علّمت الاسم الاعظم فکان علی لسانی یوم بدر وان امیر المؤمنین علیه السلام قر أقل هو الله احد فلما فرغ قال یا هو یا من لا هو الاهو اغفرلی و انصرنی علی القوم الکافرین قال و کان علی(ع)یقول ذلک یوم صفین و هو یطارد فقال له عمار بن یاسیر یا امیر المؤمنین ما هذه الکنایات؟قال اسم الله الاعظم و عماد التوحید لله، لا اله الاّهو.ثم قرأ شهد الله انه لا اله الاهو، و آخر الحشر، ثم نزل فصلّی اربع رکعات قبل ازوال!.الحدیث همین حدیث را امین الاسلام طبرسی در تفسیر مجمع البیان در ضمن سوره توحید آورده است و آن را در ادعیه و اذکار صادر از زبان اهل بیت عصمت و وحی نظائر بسیار است.

در این حدیث شریف و نظائر آن کلمه مبارکه هو منادی شده است و حرف یای ندا بر سرش در آمده است و حال اینکه ضمیر، منادی نمی‏شود علامه بهائی، در صمدیه در شرایط منادی گوید:«و یشترط کونه مظهرا»و شارح آن علامه سید علیخان در شرح کبیر صمدیه پس از عبارت مذکور گوید:فلا یجوز نداء المضمر مطلقا لا یقال یا انا و لا یا ایای و لا یا هو و لا یا ایاه اجماعا تا اینکه گوید:و قال شعبان فی الفیته:

و لا تقل هند النداء یا هو و لیس فی النحاة من رواه
پس در حدیث مذکور یا هو حرف ندا بر سر ضمیر در نیامده است بلکه هو اسمی از اسماء الله است که مسمی آن هویت مطلقه و ذات اقدس است، چه اینکه‏ جمله شریف یا هو یا من لا هو الاهو سخن کسی است که خود پدر نحو و صرف است چنانکه فرموده است:«انا لا مراء الکلام و فینا تنشبت عروقه و علینا تهدلت غصونه»(خطبه 231، نهج البلاغه).

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

از این تحقیق دانسته می‏شود که قول مرادی در تسهیل تا چه‏اندازه موهون است شارح مذکور در همین مبحث گوید:«قال المرادی فی شرح التسهیل و قول بعض الصوفیه یا هو لیس جاریا علی کلام العرب».باید به مرادی گفت:

نهفته معنی نازک بسی است در خط یار
تو فهم آن نکنی‏ای ادیب من دانم

این هاء هویت مطلقه است که«یا هو یا من لا هو الا هو»، هویت مطلقه‏ای که ظل ممدود آن وجود منبسط است که به تغبیری ماده ممکنات ورق منشور همه است، و تعینات و ماهیات صور آنها می‏باشند.انا انزلناه فی لیلة القدر، های انا انزلناه کنایه از قرآن است.و چون علم هویت مطلقه عین ذاتش است پس انزال آن که«وجوداندر کمال خویش ساری است- تعینها امور اعتباری است»فرود آمدنش از اعلی مراتب وجود و اشمخ مقامات آن تا تنزل به انزل مراحل بدون تجافی، در مرحله نزول به صورت صوت و قرآن و کتب و نقش است که انا انزلناه قرآنا عربیا، و تعبیر قرآن بر قرآن مرحله صوت و کتب، مشعر به این وه لطیف است.و در حقیقت تمام مراتب آن از اشمخ و اعلی تا به مرحه صوت و نقش و کتب، تنزلات عوالم و اطوار نور علم است، و مطلقا لا یمبسه الا المطهرون.

و چون انسان کامل حایز مراتب کمالات است و خلیفة اللّه می‏باشد که هم فاعل در فاعلیت تام است و هم قابل در قابلیت، پس اولین مرتبه نزول قرآن باید با انسان کامل متحد باشد و آن حقیقت محمدیه است که«انا انزلناه فی لیلة القدر»، «انا انزلناه فی لیلة مبارکة».و عیسی روح اللّه- علیه السلام-فرمود«و جعلنی مبارکا اینما کنت».و تا فناء استتار مستفیض در مفیض نشود، نور علم بر مستفیض فائض نمی‏شود.و این همان اتصال بلکه اتحاد است ولی به وجهی الطف و اشرف از آنچه اوهام عامی می‏پندارد که باید در مبحث اتحاد عاقل به معقول، معقول گردد.و این همان فناء و استتار حقیقت احمدیه در حقیقت احدیه است که«ز احمد تا احد یک میم فرق است-جهانی‏اندر این یک میم غرق است».و این حقیقت احمدیه مستتر در احدیث آن لیله مبارکه قدر است که لیله زمانی ظل آن است، چنان که ماء علام طبیعت ظل ماء حیات دار آخرت است«و ان الدار الآخرة لهی الحیوان».

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

از تفسیر عرائس البیان بشنو:«لیلة القدر هی البنیة المحمدیه حال احتجابه علیه السلام فی مقام القلب بعد الشهود الذاتی لان الانزال لا یمکن الا فی هذه البنیة فی هذه الحالة.و القدر هو خطره علیه السلام و شرفه اذ لا یظهر قدره و لا یعرفه هو الا فیها».تو در تفسیر بیان السعادة، از لیلة القدر تعبیر به صدر محمد-صلی اللّه علیه و آله و سلم-شده است: «انا انزلناه فی لیلة القدر التی هی صدر محمد...»و مآل هر دو تفسیر یکی است.و کتاب ما«انسان و قرآن»را در این مسائل اهمیت بسزا است.کتابی است با این که مکرر به طبع رسیده است شاید اوحدی از مردم دیده باه طلعت دل آرا و چهره جانفزایش گشوده باشند.

امام حسن مجتبی علیه السلام فرمود:چون خداوند قلب پیغمبر را از قلبهای دیگر بزرگتر دید، او را به رتبت رسالت ختمی بر انگیخت.این قلب قابل مستفیض است که خداوند درباره آن فرمود:«نزل به الروح الامین علی قلبک».

تبصره:امام باقر-علیه السلام-حدیث مذکور امام امیر المؤمنین و خضر-علیهما السلام-را شاهد گفتار خود در معنی هو در سوره توحید(قل هو اللّه)آورده است، اعنی همان هدفی که در تفسیر هو داشتیم و آن حدیث اوّل باب تفسیر قل هو اللّه احد در کتاب توحید صدوق است، و امین الاسلام طبرسی نیز آن را در تفسیر مجمع آورده است و صورت عبارت حدیث در هر دو کتاب یکی است که:

قال ابو جعفر الباقر علیه السلام فی معنی قل هو اللّه احد:قل ای اظهر ما اوحینا الیک و ما نبّأناک به بتألیف الحروف التی قرأناها علیک لیهتدی بها من القی السمع و هو شهید.و هو اسم مکنی مشار الی غائب فالها، تنبیه عن معنی ثابت و الواو اشارة الی الغائب عن الحواس کما ان قولک هذا اشارة الی الشاهد عند الحواس کما ان قولک هذا اشارة الی اشاهد عند الحواس و ذلک ان الکفار نبهوا عن آلهتهم بحرف اشارة الشاهد المدرک فقالوا هذه الهتنا المحسوسة بالابصار فاشرانت یا محمد الی الهک الذی تدعوالیه حتی نراه و ندرکه و لا ناله فیه فانزل اللّه سبحانه قل هو اللّه احد فالهاء تثبیت للثابت و الواو اشارة الی الغائب عن درک الابصار و لمس الحواس و انه یتعالی عن ذلک بل هو مدرک الابصار و مبدع الحواس و حدثنی ابی عن ابیه عن امیر المؤمنین(ع)انه قال رأیت الخضر فی المنام.الی آخر ما نقلناه آنفا.

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

در این حدیث فرمود:«ها»در هو و هذا، های تنبیه است چنان که در کتب نحو نیز گفته‏اند که«ها»در اسماء اشاره، های تنبیه است و«ذا»برای اشاره به حاضر و شاهد در نزد حواس است و واو برای غائب از حواس. و واو از برای غایب، نظیر و او افعال غایب است مثل علموا این از جهت بحث ظاهر ادبی، ولی از استشهاد حضرت بگفتار و منام جدش باید چنان گفت که متأله سبزواری در شرح اسماء(ص 194 طبع ناصری)پس از نقل حدیث افاده فرموده است که«قوله(ص)پس علی علّمت الاسم الاعظم، اذالهویة، هی حقیقة الوجود الصرف من دون اشعار فیها بتعیّن اصلا. و لا هو الاهوای لا وحدة و لا تشخص الاّهی منطویة فی وحدته الحقة التی لا ثانی لها فی الوجود و التشخص اذ الوحدة و التشخص انما هما بالوجود الحقیقی».
و نیز فرموده است:فالهاء تثبیت للثابت و الواو اشارة الی الغائب عن الحواس، مع ان الهاء حرف حلقی و الحلق اقصی الفم یناسب الغیب و الواو شفوی و الشفه ظاهر الفم لا یناسب الغیب بل الظهور لأجل انه فی تأدیة الهاء یرسل النفس من الباطن الی الظاهر فیناسب تثبیت الثابت و فی تأدیة الواوینضم الشفه کأنه یریدان یحبسه فیناسب الاشارة الی الغائب.ثم ان کثیرا من العلماء نقلوا هذا الذکر بانضیاف یا من هو بعد یا هو و فی الحذوات نسب الی سید الاولیاء و یعسوب الاصفیاء هکذا بزیادته حتی جعله فاتحة کتاب التقدیسات.انتهی کلام المتأله السبزواری قده.

این هویت الهیه که اعلی مراتب وجود است، قرآن در این مقام اعلی مراتب خود است که همان علم حق سبحانه است که عین ذات او است و نزول آن از آن مرتبه که تنزل آن از ذات مقدسه الهی است و عبارت اخرای ظهور آن است، اولین نشأه آن عالم مشیَّت است که واسطه فیض وجودات و نزول برکات نوریه وجودیه است که از آن تعبیر به عقل اول و عقل بسیط و علم بسیط و حقیقت محمدیه نیز می‏شود و اسامی شامخ دیگر نیز دارد، همچنین در قوس نزول تنزل تا به عالم لفظ و صوت و نقش و کتب می‏یابد که آن حقیقت است در شئون این رقائق متنزل و متجلی است، و این فروع از آن اصل منفطر و بدان متدلّی است.و سپس از این مرحله آخر به قوس صعودی و سیر علمی و اشتداد وجودی نفس، به اتحاد عالم به معلوم صاحب ولایت کلیه ظلیه الهیه می‏شود و خلیفة الله می‏گردد و به اصل خود می‏پیوندد.

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

دو سر خط حلقه هستی
به حقیقت بهم تو پیوستی

«یدبر الامر من السماء الی الارض ثم یعرج الیه فی یوم کان مقداره الف سنة مما تعدون»(سجده/6).
من الله ذی المعارج تعرج الملائکة و الروح الیه فی یوم کان مقداره خمسین ألف سنة(معارج/5)به مثل نطفه انسانی که زبده عالم و صفوت و لباب و خلاصه آن است، آن چنان که از ماست در مشک، به زدن مشک زبده آن گرفته می‏شود.عالم همچو مشکی است که از جنب و جوش و حرکات حیرت آور آن‏ زبده‏ای به نامه نطفه انسانی حاصل می‏شود که بعد از همه آنها و عصاره همه آنهاست، و در وی قوای عالم جمع است که یک کلمه موجز و مختصری است که معنای بسیار بلند در آن نهفته است.عارف شبستری گوید:

درون حبه‏ای صد خرمن آمد
جهانی در دل یک ارزن آمد
بدان خردی که آمد حبه دل
خداوند دو عالم راست منزل
اگر یک قطره را دل بر شکافی
برون آید از آن صد بحر صافی

و یا اگر عالم را به دریایی تشبیه کنیم، از لجه این دریا درّ یک دانه آدم به کنار می‏آید.این«شب بستری» در غزلی گفته است:

این چه دریای شگرفی است که از لجه وی
درّ یک دانه آدم به کنار آمده است

اینکه نطفه آدمی در آخرین مرحله تنزل وجودی قرار گرفته است، همین نطفه در اولین مرحله قوس صعودی است که حد مشترک بین دو قوس نزول و صعود است و پس از نزول به آخرین مرحله به عالم بالا ارتقاء می‏یابد.

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

جهان انسان شد و انسان جهانی
ازین پاکیزه تر نبود بیانی

امیر المؤمنین(ع)فرمود:«لقد دوّرتم دورات ثم کوّرتم کورات».و نیز فرمود:«ان لله فی کل یوم ثلاثة عساکر عسکر ینزلون من الاصلاب الی الارحام و عسکر یخرجون من الارحام الی الدنیا و عسکر یرتحلون من الدنیا الی الآخرة».
عارف رومی در دفتر اول مثنوی گوید:

کلّ یوم هو فی شأن را بخوان
مرو را بی کار و بی فعلی مدان
کمترین کارش بهر روز آن بود
کوسه لشکر را روانه می‏کند
لشکری ز اصلاب سوی امهات
بهر آن تا در رحم روید نبات
لشکری ز ارحام سوی خاکدان
تا ز نر و ماده پر گردد جهان
لشکری از خاکدان سوی اجل
تا ببیند هر کسی حسن عمل
باز بیشک بیش از آنها می‏رسد
آنچه از حق سوی جانها می‏رسد
و آنچه از جانها بدلها می‏رسد
و آنچه از دلها بگلها میرسد
اینت لشکرهای حق بیحد و مر
از پی این گفت ذکری للبشر

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

نه تنها این نزول و صعود در شأن نطفه است و در دو قوس نزول و صعود دور می‏زند بلکه وجود در ترقیات و تنزلات دوری است به این معنی که ترقیات و تنزلات وجود دروی است«یدبر الامر من السماء الی الارض ثم یعرج الیه»عقل است که بطبع تنزل پیدا می‏کند و دوباره طبع است که بسوی عقل ترقی می‏کند، بدون اینکه تجافی در کار باشد.تخم درختی را در نظر بگیرید می‏بینید که در ادوار مختلفه تخم، درخت می‏شود و به بار می‏نشیند و میوه می‏دهد و برای بقاء نوعش نطفه را که همان تخم او است تهیه می‏کند، و باز آن تخم درخت می‏شود و هکذا.

زهر یک نقطه زین دور مسلسل
هزاران شکل می‏گردد مشکل
زهر یک نقطه دوری گشت دائر
همو مرکز همو در دور سائر

مثال دیگر:استاد را در نظر بگیرید، معنی از قوه عاقله او تنزل می‏یابد تا به عالم صوت و لفظ می‏رسد و این صوت و لفظ به شاگرد می‏رسد، و از وی بالا می رود تا به مرحله عقل او می‏رسد و عقل او می‏گردد. بنگر چگونه به حرکت دو قوس نزولی و صعودی از آسمان عقل استاد به ارض صوت و لفظ و دوباره از این ارض به آسمان عقل شاگرد عروج می‏کند.«یدبر الامر من السماء الی الارض ثم یعرج الیه».

اکنون که تااندازه‏ای به تنزلات عوالم قرآن و مقامات آن آشنا شده ایم شمه‏ای در اسرار برخی از حروف اشاراتی کنیم تا معنی انا النقطة التی تحت الباء و سرّ الباء و غیر آن از اشارات نبوی و علوی بهتر روشن شود.

عالم صمدانی مولی عبد الصمد همدانی در بحر المعارف آورده است که:«ورد عن النبی(ص)ظهر الموجودات من باء بسم اللّه الرحمن الرحیم»و نیز آورده است که:«ورد عن علی علیه السلام انا النقطة تحت الباء»(ص 456)و ص 700 رساله نقد النقود فی معرفة الوجود سید حیدر آملی و شیخ اجل حافظ رجب برسی حلی در مشارق الانوار، از حضرت وصی علیه السلام روایت کرده است که فرمود:«انا النقطة التی تحت الباء و سرّ الباء».

سید متأله حیدر آملی در رساله نقد النقود، (ص 700)و نیز در جامع الاسرار، (ص 563)از امیر المؤمنین علیه السلام روایت کرده است که فرمود: (لو شئت لا و قرت سبعین بعیرا من شرح باء بسم اللّه الرحمن الرحیم»و در حدیث دیگر:«لو شئت لا و قرت لکم ثمانین بعیرا من علوم النقطة التی تحت الباء»(ص 33، بیان الآیات جیلانی).

از سرّ اللّه الاعظم روایت است که:«العلم نقطة کثرها الجاهلون و الالف واحدة لا یعلمها الا الراسخون»و نیز آن ولی اللّه اعظم فرمود:«انا النقطة تحت الباء»(ص 563 جامع الاسرار).

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

و فی المجمع:«ما من حرف من حروف القرآن الاّ و له سبعون الف معنی»(ماده جمع مجمع البحرین)از امیر المؤمنین(ع)است:«ظهرت الموجودات عن باء بسم اللّه و انا النقطة التی تحت الباء»(ص 32 بیان الآیات جیلانی).
از امیر المؤمنین(ع)است:«جمیع ما فی القرآن فی باء بسم اللّه و انا النقطة تحت الباء»(ص 32، بیان الآیات).
و نیز مولی الموالی فرمود:«سرّ الکتب المنزلة فی القرآن و سرّ القرآن فی فاتحة الکتاب و سرّ فاتحة الکتاب فی بسم اللّه الرحمن الرحیم و سرّ بسم اللّه الرحمن الرحیم فی نقطة تحت الباء و انا نقطة تحت الباء(ص 33، بیان الآیات شیخ یوسف جیلانی).

آدم اولیاء اللّه صلوات علیه فرمود:«جمیع ما فی الکتب السماویه فی القرآن و جمیع ما فی القرآن فی فاتحة الکتاب و جمیع ما فی فاتحة الکتاب فی بسم اللّه الرحمن الرحیم و جمیع ما فی بسم اللّه الرحمن الرحیم فی باء بسم اللّه و جمیع ما فی باء بسم اللّه فی نقطة تحت الباء و انا نقطة تحت الباء.»

جیلی در کتاب الکهف و الرقیم فی شرح بسم اللّه الرحمن الرحیم گوید:«ورد فی الخبر عن النبی(ص) انه قال کل ما فی الکتب المنزلة فهو فی القرآن و کل ما فی القرآن فهو فی الفاتحه و کل ما فی الفاتحه فهو فی بسم اللّه الرحمن الرحیم».
و نیز گوید:«و ورد کل ما فی بسم اللّه الرحمن الرحیم فهو فی الباء و کل ما فی الباء فهو فی النقطة التی تحت الباء».

بدان که کلام به حروف منتهی است و حروف به الف و الف به نقطه، و نقطه عبارت است از سرّ هویت مطلقه در عالم.و نزول وجود مطلق، یعنی ظهور هویتی که مبدأ وجود است و عبارتی و اشارتی آن را نبود«یا هو یا من لا هو الا هو».این نقطه اگر بر عرش نازل شود عرش آب می‏شود و مضمحل می‏گردد.این نقطه است که به لحاظ امتداد و تعلقش به کثرات چندین هزار عالم به توان چندین هزار عالم از آن ظاهر، و چندین هزار مرتبه به توان چندین هزار مرتبه از آن ناشی شده است، و در هر مرتبه نامی یافته است.و این همان هویت مطلقه است که همه به او قائم‏اند و در همه جا، های و هوی او است که خود قابض و باسط است، و همه به نفس رحمانی او متنفس‏اند.

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

ای بره جستجو نعره زنان دوست دوست
گر بحرم و ور بدیر کیست جز او اوست اوست
پرده ندارد جمال غیر صفات جلال
نیست بر این رخ نقاب نیست بر این مغز پوست
با همه پنهانیش هست در اعیان عیان
با همه بیرنگیش در همه زو رنگ و بوست
دم چو فرو رفت ها است هو است چو بیرون رود
یعنی از او در همه هر نفسی‏های و هوست
(متأله سبزواری)

امیر المؤمنین علی(ع)فرمود:«قریب من الاشیاء غیر ملامس بعید منها غیر مباین»(نهج البلاغه، خطبه 179).
قرآن صد و چهارده سوره است و سوره ها از آیات و آیات از کلمات و کلمات از حروف و حروف از الف و الف از نقطه و جمیع علوم بلکه جمیع اشیاء صورت ترکیبی و تألیفی حروفند، و حروف صورت متفرقه الف، و الف صورت تکرار و تفرقه نقطه که در سیر و حرکت متکثر گشت که«العلم نقطة کثرها الجاهلون» شیخ سعد الدین حموی فرماید:

یک نقطه الف گشت الف جمله حروف
در هر حرفی الف باسمی موصوف
چون نقطه تمام گشت آمد به سخن
ظرفست الف نقطه در او چون مظروف

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

در فصل نهم موقف پنجم الهیات اسفار(ج 3، ص 107، ط1)و نیز در فاتحه چهارم از مفتاح اول مفاتیح الغیب(ص 6، ط 1)همین مطلب را عنوان فرموده‏اند.عبارت اسفار این است:

فصل فی تحقیق کلام امیر المؤمنین و امام الموحدین علی علیه السلام کما وردان جمیع القرآن فی باء بسم اللّه و انا نقطة تحت الباء.اعلم هداک اللّه یا حبیبی ان من جملة المقامات التی حصلت للسالکین السائرین الی اللّه و ملکوته بقدم العبودیه و الیقین انهم یرون بالمشاهدة العیانیة کل القرآن بل جمیع الصحف المنزلة فی نقطة تحت باء بسم اللّه بل یرون جمیع الموجودات فی تلک النقطة الواحدة و قدبیّنا فی هذه الاسفار و فی غیرها بالبرهان الحکمی ان بسیط الحقیقة کل الاشیاء.الخ
مرادش این است که مقصود از نقطه، ذات حق تعالی است و بسیط الحقیقه یعنی نقطه کل اشیاء است.چنانکه در فتوحات مکیه و مفاتیح غیب آخوند ملا صدرا آمده است.

و نیز این طائفه نقطه را بر نبوت و ولایت اطلاق می کنند که می‏گویند نقطه نبوت و نقطه ولایت از اینرو که سریان ولی در عالم چون سریان حق است، در عالم که ولایت کلیه ساری و سائر در هر مجود است و مولای او است، زیرا که اسم اعظم است و متقبل افعال ربوبی و مظهر قائم به اسرار الهی و نقطه پرگار نبوت است.نبی(ص)فرمود:«کنت نبیّا و آدم بین الماء و الطین».و وصی(ع)فرمود:«کنت ولیا و آدم بین الماء و الطین.»

نبی چون در نبوت بود اکمل
بود از هر ولی ناچار افضل
ولایت شد بخاتم جمله ظاهر
بر اول نقطه هم ختم آمد آخر
(گلشن راز، ص 230)

چنان که اشاره کرده ایم صورت تألیفی جمیع اشیاء منتهی به نقطه می‏شود که از سیر و حرکت حبّی متکثر گشت که ظهور و اظهار حکم وحدت است در عین کثرت که از آن تعبیر به حرکت وجودیه و ایجادیه، و نیز تعبیر به نکاح ساری می‏کنند که حبّ و عشق منشأ پیدایش همه است.این بنده گفته است:

پرتو نور جاودانه عشقم
موج دریای بیکرانه عشقم
همه عالم پر از ترانه عشق است
حمد للّه که از ترانه عشقم


http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif

چنان که اشاره کرده ایم صورت تألیفی جمیع اشیاء منتهی به نقطه می‏شود که از سیر و حرکت حبّی متکثر گشت که ظهور و اظهار حکم وحدت است در عین کثرت که از آن تعبیر به حرکت وجودیه و ایجادیه، و نیز تعبیر به نکاح ساری می‏کنند که حبّ و عشق منشأ پیدایش همه است.این بنده گفته است:

پرتو نور جاودانه عشقم
موج دریای بیکرانه عشقم
همه عالم پر از ترانه عشق است
حمد للّه که از ترانه عشقم

و غایت حرکت ایجادی ظهور حق در مظهر تام مطلق است که شامل جمیع جزئیات مظاهر است و این مظهر تام انسان کامل است که عالم صورت حقیقت او است و خود غایت حرکت ایجادی است، لذا هیچ گاه زمین خالی از حجت نمی‏شود.این ظهور کثرت از وحدت حقه حقیقیه بدون تجافی، هم در کتاب تکوینی جاری است و هم در کتاب تدوینی که مظهر آن است، چه اینکه الفاظ موضوعند برای معانی عامه.در قرآن حضرت عیسی و مادرش مریم علیهما- السلام را کلمه نامیده است.ائمه ما خودشان را کلمات نامیدند.و امام امیر المؤمنین به روایت دیگر وامام صادق علیهما السلام صورت انسانی را کتاب نامیده‏اند و انسان کامل را میزان قسط و صراط مستقیم و کلام اللّه ناطق گفته‏اند و شواهد بسیار دیگر که تدوین و تنظیم آنها خود رساله‏ای جداگانه خواهد. آری به قول غزالی:العالم کلّه تصنیف اللّه.عارف شبستری در گلشن راز گلشن راز گوید:

بنزد آنکه جانش در تجلی است
همه عالم کتاب حق تعالی است
عرض اعراب و جوهر چون حروف است
مراتب همچو آیات وقوف است
از او هر عالمی چون سوره خاص
یکی زان فاتحه و ان دیگر اخلاص
نخستین آیتش عقل کل آمد
که در وی همچو باء بسمل آمد
دوم نفس کل آمد آیت نور
که چون مصباح شد در غایت نور
سوم آیت در او شد عرش رحمن
چهارم آیة الکرسی همی خوان
پس از وی جرمهای آسمانی است
که در وی سوره سبع المثانی است
نظر کن باز در جرم عناصر
که هر یک آیتی هستند با هر
پس از ایشان بود جرم سه مولود
که نتوان کردن این آیات معدود
به آخر گشت نازل نفس انسان
که بر ناس آمد آخر ختم قرآن
و این بنده در دفتر دل گفته است:
حروف عینیش را اتصال است
حروف کتبیش را انفصال است
که اینجا یوم فصل است و جدائی است
و آنجا یوم جمع است و خدائی است
ترا خود سرّ سرّ تست قاضی
ندارد حال و استقبال و ماضی
که آن خود مظهری از یوم جمع است
و لو آن همچو شمس و این چو شمع است
چه یوم جمع یوم اللّه و اصل است
فروع یوم جمع ایام فصل است
قضا جمع و قدر تفصیل آن است
خزائن جمع و این تنزیل آن است
قضا علم الهی هست و حشر است
قدر فعل الهی هست و نشر است
قضا روح و قدر باشد تن او
گل او گلبن او گلشن او

http://s18.rimg.info/db33bf9bb030225...54dea5862d.gif