آشنایی با برخی اصطلاحات موسیقی

حرف(آ)

آيين جمشيد:از آوازهاي سي گانه باربد. اين لحن را نظامي ساز نوروز خوانده است.

آذربايجاني:از گوشه هاي دستگاه شور است.

آرايش خورشيد:از لحان سي گانه باربد است. در برهان قاطع نام اين آواز آرايش جهان آمده است.

حرف (الف)


ابوعطا:يكي از متعلقات دستگاه شور، كه گامش با آن يكي است و تنها اختلاف آن با شور در توقف مكرر روي

درجه چهارم ( نت شاهد ) و درجه دوم ( نت ايست ) است.

حجاز نيز شبيه به ابوعطا است و بيشتر براي خواندن مناجاتهاي مذهبي و قرآن بكار مي رود.

ابوالچپ:نغمه اي كه در ماهور و راست پنچ گاه آيد.

ارجنه:نوايي و لحني است از موسيقي.

اسپهان:نام آهنگي از موسيقي.

اسپهانك:نام آهنگي از موسيقي.

اشكنه:نام نوايي از موسيقي است.

اشوراوند:از اصطلاحات موسيقي است.

اصباهان:نام مقامي است از كليه دوازده مقام موسيقي و آن را اصفهانك نيز خوانند.

اصفهان:يكي از چهار مقاله اصلي موسيقي است داراي دو فرع، حسيني و نوا،

نام پرده اي از دوازده پرده موسيقي، اصفهانك نيز گفته مي شود.

اصول ثقيل:يكي از هفده اصول موسيقي و اصول را به هندي تال گويند.

اصول خفيف:يكي از هفده اصول موسيقي.

اصول دار:در هيات نوازندگان كسي را گويند كه اصول نگاه دارد

يا با اشارات دست و چوب و با ضرب آنان را به اصول رهبري كند.

آن كه با طبل يا دف يا دورويه( دايره ) اصول نگاه دارد

و خوانندگان و رقاصان و ورزشكاران را رهبري كند.

اصول فاخته:نوع يازدهم از هفده گونه اصول در موسيقي است.

نام اصولي باشد كه از هفده بحر اصول موسيقي و آنرا فاخته ضرب هم خوانند و نام صوتي هم هست.

افشار:نغمه اي از دستگاه شور است، گوشه هاي مهم آن عبارتند از: درآمد، جامه دران، مثنوي پيچ، قرايي، شاه ختايي.

اوج:از گوشه هاي دستگاه شور است.

اورنگي:يكي از الحان سي گانه باربد است.

اوفر:هشت ضرب ( ديك دك دك ديك ديك دك ) از ضربهاي موسيقي ايران است.

ایقاع: یا وزن عبارتست از چگونگی جابجا شدن صداها در زمانهای محدود

و نسبتهای معین و انواع وزنها عبارت از : 1- هزج ، 2- رمل خفیف 3- رمل

4- ثقیل ثانی ، 5- خفیف ثانی 6- ثقیل اول 7- خفیف ثقل اول

حرف (ب)


باد آورد:نام نوايي است از موسيقي.

باده نوشين:نامي از نامهاي موسيقي.

باروزنه:نام نوايي است از موسيقي.

باغ سياووشان:باغ سياووشان نام نوايي است از موسيقي و يكي از الحان سي گانه باربد است.

باغ شهريار:دستاني از موسيقي ايراني

و از دستانهايي كه باربد در وصف قدرت و ثروت خسرو پرويز ساخته بوده است.

باغ شيرين:نام نوايي از موسيقي و لحن چهارم از سي لحن باربد.

برافشان:( ديك دك ديك دك ديك دك دك ديك دك ). از ضربهاي موسيقي ايران است.

برگردان مسيحي:از گوشه هاي موسيقي ايراني در دستگاه شور است.

بستان شيرين:نام نوايي است از موسيقي كه آن را باغ شيرين هم ناميده اند.

بسته صفاهان:لحني از الحان موسيقي.

بسته نگار:نوعي سرور و راگني و نقشي است از موسيقي.

بسكنه:نوايي از موسيقي است.

بُعد :یعنی فاصله و ان عبارتست از آغاز صوتی تا آغاز صوت دیگر

و انواع بعد عبارت اند از بعد ذی الکل ، بعد ذی الخمس ،

بعد ذی الاربع ، بعد طنینی ، بعد بقیه و بعد مجنب .

بغدادي:از گوشه هاي موسيقي ايراني در دستگاه شور است.

بيات ترك:از نغمه هاي شور است كه گوشه هايش عبارتند از: در آمد، قطار و فيلي.

حرف ( پ )


پاليزان:از نغمه هاي دوره ساساني است.

پرتو فرخار:دومين آوازي كه باربد براي خسرو پرويز خواند

و خسرو را چنان خوش آمد كه گفت:

«همه اعضاي بدن من مي خواهند براي بهره بردن از آن سراپا گوش گردند»‌.

پرده تنگ:نام الحاني از الحان موسيقي.

پرده چغانه:نام نوايي است از موسيقي.

پرده خرم:نام نوايي است از موسيقي.

پرده دير سال:نام پرده اي است از موسيقي.

پرده زنبور:نام پرده اي است از موسيقي.

پرده عنقا:نام نوايي است در موسيقي.

پرده طنینی : طنینی را قوی یا مقوی گویند

وآن عبارت است از فاصله یک پرده تا پرده بعد

و هر دانگ موسیقی را به دو پرده و یک نیم پرده تقسیم می کنند

مطابق تا سبابه و از سبابه تا بنصر .

پر كوهان:نوايي است از سي و يك لحن معروف.

پنجه كردي:آهنگي از موسيقي.

پيش در آمد:نوعي قطعه ضربي است كه در واقع قسمتهاي مهم يك دستگاه است

كه با ضرب يكنواخت سه ضرب و شش ضرب و دو ضرب و چهار ضرب اجرا مي شود.

حرف ( ت )

تحریر :صوتی آهنین است که معمولا آواز خوان از آن استفاده می کند

و در اثر عبور هوا از حنجره و برخورد با تارهای صوتی ایجاد می گردد.

تخت اردشير:نام نوايي است از موسيقي در دوره ساساني.

تخت طاقديس:يكي از الحان سي گانه باربد است. اين آواز را تخت طاقديس نيز خوانند.

تركي ضرب:سيزده ضرب است

( ديك ديك دك دك دك ديك دك ديك دك ديك دك )

از ضربهاي موسيقي ايران است.

حرف ( ث )


ثقيل:سي و شش ضرب است. از ضربهاي موسيقي ايراني است.

حرف (ج)


جالينوس:نام نوايي است در موسيقي.

جامه دران:از نغمه هاي ساخته نكيسا و متعلق به دوره ساساني

در مايه اصفهان است كه گويند نكيسا اين نوا را چنان خوب نواخت

كه حضار مجلس همه جامه ها به تن پاره كردند و مدهوش افتادند.

جرق:مقام موسيقي، پرده موسيقي.

جفت ساز:يكي از فنون و هنرهاي سازندگي و صفتي از صفات سازهاي زهي.

جمش:نام آوازي است.

جوانويه:نام آهنگي است در موسيقي.

جهارت:آهنگي است در موسيقي.

حرف ( چ )


چار باغ:از الحان موسيقي، آهنگ مخصوصي در يكي از دستگاه هاي موسيقي قديم ايران.

چار ضرب:نوعي از نوازش ساز كه به هندي چوتالا گويند

و نوعي نواختن ضرب كه در زورخانه معمول است.

چار گاه:چهار گاه را ببينيد.

چپ مضراب:اصطلاحي در طرز مضراب زدن به سيم هاي ساز.

چسته:نغمه و آهنگ را گويند.

چغان:چوبي را گويند مانند مشته حلاج كه سر آن شكافته جلاجلي چند در آن تعبيه كنند

و اصول موسيقي را بدان نگه دارند و نام دستگاهي از موسيقي نيز هست.

چكاوك:از نغمه هاي دروه ساساني است در مايه همايون.

چنبر:دوازده ضرب ( ديك دك ديك ديك دك ديك دك دك دك ) از ضربهاي موسيقي ايراني است.

چند مايگي:از اصطلاحت موسيقي است.

چوپاني:نام آهنگي است از آهنگهاي موسيقي مي باشد.

چهار پاره:از گوشه هاي موسيقي ايراني است و معمولا در حجاز ابوعطا مي آيد

و معمولا سه ضربي است و عده اي آن را هفت ضربي مي دانند

و اين وزن در ماهور به نام نصير خاني معروف است.

چهار گاه:دستگاهي است بسيار قديمي و اصيل.

بعضي از آوازهاي محلي و آهنگ عروسي معمولا در ايران و مبارك باد در اين دستگاه نواخته مي شود.

گوشه هاي مهم اين دستگاه عبارتند از:

در آمد ـ پيش زنگوله و نغمه ( كه آهنگ دو ضربي است )‌

زنگوله ( آهنگ سه ضربي )،

پهلوي، رجز ( كه اشعار فردوسي با آن خوانده مي شود )

و گوشه هاي: بدر، زابل، بسته نگار، مويه، حصار، پس حصار،

معربد، مخالف، مغلوب، دوبيتي، كرشمه، حزين، خزان،

حدي، ارجوزه، منصوري، ساربانك، پرستوك، شهر آشوب، حاشيه، لزگي.

چهار مضراب:قطعاتي كه با يك ساز همراه تنبك اجرا مي شود

كه اول مخصوص سازهاي مضرابي بوده ولي بعداً با سازهاي آرشه اي نيز تقليد شد.

حرف ( ح )


حاجياني:از گوشه هاي دستگاه شور است.

حربي:پنج ضرب ( ديك دك ديك دك ). از ضربهاي موسيقي ايران است.

حزان:اصطلاح موسيقي است.

حزين:از گوشه هاي موسيقي ايراني در دستگاه شور است.

حسيني:از گوشه هاي دستگاه شور است.

حصار:از گوشه هاي دستگاه سه گاه است.

حصارك بدل:لحني از الحان موسيقي.

حقه كاووس:يكي از الحان سي گانه باربد است. اين آواز را حقه كاس نيز گويند.

حرف ( خ )


خارا:از گوشه هاي موسيقي در دستگاه شور است.

خارج خوان:اصطلاح موسيقي است و بر كسي اطلاق مي شود كه خارج از دستگاه آواز خواند.

خاركن:نام نوايي است از الحان موسيقي كه از غايت فرح خار غم از دل مي كند.

خانه عنقا:نام نوايي از موسيقي است.

خاوران:نام يكي از گوشه هاي دستگاه ماهور است.

خجست:نام نوايي است از موسيقي كه آن را خجسته نيز گويند.

خسرواني:از نغمه هاي دوره ساساني كه در مايه ماهور نواخته مي شود

و لحني كهن است كه مبتني بر نثر به مدح و آفرين خسرو پرويز نواخته مي شد.

در واقع خسرواني يك نوع اشعار هجايي بوده و همانند ترانه ها و سرودهاي كنوني است.

خفيف:بيست و پنج ضرب. از ضربهاي موسيقي ايران است.

حرف ( د )


داد آفريد:نام يكي از سرودهاي ايران باستان كه باربد براي خسرو پرويز ساخته بود

نام درست آن بايد دادار آفريد باشد.

دانك :یا ذی الاربع که از تقسیم گام یا ذی الکل به دست می آید

بدین ترتیب که ذی الکل به دو ذی الاربع و یک بعد طنینی تقسیم می شود

که این بعد طنین در انتهای دو ذی الاربع قرار می گیرد .

درآمد:از گوشه هاي موسيقي در بيات ترك و افشار.

درغم:از نغمه هاي دوره ساساني است.

دَساتین :پرده هایی است که بر دسته سازه های زهی بسته می شود

و انگشتان نوازنده روی آنها قرار می گیرد و هر کدام از انها نام خاصی دارد .

دستان عرب:از گوشه هاي موسيقي ايراني در دستگاه شور است.

دستگاه: اصطلاحی است که یکی دو قرن اخیر در تقسیم بندی که از موسیقی ایرانی صورت گرفت

جانشین مقام شده و از دو لغت دست وگاه تشکیل شده

و به معنی قاعده ، قانون روش نوع ، تقسیم،نوبت و ... است

وگویا اولین بار این اصطلاح به وسیله مخبر السلطنه بکار رفته است

دشتستاني:از گوشه هاي دستگاه شور است.

دشتي:يكي از آوازهاي دستگاه شور .

دشتي از زيباترين متعلقات شور، و غم انگيز ولي ظريف است،

آواز چوپاني ايران مي باشد و زندگاني بي آلايش چوپانان و صحرانشينان را وصف مي كند،

گوشه هاي مهم نغمه دشتي عبارتند از: درآمد، دوبيتي، گيلكي، گبري، بيات كرد.

دل انگيزان:از نغمه هاي دوره ساساني است.

دو بر يك:پنج ضرب است

( ديك دك ديك دك دك ديك دك دك ديك )

. از ضربهاي موسيقي ايران مي باشد.

دوبيتي:از گوشه هاي موسيقي ايران است.

دور:سيزده ضرب، ( ديك دك ديك دك دك ديك دك دك ديك). از ضربهاي موسيقي است.

حرف ( ذ )


ذوات الاوتار:آلات موسيقي كه در آنها زه بود.

اين آلات مثل عود و چنگ، نزهت، قانون، رباب، تنبور، تار، سه تار، سي تار، كمانچه و غيره مي باشد.

ذوات النفخ:آلاتي موسيقي كه با دميدن نفس آدمي يا هوا نغمه كنند

قسم اول چون ناي و شيپور و سورنا و كرنا و قره ني

و قسم دوم چون ارغنون و ناي انبان و ارگ و پيانو و غيره.

ذوالنقرات:آلات طرب كه با زخم و ضرب نغمه كنند

چون دف و دورويه و تنبك و طبل و نقاده و دهل و مانند آنها.

ذوالاربع:اصطلاحي از موسيقي است.

ذوالاربعات:اصطلاحي از موسيقي است كه چهار نغمه نيز گفته مي شود.

ذوالخمس:اصطلاحي در موسيقي است.

ذوالكل:دوره نغمات هشتگانه يا گام را گويند.

حرف(ر)


راح و روح:از آواز هاي باربد كه نظامي آنرا روز فرخ ناميده است.

راز و نياز:يكي از گوشه هاي دستگاه همايون.

راست پنچگاه:اين دستگاه مقام ششم در موسيقي ايراني است

كه بسيار قديمي است و به مناسبت اسم آن احتمالا به زمان ساسانيان مي رسد

و نام « راست » در موسيقي ممالك مسلمان چه مجاور و چه دور ايران ديده مي شود.

گوشه هاي آن خسرواني، بحر نور است و گوشه فرعي آن

زنگوله صغير، زنگوله كبير، نغمه، روح افزا، نيريز،

پنچگاه، سپهر، عشاق، نوروز عجم، قراچه، ميرقع، نهيب،

عراق، محير، آشور، اصفهانك، بسته نگار، حزين، طرز،

ابوالچپ، راوندي، ليلي و مجنون، نوروز عرب، نوروز صبا،

نوروز خارا، نفير و فرنگ، ماوراء النهر، راك، راك عبدالله، شهر آشوب، حربي.

راست حجاز:موسيقي پرده حجاز كه راست قديماً پرده ( دايره ) بوده است

مانند راست پنجگاه و غيره و حجاز نيز يكي از ملحقات دستگاه شور است.

راست ساز:نوعي از فنون سازندگي و صفتي از صفات سازهاي زهي است.

راست كوك:اصطلاحي از موسيقي كه در سازهاي زهي

كه يك سر سيمها به كاسه ساز متصل است و ثابت مي باشد

و سر ديگر آن سيمها به گوشه هاي غير ثابت اتصال دارد

كه براي كم و زياد كردن آواي ساز آن گوشه ها را به طرف راست يا چپ مي پيچاند.

راست ماهور:دستگاه ماهور در اصطلاح موسيقي.

راست مايه:آهنگي از موسيقي است از دستگاه راست پنچگاه.

راك عبدالله:نام نوايي است در دستگاه ماهور.

رامش جان:نام لحن هشتم از سي لحن باربد و نوايي است از ساخته هاي او،

در برهان قاطع اين لحن آرامش جهان نوشته شده است.

رامشخوار:نام نوايي است از موسيقي.

راوندي:نام قطعه اي از قطعات دستگاه همايون در اصطلاح موسيقي.

راه گل:از نغمه هاي دوره ساساني است.

راهوي:( يا رهاوي ) نام مقامي از موسيقي كه رهاوي نيز گويند و مقامي از دوازده مقام موسيقي است.

رزم خسرو:نام پرده و لحني از موسيقي ( اصطلاحي از موسيقي ).

رمل صغير:دوازده ضرب ( ديك دك دك دك ديك دك ديك دك ديك دك )

. از ضربهاي موسيقي ايران مي باشد.

رمل كبير:بيست و هشت ضرب. از ضربهاي موسيقي ايران مي باشد.

رنگ:نوعي موسيقي كه با آن مي توان رقصيد.

رواني:پنج ضرب ( ديك دك ديك دك ) از ضربهاي موسيقي ايراني است.

روح الارواح:اصطلاحي است در موسيقي.

روز فرخ:از آواز هاي باربد.

روشن چراغ:از نغمه هاي دوره ساساني است.

رهاوي:از گوشه هاي موسيقي ايراني در دستگاه شور است.

ره خسرواني:يكي از آهنگهاي باربد است.

حرف ( ز )


زابل گبري:از گوشه هاي دستگاه سه گاه است.

زاحم:يكي از آهنگهاي موسيقي است.

زاغ:نام نوايي است از موسيقي.

زبول:نوايي است كه مطربان زنند.

زجاف:آواز و صداي كوس و نقاره را گويند.

زخمه ور:نوازنده سازهاي زهي را گويند.

زنگوله:نغمه اي از راست پنجگاه است كه سه ضربي است.

زير افكن:از نغمه هاي دوره ساساني كه در مايه شور ساخته شده است.

زيركش سلمك:از گوشه هاي موسيقي ايراني در دستگاه شور است.

حرف ( س )


ساربانك:يكي از آهنگهاي موسيقي است.

سازسير آهنگ:ساز بلند آواز.

سازگري:نام پرده اي است از موسيقي مركب از مقام عراق و اصفهان.

ساز نوروز:از آوازهاي باربد.

سبز آرنگ:نام لحني از مصنفات باربد.

سبز بهار:نام نوايي از موسيقي است و آنرا سبزه بهار نيز گويند. و از نغمه هاي دوره ساساني است.

سبز در سبز:نوايي از موسيقي و نام لحن نهم از سي لحن باربد.

سبزه بهار:نام نوايي و لحني از موسيقي.

سبزه در سبزه:سبز در سبز را ببينيد.

سبك:در اصطلاح موسيقي به نوعي از آهنگ گفته مي شود كه قابل فهم عامه باشد

مثل موسيقي جاز كه در اين موسيقي در مقابل سنگين كه عبارت از موسيقي كلاستيك است بكار برده مي شود.

سپهبدان:نام پرده اي از موسيقي.

سرخانه:به اصطلاح موسيقي به معني آواز بلند است.

ستي زرين:نام آهنگي است.

سر پرده:نام پرده اي از موسيقي.

سرجس:نام آهنگي است.

سرزير:نام نوايي است از موسيقي.

سرصبح:آهنگي كه سربازان پيش از سپيده دم نوازند.

سروستان:از الحان سي گانه باربد است.

سروسهي:از آوازهاي باربد.

سلمك:اصطلاحي است در موسيقي.

سه گاه:اين دستگاه تقريباً در همه ممالك اسلامي متداول است.

اين دستگاه بيشتر براي بيان احساس غم و اندوه كه به اميدواري مي گرايد مناسب است.

آواز سه گاه بسيار غم انگيز و حزن آور است.گوشه هاي مهم اين دستگاه عبارتند از:

در آمد، مويه، زابل، مخالف، حصار،

گوشه هاي ديگر مانند: آواز، نغمه، زنگ شتر، بسته نگار، زنگوله،

خزان، بس حصار، معربد، حاجي حسيني، مغلوب، دوبيتي، حزين،

دلگشا، رهاوي، مسيحي، ناقوس، تخت طاقديس، شاه ختايي، مداين، نهاوند.

حرف ( ش )


شادباد:از نغمه هاي دوره ساساني است.

شاديانه:ساز و دهل كه به شادي فتح يا عروسي مي زنند.

شادروان مرواريد:نام صوتي از مصنفات باربد

و وجه تسميه اش اين است كه روزي باربد رامشگر به شادروان خسرو پرويز نشسته بود

آن صوت را نواخت و آن را شادروان نام نهاد

و خسرو فرمود طبقي پر از مرواريد نثار باربد كردند

و آن را شادروان مرواريد خواندند و ضمناً اين صوت لحن دوازدهم از سي لحن باربد است.

شاكورد:نام نوايي از موسيقي.

شاه ختايي:از گوشه هاي موسيقي در نغمه افشار.

شاه ناز:نام لحني است در موسيقي.

شاه نامه:نام لحني است در موسيقي.

شبديز:از الحان سي گانه باربد است كه به مناسب مرگ شبديز ( اسب خسروپرويز ) سروده شده است.

شب فرخ:يكي از الحان باربد.

در برهان قاطع نام لحن چهاردهم، از سي لحن باربدي محسوب شده

ولي در فهرستي كه نظامي در خسرو و شيرين آورده لحن شانزدهم از سي و يك لحن باربدي است.

شور:اين دستگاه ريشه بسيار قديمي دارد

و مبناي بيشتر موسيقي هاي محلي و موسيقي معمول در ايلات به شمار مي رود

نغمه هاي اين دستگاه عبارتند از:

نغمه ابوعطا كه گوشه هاي آن؛ در آمد،

حجاز و چهار باغ است ( چهار باغ قطعه اي است ضربي، كه با اشعار با قافيه مخصوص همراهي مي شود).

نغمه بيات ترك با گوشه هاي؛ درآمد، قطار و فيلي.

قطار در ايلات كرد بسيار معمول است و اغلب با اشعار بابا طاهر همراهي مي شود.

نغمه افشار كه گوشه هاي مهم آن؛ درآمد، جامه دران، مثنوي پيچ، قرايي، شاه ختايي است.

نغمه دشتي كه خود استقلال نيمه كاملي دارد.

پايه موسيقي محلي بخصوص در شمال ايران است گوشه هاي مهم اين نغمه؛

درآمد، دوبيتي، گيلكي، گبري، بيات كرد است.

علاوه بر گوشه هايي كه در چهار نغمه بالا ذكر شد، گوشه هاي ديگري نيز در اين دستگاه نواخته مي شود مانند:

سيخي و سملي در ابوعطا،

دوگاه و روح الارواح در بيات ترك،

نهيب در افشاري بيدكاني،

چوپاني، غم انگيز، سرنج و كوچه باغي در دشتي،

شهناز، گريلي، ملانازي، بزرگ، رهاب در شور.

گوشه هاي ديگر دستگاه شور از اين قرارند:

زيركش، سلمك، گلريز، صفا،‌خارا، قجر، حزين، قراچه،

رهاوي، دستان عرب، تبه نگار، بغدادي، چهار پاره،

برگردان مسيحي، حسيني، عراق، نهفت شكسته، اوج،

غم انگيزم، عقده گشا، كوچه باغي، نشابورك، ضرب اصول،

نيشاپور، حاجياني، دشتستاني، آذربايجاني، خسرواني، مهرباني.

حرف ( ص)


صبا:نام آهنگي از آهنگهاي موسيقي.

صحت نامه:تصنيفي است در موسيقي ساخته نصيرالدين طوسي.

صفا:از گوشه هاي موسيقي در دستگاه شور است.

صفاهان:نام پرده اي از موسيقي كه آن را در آخر شب سرايند.

صفاهانك:يكي از دوازده مقام موسيقي.

صوت الفتح:پنجاه و نه ضرب. از ضربهاي موسيقي ايران مي باشد.

صوفيانه:سه ضرب ( ديك دك ). از ضربهاي موسيقي ايراني مي باشد.

صيار:آواز چنگ را گويند.

حرف ( ض )


ضرب اصول:از گوشه هاي دستگاه شور است.

حرف ( ط )


طاقديسي:نام نوايي است از سي لحن باربد.

طرنگشت:آواز تار و سازهاي زهي.

طنطنه:آواز تنبوره ورود و بربط را گويند و به معني آواز نقاده و كوس نيز گفته شود.

حرف ( ع )


عراق:از گوشه هاي دستگاه شور است.

عقده گشا:از گوشه هاي دستگاه شور است.

حرف ( غ )


غرد:نوايي است از موسيقي.

غم انگيزم:از گوشه هاي دستگاه شور است.

غنايي:شعر غنايي يا شعر موسيقي، شعري است كه حاكي از عواطف و احساسات روحي باشد

. فخر، حماسه، حكمت و تعليم، مدح، هجا، رثا ء، تشبيب،

وصف مناظر و نظاير آنها همگي در اين گونه به چشم مي خورد.

غنچه كبك دري:لحن بيست و ششم از سي لحن باربد.

غنه:تحريري است از موسيقي كه در هنگام غنا و سراييدن بخيشوم بيني و دماغ ادا كنند.

حرف ( ف )


فاخته ضرب:( ديك ديك دك ديك دك دك دك ).

از ضربهاي موسيقي ايران و نام اصل يازدهم از هفده بحر اصول

موسيقي كه گونه اي نواختن ساز را هم گويند.

فرخ روز:نام پرده اي است از موسيقي و صوتي از مصنفات باربد

و نام لحن بيست و هفتم از سي لحن باربد.

فرغانه:نام شعبه اي است كه آن را نهاوندك مي خوانند.

فنه:نام نوايي است كه مطربان نوازند.

فيلي:از گوشه هاي نغمه بيات ترك است.

حرف ( ق )


قالوس:نام نوايي و لحني از موسيقي است.

قجر:از گوشه هاي موسيقي ايراني در دستگاه شور است.

قرايي:از گوشه هاي موسيقي در نغمه افشار.

قراچه:از گوشه هاي موسيقي ايراني در دستگاه شور است.

قرة العين:نام آهنگي است در موسيقي.

قره باغ:آهنگي است در موسيقي.

قصابه:نام آهنگي است.

قطار:از گوشه هاي بيات ترك كه در ايلات كرد بسيار معمول است

و اغلب با اشعار بابا طاهر خوانده مي شود.

قفل رومي:نام لحن پانزدهم از سي لحن باربد. ( اين لحن ترجمه شده لحن پهلوي است به عربي )

حرف ( ك )


كاري:اصطلاح موسيقي است.

كاويزنه:از آهنگهاي موسيقي است.

كبك دري:از الحان سي گانه باربد است.

كرشمه:نغمه كوچك و سه ضربي است كه در اثر دستگاه ها و آوازها نواخته مي شود.

كوچه باغي:از گوشه هاي دستگاه شور است.

كيخسرو:از آواز هاي باربد.

كين ايرج:از الحان سب گانه باربد است.

حرف ( گ )


گام:دايره، ذوالكل دوره نغمات هشتگانه ،گام توالي هشت نت موسيقي است.

گاويزنه:نوايي از موسيقي است.

گبري:آهنگي از موسيقي است.

گردانيا:نام نوايي است از موسيقي.

گردانيه:نام پرده اي از موسيقي است.

گشايش:نام آهنگي است در موسيقي.

گلريز:از گوشه هاي موسيقي ايراني در دستگاه شور است.

گلزار:نام نوايي است در موسيقي.

گل نوش:از نغمه هاي دوره ساساني است.

گنج باد آورده:از الحان سي گانه باربد است

كه به افتخار شهر براز سردار معروف ايران به مناسبت فتح مصر ساخته شده است

و منظور گنجهايي است كه امپراطور روم باركشتي كرده بود

و بوسيله بادبه ساحل افتد و نصيب سردار ايراني شد.

گنجدار:نام نوا و صدايي است از موسيقي.

گنج ساخته:از آواز هاي باربد.

گنج سوخته:نام لحن هجدهم است از سي لحن باربد.

گنج عروس:يكي از ساخته هاي باربد.

گنج فريدون:نام نوايي است كه رامشگران زنند.

گنج گاو:نام لحن هفدهم از سي لحن باربد.

نام ديگر اين لحن كه در برهان قاطع نوشته شده گنج كاوس است.

گنج گاوان:نوايي است از نواهاي باربد.

گنج گاوميش:نام نوايي است از نواهاي باربد.

گوركا:آهنگي است از موسيقي.

گوشت:يكي از شش آواز موسيقي است

كه آن نوروز و مايه و سلمك و گوشت و شهناز و گردانيه باشد.

گويا:نام آهنگي است.

حرف ( ل )


لبينا:نام نوايي از موسيقي است.

ليلي:نوايي از موسيقي است.

حرف ( م )


ماه بركوهان:يكي از الحان سي گانه باربد است.

ماهور:فواصل گام ماهور با فواصل گام بزرگ غربي منطق است

اين دستگاه به همين نام و فواصل مشابه در شرح ادوار صفي الدين يافت مي شود و همين دليل قدمت آن است.

اين گام مبين شجاعت، شادي و اميدواري و پيشرفت زندگي است.

گوشه هاي اين دستگاه عبارتند از:

درآمد، كرشمه، گشايش، خوارزمي و گاهي دلكش كه گوشه دستگاه شور است

و براي تنوع و خروج از يك نواختي در اين دستگاه مي نوازند.

گوشه هاي ديگر اين دستگاه كراوغلي، داد، خسرواني، خاوران،

طرب انگيز، طوسي، آذربايجاني، فيلي، زيرافكند، ماهور صغير،

ابول، حصار ماهور، نيريز، نهيب، عراق، محير، آشور آوند،

زنگوله، سروش، اصفهانك، راك هندي، صفير، نغمه، راك عبدالله،

ساقي نامه، صوفي نامه، پروانه، بسته نگار، حربي، شهر آشوب.

مثنوي پيچ:از گوشه هاي موسيقي در نغمه افشار.

مخالف:از گوشه هاي دستگاه سه گاه است.

مخمس:بيست ضرب. از ضربهاي موسيقي ايران است.

مرواي نيك:يكي از الحان سي گانه باربد است.

مشكدانه:از الحان سي گانه باربد است.

مشك مالي:از آوازهاي باربد.

مشكويه:يكي از الحان سي گانه باربد است.

مضراب : چیزی یا شیئی است با شکلهای مختلف که با آن بر وترهای ساز زخمه می زنند

و جنس آن ها مختلف است که در سنتور از چوب در تار از فلز و در سه تار از ناخن انسان استفاده می شود

مقام: قبل از اینکه واژه دستگاه وارد موسیقی شود در تقسیم بندی موسیقی ایرانی از آن استفاده می شده است

و یه معنی ایستاده و بجای ایستادن است

و این کلمه از قرن هشتم در فرهنگ موسیقی ما عمومیت پیدا کرده است .

مويه:از گوشه هاي دستگاه سه گاه است.

مهرباني:از گوشه هاي دستگاه شور است.

مهرگاني:از آوازهاي باربد. مهرماني نام ديگر اين آواز است كه در برهان قاطع نوشته شده است.

حرف ( ن )


نار شيرين:نام نوايي است از موسيقي

ناز نوروز:نام نوايي است از موسيقي.

ناقوس:در موسيقي نام يك آواز از دستگاه سه گاه است.

ناقوسي:نام لحن بيست و ششم از سي لحن باربد.

ناله:آواي ادوات موسيقي.

نخجيرگان:نام نوايي است از موسيقي كه باربد آن را ساخته است.

اين نوا را نخچير گان و نخچيرگاني هم گويند كه نام لحن سي ام باربد است.

و به قولي نام لحن بيست و هفتم است.

نخچير گاو:نام نوايي است از موسيقي. ظاهراً اين كلمه مصحف نخچير گان است.

نستور:در موسيقي نام يك رنگ دستگاه همايون و نوا است.

نشابور:يا نشابورك نام نوايي است از موسيقي و نام شعبه اي است از نوا كه به نواشابور مشهور است.

نصيرخاني:چهار پاره را به ببينيد.

نغمه:صدایی که از دستباز وتر ایجاد می شود یا صدایی که از زدن زخمه ای با ساز ایجاد می گردد

که امروز تحت تاثیر از فرهنگ غربی آن را نت می گویند.

نغمه:گوشه اي از دستگاه راست پنجگاه است كه سه ضربي است.

نوا:فواصل درجات دستگاه نوا با گام شور مشابه است فقط نت اصلي آن با گام شور تفاوت دارد.

در اين دستگاه حالت آرمش و سلامت نفس مشاهده مي شود

و براي همراهي اشعاري حاكي از معاني فلسفي مناسب است.

گوشه هاي مهم اين دستگاه عبارتند از: درآمد، كه از مايه شروع مي شود و شاهد آن نت چهارم گام

و ايست آن نت دوم است. گردانيه، گوشت، نهفت.

گوشه هاي ديگر‌ آن: نغمه، بيات راجع، حزين، مويه، عشاق،

عشيران، نيشابورك، خجسته، مجلسي، ملك حسيني، بوسليك، نيريز، نستوري، طاقديس، رهاب، عراق.

نوبهاري:از آواز هاي باربد كه نظامي آنرا غنچه كبك دري ناميده است.

نوروز:از الحان سي گانه باربد در مايه همايون است كه به نام جشن باستاني و ملي ايران ناميده شده

و به نامهاي مختلف، نوروز كوچك و نوروز خارا و نوروز كيقبادي آمده است

كه بعدها نوروز صبا جانشين آنها شد و در كتابهاي دوران بعد نوروز عجم و نوروز عرب نيز آمده است.

نوروز صبا:در پرده چكاوك و از پرده بيداد شروع مي شود ( نوروز را به ببينيد ).

نوروز غرب:در پرده چكاوك توقف مي كند ( نوروز را به ببينيد ).

نوروز خارا:به پرده چكاوك فرود مي آيد ( نوروز را ببينيد ).

نوشين باده:از الحان سي گانه باربد است.

نهفت:از نغمه هاي دوره ساساني كه در مايه نوا ساخته شده است.

نهفت شكسته:از گوشه هاي دستگاه شور است.

نيشاپور:از گوشه هاي دستگاه شور است.

نيم ثقيل:هفده ضرب ( ديك دك ديك دك دك ديك دك ديك دك دك دك ) از ضربهاي موسيقي ايران مي باشد.

نيم دور:ده ضرب ( ديك دك ديك دك دك دك دك )‌. از ضربهاي موسيقي ايران مي باشد.

نيمروز:از الحان سي گانه باربد است.

حرف ( ه )


هفت گنج:نام نوايي است از موسيقي.

همايون:گام همايون را مي توان با گام كوچك موسيقي غربي مقايسه نمود.

نغمات اين دستگاه ملايم و گوشه هاي آن ماليخوليايي است،

گوشه هاي اين دستگاه عبارتند از:

درآمد، چكاوك، بختياري، ليلي و مجنون، بيداد، كه گوشه هاي اصلي را تشكيل مي دهند

و گوشه هاي ديگر مواليان، ني داود، باوي، ابوالچپ، راه ندي،

موره، طرز، نوروز عرب، نوروز صبا، نوروز خارا، نفير و فرنگ،

شوشتري، ميگلي، دلنواز، غزال، مؤالف، دناسري، جامه داران،

فرح، شهر آشوب، پروانه، نغمه بيات اصفهان را مي توان از دستگاه همايون دانست

و لي اكنون آنرا دستگاه مستقلي مي دانند گوشه هاي اين نغمه،

در آمد، بيات راجع، عشاق، سوز و گداز، جوايه، راز و نياز، چهار مضراب، مثنوي، فرح انگيز است.

حرف ( ي )


يزدان آفريد:نخستين آوازي كه باربد براي خسرو پرويز خواند و سبب نامي شدن او گرديد.

يك و نيم ساز:گونه اي از فنون و هنرهاي سازندگي سازهاي زهي.