يك هزار حديث در يك صد موضوع

نام كتاب : يك هزار حديث در يك صد موضوع
گردآورنده : هادى موحدى
بسم الله الرحمن الرحيم
مقدمه
بعد از قرآن مجيد كه آخرين كتاب آسمانى است ، راهنماى ما سنت رسول اكرم (صلى الله عليه و اله ) و ائمه معصوم (عليهم السلام ) است و اين همان دو گوهر ارزشمند است كه بعد از رحلت پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) به يادگار مانده ، و با چنگ زدن به اين دو هرگز گمراه نخواهيم شد. در اين باره از طرف پيامبر گرامى اسلام و ائمه هدى صلوات الله عليهم جهت حفظ و نگهدارى و تعليم و تعلم و عمل به احاديث تاكيد بسيار شده و بدان تشويق نموده اند چنان كه رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) در وصاياى خود به اميرالمؤ منين على (عليه السلام) مى فرمايند:
يا على ، من حفظ من امتى اربعين حديثا يطلب بذلك وجه الله عزوجل والدار الاخرة حشره الله يوم القيامة مع النبيين و الصديقين و الشهداء و الصالحين و حسن اولئك رفيقا؛
بحار الانوار 2/157/7
اى على : هر كس از امتم چهل حديث را حفظ كند كه به آن وسيله ، رضاى خدا و آخرت را طلب نمايد خداوند در قيامت او را با پيامبران ، صديقين ، شهدا و صالحين مهشور مى نمايد و اينان چه خوب رفقايى هستند.
همچنين از آن حضرت روايت شده كه فرمود:
من حفظ على امتى اربعين حديثا من السنة كنت له شفيعا يوم القيامة ؛
وسائل الشيعه 18/67/58
هر كس براى امتم چهل حديث از سنت حفظ كند من در قيامت از او شفاعت خواهم كرد.
و در فرمايش امام صادق (عليه السلام) آمده است :
من حفظ من شيعتنا اربعين حديثا بعثه الله عزوجل يوم القيامة عالما فقيها و لم يعذبه ؛
بحار الانوار 2/153/1
هر كس از شيعيان ما چهل حديث حفظ نمايد خداى عزوجل او را در روز قيامت ، عالم و فقيه مبعوث مى كند و عذابش نخواهد كرد.
اين همه انگيزه اى شد تا اين حقير به جمع آورى و دسته بندى يك هزار حديث در صد موضوع كه هر موضوع شامل ده حديث باشد اقدام نمايم . اميد آن است بعد از اين مجموعه ، توفيق خدمتى ديگر نصيب گردد.
از خداوند متعال حكيم داناى مهربان ، توفيق درك آيات و احاديث و عمل به آنها را براى خود و ديگران خواستارم .
اميدوارم خوانندگان گرامى حقير را از انتقادها و پيشنهادهاى خويش ‍ بهره مند سازند.
هادى موحدى
1 - خداشناسى
(1)
امام على (عليه السلام):
ما يسرنى لومت طفلا و ادخلت الجنة ولم اءكبر فاءعرف ربى عزوجل ؛(1)
دوست ندارم كه در كودكى از دنيا مى رفتم و وارد بهشت مى شدم و بزرگ نمى شدم تا پروردگارم ، عزوجل ، را بشناسم .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءفضل الاعمال العلم بالله ان العلم ينفعك معه قليل العمل و كثيره و ان الجهل لاينفعك معه قليل العمل و لا كثيره ؛(2)
بهترين اعمال ، خداشناسى است ، زيرا با وجود علم و معرفت ، علم ، كم يا زياد تو را سود مى بخشد اما با وجود نادانى (نسبت به خدا) عمل ، نه اندكش تو را سود مى بخشد و نه بسيارش .
(3)
امام على (عليه السلام):
ولو ضربت فى مذاهب فكرك لتبلغ غاياته ما دلتك الدلالة الا على اءن فاطر النملة هو فاطر النخلة لدقيق تفصيل كل شى ء و غامض اختلاف كل حى و ما الجليل و اللطيف و الثقيل و الخفيف و القوى و الضعيف فى خلقه الا سواء؛(3)
اگر راههاى انديشه ات را در نوردى تا به پايانه هاى آن رسى ، هيچ دليلى تو را جز به اين رهنمون نشود كه آفريننده مورچه همان آفريننده درخت خرما است و اين به سبب دقت و ظرافتى است كه جداسازى هر چيزى از چيز ديگر و پيچيدگى و تنوعى است كه در هر موجود زنده اى به كار رفته است موجودات بزرگ و كوچك ، سنگين و سبك و نيرومند و ناتوان ، همگى در آفرينش براى خداوند يكسانند.
(4)
امام رضا (عليه السلام):
انما قلت اللطيف ، للخلق اللطيف و لعلمه بالشى ء اللطيف اءلاترى الى اءثر صنعه فى النبات اللطيف و غير اللطيف و فى الخلق اللطيف من اءجسام الحيوان من الجرجس والبعوض و ما هو اءصغر منهما مما لايكاد تستبينه العيون بل لايكاد يستبان لصغره الذكر من الانثى والمولود من القديم فلما راءينا صغر ذلك فى لطفه ... علمنا اءن خالق هذا الخلق لطيف ؛(4)
گفتم لطيف است ، چون هم موجودات لطيف آفريده و هم به چيزهاى ظريف و ريز آگاهى دارد. آيا نشانه آفرينش او را در گياهان ظريف و غير ظريف و در پيكرهاى ظريف و ريز جاندارانى چون كك و پشه و كوچكتر از اينها را نمى بينى كه تقريبا به چشم ديده نمى شوند و از بس ريزند و نر و ماده آنها و نوزاد و كهن زادشان از يكديگر تشخيص داده نمى شوند. پس چون ريزى و ظرافت اين چيزها را ديديم ... پى برديم كه آفريننده اين موجودات نيز لطيف است .
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله خلق يوم خلق السماوات و الارض مائة رحمة كل رحمة طباق ما بين السماء والارض فجعل منها فى الارض رحمة فبها تعطف الوالدة على ولدها و الوحش و الطير بعضها على بعض و اءخر تسعا و تسعين فاذا كان يوم القيامة اءكملها بهذه الرحمة ؛(5)
خداوند روزى كه آسمان و زمين را آفريد، صد رحمت بيافريد كه هر يك از آنها ميان زمين و آسمان را پر مى كند و يكى را در زمين قرار داد تا به وسيله آن مادر به فرزند محبت مى كند و حيونات وحشى و پرندگان به يكديگر ماءنوسند و نودونه رحمت را نگه داشته و همين كه روز قيامت شود اين يك رحمت را نيز بر آنها مى افزايد.
(6)
امام صادق (عليه السلام):
و قد ساءله ابن اءبى العوجاء: ولم احتجب عنهم و اءرسل اليهم الرسل ؟ ويلك و كيف احتجب عنك من اءراك قدرته فى نفسك ؟ نشاءك ولم تكن و كبرك بعد صغرك و قواك بعد صعفك ... وما زال يعد على قدرته التى هى فى نفسى التى لا ادفعها حتى ظننت اءنه سيظهر فيما بينى و بينه ؛(6)
در پاسخ ابن ابى العوجاء كه پرسيد: چرا خداوند خود را از مردم در پرده داشت و آن گاه پيامبران را سويشان فرستاد؟ فرمود: واى بر تو كسى كه قدرتش را در وجود تو نشان داده چگونه خود را از تو پوشيده داشته است ؟ تو را كه نبودى پديد آورد، كوچك بودى بزرگت كرد، ناتوان بودى توانايت گردانيد... حضرت پيوسته مظاهر قدرت خدا را كه در وجود من است و نمى توانم منكرشان شوم برايم برشمرد تا جايى كه خيال كردم خداوند بزودى ميان من و او ظاهر خواهد شد.
(7)
امام على (عليه السلام):
و لا يعزب عنه عدد قطر الماء و لا نجوم السماء و لا سوا فى الريح فى الهواء و لا دبيب النمل على الصفا و لا مقيل الذر فى الليلة الظلماء يعلم مساقط الاءوراق و خفى طرف الاءحداق ؛(7)
شما قطره هاى آبها و ستارگان آسمان و ذرات گردوغبار پراكنده در هوا و حركت مورچه برسنگ و خوابگاه مورچگان در شب تاريك بر او پوشيده نيست و محل ريزش برگها و بر هم خوردن پلكها را مى داند.
(8)
امام على (عليه السلام):
... عالم السر من ضمائر المضمرين و نجوى المتخافتين و خواطر رجم الظنون و عقد عزيمات اليقين ...؛(8)
خدا داناست به هر رازى كه مردم به دل داشته اند، و به نجواى آهسته رازگويان و به هر گمان كه در خاطرى نهفته است و به هر تصميمى كه از روى يقين گرفته شود.
(9)
امام على (عليه السلام):
اءعلم الناس بالله اءكثرهم له مساءلة ؛(9)
خداشناس ترين مردم پر درخواست ترين آنها از خداست .
(10)
امام على (عليه السلام):
ينبغى لمن عرف الله سبحانه اءن لا يخلو قلبه من رجائه و خوفه ؛(10)
كسى كه خداى سبحان را مى شناسد، شايسته است دلش از بيم و اميد به او خالى نباشد.
2 - ياد خدا
(1)
امام على (عليه السلام):
الذكر يونس اللب و ينير القلب و يستنزل الرحمة :(11)
ياد خدا عقل را آرامش مى دهد، دل را روشن مى كند و رحمت او را فرود مى آورد.
(2)
امام على (عليه السلام):
اذكروا الله ذكرا خالصا تحيوا به اءفضل الحياة و تسلكوا به طرق النجاة ؛(12)
خدا را خالصانه ياد كنيد تا بهترين زندگى را داشته باشيد و با آن راه نجات و رستگارى را بپيماييد.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءطاع الله عزوجل فقد ذكر الله وان قلت صلاته و صيامه و تلاوته للقرآن ؛(13)
هر كس خداى عزوجل را اطاعت كند خدا را ياد كرده است ، هر چند نماز خواندن و روزه گرفتن و قرآن خواندنش اندك باشد.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
فى قوله تعالى : (لذكر الله اءكبر) -: ذكر الله عند ما اءحل و حرم ؛(14)
درباره آيه ((ياد خدا بزرگتر است )) -: به ياد خدا بودن در هنگام روبه رو شدن با حلال و حرام .
(5)
امام باقر (عليه السلام):
كاءن المومنين هم الفقهاء اءهل فكرة و عبرة ، لم يصمهم عن ذكر الله ما سمعوا بآذانهم ولم يعمهم عن ذكر الله ما راءو امن الزينة ؛(15)
گويا مومنان همان فقيهان (فرزانگان دين فهم ) و اهل انديشيدن و پندگرفتن هستند. شنيده هاى دنيوى ، گوش آنها را از (شنيدن ) ياد خدا كر نمى كند و زرق و برق دنيا چشم آنان را از ياد خدا كور نمى گرداند.
(6)
امام صادق (عليه السلام):
قال : اءوحى الله عزوجل الى موسى (عليه السلام) يا موسى ، لاتنسنى على كل حال و لا تفرح بكثرة المال ، فان نسيانى يقسى القلوب ، ومع كثرة المال كثرة الذنوب ؛(16)
خداى عزوجل به موسى وحى كرد: اى موسى در هيچ حالى مرا فراموش ‍ نكن و به ثروت زياد شاد نشو، زيرا از ياد بردن من دلها را سخت مى كند و همراه ثروت زياد، گناهان زياد است .
(7)
امام سجاد (عليه السلام):
ان قسوة البطنة و فترة الميلة و سكر الشبع و عزة الملك مما يثبط و يبطى ء عن العمل و ينسى الذكر؛(17)
پرخورى و سستى اراده و مستى سيرى و غفلت حاصل از قدرت ، از عوامل بازدارنده و كنترل كننده در عمل است و ذكر (خدا) را از ياد مى برد.
(8)
امام سجاد (عليه السلام):
يا من ذكره شرف للذاكرين و يا من شكره فوز للشاكرين و يا من طاعته للمطيعين ، صل على محمد و آله واشغل قلوبنا بذكرك عن كل ذكر؛(18)
اى آن كه يادش مايه شرافت و بزرگى ياد كنندگان است و اى آن كه سپاسگزاريش موجب دست يافتن سپاسگزاران (بر نعمتها) است و اى آن كه فرمانبرداريش سبب نجات فرمانبرداران است ، بر محمد و آل او درود فرست و با ياد خود دلهاى ما را از هر ياد ديگرى بازدار.
(9)
امام باقر (عليه السلام):
ذكر اللسان الحمد والثناء و ذكر النفس الجهد والعناء و ذكر الروح الخوف والرجاء و ذكر القلب الصدق و الصفاء و ذكر العقل التعظيم والحياء و ذكر المعرفة التسليم والرضا و ذكر السر الروية واللقاء؛(19)
ذكر زبان حمد و ثناء، ذكر نفس سختكوشى و تحمل رنج ، ذكر روح بيم و اميد، ذكر دل صدق و صفا، ذكر عقل تعظيم و شرم ، ذكر معرفت تسليم و رضا و ذكر باطن مشاهده و لقا است .
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يقول الله عزوجل اذ كان الغالب على العبد الاشتغال بى ، جعلت بغيته ولذته فى ذكرى فاذا جعلت بغيته ولذته فى ذكرى عشقنى و عشقته فاذا عشقنى و عشقته رفعت الحجاب فيما بينى و بينه و صيرت ذلك تغالبا عليه لايسهو اذا سها الناس اولئك كلامهم كلام الانبياء اولئك الابطال حقا؛(20)
خداى عزوجل مى فرمايد: هر گاه ياد من بر بنده ام غالب شود، خواهش و خوشى او را در ياد خود قرار دهم و چون خواهش و خوشى او را در ياد خود قرار دهم عاشق من شود و من نيز عاشق او گردم و چون عاشق يكديگر شديم حجاب ميان خود و او را بر دارم و عشق خود را بر جان او چيره گردانم ، چندان كه مانند مردم دچار سهو و غفلت نمى شود، سخن اينان سخن پيامبران است ، اينان براستى قهرمانند.
3 - رابطه با خدا
(1)
امام على (عليه السلام):
ان العبد اذا اراد ان يقراء اءو يعمل عملا فيقول : بسم الله الرحمن الرحيم فانه يبارك له فيه ؛(21)
هر گاه بنده اى بخواهد چيزى بخواند و يا كارى انجام دهد و بسم الله الرحمن الرحيم بگويد در كارش بركت داده مى شود.
(2)
امام صادق (عليه السلام):
المفوض اءمره الى الله فى راحة الابد والعيش الدائم الرغد والمفوض ‍ حقا هو العالى عن كل همه دون الله تعالى ؛(22)
كسى كه كارهاى خود را به خدا بسپارد همواره از آسايش و خير و بركت در زندگى برخوردار است و واگذارنده حقيقى كارها به خدا، كسى است كه تمام همتش به سوى خدا باشد.
(3)
امام على (عليه السلام):
من اءصلح فيما بينه وبين الله اءصلح الله فيما بينه وبين الناس ؛(23)
هر كس رابطه اش را با خدا اصلاح كند، خداوند رابطه او را با مردم اصلاح خواهد نمود.
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله لاينظر الى صوركم و لا الى اءموالكم وانما ينظر الى قلوبكم و اءعمالكم ؛(24)
خداوند به شكل شما و اموال شما نگاه نمى كند بلكه به دلها و اعمال شما توجه مى نمايد.
(5)
امام على (عليه السلام):
طوبى لمن اءخلص لله عمله وعمله وحبه وبغضه واءخذه وتركه وكلامه وصمته وفعله وقوله ؛(25)
خوشا به سعادت كسى كه عمل ، علم ، دوستى ، دشمنى ، گرفتن ، رهاكردن ، سخن ، سكوت ، كردار و گفتارش را براى خدا خالص گرداند.
(6)
امام على (عليه السلام):
من ترك لله سبحانه شيئا عوضه الله خيرا مما ترك ؛(26)
هر كس به خاطر خداى سبحان از چيزى بگذرد، خداوند بهتر از آن را به او عوض خواهد داد.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اللهم ارزقنى حبك وحب من يحبك وحب ما يقربنى الى حبك واجعل حبك اءحب الى من الماء البارد؛(27)
خدايا روزى كن مرا محبت خودت و محبت دوستدارانت را و محبت آنچه مرا به تو نزديك مى كند و محبت خودت را نزد من از آب خنك محبوب تر گردان .
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ليس من عبد يظن بالله خيرا الا كان عند ظنه به ؛(28)
بنده اى نيست كه به خداوند خوش گمان باشد مگر آنكه خداوند نيز طبق همان گمان با او رفتار كند.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءخلص لله اءربعين صباحا ظهرت ينابيع الحكمة من قلبه على لسانه ؛(29)
هر كس چهل روز خود را براى خدا خالص كند چشمه هاى حكمت از قلب وى بر زبانش جارى مى شود.
(10)
امام صادق (عليه السلام):
من استخار الله راضيا بما صنع الله له خار الله له حتما؛(30)
هر كس از خدا خير بخواهد و به آنچه خدا خواسته راضى باشد، خداوند حتما براى او خير خواهد خواست .
4 - قرآن
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان البيت اذا كثر فيه تلاوة القرآن كثر خيره واتسع اهله واضاء لاهل السماء كما تضى ء نجوم السماء لاهل الدنيا؛(31)
خانه اى كه در آن قرآن فراوان خوانده شود، خير آن بسيار گردد و به اهل آن وسعت داده شود و براى آسمانيان بدرخشد چنان كه ستارگان آسمان براى زمينيان مى درخشند.
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الا من تعلم القرآن وعمله وعمل بما فيه فاءنا له سائق الى الجنة ودليل الى الجنة ؛(32)
بدانيد هر كس قرآن را بياموزد و به ديگران آموزش دهد و به آنچه در قرآن است عمل كند، من جلودار و راهنماى او به سوى بهشت هستم .
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يا بنى لاتغفل عن قراءة القرآن فان القرآن يحيى القلب وينهى عن الفحشاء والمنكر والبغى ؛(33)
فرزندم از خواندن قرآن غافل مباش ، زيرا كه قرآن دل را زنده مى كند و از فحشاء و زشتى و ستم باز مى دارد.
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان اردتم عيش السعداء وموت الشهداء والنجاة يوم الحسرة والظل يوم الحرور والهدى يوم الضلالة فادرسوا القرآن فانه كلام الرحمان و حرز من الشيطان و رجحان فى الميزان ؛(34)
اگر زندگى سعادتمندان ، مرگ شهيدان ، نجات روز حسرت (قيامت )، سايه روز سوزان و هدايت در روز گمراهى را مى خواهيد، قرآن را ياد بگيريد كه آن سخن خداى مهربان است و سپرى است در مقابل شيطان و سنگينى در ترازوى اعمال .
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اصدق القول وابلغ الموعظة واحسن القصص كتاب الله ؛(35)
راست ترين سخن ، رساترين پند و زيباترين حكايت ، كتاب خدا (قرآن ) است .
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من قراء القرآن ابتغاء وجه الله وتفقها فى الدين كان له من الثواب مثل جميع ما اعطى الملائكة والانبياء والمرسلون .(36)
هر كس براى كسب رضايت خدا و آگاهى در دين قرآن بياموزد، ثوابى مانند همه آنچه كه به فرشتگان و پيامبران و رسولان داده شده ، براى اوست .
(7)
امام على (عليه السلام):
عليكم بكتاب الله ... من عمل به سبق ؛(37)
بر شما باد رجوع به كتاب خدا (قرآن )... كسى كه به آن عمل كند از همه پيشى مى گيرد.
(8)
امام على (عليه السلام):
الا ان فيه ماياءتى والحديث عن الماضى ودواء دائكم ونظم ما بينكم ؛(38)
آگاه باشيد كه دانش آينده ، اخبار گذشته و درمان دردهايتان و نظم ميان شما در قرآن است .
(9)
امام على (عليه السلام):
ان القرآن ظاهره انيق وباطنه عميق لاتفنى عجائبه و لا تنقضى غرائبه ولاتكشف الظلمات الا به ؛(39)
براستى كه قرآن ظارهش زيباست و باطنش عميق ، عجايبش پايان ندارد، اسرار نهفته آن پايان نمى پذيرد و تاريكى هاى جهل جز بوسيله آن رفع نخواهد شد.
(10)
امام صادق (عليه السلام):
من لم يعرف الحق من القرآن لم يتنكب الفتن ؛(40)
هر كس حقيقت را از طريق قرآن نشناسد، از فتنه ها بركنار نمى ماند.
5 - پيامبر
(1)
فى المناقب لابن شهر آشوب :
كان النبى (صلى الله عليه و آله و سلم) قبل المبعث موصوفا بعشرين خصلة من خصال الانبياء، لوانفرد اءحد باءحدها لدل على جلاله ، فكيف من اجتمعت فيه ؟! كان نبيا اءمينا، صادقا، حاذقا، اءصيلا، نبيلا، مكينا، فصيحا، نصيحا، عاقلا، فاضلا، عابدا، زاهدا، سخيا، كميا، قانعا، متواضعا، حليما، رحيما، غيورا، صبورا، موافقا، مرافقا، لم يخالط منجما و لا كاهنا ولاعيافا؛(41 )
پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) پيش از آن كه مبعوث شود، بيست خصلت از خصلت هاى پيامبران را دارا بود كه اگر فردى يكى از آنها را داشته باشد، دليل بر عظمت اوست چه رسد به كسى كه همه آنها را دارا باشد، آن حضرت پيامبرى امين ، راستگو، ماهر، اصيل ، شريف ، والامقام ، سخنور، خيرخواه ، خردمند، بافضيلت ، عابد، زاهد، سخاوتمند، دلير و جنگاور، قانع ، فروتن ، بردبار، مهربان ، غيرتمند، صبور، سازگار و نرمخو بود، با هيچ منجم (قائل به تاءثير ستارگان )، غيب گو و پيش گويى همنشين نبود.
(2)
امام على (عليه السلام):
فى صفة النبى (صلى الله عليه و آله و سلم) طبيب دوار بطبه قد اءحكم مراهمه واءحمى (اءمضى ) مواسمه يضع ذلك حيث الحاجة اليه من قلوب عمى وآذان صم واءلسنة بكم ، متتبع بدوائه مواضع الغفلة ومواطن الحيرة ...؛(42)
در توصيف پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) مى فرمايد: پزشكى است كه با دانش خود، همواره ميان مردم مى گردند، مرهمهايش را به خوبى فراهم و ابزار كارش را آماده كرده و آنها را هر جا كه لازم باشد، از دلهاى كور و گوشهاى كر و زبانهاى گنگ به كار مى برد. غفلت گاه ها و جايگاه هاى حيرت را جستجو و با داورى خود آنها را درمان مى كند.
(3)
كعب الاحبار:
انا نجد فى التوراة : محمد النبى المختار لافظ ولاغليظ و لا صخاب فى الاسواق ولايجزى السيئة السيئة ولكن يعفو ويغفر؛(43)
ما در تورات چنين مى خوانيم : محمد پيامبر برگزيده ، نه تند خوست و نه خشن و نه اهل جارو جنجال . در كوچه و بازار، بدى را با بدى جواب نمى دهد، بلكه مى بخشد و گذشت مى كند.
(4)
امام حسين (عليه السلام):
كان (صلى الله عليه و آله و سلم)... يعطى كل جلسائه نصيبه و لا يحسب اءحد من جلسائه اءن اءحدا اءكرم عليه منه ؛(44)
پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) بهره هر يك از هم نشينان خود را عطا مى فرمودند و چنان معاشرت مى نمودند كه كسى گمان نمى كرد شخص ‍ ديگرى نزد پيامبر از او گرامى تر باشد.
(5)
امام على (عليه السلام):
وهو خاتم النبيين ، اءجود الناس كفا وارحب الناس صدرا واءصدق الناس لهجة واءوفى الناس ذمة واءلينهم عريكة واءكرمهم عشرة من رآه بديهة هابه ومن خالطه معرفة اءحبه يقول ناعته : لم ارقبله و لا بعده مثله ؛(45)
او خاتم پيامبران است . بخشنده ترين مردم بود، سعه صدرش از همه بيشتر (پر حوصله ترين مردم ) و راستگوترين و پايبندترين آنها به عهد و پيمان . از همه نرمخوتر بود و رفتارش بزرگوارانه تر. هر كس بدونه سابقه قبلى او را مى ديد، هيبتش او را مى گرفت و هر كس با او معاشرت مى نمود و او را مى شناخت دوستداراش مى شد و هر كس مى خواست او را وصف كند، مى گفت : نظير او را در گذشته و حال نديده ام .
(6)
عايشه :
عائشة كان (صلى الله عليه و آله و سلم) اءلين الناس واءكرم الناس وكان رجلا من رجالكم الا اءنه كان ضحاكا بساما؛(46)
عايشه : رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) نرمخوترين و بزرگوارترين مردم بود. او هم مردى چون مردان شما بود، با اين تفاوت كه همواره خنده و تبسم بر لب داشت .
(7)
فى المناقب لابن شهر آشوب :
كان النبى (صلى الله عليه و آله و سلم) لايقوم و لا يجلس الا على ذكر الله ؛(47)
در مناقب ابن شهر آشوب آمده است : پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) بر نمى خاست و نمى نشست مگر با ذكر خدا.
(8)داود بن الحصين :
فى صفة النبى (صلى الله عليه و آله و سلم) -: كان رجلا اءفضل قومه مروءة واءحسنهم خلقا واءكرمهم مخالطة واءحسنهم جوارا واءعظمهم حلما واءمانة واءصدقهم حديثا واءبعدهم من الفحش والاذى ومارئى ملاحيا ولامماريا اءحدا حتى سماه قومه الامين لما جمع الله له من الامور الصالحة فيه ، فلقد كان الغالب عليه بمكة الامين ؛(48)
داود بن حصين - در اوصاف پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) -: او مردى بود كه از همه قوم خود جوانمردتر، خوش اخلاق تر، خوش ‍ برخودتر، همسايه دراتر، بردبارتر، امانتدارتر، راستگوتر، و از بدزبانى و آزار رسانى به دورتر بود. هرگز ديده نشد كه با كسى كشمكش و مجادله كند. خداوند اخلاق و صفات پسنديده را در آن حضرت جمع كرده بود تا جايى كه قومش او را امين ناميدند و در مكه غالبا با لقب امين از ايشان ياد مى شد.
(9)
عايشه :
ما كان خلق اءبغض الى رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) من الكذب وما اطلع منه على شى ء عند اءحد من اءصحابه فيبخل له من نفسه حتى يعلم اءن اءحدث توبة ؛(49)
هيچ خصلتى نزد رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) منفورتر از دروغ نبود و هر گاه مطلع مى شدند يكى از اصحابشان دروغى گفته است ، به او بى اعتنايى مى كردند تا آن كه مى فهميدند توبه كرده است .
(10)
فى المناقب لابن شهر آشوب :
كان النبى (صلى الله عليه و آله و سلم)... يجالس الفقراء ويواكل المساكين ؛(50)
در مناقب ابن شهر آشوب آمده است : پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) با تهيدستان مى نشستند و با مستمندان غذا مى خوردند.

6 - ائمه
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
انى تارك فيكم الثقلين كتاب الله وعترتى اءهل بيتى ما ان تمسكتم بهما لن تضلوا:(51)
من دو چيز ارزشمند در ميان شما مى گذارم ؛ كتاب خدا، و عترت و اهل بيتم ، اگر به آنها چنگ بزنيد هرگز گمراه نمى شويد.
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
انما مثل اءهل بيتى فيكم كمثل سفينة نوح (عليه السلام) من دخلها نجا ومن تخلف عنها غرق ؛(52)
مثل اهل بيت من مانند كشتى نوح است كه هر كس داخل آن شد، نجات يافت و هر كس رهايش كرد، غرق گرديد.
(3)
امام رضا (عليه السلام):
الناس لو علموا محاسن كلامنا لاتبعونا؛(53)
مردم اگر از زيبايى هاى سخنان ما آگاه مى شدند، از ما پيروى مى كردند.
(4)
امام باقر (عليه السلام):
من اءصبح يجد برد حبنا على قلبه فليحمد الله على بادى النعم قيل وما بادى النعم ؟ قال : طيب المولد؛(54)
هر كس صبح كند و خنكاى محبت ما را در قلب خود بيابد، بايد خدا را براى نخستين نعمت سپاس گويد، گفته شد نخستين نعمت چيست ؟ فرمودند: حلال زادگى .
(5)
امام صادق (عليه السلام):
انا ناءمر صبياننا بتسبيح فاطمة عليها السلام كما ناءمرهم بالصلاة فالزمه فانه لم يلزمه عبد فشقى ؛(55)
ما همان گونه كه فرزندان خود را به نماز وامى داريم به تسبيح فاطمه عليها السلام وادار مى سازيم پس به آن پايبند باش كه هر كس به آن پايبند شود، بدبخت نخواهد شد.
(6)
امام حسين (عليه السلام):
من زارنى بعد موتى زرته يوم القيامة ولولم يكن الا فى النار لاخرجته ؛(56)
هر كس مرا پس از مرگ زيارت كند، در قيامت به ديدارش مى روم و حتى اگر در دوزخ باشد او را بيرون مى آورم .
(7)
امام صادق (عليه السلام):
ليس منا و لا كرامة من كان فى مصر فيه مائة اءلف اءو يزيدون و كان فى ذلك المصر اءحد اورع منه ؛(57)
از ما نيست و كرامتى ندارد كسى كه در شهر صد هزار نفرى يا بيشتر باشد و در آن شهر كسى پرهيزكارتر از او وجود داشته باشد.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
المهدى من ولدى تكون له غيبة اذا ظهر يملا الارض قسطا وعدلا كما ملئت جورا وظلما؛(58)
مهدى فرزند من است او غيبت خواهد داشت و زمانى كه ظهور مى كند زمين را پس از يك دوران ظلم و ستم ، سراسر عدل و داد خواهد نمود.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله خلقنى و خلق عليا وفاطمة والحسن والحسين والائمة من نور واحد؛(59)
خداوند، من و على و فاطمه و حسن و حسين و امامان را از يك نور آفريده است .
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ستدفن بضعة منى بخراسان ما زارها مكروب الا نفس الله عزوجل كربه و لا مذنب الا غفر الله له ذنوبه ؛(60)
ديرى نخواهد گذشت كه پاره اى از تن من در سرزمين خراسان به خاك سپرده خواهد شد هر آدم گرفتار و يا گناهكارى كه او را زيارت كند خداوند متعال گرفتارى او را برطرف و گناهان او را خواهد بخشيد.
7 - نماز
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لا تزال امتى بخير ما تحابوا واقاموا الصلاة و آتوا الزكاة وقروا الضيف ...؛(61)
امتم همواره در خير و خوبى اند تا وقتى كه يكديگر را دوست بدارند، نماز را برپا دارند، زكات بدهند و ميهمان را گرامى بدارند...
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الصلاة مفتاح كل خير؛(62)
نماز كليد همه خوبى هاست .
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اول الوقت رضوان الله ووسط الوقت رحمة الله و آخر الوقت عفو الله ؛(63)
نماز در اول وقت خشنودى خداوند، ميان وقت رحمت خداوند و پايان وقت عفو خداوند است .
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ايها الناس ان المصلى اذا صلى فانه يناجى ربه تبارك وتعالى فليعلم بما يناجيه ؛(64)
اى مردم همانا نمازگزار هنگام نماز با پروردگار بزرگ و بلند مرتبه اش ‍ مناجات مى كند، پس بايد بداند چه مى گويد.
(5)
امام على (عليه السلام):
لو يعلم المصلى ما يغشاه من الرحمة لما رفع راءسه من السجود؛(65)
اگر نمازگزار بداند تا چه حد مشمول رحمت الهى است هرگز سر خود را از سجده بر نخواهد داشت .
(6)
امام على (عليه السلام):
انظر فيما تصلى وعلى ما تصلى ان لم يكن من وجهه وحله فلا قبول ؛(66)
بنگر در چه (لباسى ) و بر چه (چيزى ) نماز مى گزارى ، اگر از راه صحيح و حلالش نباشد، قبول نخواهد بود.
(7)
امام صادق (عليه السلام):
من قبل الله منه صلاة واحدة لم يعذبه و من قبل حسنه لم يعذبه ؛(67)
خداوند از هر كس يك نماز و يا يك كار نيك را قبول كند؛ عذابش ‍ نمى نمايد.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
تسبيح فاطمة عليها السلام فى كل يوم فى دبر كل صلاة احب الى من صلاة الف ركعة فى كل يوم ؛(68)
تسبيحات فاطمه زهرا عليها السلام در هر روز پس از هر نماز نزد من محبوب تر از هزار ركعت نماز در روز است .
(9)
امام صادق (عليه السلام):
سجدة الشكر واجبة على كل مسلم تتم بها صلاتك وترضى بها ربك وتعجب الملائكة منك ...؛(69)
سجده شكر بر هر مسلمانى واجب است ، با آن نمازت را كامل و پروردگارت را خشنود مى سازى و فرشتگان را به شگفتى مى آورى .
(10)
امام صادق (عليه السلام):
يعرف من يصف الحق بثلاث خصال : ينظر الى اصحابه من هم ؟ والى صلاته كيف هى ؟ وفى اى وقت يصليها؟؛(70)
كسى كه از حق دم مى زند با سه ويژگى شناخته مى شود: ببينيد دوستانش ‍ چه كسانى هستند؟ نمازش چگونه است ؟ و در چه وقت آن را مى خواند؟
8 - روزه
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان للجنة بابا يدعى الريان لايدخل منه الا الصائمون ؛(71)
بهشت را درى است كه ريان ناميده مى شود از آن در، جز روزه داران وارد نشوند.
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
صوموا تصحوا؛(72)
روزه بگيريد تا تندرست باشيد.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اشبع صائما سقاه الله من حوضى شربة لايظماء بعدها؛(73)
هر كس روزه دارى را سير نمايد، خداوند از حوض (كوثر) من شربتى نصيب او خواهد كرد كه پس از آن هرگز تشنه نشود.
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اللهم لك صمنا وعلى رزقك افطرنا فتقبله منا ذهب الظماء وابتلت العروق وبقى الاجر؛(74)
بار خدايا براى تو روزه گرفتيم و با روزى تو افطار مى كنيم پس آن را از ما بپذير، تشنگى رفت و رگها شاداب شد و پاداش ماند.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من منعه الصوم من طعام يشتهيه كان حقا على الله ان يطعمه من طعام الجنة و يسقيه من شرابها؛(75)
هر كس روزه ، او را از خوردن غذايى كه اشتهاى او را دارد، باز دارد، بر خداست كه او را از غذاى بهشت سيرش كند و از نوشيدنى بهشت به او بنوشاند.
(6)
امام على (عليه السلام):
ليس الصوم الامساك عن الماءكل والمشرب ، الصوم الامساك عن كل مايكرهه الله سبحانه ؛(76)
روزه امساك از خوردن و آشاميدن نيست بلكه روزه ، خوددارى از تمامى چيزهايى است كه خداوند سبحان آنها را بد مى داند.
(7)
امام على (عليه السلام):
نوم الصائم عبادة وصمته تسبيح ودعاؤ ه مستجاب وعمله مضاعف . ان للصائم عند افطار عند افطاره دعوة لاترد؛(77)
خواب روزه دار عبادت ، سكوت او تسبيح ، دعايش پذيرفته و عملش دو چندان است . دعاى روزه دار به هنگام افطار از درگاه خدا رد نمى شود.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
اما العلة فى الصيام ليستوى به الغنى والفقير وذلك لان الغنى لم يكن ليجد مس الجوع فيرحم الفقير لان الغنى كلما اراد شيئا قدر عليه ...؛(78)
علت روزه گرفتن آن است كه به سبب آن ثروتمند و فقير برابر شوند زيرا ثروتمند گرسنگى را احساس نكرده تا به فقير رحم كند چرا كه ثروتمند هر گاه چيزى بخواهد مى تواند فراهم كند...
(9)
امام صادق (عليه السلام):
الصوم جنة من آفات الدنيا وحجاب من عذاب الاخرة ؛(79)
روزه سپرى است از آفت هاى دنيا و پرده اى است از عذاب آخرت .
(10)
امام صادق (عليه السلام):
الصوم فوه لايتكلم الا بالخير؛(80)
روزه دارى (در حكم ) دهانى است كه جز به خير سخن نگويد.
9 - امر به معروف
(1)
امام على (عليه السلام):
و ما اءعمال البر كلها والجهاد فى سبيل الله عند الامر بالمعروف والنهى عن المنكر الا كنفثة فى بحر لجى ؛(81)
همه كارهاى خوب و جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهى از منكر چون قطره اى است در درياى عميق .
(2)
امام على (عليه السلام):
ان الامر بالمعروف والنهى عن المنكر لا يقربان من اءجل و لا ينقصان من رزق ، لكن يضاعفان الثواب ويعظمان الاجر واءفضل منهما كلمة عدل عند امام جائر؛(82)
امر به معروف و نهى از منكر نه اجلى را نزديك مى كنند و نه روزى را كم مى نمايند، بلكه ثواب را دو چندان و پاداش را بزرگ مى سازند و برتر از امر به معروف و نهى از منكر سخن عادلانه است نزد حاكمى ستمگر.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اذا لم ياءمروا بمعروف ولم ينهوا عن منكر ولم يتبعوا الاخيار من اءهل بيتى ، سلط الله عليهم شرارهم ، فيدعوا عند ذلك خيارهم فلا تستجاب لهم ؛(83)
هر گاه (مردم ) امر به معروف و نهى از منكر نكنند، و از نيكان خاندان من پيروى ننمايند، خداوند بدانشان را بر آنان مسلط گرداند و نيكانشان دعا كنند اما دعايشان مستجاب نشود.
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لا ياءمر بالمعروف و لا ينهى عن المنكر الا من كان فيه ثلاث خصال : رفيق بما ياءمر به رفيق فيما ينهى عنه ، عدل فيما ياءمر به عدل فيما ينهى عنه ، عالم بما ياءمر به عالم بما ينهى عنه ؛(84)
امر به معروف و نهى از منكر نكند مگر كسى كه سه خصلت در او باشد: در امر و نهى خود مداراكند، در امر و نهى خود ميانه روى نمايد و به آنچه امر و نهى مى كند، دانا باشد.
(5)
امام على (عليه السلام):
من اءمر بالمعروف شد ظهر المؤ من ومن نهى عن المنكر اءرغم اءنف المنافق واءمن كيده ؛(85)
هر كس امر به معروف كند به مومن نيرو مى بخشد و هر كس نهى از منكر نمايد بينى منافق را به خاك ماليده و از مكر او در امان مى ماند.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لا يزال الناس بخير ما اءمروا بالمعروف و نهوا عن المنكر و تعاونوا على البر والتقواى فاذا لم يفعلوا ذلك نزعت منهم البر كات ، وسلط بعضهم على بعض ، ولم يكن لهم ناصر فى الارض و لا فى السماء؛(86)
تا زمانى كه مردم امر به معروف و نهى از منكر نمايند و در كارهاى نيك و تقوا به يارى يكديگر بشتابند در خير و سعادت خواهند بود، اما اگر چنين نكنند، بركت ها از آنان گرفته شود و گروهى بر گروه ديگر سلطه پيدا كنند و نه در زمين ياورى دارند و نه در آسمان .
(7)
امام باقر (عليه السلام):
اءوحى الله تعالى الى شعيب النبى انى معذب من قومك مائة اءلف : اءربعين اءلفا من شرارهم وستين اءلفا من خيارهم فقال : يارب هولاء الاشرار فما بال الاخيار؟! فاوحى الله عزوجل اليه : داهنوا اءهل المعاصى فلم يغضبوا لغضبى ؛(87)
خداى تعالى به شعيب پيامبر وحى فرمود كه : من صد هزار نفر از قوم تو را عذاب خواهم كرد: چهل هزار نفر بدكار را، و شصت هزار نفر از نيكانشان را. شعيب عرض كرد: پروردگارا! بدكاران سزاوارند اما نيكان چرا؟ خداى عزوجل به او وحى فرمود كه : آنان با گنهكاران راه آمدند و به خاطر خشم من به خشم نيامدند.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من راءى منكم منكرا فليغيره بيده ، فان لم يستطع فبلسانه ، فان لم يستطع فبقلبه وذلك اءضعف الايمان ؛(88)
هر كس از شما منكرى ببيند بايد با دست و اگر نتوانست با زبانش و اگر نتوانست با قلبش آن را تغيير دهد، كه پائين ترين درجه ايمان همين (تغيير قلبى ) است .
(9)
امام باقر (عليه السلام):
ان الامر بالمعروف والنهى عن المنكر سبيل الانبياء، ومنهاج الصلحاء، فريضة عظيمة بها تقام الفرائض ، و تاءمن المذاهب ، و تحل المكاسب ، وترد المظالم ، و تعمر الارض ، وينصف من الاعداء، ويستقيم الامر؛(89)
امر به معروف و نهى از منكر راه و روش پيامبران و شيوه صالحان است و فريضه بزرگى است كه ديگر فرايض به واسطه آن بر پا مى شود، راه ها امن مى گردد و درآمدها حلال مى شود و حقوق پايمال شده به صاحبانش بر مى گردد، زمين آباد مى شود و (بدون ظلم ) حق از دشمنان گرفته مى شود و كارها سامان مى پذيرد.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءمر بالمعروف ونهى عن المنكر فهو خليفة الله فى الارض وخليفة رسوله ؛(90)
هر كس امر به معروف و نهى از منكر نمايد، جانشين خدا در زمين و جانشين رسول اوست .
10 - جهاد
(1)
امام على (عليه السلام):
ان الجهاد باب من اءبواب الجنته فتحه الله لخاصة اءوليائه وهو لباس ‍ التقوى ودرع الله الحصينة وجنته الوثيقة ؛(91)
براستى كه جهاد يكى از درهاى بهشت است كه خداوند آن را براى اولياى خاص خود گشوده است . جهاد جامعه تقوا و زره استوار خداوند و سپر محكم است .
(2)
امام على (عليه السلام):
ان الله فرض الجهاد وعظمه وجعله نصره وناصره . والله ما صلحت دنيا ولادين الا به ؛(92)
در حقيقت خداوند جهاد را واجب گردانيد و آن را بزرگداشت و مايه پيروزى و ياور قرارش داد. به خدا سوگند كه كار دنيا و دين جز با جهاد درست نمى شود.
(3)
امام على (عليه السلام):
ان الله كتب القتل على قوم والموت على آخرين وكل آتيه منيته كما كتب الله له فطوبى للمجاهدين فى سبيله والمقتولين فى طاعته ؛(93)
براستى كه خداوند براى گروهى كشته شدن را مقرر فرمود و براى ديگران مردن را. هر گروهى با همان سرنوشتى كه خداوند مقرر كرده است مى رسد. پس ، خوشا به سعادت مجاهدان در راه خدا و كشته شدگان در راه اطاعت او.
(4)
امام على (عليه السلام):
جاهدوا فى سبيل الله باءيديكم فان لم تقدروا فجاهدوا باءلسنتكم فان لم تقدروا فجاهدوا بقلوبكم ؛(94)
در راه خدا با دستهاى خود جهاد كنيد، اگر نتوانستيد با زبانهاى خود و اگر باز هم نتوانستيد با قلب خود جهاد كنيد.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
حرس ليلة فى سبيل الله عزوجل اءفضل من اءلف ليلة يقام ليلها و يصام نهارها؛(95)
يك شب نگهبانى در راه خدا برتر است از هزار شبانه روز كه شبهايش به عبادت و روزهايش به روزه دارى سپرى شود.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءفضل الجهاد من اءصبح لايهم بظلم اءحد؛(96)
برترين جهاد آن است كه انسان روز خود را آغاز كند در حالى كه در انديشه ستم كردن به احدى نباشد.
(7)
امام على (عليه السلام):
جهاد المراءة حسن التبعل ؛(97)
جهاد زن خوب شوهردارى كردن است .
(8)
امام على (عليه السلام):
جاهد شهوتك وغالب غضبك وخالف سوء عادتك ، تزك نفسك ، ويكمل عقلك و تستكمل ثواب ربك ؛(98)
با هوا و هوس خود جهاد كن ، برخشمت مسلط شو و باعادتهاى بد خود مخالفت كن تا نفست پاكيزه شود، عقلت به كمال برسد و از پاداش ‍ پروردگارت بهره كامل ببرى .
(9)
امام على (عليه السلام):
عليكم بالجد والاجتهاد و التاءهب والاستعداد والتزود فى منزل الزاد ولاتغرنكم الحياة الدنيا كما غزت من كان قبلكم من الامم الماضية والقرون الخالية ؛(99)
بر شما باد تلاش و سختكوشى و مهيا شدن و آماده گشتن و توشه برداشتن از سراى توشه (دنيا). مبادا زندگى دنيا شما را بفريبد چنان كه ملتهاى گذشته و اقوام پيشين را فريفت .
(10)
امام باقر (عليه السلام):
لما قال له رجل ضعيف العمل قليل الصلاة قليل الصوم ولكن اءرجو اءن لا آكل الا حلالا و لا اءنكح الا حلالا: واءى جهاد اءفضل من عفة بطن وفرج ؟!؛(100)
در پاسخ كسى كه عرض كرد: من در عمل ناتوانم و نماز و روزه كم به جاى مى آورم اما سعى مى كنم جز حلال نخورم و جز با حلال نزديكى نكنم فرمودند: چه جهادى برتر از پاك نگهداشتن داشتن شكم و شرمگاه ؟!.
11 - توكل
(1)
امام على (عليه السلام):
التوكل على الله نجاة من كل سوء وحرز من كل عدو؛(101)
توكل بر خداوند، مايه نجات از هر بدى و محفوظ بودن از هر دشمنى است .
(2)
امام على (عليه السلام):
من توكل على الله ذلت له الصعاب وتسهلت عليه الاسباب ؛(102)
هر كس به خدا توكل كند، دشوارى ها براى او آسان مى شود و اسباب برايش فراهم مى گردد.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من توكل على الله كفاه مؤ نته ورزقه من حيث لا يحتسب ؛(103)
هر كس به خدا توكل كند، خداوند هزينه او را كفايت مى كند و از جايى كه گمان نمى برد به او روزى مى دهد.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
ان الغنى والعز يجولان فاذا ظفرا بموضع التوكل اءو طنا؛(104)
بى نيازى و عزت به هر طرف مى گردند و چون به جايگاه توكل دست يافتند در آنجا قرار مى گيرند.
(5)
امام باقر (عليه السلام):
من توكل على الله لايغلب ومن اعتصم بالله لايهزم ؛(105)
هر كس به خدا توكل كند، مغلوب نشود و هر كس به خدا توسل جويد، شكست نخورد.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
التوكل بعد الكيس مؤ عظة ؛(106)
توكل كردن (به خدا) بعد از به كار بردن عقل ، خود موعظه است .
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الطيرة شرك ومامنا الا ولكن الله يذهبه بالتوكل ؛(107)
فال بد زدن شرك است و هيچ كس از ما نيست مگر اين كه به نحوى دستخوش فال بد زدن مى شود، اما خداوند با توكل به او آن را از بين مى برد.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
راءى رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) قوما لا يزرعون قال : ما اءنتم ؟ قالوا: نحن المتوكلون ، قال : لا، بل اءنتم المتكلون ؛(108)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) گروهى را كه كشت و كار نمى كردند، ديدند و فرمودند: شما چه كاره ايد؟ عرض كردند ما توكل كننده گانيم . فرمودند: نه ، شما سرباريد.
(9)
امام كاظم (عليه السلام):
لما سئل عن قوله تعالى : (ومن يتوكل على الله فهو حسبه ) -: التوكل على الله درجات ، منها اءن تتوكل على الله فى امورك كلها فما فعل بك كنت عنه راضيا تعلم اءنه لاياءلوك خيرا وفضلا وتعلم اءن الحكم فى ذلك له فتوكل على الله بتفويض ذلك اليه وثق به فيها وفى غيرها؛(109)
در پاسخ به سوال از آيه ((و هر كس به خدا توكل كند او براى وى بس ‍ است )) توكل كردن بر خدا درجاتى دارد: يكى از آنها اين است كه در تمام كارهايت به خدا توكل كنى و هر چه با تو كرد از او خشنود باشى و بدانى كه او نسبت به تو از هيچ خير و تفضلى كوتاهى نمى كند و بدانى كه در اين باره حكم ، حكم اوست ، پس با واگذارى كارهايت به خدا بر او توكل كن و در آن كارها و ديگر كارها به او اعتماد داشته باش .
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يقول الله عزوجل ما من مخلوق يعتصم دونى الا قطعت اءسباب السماوات واءسباب الارض من دونه فان ساءلنى لم اعطه وان دعانى لم اجبه ؛(110 )
خداوند عزوجل مى فرمايد: هيچ مخلوقى نيست كه به غير من پناه ببرد، مگر اينكه دستش را از اسباب و ريسمانهاى آسمانها و زمين كوتاه كنم ، پس اگر از من بخواهد عطايش نكنم و اگر مرا بخواند جوابش ‍ ندهم .
12 - دعا
(1)
امام صادق (عليه السلام):
عليكم بالدعاء، فانكم لاتقربون الى الله بمثله ، و لا تتركوا صغيرة لصغيرها اءن تدعوابها، ان صاحب الصغار هو صاحب الكبار؛(111)
شما را سفارش مى كنم به دعا كردن ، زيرا با هيچ چيز به مانند دعا به خدا نزديك نمى شويد. و دعا كردن براى هيچ امر كوچكى را، به خاطر كوچك بودنش رها نكنيد، زيرا حاجتهاى كوچك نيز به دست همان كسى است كه حاجتهاى بزرگ به دست اوست .
(2)
امام حسن مجتبى (عليه السلام):
انا الضامن لمن لم يهجس فى قلبه الا الرضا اءن يدعو الله فيستجاب له ؛(112)
كسى كه در دلش هوايى جز خشنودى خدا خطور نكند، من ضمانت مى كنم كه خداوند دعايش را مستجاب كند.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من سره ان يستجيب الله له عند الشدائد والكرب فليكثر الدعاء فى الرخاء؛(113)
هر كس دوست دارد خداوند هنگام سختى ها و گرفتارى ها دعاى او را اجابت كند، در هنگام آسايش ، دعا بسيار كند.
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ليس شى ء اءسرع اجابة من دعوة غائب لغائب ؛(114)
هيچ دعايى زودتر از دعايى كه انسان در غياب كسى مى كند، مستجاب نمى شود.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اغتنموا الدعاء عند الرقة فانها رحمة ؛(115)
دعا كردن را در هنگام رقت قلب غنيمت شمريد، كه رقت قلب ، رحمت است .
(6)
امام صادق (عليه السلام):
اذا اراد اءحدكم اءن يستجاب له فليطيب كسبه وليخرج من مظالم الناس ، و ان الله لا يرفع اليه دعاء عبد وفى بطنه حرام اءو عنده مظلمة لاحد من خلقه ؛(116)
هر كس بخواهد دعايش مستجاب شود، بايد كسب خود را حلال كند و حق مردم را بپردازد. دعاى هيچ بنده اى كه مال حرام در شكمش باشد يا حق كسى بر گردنش باشد، به درگاه خدا بالا نمى رود.
(7)
امام صادق (عليه السلام):
ان العبد ليدعو فيقول الله عزوجل للملكين : قد استجبت له ولكن احبسوه بحاجته ، فانى احب اءن اءسمع صوته وان العبد ليدعو فيقول الله تبارك و تعالى : عجلوا له حاجته فانى ابغض صوته ؛(117)
هر آينه بنده دعا مى كند و خداوند عزوجل به دو فرشته مى فرمايد: من دعاى او را مستجاب كردم اما حاجتش را نگهداريد، زيرا دوست دارم صداى او را بشنوم و همانا بنده دعا مى كند و خداوند تبارك و تعالى مى فرمايد: زود خواسته اش را برآوريد كه من خوش ندارم صداى او را بشنوم .
(8)
امام سجاد (عليه السلام):
من لم يرج الناس فى شى ء ورد اءمره الى الله عزوجل فى جمع اموره استجاب الله عزوجل له فى كل شى ء؛(118)
هر كس در هيچ كارى به مردم اميد نبندد و همه كارهاى خود را به خداى عزوجل واگذارد، خداوند هر خواسته اى كه او داشته باشد اجابت كند.
(9)
امام على (عليه السلام):
ربما ساءلت الشى ء فلا توتاه واوتيت خيرا منه عاجلا اءو آجلا اءو صرف عنك لما هو خير لك ، فلرب اءمر طلبته فيه هلاك دينك لو اوتيته ، فاتكن مساءلتك فيما يبقى لك جماله وينفى عنك وباله ؛(119)

گاه چيزى را (از خدا) مى خواهى اما به تو داده نمى شود و دير يا زود بهتر است از آن به تو داده مى شود، يا به خاطر آنچه خير و مصلحت تو در آن است از بر آورده شدن خواسته ات دريغ مى شود، زيرابسا خواسته اى كه اگر برآورده شود به نابودى و تباهى دين تو مى انجامد، پس ، چيزى بخواه كه زيبايى و نيكيش برايت مى ماند و پيامد سوئى ندارد.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءراد تستجاب دعوته واءن تكشف كربته فليفرج عن معسر؛(120)
هر كس مى خواهد دعايش مستجاب شود و غمش از بين برود بايد گره از كار گرفتارى باز كند.
13 - شكر
(1)
امام صادق (عليه السلام):
لو كان عند الله عبادة تعبد بها عباده المخلصون اءفضل من الشكر على كل حال لاطلق لفظه فيهم من جميع الخلق بها فلما لم يكن اءفضل منها خصها من بين العبادات وخص اءربابها، فقال تعالى (وقليل من عبادى الشكور)؛(121)
اگر نزد خداوند عبادتى بهتر از شكر گزارى در همه حال بود كه بندگان مخلص با آن عبادتش كنند، هر آينه آن كلمه را درباره خلقش به كار مى برد، اما چون عبادتى بهتر از آن نبود از ميان عبادات آن را خاص قرار داد و صاحبان آن را ويژه گردانيد و فرمود: ((واندكى از بندگان من سپاس گزارند)).
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الطاعم الشاكر له من الاجر كاءجر الصائم المحتسب ، والمعافى الشاكر له من الاجر كاءجر المبتلى الصابر، والمعطى الشاكر له من الاجر كاءجر المحروم القانع ؛(122)
سير سپاسگذار اجرش همانند روزه دارى است اگر براى خدا روزه مى گيرد، تندرست سپاسگزار همانند آن اجرى را دارد كه بيمار شكيبا و بخشنده سپاسگزار همان اجر را دارد كه تنگدست قانع .
(3)
امام حسين (عليه السلام):
شكرك لنعمة سالفة يقتضى نعمة آنفة ؛(123)
شكر تو بر نعمت گذشته ، زمينه ساز نعمت آينده است .
(4)
امام على (عليه السلام):
اءكثر اءن تنظر الى من فضلت عليه ، فان ذلك من اءبوابك الشكر؛(124)
به كسى كه به او برترى داده شده اى بسيار بنگر، زيرا اين كار يكى از انگيزه هاى شكر گزارى است .
(5)
امام صادق (عليه السلام):
ما من عبد اءنعم الله عليه فعرف اءنها من عند الله الا غفر الله له قبل اءن يحمده ؛(125)
هيچ بنده اى نيست كه خداوند به او نعمتى دهد و او آن را از جانب خدا بداند مگر آن كه ، پيش از سپاسگويى او، خداوند بيامرزدش .
(6)
امام صادق (عليه السلام):
اءدنى الشكر روية النعمة من الله من غير علة يتعلق القلب بها دون الله عزوجل والرضا بما اعطى والا تعصيه بنعمته و تخالفه بشى ء من اءمره ونهيه بسبب نعمته ؛(126)
كم ترين سپاسگزارى ، اين است كه انسان نعمت را (مستقيما) از خدا بداند و جز او علتى براى او نداند و نيز به آنچه خداوند عطايش كرده ، خرسند باشد و با نعمت او مرتكب گناه وى نشود و نعمت خدا را وسيله مخالفت با امر و نهى او قرار ندهد.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله ليرضى عن العبد اءن ياءكل الاكلة فيحمده عليها اءو يشرب الشربة فيحمده عليها؛(127)
خداوند از بنده اى كه پس از خوردن لقمه اى غذا و يا آشاميدن جرعه اى او را سپاس مى گويد، خشنود مى گردد.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
اءوحى الله تعالى الى موسى (عليه السلام) يا موسى اشكرنى حق شكرى فقال : يا رب و كيف اءشكرك حق شكرك ، وليس من شكر اءشكرك به الا واءنت انعمت به على ؟! فقال : يا موسى الان شكرتنى حين علمت اءن ذلك منى ؛(128)
خداى تعالى به موسى (عليه السلام) وحى فرمود كه : اى موسى مرا چنان كه بايد شكر كن . موسى عرض كرد: پروردگارا چگونه تو را چنان كه بايد شكر گويم حال آن كه هر شكرى كه تو را مى گويم خود نعمتى است كه تو به من ارزانى داشته اى ؟ فرمود: اى موسى حال كه دانستى توفيق آن شكر را هم من به تو داده ام ، شكر مرا ادا كرده اى .
(9)
اما رضا (عليه السلام):
اعلموا اءنكم لا تشكرون الله تعالى بشى ء بعد ايمان بالله وبعد الاعتراف بحقوق اءولياء الله من آل محمد رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) اءحب اليه من معاونتكم لاخوانكم المومنين على دنياهم ؛(129)
بدانيد كه بعد از ايمان به خدا و بعد از اعتراف به حقوق اولياء الله از آل محمد پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) هيچ شكرى نزد خدا خوشايندتر از اين نيست كه برادران مومن خود را در امور دنيايشان يارى رسانيد.
(10)
امام جواد (عليه السلام):
نعمة لاتشكر كسيئة لاتغفر؛(130)
نعمتى كه سپاسگزارى نشود مانند گناهى است كه آمرزيده نشود.
14 - تقوا
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من رزق تقى فقد رزق خير الدنيا والاخرة ؛(131)
هر كس تقوا روزى اش شود، خير دنيا و آخرت روزى او شده است .
(2)
امام على (عليه السلام):
ان التقوى منتهى رضى الله من عباده وحاجته من خلقه فاتقوا الله الذى ان اسررتم علمه وان اعلنتم كتبه ؛(132)
نهايت خشنودى خداوند از بندگانش و خواسته او از آفريدگانش ‍ تقواست ، پس تقوا از خداوندى بكنيد كه اگر پنهان كنيد مى داند و اگر آشكار سازيد مى نويسد.
(3)
امام على (عليه السلام):
لو ان السماوات والارض كانتا على عبد رتقا ثم اتقى الله لجعل الله له منها مخرجا ورزقه من حيث لا يحتسب ؛(133)
اگر آسمان ها و زمين راه را بر بنده اى ببندند و او تقواى الهى پيشه كند، خداوند حتما راه گشايشى براى او فراهم خواهد كرد و از جايى كه گمان ندارد روزى اش خواهد داد.
(4)
امام على (عليه السلام):
ان لاهل التقوى علامات يعرفون بها: صدق الحديث واداء الامانة والوفاء بالعهد و...؛(134)
تقواپيشگان نشانه هايى دارند كه با آن شناخته مى شوند: راستگويى ، امانتدارى ، وفاى به عهد و...
(5)
امام على (عليه السلام):
التقى سابق الى كل خير؛(135)
تقواپيشه بر انجام هر كار خيرى سبقت مى گيرد.
(6)
امام باقر (عليه السلام):
ان الله عزوجل يقى بالتقوى عن العبد ما عزب عنه عقله ويجلى باتقوى عنه عماه وجهله ؛(136)
خداوند به وسيله تقوا بنده را حفظ مى كند از آنچه كه عقلش به او نمى رسد و كور دلى و نادانى او را بر طرف مى سازد.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اتقى الناس من قال الحق فيما له وعليه ؛(137)
با تقواترين مردم ، كسى است كه در آنچه به نفع يا ضرر اوست ، حق را بگويد.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
تمام التقوى ان تتعلم ما جهلت وتعمل بما علمت ؛(138)
تمام و كمال تقوا اين است كه آنچه را نمى دانى بياموزى و بدانچه مى دانى عمل كنى
(9)
امام صادق (عليه السلام):
سئل الامام الصادق (عليه السلام) عن قول الله عزوجل : (اتقوا الله حق تقاته ) قال : يطاع فلا يعصى ويذكر فلا ينسى ويشكر فلا يكفر؛(139)
از امام صادق (عليه السلام) در باره آيه (تقواى الهى داشته باشيد آنگونه كه حق تقواست ) سئوال شد، فرمودند: از خدا فرمان مى برد و نافرمانى نمى كند، به ياد اوست و فراموشش نمى كند، شكرگزار اوست و كفران نمى كند.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لا يكون الرجل من المتقين حتى يحاسب نفسه اشد من محاسبة الشريك لشريكه فيعلم من اين مطعمه ومن اين مشربه ومن اين ملبسه امن حل ذلك امام على من حرام ؛(140)
انسان از تقواپيشگان نيست مگر آن كه سخت تر از حسابرسى شريك از شريك ، از خود حساب بكشد و بداند خوردنى ، نوشيدنى و پوشيدنى اش ‍ از كجاست آيا از حلال است يا حرام ؟
15 - نيت
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
النية الحسنة تدخل صاحبها الجنة ؛(141)
نيت خوب صاحب خويش را به بهشت مى برد.
(2)
امام على (عليه السلام):
وصول المرء الى كل ما يبتغيه من طيب عيشه واءمن سربه وسعه رزقه ، بحسن نيته وسعة خلقه ؛(142)
آدمى با نيت خوب و خوش اخلاقى به تمام آنچه در جستجوى آن است ، از زندگى خوش و امنيت محيط و وسعت روزى ، دست مى يابد.
(3)
امام على (عليه السلام):
من حسنت نيته اءمده التوفيق ؛(143)
هر كس نيتش خوب باشد، توفيق ياريش خواهد نمود.
(4)
امام على (عليه السلام):
حسن النية من سلامة الطوية ؛(144)
نيت خوب ، برخاسته از سلامت درون است .
(5)
امام سجاد (عليه السلام):
اللهم ... وانته بنيتى الى اءحسن النيات وبعملى الى اءحسن الاعمال ، اللهم وفر بلطفك نيتى ؛(145)
خدايا... نيتم را به بهترين نيت ها و عملم را به بهترين اعمال برسان ، خدايا به لطف خود نيت مرا كامل گردان .
(6)
امام على (عليه السلام):
اءبلغ ماتستدر به الرحمة اءن تضمر لجميع الناس ‍ الرحمة ؛(146)
موثرترين وسيله جلب رحمت خدا اين است كه خيرخواه همه مردم باشى .
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
قال الله تعالى : اذا هم عبدى بحسنه ولم يعملها كتبتهاله حسنة فان عملها كتبتها له عشر حسنات الى سبعمائة ضعف واذاهم بسيئة ولم يعملها لم اءكتبها عليه فان عملها كتبتها عليه سيئة واحدة ؛(147)
خداى والا مى فرمايد: وقتى بنده من كار نيكى اراده كند و نكند آن را يك كار نيك براى وى ثبت كنم و اگر بكند ده كار نيك تا هفتصد برابر ثبت كنم و وقتى كار بدى اراده كند و نكند بر عهده او ثبت نكنم و اگر بكند يك كار بد بر عهده او ثبت كنم .
(8)
امام على (عليه السلام):
اذا فسدت النية وقعت البلية ؛(148)
هر گاه نيت فاسد شود، بلا و گرفتارى پيش مى آيد.
(9)
امام صادق (عليه السلام):
صاحب النية الصادقة صاحب القلب السليم ، لان سلامة القلب من هواجس المحذورات بتخليص النية لله فى الامور كلها؛(149)
كسى كه نيت درست داشته باشد، دل سالم و پاك دارد، زيرا سالم داشتن دل از وسوسه هاى شيطانى به سبب خالص گردانيدن نيت در همه كارها براى خداوند است .
(10)
امام على (عليه السلام):
واو اءن الناس حين تنزل بهم النقم وتزول عنهم النعم ، فزعوا الى ربهم بصدق من نياتهم ووله من قلوبهم ، لرد عليهم كل شارد، واءصلح لهم كل فاسد؛(150)
اگر مردم به هنگامى كه بلاها بر آنان فرود مى آمد و نعمت ها از دستشان مى رفت ، با نيت هاى خوب و دلى مشتاق به پروردگار خود پناه مى بردند، بى گمان هر از دست رفته اى به آنان باز مى گشت و هرفاسدى اصلاح مى شد.
16 - دانش
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
خير الدنيا والاخرة مع العلم و شر الدنيا والاخرة مع الجهل ؛(151)
خير دنيا و آخرت با دانش است و شر دنيا و آخرت با نادانى .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءعلم الناس من جمع علم الناس الى علمه ؛(152)
داناترين مردم كسى است كه دانش ديگران را به دانش خود بيفزايد.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
طلب العلم فريضة على كل مسلم اءلا ان الله يحب بغاة العلم ؛(153)
طلب دانش بر هر مسلمانى واجب است . خداوند جويندگان دانش را دوست دارد.
(4)
امام على (عليه السلام):
كل وعاء يضيق بما جعل فيه الا وعاء العلم فانه يتسع به ؛(154)
فضاى هر ظرفى بر اثر محتواى خود تنگ مى شود مگر ظرف دانش كه با تحصيل علوم ، فضاى آن بازتر مى گردد.
(5)
امام على (عليه السلام):
زكاة العلم بذله لمستحقه واجهاد النفس فى العمل به ؛(155)
زكات دانش ، آموزش كسانى كه شايسته آن اند و كوشش در عمل به آن است .
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يا على وللعالم ثلاث علامات : صدق الكلم واحتناب الحرام واءن يتواضع للناس كلهم ؛(156)
يا على دانشمند سه نشانه دارد: راستگويى ، حرام گريزى و فروتنى در برابر همه مردم .
(7)
امام على (عليه السلام):
خير العلم مانفع ؛(157)
بهترين علم آن است كه مفيد باشد.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
لاينبغى لمن لم يكن عالما اءن يعد سعيدا؛(158)
كسى كه بهره اى از دانش ندارد معنا ندارد كه ديگران او را سعادتمند بدانند.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الناس رجلان : عالم و متعلم و لا خير فيما سواهما؛(159)
مردم دو گروه اند: دانشمند و دانش اندوز و در غير اين دو، خيرى نيست .
(10)
امام صادق (عليه السلام):
من تعلم العلم وعمل به وعلم لله دعى فى ملكوت السماوات عظيما فقيل : تعلم لله وعمل لله وعلم لله ؛(160)
هر كس براى خدا دانش بياموزد و به آن عمل كند و به ديگران آموزش ‍ دهد، در ملكوت آسمانها به بزرگى ياد شود و گويند: براى خدا آموخت و براى خدا عمل كرد و براى خدا آموزش داد.
17 - نادانى
(1)امام على (عليه السلام):
اعظم المصائب الجهل ؛(161)
بزرگ ترين مصيبت ها، نادانى است .
(2)
امام على (عليه السلام):
لا يزكو مع الجهل مذهب ؛(162)
هيچ آيينى ، با نادانى رشد نمى كند.
(3)
امام على (عليه السلام):
كم من عزيز اءذله جهله ؛(163)
چه بسيار عزيزى كه ، نادانى اش او را خوار ساخت .
(4)
امام على (عليه السلام):
العقل يهدى و ينجى ، والجهل يغوى ويردى ؛(164)
عقل راهنمايى مى كند و نجات مى دهد و نادانى گمراه مى كند و نابود مى گرداند.
(5)
امام على (عليه السلام):
الجهل اءصل كل شر؛(165)
نادانى ريشه همه بديهاست .
(6)
امام على (عليه السلام):
العلم قاتل الجهل ؛(166)
دانش ، نابود كننده نادانى است .
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الجاهل من عصى الله وان كان جميل المنظر عظيم الخطر؛(167)
نادان كسى است كه نافرمانى خدا كند، اگر چه زيبا چهره و داراى موقعيتى بزرگ باشد.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
قلب ليس فيه شى ء من الحكمة كبيت خرب فتعلموا وعلموا وتفقهوا ولا تموتوا جهالا فان الله لايعذر على الجهل ؛(168)
دلى كه در آن حكمت نيست ، مانند خانه ويران است ، پس بياموزيد و تعليم دهيد، بفهميد و نادان نميريد. براستى كه خداوند بهانه اى را براى نادانى نمى پذيرد.
(9)
امام على (عليه السلام):
لو لاخمس خصال لصار الناس كلهم صالحين : اءولها القناعة بالجهل ، الحرص على الدنيا، والشح بالفضل ، والرياء فى العمل والاعجاب بالراءى ؛(169)
اگر پنج خصلت نبود، همه مردم جزو صالحان مى شدند: قانع بودن به نادانى ، حرص به دنيا، بخل ورزى به زيادى ، ريا كارى در عمل ، و خود راءيى .
(10)
امام صادق (عليه السلام):
ان الله لم ياءخذ على الجهال عهدا بطلب العلم حتى اءخذ على العلماء عهدا ببذل العلم للجهال ، لان العلم كان قبل الجهل ؛(170)
خداوند از نادانان پيمان نگرفته كه بياموزند، تا آنكه از عالمان پيمان گرفته كه به نادانان بياموزند، زيرا دانش ، پيش از نادانى بود.
18 - عقل
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يا على العقل ما اكتسبت به الجنة وطلب به رضى الرحمن ؛(171)
يا على عقل چيزى است كه با آن بهشت و خشنودى خداوند رحمان به دست مى آيد.
(2)
امام على (عليه السلام):
اءعقل الناس اءبعدهم عن كل دنية ؛(172)
عاقل ترين مردم كسى است كه از همه پستى ها به دور باشد.
(3)
امام على (عليه السلام):
من لم يهذب نفسه لم ينتفع بالعقل ؛(173)
هر كس خود را تزكيه نكند، از عقل بهره نمى برد.
(4)
امام حسين (عليه السلام):
لا يكمل العقل الا باتباع الحق ؛(174)
عقل جز با پيروى از حق كامل نمى شود.
(5)
امام على (عليه السلام):
اءفضل الناس عقلا اءحسنهم تقديرا لمعاشه واءشدهم اهتماما باصلاح معاده ؛(175)
عاقل ترين مردم كسى است كه در امور زندگيش بهتر برنامه ريزى كند و در اصلاح آخرتش بيشتر همت نمايد.
(6)
امام على (عليه السلام):
زكوة العقل احتمال الجهال ؛(176)
زكات عقل تحمل نادان است .
(7)
امام على (عليه السلام):
ردع النفس عن زخارف الدنيا ثمرة العقل ؛(177)
دورى از تجملات دنيا ميوه عقل است .
(8)
امام على (عليه السلام):
ليس العاقل من يعرف الخير من الشر ولكن العاقل من يعرف خير الشرين ؛(178)
عاقل آن نيست كه خير را از شر تشخيص دهد، بكله عاقل كسى است كه ميان دو شر، آن را كه ضررش كمتر است بشناسد.
(9)
امام حسين (عليه السلام):
اذا وردت على العاقل لمة قمع الحزن بالحزم و قرع العقل للاحتيال ؛(179)
چون براى عاقل مشكلى پيش آيد، غم خود را با هوشيارى و دورانديشى از ميان مى برد و عقل را به چاره جويى وامى دارد.
(10)
امام باقر (عليه السلام):
ان الله تبارك و تعالى يحاسب الناس على قدر ما آتاهم من العقول فى الدنيا؛(180)
خداوند (در روز قيامت ) از بندگانش به مقدار عقلى كه به آنها داده بازخواست خواهد كرد.
19 - مكارم الاخلاق
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
انما بعثت لاتمم مكارم الاخلاق ؛(181)
براستى كه من براى به كمال رساندن مكارم اخلاق مبعوث شده ام .
(2)
امام على (عليه السلام):
عليكم بمكارم الاخلاق فانها رفعة واياكم والاخلاق الدنية فانها تضع الشريف و تهدم المجد؛(182)
به مكارم اخلاق پايبند باشيد كه آن مايه سربلندى است و از اخلاق پست دورى كنيد كه آن انسانهاى شريف را پست و بزرگوارى را از بين مى برد.
(3)
امام على (عليه السلام):
نزه عن كل دنية نفسك ، و اءبذل فى المكارم جهدك تخلص من المآثم وتحرز المكارم ؛(183)
خودت را از هر پستى پاك كن ، و در راه مكارم اخلاق نهايت كوشش خود را به كارگير تا از گناهان برهى و مكارم را بدست آورى .
(4)
امام على (عليه السلام):
لو كنا لانرجو جنة و لا نخشى نارا و لا ثوابا و لا عقابا لكان ينبغى لنا اءن نطلب مكارم الاخلاق فانها مما تدل على سبيل النجاح ؛(184)
اگر هم به بهشت اميد (وباور) نمى داشتيم و از دوزخ نمى هراسيديم و پاداش و كيفرى در ميان نمى بود باز شايسته بود كه در طلب مكارم اخلاق برآييم ، زيرا كه راه موفقيت و پيروزى در تحصيل مكارم اخلاق است .
(5)
امام صادق (عليه السلام):
وقد سئل عن مكارم الاخلاق : العفو عمن ظلمك وصيلة من قطعك واعطاء من حرمك وقول الخق ولو على نفسك ؛(185)
درباره مكارم اخلاق سوال شد، فرمودند: گذشت از كسى كه به تو ظلم كرده ، رابطه با كسى كه با تو قطع رابطه كرده ، عطا به آن كس كه از تو دريغ داشته است و گفتن حق اگر چه بر ضد خودت باشد.
(6)
امام على (عليه السلام):
لا تكمل المكارم الا بالعفاف والايثار؛(186)
مكارم اخلاق به كمال نمى رسد، مگر با پاكدامنى و از خود گذشتگى .
(7)
امام على (عليه السلام):
اذا رغبت فى المكارم فاجتنب المحارم ؛(187)
اگر خواهان مكارم و بزرگوارى ها هستى از حرام ها دورى كن .
(8)
امام صادق (عليه السلام):
ان الله تبارك وتعالى خص رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) بمكارم الخلاق ، فامتحنوا اءنفسكم فان كانت فيكم فاحمدوا الله عزوجل وارغبوا اليه فى الزيادة منها - فذكرها عشرة -: اليقين ، والقناعة ، والصبر، والشكر، والحلم ، وحسن الخلق ، والسخاء، والغيرة ، والشجاعة ، والمروءة ؛(188)
خداى تبارك و تعالى رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) را به مكارم الاخلاق مخصوص گردانيد. پس شما نيز خود را بيازماييد، اگر اين صفت ها در شما بود خداى عزوجل را سپاس گوييد و از او اين مكارم را بيشتر بخواهيد. - سپس آن ده خصلت را برشمردند -: يقين ، قناعت ، صبر، شكر، بردبارى ، خوش اخلاقى ، سخاوت ، غيرت ، شجاعت و جوانمردى .
(9)
امام صادق (عليه السلام):
لجراح المدائنى -: اءلا احدثك بمكارم الاخلاق ؟ الصفح عن الناس ، و مواساة الرجل اخاه فى ماله ، وذكر الله كثيرا؛(189)
به جراح مدائنى فرمودند: آيا به تو بگويم كه مكارم اخلاق چيست ؟ گذشت كردن از مردم ، سهيم كردن برادر (دينى ) در مال خود و بسيار به ياد خدا بودن .
(10)
امام صادق (عليه السلام):
المكارم عشر، فان استطعت اءن تكون فيك فلتكن ...: صدق الباءس ، وصدق اللسان ، واءداء الامانة ، وصلة الرحم ، واقراء الضيف ، واطعام السائل ، والمكافاة على الصنائع ، والتدمم للجار، والتذمم للصاحب ، وراءسهن الحياء؛(190)
مكارم ده تاست : اگر مى توانى آنها را داشته باش ...: استقامت در سختى ها، راستگويى ، امانتدارى ، صله رحم ، ميهمان نوازى ، اطعام نيازمند، جبران كردن نيكى ها، رعايت حق و حرمت همسايه ، مراعات حق و حرمت رفيق و در راءس همه ، حيا.
20 - اخلاق
(1)
امام حسين (عليه السلام):
الخلق الحسن عبادة ؛(191)
خوش اخلاقى عبادت است .
(2)
امام صادق (عليه السلام):
ان مما يزين الاسلام الاخلاق الحسنة فيما بين الناس ؛(192)
خوش اخلاقى در بين مردم زينت اسلام است .
(3)
امام على (عليه السلام):
من حسنت خليقته طابت عشرته ؛(193)
هر كس خوش اخلاق باشد، زندگى اش پاكيزه و گوارا مى گردد.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
البر و حسن الخلق يعمران الديار ويزيدان فى الاعمار؛(194)
نيكى و خوش اخلاقى ، شهرها را آباد و عمرها را زياد مى كند.
(5)
امام على (عليه السلام):
حسن الاخلاق يدر الارزاق ويونس الرفاق ؛(195)
خوش اخلاقى روزى ها را زياد مى كند و ميان دوستان انس و الفت پديد مى آورد.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
حسنوا اءخلاقكم والطفوا بجيرانكم واءكرموا نساءكم تدخلوا الجنة بغير حساب ؛(196)
اخلاق خود را نيكو كنيد و با همسايگان خود مهربان باشيد و زنان خود را گرامى بداريد تا بى حساب وارد بهشت شويد.
(7)
امام على (عليه السلام):
عود نفسك الجميل فباعتيادك اياه يعود لذيذا؛(197)
خود را به كارهاى زيبا (خداپسندانه ) عادت بده كه اگر به آنها عادت كنى برايت لذت بخش مى شوند.
(8)
امام على (عليه السلام):
روضوا اءنفسكم على الاخلاق الحسنة فان العبد المومن يبلغ بحسن خلقه درجة الصائم القائم ؛(198)
خودتان را بر خوش اخلاقى تمرين و رياضت دهيد، زيرا كه بنده مسلمان با خوش اخلاقى خود به درجه روزه گير شب زنده دار مى رسد.
(9)
امام صادق (عليه السلام):
لما سئل عن حد حسن الخلق : تلين جانبك و تطيب كلامك وتلقى اءخاك ببشر حسن ؛(199)
در پاسخ به پرسش از معناى خوش اخلاقى فرمودند: نرمخو و مهربان باشى ، گفتارت پاكيزه و مودبانه باشد و با برادرت با خوشرويى برخورد كنى .
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءلا انبئكم بخياركم ؟ قالوا: بلى يا رسول الله . قال : اءحسنكم اءخلاقا الموطئون اكنافا، الذين ياءلفون و يؤ لفون ؛(200)
آيا شما را از بهترين افرادتان خبر ندهم ؟ عرض كردند: چرا، اى رسول خدا. حضرت فرمودند: خوش اخلاق ترين شما، آنان كه نرمخو و بى آزارند، با ديگران انس مى گيرند و ديگران نيز با آنان انس و الفت مى گيرند.

21 - وفاى به عهد
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اقربكم غدا منى فى الموقف اصدقكم للحديث واداكم للامانة واوفاكم بالعهد واحسنكم خلقا واقربكم من الناس ؛(201)
نزديك ترين شما به من در قيامت ، راستگوترين ، امانتدارترين ، وفادارترين به عهد، خوش اخلاق ترين و نزديك ترين شما به مردم است .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من كان يومن بالله واليوم الاخر فليف اذا وعد؛(202)
هر كس به خدا و روز قيامت ايمان دارد، هر گاه وعده مى دهد بايد وفا كند.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من عامل الناس فلم يظلمهم وحدثهم فلم يكذبهم ووعدهم فلم يخلفهم فهو ممن كملت مروته وظهرت عدالته ووجبت اخوته وحرمت غيبته ؛(203)
هر كس در معاشرت با مردم به آنان ظلم نكند، دروغ نگويد، خلف وعده ننمايد، جوانمرديش كامل ، عدالتش آشكار، برادرى با او واجب و غيبتش ‍ حرام است .
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ثلاث ليس لاحد من الناس فيهن رخصة : بر الوالدين مسلما كان اؤ كافرا والوفاء بالعهد لمسلم او كافرا واداء الامانة الى مسلم كان اؤ كافرا؛(204)
سه چيز است كه ترك آن براى هيچ كس جايز نيست : نيكى به پدر و مادر مسلمان باشند يا كافر، وفاى به عهد با مسلمان يا كافر و اداى امانت به مسلمان يا كافر.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ثلاث من كن فيه فهى راجعة على صاحبها: البغى والمكر والنكث ؛(205)
سه خصلت است كه در هر كس باشد (آثارش ) به خود او بر مى گردد: ظلم كردن ، فريب دادن ، تخلف از وعده .
(6)
امام على (عليه السلام):
ليس من فرائض الله شى ء الناس اشد عليه اجتماعا مع تفرق اهوائهم و تشتت آرائهم من تعظيم الوفاء بالعهود؛(206)
هيچ يك از فرائض الهى مانند وفاى به عهد نيست كه مردم به همه خواسته هاى گوناگون و ديدگاه هاى مختلف ، بيشتر بر آن اتفاق نظر داشته باشند.
(7)
امام على (عليه السلام):
واياك ... ان تعدهم فتتبع موعدك بخلفك ... فان الخلف يوجب المقت عند الله والناس ؛(207)
بپرهيز از خلف وعده كه آن موجب نفرت خدا و مردم از تو مى شود.
(8)
امام على (عليه السلام):
لاتعدن عدة لاتثق من نفسك بانجازها؛(208)
وعده اى نده كه از وفاى به آن اطمينان ندارى .
(9)
امام على (عليه السلام):
لا تعتمد على مودة من لا يوفى بعهده ؛(209)
به دوستى كه به عهد خود وفا نمى كند اعتماد نكن .
(10)
امام سجاد (عليه السلام):
قلت لعلى بن الحسين (عليه السلام): اخبرنى بجميع شرايع الدين قال عليه السلام : قول الحق والحكم بالعدل والوفاء بالعهد؛(210)
به امام سجاد (عليه السلام) عرض كردم : مرا از تمام دستورهاى دين آگاه كنيد امام (عليه السلام) فرمودند: حقگويى ، قضاوت عادلانه و وفاى به عهد.
22 - گذشت
(1)
امام على (عليه السلام):
العفو تاج المكارم ؛(211)
گذشت ، اوج بزرگواريهاست .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اذا اوقف العباد نادى مناد: ليقم من اءجره على الله وليدخل الجنة قيل : من ذالذى اءجره على الله ؟ قال : العافون عن الناس ؛(212)
هنگامى كه بندگان در پيشگاه خدا مى ايستند، آواز دهنده اى ندا دهد: آن كس كه مزدش با خداست برخيزد و به بهشت رود. گفته مى شود: چه كسى مزدش با خداست ؟ مى گويد: گذشت كنندگان از مردم .
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من كثر عفوه مد فى عمره ؛(213)
هر كس پر گذشت باشد، عمرش طولانى شود.
(4)
امام رضا (عليه السلام):
ما التقت فئتان قط الا نصر اءعظمها عفوا؛(214)
هرگز دو گروه با هم روياروى نشدند، مگر اين كه با گذشت ترين آنها پيروز شد.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من عفا عن مظلمة اءبد له الله بها عزا فى الدنيا والاخرة ؛(215)
هر كس از ظلمى كه در حق او شده گذشت كند، خداوند به جاى آن در دنيا و آخرت به او عزت مى بخشد.
(6)
امام حسين (عليه السلام):
ان اءعفى الناس من عفا عند قدرته ؛(216)
با گذشت ترين مردم ، كسى است كه در زمان قدرت داشتن ، گذشت كند.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
تعافوا تسقط الضغائن بينكم ؛(217)
از يكديگر گذشت كنيد، تا كينه هاى ميان شما از بين برود.
(8)
امام رضا (عليه السلام):
فى قوله تعالى : (فاصفح الصفح الجميل ) -: عفو من غير عقوبة تعنيف ولا عتب ؛(218)
درباره آيه ((پس گذشت كن گذشتى زيبا...)) فرمودند: مقصود، گذشت بدون مجازات و تندى و سرزنش است .
(9)
امام على (عليه السلام):
شر الناس من لايعفو عن الزلة ولايستر العورة ؛(219)
بدترين مردم كسى است كه خطاى ديگران را نبخشد و عيب را نپوشاند.
(10)
امام على (عليه السلام):
جاز بالحسنة و تجاوزعن السيئة ما لم يكن ثلما فى الدين اءو وهنا فى سلطان الاسلام ؛(220)
(بدى يا خوبى را) به نيكى پاداش ده و از بدى درگذر، به شرط آنكه به دين لطمه اى نزند يا در قدرت اسلام ضعفى پديد نياورد.
23 - راستگويى
(1)
امام صادق (عليه السلام):
ان الله عزوجل لم يبعث نبيا الا بصدق الحديث واءداء الامانة الى البر والفاجر؛(221)
خداى عزوجل هيچ پيامبرى را نفرستاد، مگر با راستگويى ، و برگرداندن امانت به نيكوكار و يا بدكار.
(2)
امام صادق (عليه السلام):
ان الصادق اءول من يصدقه الله عزوجل يعلم اءنه صادق و تصدقه نفسه تعلم اءنه صادق ؛(222)
راستگو را نخستين كسى كه تصديق مى كند، خداى عزوجل است كه مى داند او راستگوست و نيز نفس او تصديقش مى كند كه مى داند راستگوست .
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يا على اصدق وان ضرك فى العاجل فانه ينفعك فى الاجل و لا تكذب و ان ينفعك فى العاجل فانه يضرك فى الاجل ؛(223)
راست بگو اگر چه در حال حاظر به ضرر تو باشد ولى در آينده به نفع توست و دروغ نگو اگر چه در حال حاضر به نفع تو باشد ولى در آينده به ضرر توست .
(4)
امام على (عليه السلام):
اءربع من اءعطيهن فقد اءعطى خير الدنيا والاخرة صدق حديث واءداء اءمانة وعفة بطن وحسن خلق ؛(224)
چهار چيز است كه به هر كس داده شود خير دنيا و آخرت به او داده شده است : راستگويى ، اداء امانت ، حلال خورى و خوش اخلاقى .
(5)
امام على (عليه السلام):
الصادق على شفا منجاة و كرامة والكاذب على شرف مهواة و مهانة ؛(225)
راستگو در آستانه نجات و بزرگوارى است و دروغگو در لبه پرتگاه و خوارى .
(6)
امام صادق (عليه السلام):
لا تغتروا بصلاتهم و لا بصيامهم ، فان الرجل ربما لهج بالصلاة والصوم حتى لو تركه استوحش ، ولكن اختبروهم عند صدق الحديث واءداء الامانة ؛(226)
فريب نماز و روزه مردم را نخوريد، زيرا آدمى گاه چنان به نماز و روزه خو مى كند كه اگر آنها را ترك گويد، احساس ترس مى كند، بلكه آنها را به راستگويى و امانتدارى بيازماييد.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اذا راءيت من اءختك ثلاث خصال فارجه : الحياء والامانة والصدق ؛(227)
هر گاه در برادر (دينى ) خود سه صفت ديدى به او اميدوار باش : حيا، امانتدارى و راستگويى .
(8)
امام على (عليه السلام):
المؤ من صدق اللسان بذول الاحسان ؛(228)
مؤ من بسيار راستگو و بسيار نيكوكار است .
(9)
امام صادق (عليه السلام):
من صدق لسانه زكى عمله ؛(229)
هر كس راستگو باشد عملش پاكيزه مى شود و رشد مى كند.
(10)
امام على (عليه السلام):
يبلغ الصادق بصدقه ما يبلغه الكاذب باحتياله ؛(230)
راستگو، با راستگويى خود به همان مى رسد كه دروغگو با حيله گرى خود.
24 - دروغگويى
(1)
رسول اكرم (عليه السلام):
ان رجلا اءتى سيدنا رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) فقال : يا رسول الله علمنى خلقا يجمع لى خير الدنيا والاخرة فقال (صلى الله عليه و آله و سلم) لاتكذب ؛(231)
مردى به رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) عرض كرد: به من اخلاقى بياموزيد كه خير دنيا و آخرت در آن جمع باشد، حضرت فرمودند: دروغ نگو.
(2)
امام على (عليه السلام):
ليس الكذب من خلائق الاسلام ؛(232)
دروغگويى از اخلاق اسلام نيست .
(3)
امام على (عليه السلام):
(علامة ) الايمان اءن توثر الصدق حيث يضرك على الكذب حيث ينفعك ؛(233)
(نشانه )ايمان ، اين است كه راستگويى را هر چند به زيان تو باشد بر دروغگويى ، گر چه به سود تو باشد، ترجيح دهى .
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءنا رعيم ببيت فى ربض الجنة ، وبيت فى وسط الجنة ، وبيت فى اءعلى الجنته لمن ترك المراء وان كان محقا، ولمن ترك الكذب وان كان هازلا، ولمن حسن خلقه ؛(234)
من بر كسى كه مجادله را رها كند، هر چند حق با او باشد و كسى كه دروغ نگويد، هر چند به شوخى باشد و كسى كه اخلاقش را نيكو گرداند، خانه اى در حومه بهشت و خانه اى در مركز بهشت و خانه اى در بالاى بهشت ضمانت مى كنم .
(5)
امام سجاد (عليه السلام):
اتقوا الكذب الصغير منه والكبير، فى كل جد وهزل فان الرجل اذا كذب فى الصغير اجتراء على الكبير؛(235)
از دروغ كوچك و بزرگش ، جدى و شوخيش بپرهيزيد، زيرا انسان هر گاه در چيز كوچك دروغ بگويد، به گفتن دروغ بزرگ نيز جرئت پيدا مى كند.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الكذب ينقص الرزق ؛(236)
دروغ ، روزى را كم مى كند.
(7)
امام على (عليه السلام):
يكتسب الكاذب بكذبه ثلاثا: سخط الله عليه واستهانة الناس به ومقت الملائكة له ؛(237)
دروغگو با دروغگويى خود سه چيز بدست مى آورد: خشم خدا را نسبت به خود، نگاه تحقيرآميز مردم را نسبت به خود و دشمنى فرشتگان را نسبت به خود.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
ان مما اءعان الله (به ) على الكذابين النسيان ؛(238)
از جمله كمكهاى خداوند بر ضد دروغگويان فراموشى است .
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
عبد الله بن عامر: دعتنى اءمى يوما و رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) قاعد فى بيتنا، فقالت : ها تعال اعطك ، فقال لها رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) ما اءردت اءن تعطيه ؟ قالت : اءرادت اءن اعطيه تمرا، فقال لها رسول الله صلى الله عليه و اله اءما انك لولم تعطه شيئا كتبت عليك كذبة ؛(239)
عبدالله بن عامر: روزى رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) در خانه ما نشسته بودند. مادرم مرا صدا زد و گفت : بيا به تو (چيزى ) بدهم . رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) به او فرمودند: مى خواهى چه به او بدهى ؟ عرض كرد: مى خواهم خرمايى به او بدهم . رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) به مادرم فرمودند: بدان كه اگر چيزى به او ندهى ، دروغ برايت نوشته مى شود.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله عزوجل اءحب الكذب فى الصلاح واءبغض الصدق فى الفساد؛(240)
خداوند عزوجل ، دروغى را كه باعث صلح و آشتى شود دوست دارد و از راستى كه باعث فتنه شود بيزار است .
25 - گشاده رويى
(1)
امام على (عليه السلام):
البشر اءول البر؛(241)
گشاده رويى ، سر آغاز نيكى است .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
حسن البشر يذهب بالسخيمة ؛(242)
گشاده رويى كنيه را از بين مى برد.
(3)
امام على (عليه السلام):
البشر شيمة الحر؛(243)
گشاده رويى خوى آزاده است .
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
كن بشاشا فان الله يحب البشاشين و تبغض العبوس كريه الوجه ؛(244)
گشاده رو باش كه خداوند انسانهاى گشاده رو را دوست دارد و با اخموى ترش رو دشمن است .
(5)
امام على (عليه السلام):
بشرك يدل على كرم نفسك ؛(245)
گشاده رويى تو نشانگر بزرگوارى و كرامت نفس توست .
(6)
امام صادق (عليه السلام):
صنائع المعروف و حسن البشر يكسبان المحبة ويدخلان الجنة والبخل و عبوس الوجه يبعدان من الله ويدخلان النار؛(246)
نيكوكارى و گشاده رويى ، محبت آورند و به بهشت مى برند و بخل و ترشرويى از خدا دور مى كنند و به دوزخ برند.
(7)
امام على (عليه السلام):
بالبشر وبسط الوجه يحسن موقع البذل ؛(247)
با گشاده رويى و خوشرويى ، بخشش ارزش پيدا مى كند.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
انكم لن تسعوا الناس باءموالكم فالقوهم بطلاقة الوجه و حسن البشر؛(248)
شما هرگز نمى توانيد با اموال خود همه مردم را بهره مند سازيد، پس با آنان با گشاده رويى تمام برخورد كنيد.
(9)
امام على (عليه السلام):
اذا لقيتم اخوانكم فتصافحوا واءظهروا لهم البشاشة و البشر تتفرقوا ما عليكم من الاوزار قد ذهب ؛(249)
هر گاه با برادران خود روبه رو شديد و دست داديد و خوشرويى و گشاده رويى نشان داديد، هنگام جدا شدن گناهانتان ريخته است .
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
بسط الوجه زينة الحلم ؛(250)
گشاده رويى زينت بردبارى است .
26 - حيا
(1)
امام على (عليه السلام):
الحياء مفتاح كل الخير؛(251)
حيا كليد همه خوبى هاست .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الحياء زينة الاسلام ؛(252)
حيا زينت اسلام است .
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله يحب الحيى الحليم العفيف المتعفف ؛(253)
خداوند انسان با حياى بردبار پاك دامنى را كه پاكدامنى مى ورزد، دوست دارد.
(4)
امام كاظم (عليه السلام):
احياء من الايمان والايمان فى الجنة والبذاء من الجفاء و الجفاء فى النار؛(254)
حيا از ايمان و ايمان در بهشت است و بدزبانى از بى مهرى و بدرفتارى است و بدرفتارى در جهنم است .
(5)
امام صادق (عليه السلام):
الحياء على وجهين فمنه ضعف ومنه قوة واسلام وايمان ؛(255)
حيا بر دوگونه است : يكى حياى ضعف و ناتوانى و ديگرى حياى قدرت و اسلام و ايمان .
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الحياء عشرة اءجزاء فتسعة فى النساء وواحد فى الرجال ؛(256)
حيا ده جز دارد، نه جزء آن در زنان و يك جزء آن در مردان .
(7)
امام على (عليه السلام):
غاية الحياء اءن يستحيى المرء من نفسه ؛(257)
اوج حيا اين است كه آدمى از خودش حيا كند.
(8)
امام على (عليه السلام):
ثلاث لايستحيى منهن : خدمة الرجل ضيفه و قيامه عن مجلسه لابيه و معلمه وطلب الحق وان قل ؛(258)
از سه كار حيا نبايد كرد: خدمت به ميهمان ، از جا برخاستن در برابر پدر و آموزگار خويش و طلب حق گرچه اندك باشد.
(9)
امام على (عليه السلام):
الحياء من الله يمحو كثيرا من الخطايا؛(259)
حيا از خدا بسيارى از گناهان را پاك مى كند.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءما الحياء فيتشعب منع اللين ، والراءفة ، والمراقبة لله فى السر والعلانية ، والسلامة ، واحتناب الشر، والبشاشة ، والسماحة ، والظفر، وحسن الثناء على المرء فى الناس ، فهذا ما اءصاب العاقل بالحياء، فطوبى لمن قبل نصيحة الله وخاف فضيحته ؛(260)
اما شاخه هاى حيا عبارتند از: نرمش ، مهربانى ، در نظر داشتن خدا در آشكار و نهان ، سلامت ، دورى از بدى ، خوشرويى ، گذشت ، بخشندگى ، پيروزى و خوشنامى در ميان مردم ، اينها فوايدى است كه خردمند از حيا مى برد. خوشا بحال كسى كه نصيحت خدا را بپذيريد و از رسوايى خودش بترسد.
27 - مدارا
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءمرنى ربى بمداراة الناس كما اءمرنى باءداء الفرائض ؛(261)
پروردگارم ، همان گونه كه مرا به انجام واجبات فرمان داده ، به مدارا كردن با مردم نيز فرمان داده است .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءعقل الناس اءشدهم مداراة للناس ؛(262)
عاقل ترين مردمى كسى است كه بيشتر با مردم مدارا كند.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءعطى حظه من الرفق فقد اءعطى حظه من خير الدنيا والاخرة ؛(263)
هر كس را كه بهره اى از مدارا داده اند، بدون شك بهره اش را از خير دنيا و آخرت داده اند.
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ما كان الرفق فى شى ء الا زانه ؛(264)
مدارا با چيزى همراه نشد مگر آنكه آن را زينت بخشيد.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله يحب الرفق ويعين عليه ؛(265)
خداوند مدارا را دوست دارد و انسان را بر انجام آن يارى مى كند.
(6)
امام على (عليه السلام):
ليس الحكيم من لم يدار من لايجد بدا من مداراته ؛(266)
حكيم نيست آن كس كه مدارا نكند با كسى كه چاره اى جز مدارا كردن با او نيست .
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الانبياء انما فضلهم الله على خلقه بشدة مداراتهم لاعداء دين الله وحسن تقيتهم لاجل اخوانهم فى الله ؛(267)
خداوند از اين رو پيامبران را بر ديگر مردمان برترى داد كه با دشمنان دين خدا بسيار با مدارا رفتار مى كردند و براى حفظ برادران همكيش خود نيكو تقيه مى كردند.
(8)
امام حسين (عليه السلام):
من اءحجم عن الراءى وعييت به الحيل كان الرفق مفتاحه ؛(268)
هر كس فكرش به جايى نرسد و راه تدبير بر او بسته شود، كليدش ‍ مداراست .
(9)
امام صادق (عليه السلام):
فى قوله تعالى (وقولوا للناس حسنا) -: اءى للناس كلهم مؤ منهم و مخالفهم ، اءما المومنون فيبسط لهم وجهه ، واءما المخالفون فيكلمهم بالمداراة لاجتذابهم الى الايمان ، فانه باءيسر من ذلك يكف شرورهم عن نفسه ، وعن اخوانه المومنين ؛(269)
درباره آيه (و با مردم سخن نيكو گوييد) فرمود: مقصود همه مومنان اعم از مومن و كافر است . اما با مومنان بايد گشاده رو بود و اما با كافران بايد به نرمى و مدارا سخن گفت ، تا به سوى ايمان كشيده شوند و كمترين ثمرش ‍ اين است كه خود و برادران مومنش را از گزند آنان مصون مى دارد.
(10)
امام على (عليه السلام):
دار الناس تاءمن غوائلهم وتسلم من مكايدهم ؛(270)
با مردم مدارا كن ، تا از گزندهايشان در امان باشى و از نيرنگهايشان سالم بمانى .
28 - انصاف
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لامير المومنين (عليه السلام) اءلا اخبركم ، باءشبهكم بى خلقا؟ قال : بلى يا رسول الله قال : اءحسنكم خلقا، واءعظمكم حلما، واءبركم بقرابته واءشدكم من نفسه انصافا؛(271)
به اميرالمومنين (عليه السلام) فرمودند: آيا تو را خبر ندهم كه اخلاق كدام يك از شما به من شبيه تر است ؟ عرض كردند: آرى ، اى رسول خدا. فرمودند: آن كس كه از همه شما خوش اخلاق تر و بردبارتر و به خويشاوندانش نيكوكارتر و با انصاف تر باشد.
(2)
امام على (عليه السلام):
الانصاف اءفضل الفضائل ؛(272)
انصاف ، برترين ارزشهاست .
(3)
امام على (عليه السلام):
الانصاف يرفع الخلاف ويوجب الايتلاف ؛(273)
انصاف ، اختلافات را از بين مى برد و موجب الفت و همبستگى مى شود.
(4)
امام على (عليه السلام):
من اءنصف انصف ؛(274)
هر كس با انصاف باشد، انصاف مى بيند.
(5)
امام على (عليه السلام):
زكاة القدرة الانصاف ؛(275)
زكات قدرت ، انصاف است .
(6)
امام صادق (عليه السلام):
من اءنصف الناس من نفسه رضى به حكما لغيره ؛(276)
هر كس با مردم منصفانه رفتار كند، ديگران داورى او را مى پذيرند.
(7)
امام على (عليه السلام):
اءعدل الناس من اءنصف من ظلمه ؛(277)
عادل ترين مردم كسى است كه با كسى كه به او ظلم كرده با انصاف رفتار كند.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من واسى الفقير و اءنصف الناس من نفسه فذلك المومن حقا؛(278)
هر كس به نيازمند كمك مالى كند و با مردم منصفانه رفتار نمايد چنين كسى مومن حقيقى است .
(9)
امام على (عليه السلام):
انصف الناس من نفسك واءهلك وخاصتك و من لك فيه هوى واعدل فى العدو والصديق ؛(279)
خودت و خانواده ات و نزديكانت و كسانى كه به آنان علاقه دارى ، با مردم منصفانه رفتار كنيد و با دوست و دشمن به عدالت رفتار كن .
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
انصف الناس من نفسك وانصح الامة وارحمهم فاذا كنت كذلك و غضب الله على اءهل بلدة اءنت فيها واءراد اءن ينزل عليهم العذاب نظر اليك فرحمهم بك ، يقول الله تعالى : (وما كان ربك ليهلك القرى بظلم واءهلها مصلحون )؛(280)
با مردم منصفانه رفتار كن و نسبت به آنان خيرخواه و مهربان باش ، زيرا اگر چنين بودى و خداوند بر مردم آباديى كه تو در آن به سر مى برى خشم گرفت و خواست بر آنان عذاب فرو فرستد، به تو نگاه مى كند و به خاطر تو به آن مردم رحم مى كند. خداى متعال مى فرمايد ((و پروردگار تو (هرگز) بر آن نبوده است كه شهرهايى را كه مردمش درستكارند، به ستمى هلاك كند)).
29 - دوستى
(1)
لقمان حكيم رحمة الله :
يا بنى لاتعد بعد تقوى الله من اءن تتخذ صاحبا صالحا؛(281)
فرزندم بعد از تقواى الهى از گرفتن دوست شايسته نگذر.
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءراد الله به خيرا رزقه الله خليلا صالحا؛(282)
هر كس كه خداوند براى او خير بخواهد، دوستى شايسته نصيب وى خواهد نمود.
(3)
لقمان حكيم رحمة الله :
يا بنى اتخد اءلف صديق واءلف قليل ولاتتخذ عدوا واحدا والواحد كثير؛(283)
فرزندم هزار دوست بگير كه هزار دوست هم كم است و يك دشمن مگير كه يك دشمن هم زياد است .
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الجليس الصالح خير من الوحدة ، والوحدة خير من جليس ‍ السوء؛(284)
هم نشين خوب ، از تنهايى بهتر است و تنهايى از هم نشين بد بهتر است .
(5)
امام على (عليه السلام):
من لم يقدم فى اتخاذ الاخوان الاعتبار دفعه الاغترار الى صحبة الفجار؛(285)
هر كس در انتخاب برادران (دوستان ) امتحان را مقدم ندارد، فريب خوردگى او را با مصاحبت با بدكاران مى كشاند.
(6)
امام على (عليه السلام):
خير اخوانك من دعاك الى صدق المقال بصدق مقاله و ندبك الى اءفضل الاعمال بحسن اءعماله ؛(286)
بهترين برادرانت (دوستت )، كسى است كه با راستگويى اش تو را به راستگويى بخواند و با اعمال نيك خود، تو را به بهترين اعمال برانگيزد.
(7)
امام صادق (عليه السلام):
لا ينبغى للمرء المسلم اءن يواخى الفاجر و لا الاحمق الكذاب ؛(287)

سزاوار نيست كه مسلمان با بدكار و احمق و دروغگو رفاقت كند.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ثلاثة تخلص المودة : اهداء العيب ، و حفظ الغيب ، والمعونة فى الشدة ؛(288)
سه چيز دوستى را يكرنگ مى سازد: هديه كردن عيب هاى يكديگر، در غيبت دوست پاس خاطر او را داشتن و بدگويى نكردن و يارى رساندن در سختى .
(9)
امام على (عليه السلام):
الصديق من كان ناهيا عن الظلم والعدوان معينا على البر والاحسان ؛(289)
دوست ، كسى است كه از ظلم و تجاوز باز دارد و بر انجام خوبى و نيكى يارى كند.
(10)
امام على (عليه السلام):
وابذل ... للعامة بشرك و محبتك ولعدوك عدلك وانصافك ...؛(290)
گشاده رويى و دوستى ات را براى عموم مردم و عدالت و انصافت را براى دشمنت بكارگير.
30 - مشورت
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ما يستغنى رجل عن مشورة ؛(291)
هيچ كس از مشورت بى نياز نيست .
(2)
امام حسن (عليه السلام):
ما تشاور قوم الا هدوا الى رشدهم ؛(292)
هيچ ملتى با هم مشورت نكردند مگر آن كه راه درست خود را پيدا كردند.
(3)
امام على (عليه السلام):
خير من شاورت ذوواالنهى والعلم واولوا التجارب والحزم ؛(293)
بهترين كسى كه با او مشورت كنى كسى است كه صاحب عقل و علم و تجربه ها و دورانديشى باشد.
(4)
امام على (عليه السلام):
من استبد براءيه هلك و من شاور الرجال شاركها فى عقولها؛(294)
هر كس خود راءى شد هلاك مى شود و هر كس با افراد صاحب نظر مشورت كند در عقل آنان شريك مى شود.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
مشاورة العاقل الناصح رشد ويمن وتوفيق من الله فاذا اءشار عليك الناصح العاقل فاياك والخلاف فان فى ذلك العطب ؛(295)
مشورت كردن با عاقل خير خواه مايه هدايت و ميمنت است و توفيقى است از جانب خداوند، پس هر گاه خيرخواه عاقل تو را راهنمايى كرد، مبادا مخالفت كنى كه موجب نابودى مى شود.
(6)
امام على (عليه السلام):
شاور فى امورك الذين يخشون الله ترشد؛(296)
در كارهاى خود با افراد خدا ترس مشورت كن ، تا راه درست را بيابى .
(7)
امام على (عليه السلام):
لا تستشر الكذاب فانه كالسراب يقرب عليك البعيد ويبعه عليك القريب ؛(297)
با دروغگو مشورت نكن ، چون دروغگو، مانند سراب ، دور را در نظرت نزديك نشان مى دهد و نزديك را دور.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من استشاره اءخوه المومن فلم يمحضه النصيحة سلبه الله لبه ؛(298)
هر كس برادر مومنش با او مشورت كند و او صادقانه راهنمائيش نكند، خداوند عقلش را از او بگيرد.
(9)
امام سجاد (عليه السلام):
حق المستشير ان علمت اءن له راءيا اءشرت عليه وان لم تعلم اءرشدته الى من يعلم ؛(299)
حق مشورت كننده اين است ، كه اگر براى راهنمايى او نظردارى ، راهنمائيش كنى و اگر اطلاعى نداشته باشى او را به كسى كه (در آن زمينه ) آگاهى دارد راهنمايى كنى .
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يا على لاتشاور جبانا فانه يضيق عليك المخرج ولاتشاور البخيل فانه يقصربك عن غايتك ولاتشاور حريصا فانه يزيق لك شرها؛(300)
اى على با ترسو مشورت مكن ، زيرا او راه بيرون آمدن از مشكل را بر تو تنگ مى كند و با بخيل مشورت مكن ، زيرا او تو را از هدف باز مى دارد و با حريص مشورت مكن ، زيرا او حريص بودن را در نظرت زيبا جلوه مى دهد.
31 - شجاعت
(1)
امام على (عليه السلام):
الشجاعة عز حاضر، الجبن ذل ظاهر؛(301)
شجاعت عزتى است آماده ، ترس ذلتى است آشكار.
(2)
امام على (عليه السلام):
الشجاعة نصرة حاضرة وفضيلة ظاهرة ؛(302)
شجاعت ، نصرتى نقد و فضيلتى آشكار است .
(3)
امام على (عليه السلام):
السخاء والشجاعة غرائز شريفة ، يضعها الله سبحانه فيمن اءحبه وامتحنه ؛(303)
سخاوت و شجاعت خصلت هاى والايى هستند كه خداوند سبحان آن دو را در وجود هر كس كه دوستش داشته و او را آزموده باشد مى گذارد.
(4)
امام على (عليه السلام):
جبلت الشجاعة على ثلاث طبائع ، لكل واحدة منهن فضيلة ليست للاخرى : السخاء بالنفس والانفة من الذل وطلب الذكر...؛(304)
شجاعت بر سه خصلت سرشته شده كه هر يك از آنها فضيلتى دارد كه ديگرى فاقد آن است : از خود گذشتگى ، تن ندادن به خوارى و ذلت و نامجويى .
(5)
امام على (عليه السلام):
ثمرة الشجاعة الغيرة ؛(305)
غيرت ميوه شجاعت است .
(6)
امام صادق (عليه السلام):
ثلاثة لاتعرف الافى ثلاث مواطن : لايعرف الحليم الا عند الغضب الشجاع الا عند الحرب و لا اءخ الا عند الحاجة ؛(306)
سه كس اند كه جز در سه جا شناخته نمى شوند: بردبار جز در هنگام خشم ، شجاع جز در جنگ و برادر جز در هنگام نيازمندى .
(7)
امام على (عليه السلام):
لا اءشجع من لبيب ؛(307)
شجاع تر از خردمند، وجود ندارد.
(8)
امام على (عليه السلام):
لو ثميزت الاشياء لكان الصدق مع الشجاعة و كان الجبن مع الكذب ؛(308)
اگر خصلت ها از يكديگر متمايز و جدا شوند، هر آينه راستى با شجاعت باشد و بزدلى با دروغ .
(9)
امام على (عليه السلام):
آفة الشجاعة اضاعة الحزم ؛(309)
آفت شجاعت ، فروگذاشتن دورانديشى است .
(10)
امام على (عليه السلام):
العدل اءفضل من الشجاعة لان الناس لواستعملوا العدل عموما فى جميعهم لاستغنوا عن الشجاعة ؛(310)
عدالت بهتر از شجاعت است زيرا اگر مردم عدالت را همگى دوباره به كار گيرند از شجاعت بى نياز مى شوند.
32 - بردبارى
(1)
امام صادق (عليه السلام):
الحلم سراج الله ... والحلم يدور على خمسة اءوجه : اءن يكون عزيزا فيذل اءو يكون صادقا فيتهم اءو يدعو الى الحق فيستخف به اءو اءن يوذى بلا جرم اءو اءن يطالب بالحق و يخالفوه فيه ، فان آتيت كلا منها حقه فقد آصبت ...؛(311)
بردبارى چراغ خداست ... پنج چيز است كه بردبارى مى طلبد: شخص ‍ عزيز باشد و خوار شود، راستگو باشد و نسبت ناروا داده شود، به حق دعوت كند و سبكش بشمارند، بى گناه باشد و اذيت شود، حق طلبى كند و با او مخالفت كنند. اگر در هر پنج مورد، به حق رفتار كنى ، بردبار هستى ...
(2)
امام على (عليه السلام):
الحلم غطاء ساتر والعقل حسام قاطع ، فاستر خلل خلقك بحلمك و قاتل هواك بعقلك ؛(312)
بربارى پرده اى پوشاننده و عقل شمشيرى برنده است ، پس عيبهاى اخلاقى خود را با بردبارى بپوشان و با عقلت به جنگ هوا و هوس ‍ برخيز.
(3)
امام على (عليه السلام):
ان لم تكن حليما فتحلم فانه قل من تشبة بقوم الا اءوشك اءن يكون منهم ؛(313)
اگر بردبار نيستى خود را بردبار جلوه ده ، زيرا كمتر كسى است كه خود را شبيه گروهى كند و بزودى يكى از آنان نشود.
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
كاد الحليم اءن يكون نبيا؛(314)
آدم بردبار به پيامبرى نزديك است .
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ليس بحليم من لم يعاشر بالمعروف من لابد له من معاشرته حتى يجعل الله من ذلك مخرجا؛(315)
بردبار نيست آن كه با كسى كه چاره اى جز معاشرت با او ندارد به نيكى معاشرت نكند تا اين كه خداوند براى او راه نجاتى از معاشرت با وى فراهم آورد.
(6)
امام على (عليه السلام):
الحلم يطفى نار الغضب والحدة توجج احراقه ؛(316)
بردبارى آتش خشم را فرو مى نشاند و تندى آن را شعله ورتر مى كند.
(7)
امام على (عليه السلام):
ليس الحليم من عجز فهجم واذا قدر انتقم ، انما الحليم من اذا قدر عفا و كان الحلم غالبا على كل اءمره ؛(317)
كسى كه چون ناتوان شود هجوم برد و چون قدرت يابد انتقام گيرد بردبار نيست ، بلكه بردبار كسى كه قدرت داشته باشد اما گذشت كند و بردبارى بر تمامى امور او غالب باشد.
(8)
امام على (عليه السلام):
من حلم عن عدوه ظفر به ؛(318)
هر كس در مقابل دشمن بردبار باشد بر او پيروز مى شود.
(9)
امام على (عليه السلام):
من غاظك بقبح السفه عليك ، فغظه بحسن الحلم عنه ؛(319)
هر كس با زشتى سبكسرى تو را خشمگين كرد تو با زيبايى بردبارى او را به خشم آور.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
فاءما الحلم فمنه ركوب الجميل ، و صحبة الابرار و رفع من الضعة و رفع من الخساسة و تشهى الخير و تقرب صاحبه من معالى الدرجات والعفو والمهل والمعروف والصمت فهذاما يتشعب للعاقل بحلمه ؛(320)
حاصل بردبارى : آراسته شدن به خوبيها، هم نشينى با نيكان ، ارجمند شدن ، عزيز گشتن ، رغبت به نيكى ، نزديك شدن بردبار به درجات عالى ، گذشت ، آرامش و تاءنى ، احسان و خاموشى . اينها ثمره بردبارى عاقل است .
33 - خشم
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الا ان خير الرجال من كان بطى ء الغضب سريع الرضا؛(321)
بدانيد كه بهترين انسان ها كسانى هستند كه دير به خشم آيند و زود راضى شوند.
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ما تجرع عبد جرعة افضل عند الله من جرعة غيظ كظمها ابتغاء وجه الله ؛(322)
انسان هيچ جرعه اى ننوشد كه نزد خدا از جرعه خشمى كه براى رضاى خدا فرو خورد بهتر باشد.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الغضب من الشيطان وان الشيطان خلق من النار وانما تطفاء النار بالماء فاذا غضب احدكم فليتوضا؛(323)
خشم از شيطان و شيطان از آتش آفريده شده است و آتش با آب خاموش ‍ مى شود، پس هر گاه يكى از شما به خشم آمد، وضو بگيرد.
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الصرعة كل الصرعة الذى يغضب غيشتد غضبه ويحمر وجهه ويقشر شعره فيصرع غضبه ؛(324)
كمال دليرى آن است كه كسى خشمگين شود و خشمش شدت گيرد و چهره اش سرخ شود و موهايش بلرزد، اما بر خشم خود چيره گردد.
(5)
امام على (عليه السلام):
بئس القرين الغضب : يبدى المعائب ويدنى الشر ويباعد الخير؛(325)
خشم همنشين بسيار بدى است : عيب ها را آشكار، بدى ها را نزديك و خوبى ها را دور مى كند.
(6)
امام على (عليه السلام):
اقدر الناس على الصواب من لم يغضب ؛(326)
تواناترين مردم در تشخيص درست كسى است كه خشمگين نشود.
(7)
امام صادق (عليه السلام):
ليس منا من لم يملك نفسه عند غضبه ؛(327)
كسى كه هنگام خشم خوددار نباشد، از ما نيست .
(8)
امام صادق (عليه السلام):
من غضب عليك ثلاث مرات ولم يقل فيك سوءا فاتخذه لنفسك خليلا؛(328)
هر كس سه بار بر تو خشم گرفت ولى به تو بد نگفت ، او را براى خود به دوستى انتخاب كن .
(9)
امام صادق (عليه السلام):
المومن اذا غضب لم يخرجه غضبه من حق واذا رضى لم يدخله رضاه فى باطل والذى اذا قدر لم ياءخذ اكثر مماله ؛(329)
مومن چون خشمگين شود، خشمش او را از حق بيرون نبرد و چون خشنود شود، خشنوديش او را به باطل نكشاند و چون قدرت يابد بيش از حق خود نگيرد.
(10)
امام هادى (عليه السلام):
الغضب على من تملك لوم ؛(330)
بر زيردستان خشمگين شدن نشانه پستى است .
34 - مردانگى
(1)
امام على (عليه السلام):
المروءة اسم جامع لسائر الفضائل والمحاسن ؛(331)
مردانگى ، نامى است كه همه بزرگواريها و خوبيها را در بر مى گيرد.
(2)
امام على (عليه السلام):
مر على قوم يتحدثون - فيم اءنتم ؟ فقالوا: نتذاكر المروءة ، فقال : اءو ما كفاكم الله فى كتابه اذ يقول : (ان الله ياءمر بالعدل والاحسان ) فالعدل الانصاف والاحسان التفضل ، فما بعد هذا؟!؛
امام على (عليه السلام) بر گروهى عبور كردند كه در حال گفتگو بودند. فرمودند در باره چه سخن مى گوييد؟ عرض كردند: درباره مردانگى گفتگو مى كنيم . فرمودند: آيا خداوند در كتاب خود پاسخ شما را نداده است ، آنجا كه مى فرمايد: ((همانا خداوند به عدل و احسان فرمان مى دهد؟)) عدل ، انصاف است و احسان ، نيكى و بخشش . غير از اينها چيز ديگرى هم هست ؟
(3)
امام على (عليه السلام):
المروءة اجتناب الرجل ما يشينه واكتسابه ما يزينه ؛(332)
مردانگى ، دورى كردن احسان است از آنچه مايه ننگ اوست و به دست آوردن آنچه كه باعث آراستگى اوست .
(4)
امام على (عليه السلام):
جماع المروءة اءن لا تعمل فى السر ما تستحيى منه فى العلانية ؛(333)
اساس مردانگى ، اين است كه در پنهان ، كارى را نكنى كه در آشكار از انجام آن شرم داشته باشى .
(5)
امام على (عليه السلام):
يستدل على مروءة الرجل ببث المعروف وبذل الاحسان وترك الامتنان ؛(334)
نشانه مردانگى انسان ، به همه نيكى كردن و احسان نمودن و منت نگذاشتن است .
(6)
امام على (عليه السلام):
اصل المروءة الحياء و ثمرتها العفة ؛(335)
ريشه مردانگى حيا و ميوه اش پاكدامنى است .
(7)
امام على (عليه السلام):
من تمام المروءة اءن تنسى الحق لك وتذكر الحق عليك ؛(336)
از كمال مردانگى است كه حقى را كه بر گردن ديگران دارى ، فراموش كنى و حقى را كه ديگران بر گردن تو دارند، به ياد داشته باشى .
(8)
امام على (عليه السلام):
بالصدق والوفاء تكمل المروءة لاهلها؛(337)
با صداقت و وفادارى ، مردانگى به كمال مى رسد.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
المروءة اصلاح المال ؛(338)
مردانگى ، اصلاح ثروت است .
(10)
امام على (عليه السلام):
اءقيلوا ذوى المروءآت عثراتهم ، فيما يعتر منهم عاثر الا ويد الله بيده يرفعه ؛(339)
از لغزش جوانمردان در گذريد، زيرا كه هيچ يك از آنان نلغزد، مگر اين كه دست خداوند دستش را بگيرد و او را بلند كند.
35 - سخاوت
(1)
امام على (عليه السلام):
السخاء يكسب المحبة ويزين الاخلاق ؛(340)
سخاوت ، محبت آور و زينت اخلاق است .
(2)
امام صادق (عليه السلام):
السخاء من اءخلاق الانبياء، و هو عماد الايمان ؛ و لا يكون مومن الا سخيا، و لا يكون سخيا الا ذو يقين وهمة عالية ؛ لان السخاء شعاع نور اليقين ، ومن عرف ما قصد هان عليه ما بذل ؛(341)
سخاوت از اخلاق پيامبران و ستون ايمان است . هيچ مومنى نيست مگر آن كه بخشنده است و تنها آن كس بخشنده است كه از يقين و همت والا برخوردار باشد؛ زيرا كه بخشندگى پرتو نور يقين است . هر كس هدف را بشناسد بخشش بر او آسان شود.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
السخى قريب من الله ، قريب من الناس ، قريب من الجنة ؛(342)
سخاوتمند به خدا، مردم و بهشت نزديك است .
(4)
امام صادق (عليه السلام):
السخاء ما كان ابتداء، فاءما ما كان من مساءلة فحياء و تذمم ؛(343)
سخاوت آن است كه بى درخواست انجام گيرد، اما سخاوتى كه در مقابل درخواست باشد ناشى از شرمندگى و براى افرار از سرزنش ‍ است .
(5)
امام رضا (عليه السلام):
السخى ياءكل من طعام الناس لياءكلوا من طعامه ، والبخيل لا ياءكل من طعام الناس لئلا ياءكلوا من طعامه ؛(344)
سخاوتمند از غذاى مردم مى خورد، تا مردم از غذاى او بخورند اما بخيل از غذاى مردم نمى خورد تا آنها نيز از غذاى او نخورند.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
طعام السخى دواء وطعام الشحيح داء؛(345)
غذاى سخاوتمند، دارو است و غذاى بخيل ، درد.
(7)
امام صادق (عليه السلام):
- لما سئل عن حد السخاء -: تخرج من مالك الحق الذى اءوجبه الله عليك ، فتضعه فى موضعه ؛(346)
در پاسخ به سوال از مرز سخاوت فرمودند: حقوقى را كه خداوند بر اموال تو واجب كرده است ، خارج كنى و آن را در جاى خودش قرار دهى .
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
السخى بما ملك واءراد به وجه الله ، واءما السخى فى معصية الله فحمال سخط الله وغضبه وهو اءبخل الناس على نفسه فكيف لغيره !؛(347)
سخاوتمند كسى است كه از اموال خود و براى رضاى خدا سخاوت داشته باشد، اما كسى كه در راه معصيت خدا دست و دل باز دارد، باركش ‍ ناخوشنودى و خشم خداست . چنين كسى بخيل ترين مردمان نسبت به خود است چه رسد به ديگران .
(9)
امام حسن عسگرى (عليه السلام).
ان للسخاء مقدارا فان زاد عليه فهو سرف ؛(348)
سخاوت اندازه اى دارد كه اگر از آن فراتر رود اسراف است .
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله يبغض البخيل فى حياته ، السخى عند وفاته ؛(349)
خداوند از كسى كه در زندگى بخيل باشد و در هنگام مرگ سخى شود، نفرت دارد.
36 - اسراف
(1)
امام صادق (عليه السلام):
ان السرف يورث الفقر وان القصد يورث الغنى ؛(350)
اسراف باعث فقر يا ميانه روى موجب بى نيازى مى شود.
(2)
امام باقر (عليه السلام):
يا بنى عليك بالحسنة بين السيئتين تمحو هما قال : و كيف ذلك يا اءبة ؟ قال : مثل قوله ، ((والذين اذا اءنفقوا لم يسرفوا ولم يقتروا))؛(351)
امام باقر (عليه السلام) به فرزندش امام صادق (عليه السلام) فرمودند: تو را سفارش مى كنم به انجام كار خير وسط دو كار بد تا آن دو را محو كند، امام صادق (عليه السلام) سئوال كردند چگونه چنين چيزى ممكن است ؟ امام فرمودند: همانطور كه مومنين مى گويد مومنين كسانى هستند كه وقتى خرج مى كنند اسراف و يا سختگيريى نمى كنند (اسراف و سختگيرى هر دو بدند و ميانه روى وسط آنها خوب است ).
(3)
امام صادق (عليه السلام):
ليس فيما اصلح البدن اسراف ... انما الاسراف فيما اءتلف المال واءضر بالبدن ؛(352)
در آنچه بدن را سالم نگه مى دارد اسراف نيست بلكه اسراف در چيزهايى است كه مال را از بين ببرد و به بدن صدمه بزند.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
للمسرف ثلاث علامات : يشترى ماليس له ويلبس ما ليس له وياءكل ما ليس له ؛(353)
اسراف كننده سه نشانه دارد: آنچه در شانش نيست خريدارى كند، آنچه در شانش نيست مى پوشد و آنچه در شانش نيست مى خورد.
(5)
امام صادق (عليه السلام):
من اءنفق شيئا فى غير طاعة الله مبذر ومن اءنفق فى سبيل الخير فهو مقتصد؛(354)
هر كس مالى را در غير طاعت خداوند خرج كند، اسرافكار و هر كس كه در راه خير خرج نمايد، ميانه رو است .
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يا على اءربعة يذهبن ضياعا: الاكل على الشبع والسراج فى القمر والزرع فى السبخة والصنيعة عند غير اءهلها؛(355)
اى على چهار چيز به هدر مى رود: 1. خوردن بعد از سيرى ، 2. روشن كردن چراغ در مهتاب (جائى كه روشن است )، 3. زراعت در زمينى كه شوره زار است ، 4. نيكى كردن به كسى كه لايق آن نيست .
(7)
امام صادق (عليه السلام):
روى اءنه نظر الصادق الى فاكهة قد رميت من دراه لم يستقص اءكلها فغضب وقال : ما هذا ان كنتم شبعتم فان كثيرا من الناس لم يشبعوا فاطعموه من يحتاج اليه ؛(356)
نقل شده است از امام صادق (عليه السلام) مشاده كردند كه سيبى نيم خورده از خانه بيرون انداخته اند، خشمگين شدند و فرمودند: اگر شما سير هستيد، خيلى از مردم گرسنه اند خوب بود آن را به نيازمندش ‍ مى داديد.
(8)
امام على (عليه السلام):
فدع الاسراف مقتصدا واذكر فى اليوم غدا واءمسك من المال بقدر ضرورتك وقدم الفضل ليوم حاجتك ؛(357)
اسراف را رها كن و ميانه روى در پيش گير و امروز به ياد فرداباش و از مال به اندازه ضرورتت نگه دار و اضافى آن را براى روز نيازمنديت (قيامت ) پيش فرست .
(9)
امام صادق (عليه السلام):
لما سئل عن اءدنى الاسراف -: الذالك ثوب صونك واهراقك فضل انائك ...؛(358)
در پاسخ به سوال از كمترين حد اسراف فرمودند: كم ترين اندازه آن اين است كه لباس بيرونت را لباس خانه دم دستى قرار دهى و ته مانده ظرفت را دور بريزى .
(10)
امام على (عليه السلام):
الاسراف مذموم فى كل شى ء الا فى اءفعال البرد؛(359)
اسراف در هر چيزى باپسند است ، مگر در كارهاى خير.
37 - قناعت
(1)
امام على (عليه السلام):
اءنعم الناس عيشا منحه الله سبحانه القناعة و اءصلح له زوجه ؛(360)
خوش ترين زندگى را كسى دارد كه خداوند سبحان قناعت را ارزانيش ‍ داشته و همسرى پاك وشايسته نصيبش گردانيده است .
(2)
حديث قدسى :
اءوحى الله تعالى داود (عليه السلام) وضعت الغنى فى القناعة وهم يطلبونه فى كثيرة المال فلا يجدونه ؛(361)
خداوند متعال به داود (عليه السلام) وحى كرد: من بى نيازى را در قناعت نهاده ام ، اما مردم آن را در فراوانى مال مى جويند. از اين رو نمى يابندش .
(3)
امام على (عليه السلام):
من قنعت نفسه عز معسرا؛(362)
هر كس قانع باشد، در عين تنگدستى با عزت است .
(4)
امام على (عليه السلام):
ثمرة القناعة الاجمال فى المكتسب والعزوف عن الطلب ؛(363)
ميوه قناعت ، ميانه روى در كسب و كار است و خويشتندارى از دست دراز كردن سوى مردم .
(5)
امام على (عليه السلام):
فى صفة الانبياء -، ولكن الله سبحانه جعل رسله اولى قوة فى عزائمهم وضعفة فيماترى الاعين من حالاتهم مع قناعة تملا القلوب والعيون غنى وخصاصة تملا الابصار والاسماع اذى ؛(364)
در صفات پيامبران مى فرمايد: خداوند سبحان فرستادگان خود را داراى اراده هايى قوى قرار داد ولى از نظر ظاهر ضعيف بودند قناعتى داشتند كه چشم و دلشان را سير مى كرد، هر چند اگر فقر و نادارى آنان معلوم مى گشت ، چشم ها و گوش ها را از ناراحتى لبريز مى نمود.
(6)
امام صادق (عليه السلام):
انظر الى من هو دونك فى المقدرة و لا تنظر الى من هو فوقك فى المقدرة فان ذلك اءقنع لك بما قسم لك ؛(365)
به ناتوان تر از خودت ، بنگر و توانگر از خويش ، منگر، زيرا كه تو را به آنچه قسمت تو شده است قانع تر مى سازد.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
واقنع بما اوتيته يخف عليك الحساب ؛(366)
به آنچه داده شده اى قانع باشد، تا حسابت سبك شود.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
من رضى الله باليسير من المعاش رضى الله باليسير من العمل ؛(367)
هر كس به معاش (و روزى ) اندك خدا خشنود باشد، خداوند به عمل اندك او خشنود شود.
(9)
امام على (عليه السلام):
اقنعوا بالقليل من دنياكم لسلامة دينكم فان المومن البلغة اليسيرة من الدنيا تقنعه ؛(368)
براى سالم ماندن دينتان ، به اندكى از دنياى خود قانع باشيد، زيرا كه مومن را اندكى او را كفايت كند قاتع مى سازد.
(10)
امام صادق (عليه السلام):

اقنع بما قسم الله لك ولاتنظر الى ما عند غيرك و لا تتمن ما لست نائله فانه من قنع شبع ومن لم يقنع لم يشبع وخذ حظك من آخرتك ؛(369)
به آنچه خداوند قسمت تو كرده قانع باش و به آنچه ديگران داردند چشم مدوز و آنچه را كه بدان نمى رسى ، آرزو مكن زيرا كسى كه قانع باشد، سير مى شود و كسى كه قانع نباشد، سير نمى شود و به فكر بهره آخرتت باش .
38 - حرص
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اياكم والشح فانما هلك من كان قبلكم بالشح امرهم بالبخل فبخلوا واءمر هم بالقطيعة وامرهم بالفجور ففجروا؛(370)
از حرص بپرهيزيد كه پيشينيان شما در نتيجه حرص هلاك شدند، حرص ‍ آنها را به بخل وادار كرد بخيل شدند. به قطع رحم وادار كرد و قطع رابطه كردند با خويشاوندان . به بدى وادارشان كرد و بدكار شدند.
(2)
امام على (عليه السلام):
ان الدنيا مشغلة عن غيرها ولم يصب صاحبها منها شيئا الا فتحت له حرصا عليها ولهجا بها ولن يستغنى صاحبها بما نال فيها عمالم يبلغه منها؛(371)
براستى كه دنيا آدمى را به كلى سرگرم مى سازد و نيا پرست به چيزى از آن نرسد، مگر آن كه باب حرص و شيفتگى به آن بر رويش گشوده شود و به آنچه از اين دنيا دست يافته اكتفا نمى كند تا در پى چيزى كه بدست نياورده نرود.
(3)
امام حسين (عليه السلام):
ليست العفة بما نعة رزقا و لا الحرص بجالب فضلا وان الرزق مقسوم والاجل محتوم واستعمال الحرص طالب الماءثم ؛(372)
نه خوددارى از حرام و ناپسند، مانع روزى مى شود و نه حرص روزى بيشتر مى آورد، كه روزى تقسيم شده و اجل حتمى است و حرص به سوى گناه مى كشد.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
حرم الحريص خصلتين ولزمته خصلتان : حرم القناعة فافتقد الراحة وحرم الرضا فافتقد اليقين ؛(373)
حريص از دو خصلت محروم شده و در نتيجه دو خصلت را با خود دارد: از قناعت محروم است و در نتيجه آسايش را از دست داده است ، از راضى بودن محروم است و در نتيجه يقين را از دست داده است .
(5)
امام باقر (عليه السلام):
مثل الحريص على الدنيا مثل دودة القز: كلما ازدادت من القز على نفسها لفا كان اءبعد لها من الخروج ، حتى تموت غما؛(374)
مثل حريص به دنيا، مثل كرم ابريشم است كه هر چه بيشتر دور خود ببافد خارج شدن از پيله بر او سخت تر مى شود تا آن كه از غصه مى ميرد.
(6)
امام على (عليه السلام):
الحرص موقع فى كثير الغيوب ؛(375)
حرص انسان را به عيب هاى زيادى مبتلا مى كند.
(7)
امام على (عليه السلام):
اغنى الاغنياء من لم يكن للحرص اءسيرا؛(376)
بى نيازترين بى نيازان كسى است كه اسير حرص نباشد.
(8)
امام على (عليه السلام):
انتقم من الحرص بالقناعة كما تنتقم من العدو بالقصاص ؛(377)
از حرص ، با قناعت انتقام بگير، چنان كه با قصاص از دشمن انتقام مى گيرى .
(9)
امام على (عليه السلام):
اءعظم الناس ذلا الطامع الحريص المريب ؛(378)
ذليل ترين مردم ، كسى است كه طمعكار، حريص و وسوسه گر باشد.
(10)
امام على (عليه السلام):
ان البخل والجبن والحرص غرائز شتى يجمعها سوء الظن بالله ؛(379)
به درستى كه بخل و ترس و حرص ، غريزه ها و تمايللات متعدد و پراكنده اى هستند كه سوءظن به خداوند آنها را جمع مى كند.
39 - رحم
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله رحيم يحب الرحيم يضع رحمته على كل رحيم ؛(380)
خداوند رحيم است و رحيم را دوست دارد و دست مهر خود را بر سر هر رحيمى مى گذارد.
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
والذى نفسى بيده لا يدخل الجنة الا رحيم ، قالوا: ((كلنا رحيم ))، قال : لا حتى ترحم العامة ؛(381)
سوگند به آنكه جانم در دست اوست كسى جز شخص رحيم به بهشت نمى رود. عرض كردند: ((همه ما دلرحم و مهربانيم ))، فرمودند: نه ، مگر آن گاه كه به عموم مردم رحم كنيد.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من رحم ولو ذبيحة عصفور رحمه الله يوم القيامة ؛(382)
هر كس حتى به لاشه گنجشكى رحم كند، خداوند در روز قيامت به او رحم خواهد كرد.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
المومن ... ينصر المظلوم و يرحم المسكين . نفسه منه فى عناء والناس ‍ منه فى راحة ؛(383)
مومن ... مظلوم را يارى مى كندد و به مسكين و درمانده رحم مى نمايد، جانش از او در رنج است و مردم از او در آسايش .
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ارحم الصغير ووقر الكبير تكن من رفقائى ؛(384)
به كودكان رحم كن و بزرگسالان را احترام نما تا از دوستان من باشى .
(6)
امام على (عليه السلام):
انما ينبغى لاهل العصمة والمصنوع اليهم فى السلامة اءن يرحموا اءهل الذنوب والمعصية ويكون الشكر هو الغالب عليهم ؛(385)
شايسته است كه افراد پاكدامن و بهره مند از سلامت ، با گنهكاران و اهل معصيت ، رحيم باشند و سپاسگزارى (حق ) بر جان آنان چيره شود.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من لا يرحم لا يرحم ومن لايغفر له ومن لايتب لا يتوب الله عليه ؛(386)
هر كس رحم نكند به او رحم نشود، هر كس نبخشد بخشيده نشود و هر كس پوزش را نپذيرد، خداوند پوزش و توبه او را نخواهد پذيرفت .
(8)
امام على (عليه السلام):
يا اءيها الانسان ما جراءك على ذنبك ...؟! اءما ترحم من نفسك ما ترحم من غيرك ؛(387)
اى انسان ، چه چيز تو را در گناه كردن گستاخ كرده است ...؟! چرا همچنان كه به ديگران رحم مى كنى به خودت رحم نمى كنى ؟!
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ارحموا عزيزا ذل ، وغنيا افتقر وعالما ضاع فى زمان الجهال ؛(388)
به عزيزى كه خوار گشته و ثروتمندى كه فقير شده و دانشمندى كه در روزگار نادانان تباه گرديده است ، رحم كنيد.
(10)
امام على (عليه السلام):
ارحم من دونك يرحمك من فوقك وقس سهوه بسهوك ومعصيته لك بمعصيتك لربك وفقره الى رحمتك بفقرك الى رحمة ربك ؛(389)
به زير دست خود رحم كن تا بالا دستت به تو رحم كند و خطاى او را با خطاى خودت و نافرمانى اش از تو را با نافرمانى خود از پروردگارت و احتياج او به ترحم تو را به احتياجت و رحمت و بخشايش خدايت بسنج .
40 - غبطه
(1)
امام صادق (عليه السلام):
ان المومن يغبط ولايحسد والمنافق يحسد ولايغبط؛(390)
مومن غبطه مى خورد و حسادت نمى ورزد، منافق حسادت مى ورزد و غبطه نمى خورد.
(غبطه آن است كه آرزو كنى آنچه ديگرى دارد، داشته باشى بدون اينكه آرزوى نابودى نعمت ديگرى را داشته باشى و حسد آن است كه بخواهى نعمتى را كه ديگرى دارد، نداشته باشد).
(2)
امام صادق (عليه السلام):
من كان آخر يوميه خيرهما فهو مغبوط؛(391)
كسى كه امروزش بهتر از ديروزش باشد، شايسته است كه مورد غبطه قرار گيرد.
(3)
امام على (عليه السلام):
اءغبط الناس المسارع الى الخيرات ؛(392)
شايسته ترين مردم كه مورد غبطه قرار گيرد كسى است كه براى انجام كار خير سبقت مى گيرد.
(4)
امام على (عليه السلام):
ما المغبوط الا من كانت همته نفسه لا يغبها عن محاسبتها و مطالبتها ومجاهدتها؛(393)
شايسته نيست كسى مورد غبطه قرار گيرد، مگر كسى كه همتش خودش ‍ باشد در اين كه از خودش حساب كشى كند و خودش را مؤ اخذه نمايد و در اصلاح خود بكوشد.
(5)
امام على (عليه السلام):
ان المغبون من غبن عمره وان المغبوط من اءنفذ عمره فى طاعة ربه ؛(394)
بدرستى كه زيانكار كسى است كه عمرش را بيهوده تلف كند، و كسى كه عمر خود را در اطاعت خدا بگذارند شايسته است مورد غبطه قرار گيرد.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
راءى موسى (عليه السلام) رجلا عند العرش فغبطه بمكانه فساءل عنه فقال : كان لايحسد الناس على ما آتاهم الله من فضله ؛(395)
حضرت موسى (عليه السلام) مردى را نزد عرش ديد و به جايگاه او غبطه خورد و در مورد او سوال كرد. به او گفته شد كه او به آنچه خداوند از فضل خود به مردم داده است حسد نمى برد.
(7)
امام صادق (عليه السلام):
انه قال لبعض شيعته - عليكم بالورع والاجتهاد، وصدق الحديث واءداء الامانة والتمسك بما اءنتم عليه ، فانما يغتبط اءحدكم اذا انتهت نفسه الى هاهنا، واءومى بيده الى حلقه ؛(396)
امام صادق (عليه السلام) به بعضى از شيعيان خود فرمودند: بر شما لازم است پرهيزكارى و تلاش و راستگويى و امانت دارى و چنگ زدن به مذهب خود، زيرا هر يك از شما به هنگام جان دادن ، غبطه او را خواهد خورد.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
فى فضل زيارة الحسين بن على (عليه السلام) ولقد حدثنى اءبى اءنه لم يخل مكانه منذ قتل من مصل يصلى عليه من الملائكة اءو من الجن اءومن الانس اءو من الوحش وما من شى ء الا وهو يغبط زائره ويتمسح به ويرجو فى النظر اليه الخير لنظره الى قبره ؛(397)
پدرم در فضيلت زيارت حسين بن على (عليه السلام) فرمودند : جايگاه آن حضرت از آن زمان كه كشته شده ، از فرشته يا جن يا حيوان وحشى كه بر آن حضرت درود مى فرستد خالى نيست و هر چيزى غبطه زائر آن حضرت را مى خورد و خود را به او مى مالد و در نگاه كردن به زائر امام حسين (عليه السلام) اميد خير دارد زيرا او به قبر امام حسين (عليه السلام) نگاه كرده است .
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يروى عن ربه تبارك وتعالى - حقت محبتى على المتزاورين فى وحقت محبتى على المتباذلين فى وهم على منابر من نور يغبطهم النبيون والصديقون بمكانهم ؛(398)
خداوند متعال مى فرمايد: برخود واجب كرده ام دوست داشتن كسانى كه به خاطر من به ديار يكديگر مى روند و كسانى كه در راه من به يكديگر بخشش مى نمايند، چنين كسانى (روز قيامت ) بر منابرى از نورند به گونه اى كه پيامبران و صديقين به جايگاه آنان غبطه مى خورند.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءلا احدثكم عن اءقوام ليسوا باءنبياء و لا شهداء يغبطهم يوم القيامة الانبياء والشهداء بمنازلهم من الله على منابر من نور. قيل : من هم يا رسول الله ؟ قال : هم الذين يحببون عباد الله الى الله و يحببون الله الى عباد، قلنا: هذا حببوا الله الى عباده ، فكيف يحببون عباد الله الى الله ؟ قال : ياءمرونهم بما يحب الله وينهونهم عما يكره الله ، فاذا اءطاعوهم اءحبهم الله ؛(399)
آيا آگاه كنم شما را از گروهى كه نه از انبيا هستند و نه از شهدا، ولى انبيا و شهدا در روز قيامت به مقام و منزلت آنان غبطه مى خورند، و آنها بر منبرهايى از نور نشسته اند؟ سوال شد اى رسول خدا! آنان كيانند؟ فرمودند: آنان كسانى هستند كه بندگان خدا را نزد خدا و خدا را نزد بندگانش محبوب مى گرداند عرض كرديم : ايجاد محبت خدا در دلها معلوم است ، ولى چگونه بندگان را نزد خدا محبوب مى گردانند؟ فرمودند: آنان را فرمان مى دهند به آنچه خدا دوست مى دارد و باز مى دارند از آنچه خدا دوست نمى دارد، پس اگر آنان را اطاعت كنند، خداوند دوستشان مى دارد.
41 - حسد
(1)
امام صادق (عليه السلام):
قال لقمان لابنه : وللحاسد ثلاث علامات : يغتاب اذا غاب و يتملق اذا شهد و يشمت بالمصيبة ؛(400)
لقمان به فرزندش گفت : حسود را سه نشانه است : پشت سر غيبت مى كند، رو به رو تملق مى گويد و از گرفتارى ديگران شاد مى شود.
(2)
امام على (عليه السلام):
الحسد عيب فاضح و شح فادح لايشفى صاحبه الا بلوغ آماله فيمن يحسده ؛(401)
حسادت عيبى رسوا و بخلى سهمگين است و حسود تا به آرزوى خود درباره محسودش نرسد آرام نمى گيرد.
(3)امام على (عليه السلام):
الحسود سريع الوثبة ، بطى ء العطفة ؛(402)
حسود زود خشمگين مى شود و دير كينه از دلش مى رود.
(4)
امام على (عليه السلام):
الحسد لا يجلب الا مضرة وغيظا يوهن قلبك و يمررض ‍ جسمك ؛(403)
حسادت نتيجه اى جز زيان و ناراحتى كه دلت را سست و تنت را بيمار مى گرداند به بار نمى آورد.
(5)
امام صادق (عليه السلام):
يقول ابليس لجنوده : اءلقوا بينهم الحسد والبغى ، فانهما يعد لان عند الله الشرك ؛(404)
شيطان به سپاهيانش مى گويد: ميان مردم حسد و تجاوزگرى بياندازيد چون اين دو، نزد خدا برابر با شرك است .
(6)
امام صادق (عليه السلام):
النصيحة من الحاسد محال ؛(405)
نصيحت و خيرخواهى از حسود محال است .
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
استعينوا على قضاء حوائجكم بالكتمان ، فان كل ذى نعمة محسود؛(406)
در برآوردن نيازهاى خود از پنهان كارى كمك بگيريد، زيرا هر صاحب نعمتى مورد حسد واقع مى شود.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اياكم والحسد، فانه ياءكل الحسنات كما تاءكل النار الحطب ؛(407)
از حسادت بپرهيزيد، زيرا حسد نيكى ها را مى خورد چنان كه آتش هيزم را مى خورد.
(9)
امام على (عليه السلام):
لله در الحسد ما اعدله ! بدا بصاحبه فقتله ؛(408)
آفرين بر حسادت ! چه عدالت پيشه است ! پيش از همه صاحب خود را مى كشد.
(10)
امام صادق (عليه السلام):
ستة لا تكون فى المومن : العسر والنكه والحسد واللجاجة والكذب والبغى ؛(409)
شش (صفت ) در مومن نيست : سخت گيرى ، بى خبرى ، حسادت ، لجاجت ، دروغگويى و تجاوز.
42 - امانتدارى
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لا تزال امتى بخير ما تحابوا و تهادوا واءدوا الامانة ؛(410)
امت من تا هنگامى كه يگديگر را دوست بدارند، به يكديگر هديه دهند و امنانتدارى كنند، در خير و خوبى خواهند بود.
(2)
امام صادق (عليه السلام):
انظر ما بلغ به على (عليه السلام) عند رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) فالزمه فان عليا (عليه السلام) انما بلغ ما بلغ به عند رسول الله بصدق الحديث واءداء الامانة ؛(411)
بنگر على (عليه السلام) با چه چيز آن مقام را نزد پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) پيدا كرد همان را پيروى كن . همانا على (عليه السلام ) آن مقام را نزد پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) با راستگويى و امانتدارى بدست آورد.
(3)
امام صادق (عليه السلام):
اتقوا الله ، وعليكم باءداء الامانة الى من ائتمنكم فلو اءن قاتل اءميرالمومنين (عليه السلام) ائتمننى على اءمانة لاديتها اليه ؛(412)
تقواى الهى پيشه كنيد و امانت را به كسى كه شما را امين دانسته است ، باز گردانيد، زيرا حتى اگر قاتل امير المومنين (عليه السلام) امانتى را به من بسپرد هر آينه آن را به او بر مى گردانم .
(4)
امام على (عليه السلام):
الامانة تجر الرزق ، والخيانة تجر الفقر؛(413)
امانتدارى روزى مى آورد و خيانت در امانت فقر.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لا تنظروا الى كثرة صلاتهم وصومهم وكثرة الحج والمعروف وطنطنتهم بالليل ، ولكن انظروا الى صدق الحديث واءداء الامانة ؛(414)
به زيادى نماز و روزه و حج و احسان و مناجات شبانه مردم نگاه نكنيد، بلكه به راستگويى و امانتدارى آنها توجه كنيد.
(6)
امام على (عليه السلام):
لا تخن من ائتمنك وان خانك ولاتذع سره وان اءذاع سرك ؛(415)
به كسى كه تو را امين قرار داده است خيانت مكن هر چند او به تو خيانت كرده باشد و راز او را فاش مساز اگر چه او زار تو را فاش ساخته باشد.
(7)
امام على (عليه السلام):
لا تاءمنن ملولا؛(416)
شخص به ستوه آمده و رنجيده را امين مشمار.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من خان اءمانة فى الدنيا ولم يردها الى اءهلها ثم اءدركه الموت مات على غير ملتى ويلقى الله و هو عليه غضبان ؛(417)
كسى كه در دنيا به امانتى خيانت كند و آن را به صاحبش بر نگرداند و آن گاه بميرد و دين من نمرده است و با خدا ديدار مى كند در حالى كه بر او خشمگين است .
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من ائتمن غير اءمين فليس له على الله ضمان لانه قدنهاه اءن ياتمنه ؛(418)
هر كس به فردى غير امين امانت بسپارد، خداوند ضامن او نيست ، زيرا او را از امانت سپارى به غير امين باز داشته است .
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ليس منا من يحقر الامانة حتى يستهلكها اذا استوددعها؛(419)
از ما نيست كسى كه امانت را كوچك بشمارد و از آن مواظبت نكند و در معرض تلف شدن قرار بدهد.
43 - اصلاح بين مردم
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اتقوا الله و اءصلحوا ذات بينكم فان الله يصلح بين المومنين يوم القيامة ؛(420)
تقواى الهى داشته باشيد و اصلاح كنيد ميان خودتان را زيرا خداوند در روز قيامت ميان مومن را اصلاح مى كند.
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءلا اخبركم باءفضل من درجه الصيام والصلاة والصديقه ؟ صلاح ذات البين ، فان فساد ذات البين هى الحالقة ؛(421)
آيا شما را به چيزى با فضيلت تر از نماز روزه و صدقه (زكات ) آگاه نكنم ؟ آن چيز اصلاح ميان مردم است ، زيرا تيره شدن رابطه ميان مردم ريشه كن كننده دين است .
(3)
امام كاظم (عليه السلام):
طوبى للمصلحين بين الناس ، اولئك هم المقربون يوم القيامة ؛(422)
خوشا به سعادت اصلاح كننده بين مردم كه آنان همان مقربان روز قيامت اند.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
للمفضل -: اذا راءيت بين اثنين من شيعتنا منازعة فافتدها من مالى ؛(423)
به مفضل فرمودند: هر گاه ميان دو نفر از شيعان من نزاعى ديدى از مال من غرامت بده (يعنى با پرداخت وجه مورد اختلاف ، ميان آنان را اصلاح كن ).
(5)
امام صادق (عليه السلام):
صدقه يحبها الله : اصلاح بين الناس اذا تفاسدوا، وتقارب بينهم اذا تباعدوا؛(424)
صدقه اى كه خداوند آن را دوست دارد عبارت است از: اصلاح ميان مردم هر گاه رابطه شان تيره و شده و نزديك كردن آنها به يكديگر هر گاه از هم دور شدند.
(6)
امام صادق (عليه السلام):
الكلام ثلاثة : صدق وكذب واصلاح بين الناس قال : قيل له : جعلت فداك ما الاصلااح بين الناس ؟ قال : تسمع من الرجل كلاما يبلغه فتخبث نفسه ، فتلقاه فتقول : سمعت من فلان قال فيك من الخير كذا و كذا، خلاف ما سمعت منه ؛(425)
سخن سه گونه است : راست و دروغ و اصلاح ميان مردم به آن حضرت عرض شد: قربانت اصلاح ميان مردم چيست ؟ فرمودند: از كسى سخنى درباره ديگرى مى شنوى كه اگر سخن به گوش او برسد، ناراحت مى شود. پس تو آن ديگرى را مى بينى و برخلاف آنچه شنيده اى ، به او مى گويى : از فلانى شنيدم كه در خوبى تو چنين و چنان مى گفت .
(7)
امام صادق (عليه السلام):
... والله ما اوتى لقمان الحكمة بحسب ، ولامال ولااءهل و لا بسط فى جسم ولاجمال ولكنه كان رجلا قويا الى اءن قال : ولم يمر برجلين يختصمان اءو يقتتلان الا اءصلح بينهما ولم يمض عنهما حتى تحاجزا؛(426)
... به خدا قسم كه : به لقمان تنها حكمت و دانش عطا نشده بود، و نيز دارائى و خانواده و قدرت جسمى و زيبايى چشمگير نداشت ولى او مردى با اراده بود تا آنجا كه امام فرمودند: و او به دو نفر كه با هم نزاع مى كردند و يا مى جنگيدند نمى گذشت مگر اينكه : ميانشان صلح برقرار مى كرد و از پيش آنان نمى رفت تا آنكه آنها دست از نزاع و جنگ كشيده و متفرق مى شدند.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءيما مسلمين تهاجرا فمكثا ثلاثا لا يصطلحان الا كانا خارجين من الاسلام ، ولم يكن بينهما ولاية فاءيهما سبق الى كلام اءخيه كان السابق الى الجنة يوم الحساب ؛(427)
هر دو مسلمانى كه با هم قهر كنند و سه روز به قهر خود ادامه دهند و آشتى نكنند، هر دو از اسلام بيرون روند و ميان آنان هيچ پيوند دينى نباشد و هر كدام از آنها پيش از ديگرى با برادرش حرف بزند، در روز حسابرسى زودتر به بهشت مى رود.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الصلح جائز بين المسلمين ، الا صلحا اءحل حراما وحرم حلالا؛(428)
صلح ميان مسلمانان جايز است ، مگر صلحى كه حرامى را حلال يا حلالى را حرام كند.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله اءحب الكذب فى الصلاح واءبغض الصدق فى الفساد؛(429)
براستى كه خداوند دروغى را كه باعث اصلاح باشد دوست مى دارد و راستى را كه موجب فساد گردد، دشمن مى دارد.
44 - تشكر از مردم
(1)
امام سجاد (عليه السلام):
اءما حق ذى المعروف عليك فاءن تشكره و تذكر معروفه ، و تكسبه المقالة الحسنة و تخلص له الدعاء فيما بينك و بين الله عزوجل ، فاذا فعلت ذلك كنت قد شكرته سرا و علانية ، ثم ان قدرت على مكافاته يوما كافيته ؛(430)
حق كسى كه به تو نيكى كرده ، اين است كه از او تشكر كنى و نيكيش را به زبان آورى و از وى به خوبى ياد كنى و ميان خود و خداى عزوجل برايش ‍ خالصانه دعا كنى ، هر گاه چنين كردى بى گمان پنهانى و آشكارا از او تشكر كرده اى . سپس اگر روزى توانستى نيكى او را جبران كنى ، جبران كن .
(2)
امام رضا (عليه السلام):
من لم يشكر المنعم من المخلوقين لم يشكر الله عزوجل ؛(431)
هر كس در مقابل خوبى مردم تشكر نكند، از خداى عزوجل تشكر نكرده است .
(3)
امام على (عليه السلام):
ان مكرمة صنعتها الى اءحد من الناس ، انما اءكرمت بها نفسك و زينت بها عرضك ، فلا تطلب من غيرك شكر ما صنعت الى نفسك ؛(432)
اگر به كسى خوبى كردى در واقع با اين كار خود را گرامى داشته اى و به خودت آبرو داده اى ، پس به سبب خوبى اى كه به خودت كرده اى از ديگران خواهان تشكر مباش .
(4)
امام على (عليه السلام):
شكرك للراضى عنك يزيده رضا ووفاء، شكرك للساخط عليك يوجب لك منه صلاحا وتعطفا؛(433)
سپاسگزارى تو از كسى كه از تو راضى است ، موجب رضايت و وفادارى بيشتر او مى شود و سپاسگزاريت از كسى كه از تو ناخشنود است ، سبب رفع ناراحتى و مهربانى او نسبت به تو مى شود.
(5)
امام على (عليه السلام):
من صنع بمثل ما صنع اليه فانما كافاه و من اضعفه كان شكورا؛(434)
هر كس در برابر خوبى اى كه به او شده همانند آن را انجام دهد آن را تلافى كرده است و اگر بيشتر از آن خوبى كند سپاسگزارى نموده است .
(6)
امام رضا (عليه السلام):
ان الله عزوجل اءمر... بالشكر له وللوالدين فمن لم يشكر والديه لم يشكر الله ؛(435)
خداى عزوجل دستور داد... به سپاسگزارى از خود و از پدر ومادر، پس ‍ كسى كه از پدر و مادر خود سپاسگزارى نكند از خداوند سپاسگزارى نكرده است .
(7)
امام صادق (عليه السلام):
لعن الله قاطعى سبل المعروف قيل وما قاطعوا سبل المعروف ؟ قال : الرجل يصنع اليه المعروف فيكفره ، فيمتنع صاحبه من اءن يصنع ذلك الى غيره ؛(436)

خدا لعنت كند راهزنان نيكى را. سئوال شد راهزنان نيكى چه كسانى هستند؟ فرمودند: كسى كه به او نيكى شود، و او ناسپاسى كند، در نتيجه نيكوكاران را از نيكى به ديگران باز دارد.
(8)
امام على (عليه السلام):
لا يزهدنك فى المعروف من لا يشكر لك ، فقد يشكرك عليه من لا يستمتع بشى ء منه ، وقد تدرك من شكر الشاكر اءكثر مما اءضاع الكافر، والله يحب المحسنين ؛(437)
تشكر نكردن ديگران از تو نبايد تو را به خوبى كردن بى رغبت سازد، زيرا كسى كه از آن نيكى كم ترين بهره اى نمى برد (يعنى خداوند) از تو قدردانى مى كند و از سپاسگزارى اين سپاسگزار به بيش از آن چيز مى رسى كه فرد ناسپاس فرو گذاشته است و خداوند نيكو كاران را دوست دارد.
(9)
امام صادق (عليه السلام):
ان المومن مكفر وذلك اءن معروفه يصعد الى الله تعالى فلا ينتشر فى الناس ، والكافر مشهور وذلك اءن معروفه للناس ينتشر فى الناس و لا يصعد الى السماء؛(438)
مومن ناسپاسى مى شود، زيرا خوبى او به درگاه خداى متعال و در ميان مردم شايع نمى شود، اما خوبى هاى كافر شايع مى شود چون براى مردم است و به درگاه الهى بالا نمى رود.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءفضل الناس عند الله منزلة واءقربهم من الله وسيلة المحسن يكفر احسانه ؛(439)
بهترين مردم در نزد خداوند و نزديك ترين آنان به او، نيكوكارى است كه از نيكى او قدردانى نمى شود.
45 - نصيحت
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان اءعظم الناس منزلة عندالله يوم القيامة اءمشاهم فى اءرضيه بالنصيحة لخلقه ؛(440)
بلند مرتبه ترين مردم در روز قيامت نزد خداوند كسى است كه در روى زمين بيشتر در خيرخواهى و ارشاد مردم قدم بردارد.
(2)
لقمان حكيم رحمة الله :
يا بنى ... عليك بالموعظة فاعمل بها فانها عند العاقل اءحلى من العسل الشهد؛(441)
فرزندم نصيحت را بپذير و به آن عمل كن كه نصيحت نزد عاقل از عسل ناب شيرين تر است .
(3)
امام على (عليه السلام):
من قبل النصيحة سلم من الفضيحة ؛(442)
هر كس نصيحت را بپذيرد، از رسوايى به سلامت مى ماند.
(4)
امام جواد (عليه السلام):
المومن يحتاج الى ثلاث خصال : توفيق من الله وواعظ من نفسه و قبول ممن ينصحه ؛(443)
مومن نيازمند سه چيز است : توفيقى از پروردگار، پند دهنده اى از درون خويش و پذيرش از نصيحت كنندگان .
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اذا اءراد الله بعبد خيرا جعل له واعظا من نفسه يامره وينهاه ؛(444)
هر گاه خداوند خير بنده اى را بخواهد، واعظى از درون او برايش قرار مى دهد كه او را به كار نيك وادار و از كار بد باز دارد.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يا على اذا لم يكن العالم تقيا تائبا زلت موعظته عن قلوب الناس كما تزل القطرة عن بيضة النعامة والصفا؛(445)
يا على هر گاه عالم با تقوا و توبه كار نباشد، موعظه اش از دل مردم مى لغزد همچنانكه قطره آب از روى تخم شتر مرغ و سنگ صاف مى لغزد.
(7)
امام على (عليه السلام):
المسلم مرآة اءخيه فاذا راءيتم من اءخيكم هفوة فلاتكونوا عليه البا واءرشدوه وانصحوا له و تزفقوا به ...؛(446)
مسلمان آينه برادر خويش است . هر گاه خطايى از برادر خود ديديد همگى او را مورد حمله قرار ندهيد بلكه او را راهنمايى و نصيحت نماييد و با او مدارا كنيد...
(8)
امام حسن عسكرى (عليه السلام):
من وعظ اءخاه سرا فقد زانه ومن وعظه علانية فقد شانه ؛(447)
هر كس برادر (دينى ) خود را پنهانى نصيحت كند، او را آراسته و اگر آشكارا نصيحتش نمايد ارزش او را كاسته است .
(9)
امام سجاد (عليه السلام):
واءما حق المستنصح فان حقه اءن تودى اليه النصيحة على الحق الذى ترى له اءنه يحمل ويخرج المخرج الذى يلين على مسامعه وتكلمه من الكلام بما يطيقه عقله فان لكل عقل طبقة من الكلام يعرفه ويجتنبه وليكن مذهبك الرحمة ؛(448)
حق نصيحت خواه اين است كه به راه صحيحى كه مى دانى مى پذيرد، راهنمائيش كنى و سخن در حد درك و فهم و عقلش بگويى كه هر عقلى ظرفيت مخصوص خود را دارد و روش تو بايد همراه با مهربانى و رحمت باشد.
(10)
امام سجاد (عليه السلام):
واءما حق الناصح فاءن تلين له جناحك ثم تشرئب له قلبك و تفتح له سمئك حتى تفهم عنه نصيحته ثم تنظر فيها فان كان رفق فيها للصواب حمدت الله على ذلك وقبلت منه وعرفت له نصيحته ...؛(449)
حق نصيحت كننده اين است كه نسبت به او فروتنى كنى ، دل را براى فهم نصيحتش آماده نمايى و به سخنانش گوش دهى و اگر گفتارش درست بود خدا را شكر گويى و بپذيرى و حق شناسى كنى ...
46 - تواضع
(1)
امام على (عليه السلام):
اءشرف الخلائق التواضع والحلم ولين الجانب ؛(450)
شريف ترين اخلاق ، تواضع ، بردبارى و نرم خويى است .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله تعالى اءوحى الى اءن تواضعوا حتى لايفخر اءحد على اءحد ولايبغى اءحد على اءحد؛(451)
خداى متعال به من وحى فرمود كه متواضع باشيد، تا هيچ كس بر ديگرى فخر نفروشد و احدى به ديگرى زورگويى و تجاوز نكند.
(3)
امام صادق (عليه السلام):
ان فى السماء ملكين موكلين بالعباد، فمن تواضع لله رفعاه و من تكبر وضعاه ؛(452)
در آسمان دو فرشته بر بندگان گماشته شده اند پس هر كس براى خدا تواضع كند، او را بالا برند و هر كس تكبر ورزد او را پست گردانند.
(4)
امام على (عليه السلام):
اذا تفقه الرفيع تواشع ؛(453)
انسان بلند مرتبه چون به فهم و دانايى رسد، متواضع مى شود.
(5)
امام على (عليه السلام):
فى صفة المتقين -: ملبسهم الاقتصاد ومشيهم التواشع ؛(454)
در وصف پرهيزكاران -: لباسشان ميانه رويست و راه رفتن و رفتارشان متواظعانه است .
(6)
امام صادق (عليه السلام):
ان من التواضع اءن يرضى الرجل بالمجلس دون المجلس واءن يسلم على من يلقى واءن يترك المراء وان كان محقا ولايحب اءن يحمد على التقوى ؛(455)
از تواضع است كه انسان به پايين مجلس رضايت دهد، به هر كس بر مى خورد سلام كند، مجادله را رها كند اگر چه حق با او باشد و دوست نداشته باشد كه او را به پرهيزكارى بستايند.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ثلاثة لايزيد الله بهن الا خيرا: التواضع لا يزيد الله به الا ارتفاعا وذل النفس لايزيد الله به الا عزا والتعفف لا يزيد الله به الاغنى ؛(456)
سه چيز است كه خداوند به سبب آنها جز بر خير و خوبى نمى افزايد: تواضع كه خداوند به سبب آن جز بلند مرتبگى نمى افزايد، شكسته نفسى كه خداوند به سبب آن جز عزت نمى افزايد و مناعت طبع كه خداوند به سبب آن جز بى نيازى نمى افزايد.
(8)
امام كاظم (عليه السلام):
ان الزرع ينبت فى السهل ولاينبت فى الصفا فكذلك الحكمة تعمر فى قلب المتواضع و لا تعمر فى قلب المتكبر الجبار، لان الله جعل التواضع آلة العقل و جعل التكبر من آلة الجهل ؛(457)
زراعت در زمين همواره مى رويد، نه بر سنگ سخت و چنين است كه حكمت ، در دل هاى متواضع جاى مى گيرد نه در دل هاى متكبر. خداوند متعال ، تواضع را وسيله عقل و تكبر را وسيله جهل قرار داده است .
(9)
امام رضا (عليه السلام):
التواضع درجات : منها اءن يعرف المرء قدر نفسه فينزلها منزلتها بقلب سليم ، لايحب اءن ياتى الى اءحد الا مثل مايوتى اليه ، ان راءى سئيئة دراءها بالحسنة ، كاظم الغيظ عاف عن الناس ، والله يحب المحسنين ؛(458)
تواضع درجاتى دارد: يكى از آنها اين است كه انسان اندازه خود را بشناسد و با طيب خاطر خود را در آن جايگاه قرار دهد، دوست داشته باشد با مردم همان گونه رفتار كند كه انتظار دارد با او رفتار كنند، اگر بدى ديد آن را با خوبى جواب دهد، خشم خود را فرو خورد و از مردم در گذرد، و خداوند نيكوكاران را دوست دارد.
(10)
امام على (عليه السلام):
من اءتى غنيا فتواضع له لغناه ذهب ثلثا دينه ؛(459)
هر كس در مقابل ثروتمند در مقابل ثروتش تواضع كند دو سوم دينش از بين برود.
47 - تكبر
(1)
امام صادق (عليه السلام):
الكبر اءن تغمص الناس و تسفه الحق ؛(460)
تكبر، اين است كه مردم را تحقير كنى و حق را خوار شمارى .
(2)
امام على (عليه السلام):
الحرص والكبر والحسد دواع الى التقحم فى الذنوب ؛(461)
حرص و كبر و حسادت ، انگيزه هاى فرورفتن در گناهانند.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الا اخبركم باءهل النار؟ كل عتل جواظ مستكبر؛(462)
آيا شما را از اهل دوزخ آگاه نكنم ؟ هر درشتخوى خشن متكبر.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
ما من اءحد يتيه الا من ذلة يجدها فى نفسه ؛(463)
هيچ كس نيست كه تكبر ورزد، مگر بر اثر خوارى و حقارتى است كه در خود مى بيند.
(5)
امام على (عليه السلام):
عجبت للمتكبر الذى كان بالامس نطفة ويكون غدا جيفة ؛(464)
در شگفتم از شخص متكبر، كه ديروز نطفه اى بود و فردا لاشه اى است .
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
انه ليعجبنى اءن يحمل الرجل الشى ء فى يده يكون مهنئا لاهله يدفع به الكبر عن نفسه ؛(465)
براستى كه خوش دارم مرد با خوشحالى و افتخار چيزى را با دست خودش براى خانواده اش ببرد و بدين وسيله تكبر را از خود دور كند.
(7)
امام على (عليه السلام):
فى صفة المتقين -: بعده عمن تباعدعنه زهد ونزاهة ودنوه ممن دنا منه لين ورحمة ليس تباعده بكبر و عظمة و لا دنوه بمكر وخديعة ؛(466)
در وصف پرهيزگاران ، مى فرمايد: اگر از كسى دورى مى كند، به خاطر دنيا گريزى و پاكدامنى است و اگر به كسى نزديك مى شود، از سر خوشخويى و مهربانى است ، نه دورى كردنش از روى تكبر و نخوت است و نه نزديك شدنش از روى مكر و فريب .
(8)
امام صادق (عليه السلام):
من ذهب يرى اءن له على الاخر فضلا فهو من المستكبرين ، (قال حفص ‍ بن غياث ): فقلت له انما يرى اءن له عليه فضلا بالعافية اذا رآه مرتكبا للمعاسى ، فقال : هيهات هيهات ! فلعله اءن يكون قد غفر له ما اءتى و اءنت موقوف محاسب اءما تلوت قصة سحرة موسى (عليه السلام)؛(467)
هر كس خودش را بهتر از ديگران بداند، او از متكبران است . حفص بن غياث مى گويد: عرض كردم : اگر گنهكارى را ببيند و به سبب بى گناهى و پاكدامنى خود، خويشتن را از او بهتر بداند چه ؟ فرمودند: هرگز هرگز! چه بسا كه او آمرزيده شود اما تو را براى حسابرسى نگه دارند، مگر داستان جادوگران و موسى (عليه السلام) را نخوانده اى ؟
(9)
امام على (عليه السلام):
وعن ذلك ما حرس الله عباده المومنين بالصلوات والزكوات ومجاهدة الصيام فى الايام المفروضات تسكينا الاطرافهم وتخشيعا لابصارهم وتذليلا لنفوسهم وتخفيضا لقلوبهم واذهابا للخيلاء عنهم ... انظروا الى ما فى هذه الافعال من قمع نواجم الفخر وقدع طوالع الكبر؛(468)
از اين جاست كه خداوند بندگان مومن خود را به وسيله نمازها و زكاتها و جديت در روزه دارى در روزهاى واجب ، نگهبانى مى كند، زيرا كه اين امور باعث آرام شدن اعضاء و جوارح و خشوع ديدگان و فروتنى جانها و خضوع دلها و بيرون راندن كبر و نخوت از وجود آنان مى شود... بنگريد، كه اين اعمال چگونه نمودهاى فخر فروشى را در هم مى شكند و آثار و نشانه هاى تكبر را مى زدايد!
(10)
امام حسن مجتبى (عليه السلام):
لما قيل له ان فيك كبرا-: كلا، الكبر لله وحده ولكن فى عزة ، قال الله تعالى : (ولله العزة ولرسوله وللمومنين )؛(469)
در پاسخ كسى كه به ايشان گفت : در وجود شما تكبر است ، فرمودند: هرگز، تكبر تنها از آن خداست . اما در وجود من ، عزت است . خداى متعال فرموده است : ((و عزت از آن خدا و پيامبر او و مومن است )).
48 - صبر
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الصبر ثلاثة : صبر عند المصيبة ، وصبر على الطاعة وصبر عن المعصية ؛(470)
صبر سه نوع است : صبر در هنگام معصيت ، صبر بر طاعت و صبر بر ترك گناه .
(2)
امام على (عليه السلام):
الصبر ان يحتمل الرجل ما ينوبه ويكظم ما يغضبه ؛(471)
صبر آن است كه انسان گرفتارى و مصيبتى كه به او مى رسد تحمل كند و خشم خود را فرو خورد.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
علامة الصابر فى ثلاث : اولها ان لا يكسل ، والثانية اءن لا يضجر، والثالثة اءن لا يشكو من ربه تعالى ؛ لانه اذا كسل فقد ضيع الحق ، واذا ضجر لم يود الشكر، واذا شكا من ربه عزوجل فقد عصاه ؛(472)
صبور سه نشانه دارد: اول آن كه سستى نمى كند، دوم آنكه افسرده و دلتنگ نمى شود و سوم آن كه از پروردگار خود شكوه نمى كند؛ زيرا اگر سستى كند، حق را ضايع كرده ، و اگر افسرده و دلتنگ باشد شكر نمى گذارد و اگر از پروردگارش شكوه كند او را معصيت كرده است .
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الصبر اءربع شعب : الشوق ، والشفقة ، والزهادة ، والترقب ، فمن اشتاق الى الجنة سلا عن الشهوات ، و من اءشفق عن النار رجع عن المحرمات ، و من زهد فى الدنيا تهاون بالمصيبات ، و من ارتقب الموت سارع فى الخيرات ؛(473)
صبر چهار شعبه دارد: شوق ، ترس ، زهد و انتظار، هر كس شوق بهشت داشته باشد، از هوا و هوس دست مى كشد و هر كس از آتش بترسد، از حرام ها خود را نگه مى دارد و هر كس به دنيا بى اعتنا باشد، گرفتارى ها را به چيزى نگيرد و هر كس منتظر مرگ باشد، در كارهاى خير بكوشد.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ثلاث من كن فيه جمع الله له خير الدنيا والاخرة : الرضا بالقضاء والصبر عند البلاء والدعاء عند الشدة والرخاء؛(474)
كسى كه سه خصلت در او باشد خداوند خير دنيا و آخرت را براى او فراهم مى كند: خشنودى به مقدرات ، صبر در بلا و دعا در سختى و راحتى .
(6)
امام كاظم (عليه السلام):
اسبر على طاعة الله ، واصبر عن معاصى الله ، فانما الدنيا ساعة ، فما مضى منها فليس تجدله سرورا و لا حزنا، وما لم يات منها فليس تعرفه ، فاصبر على تلك اساعة التى اءنت فيها فكانك قد اغتبطت ؛(475)
بر طاعت خدا صبر كن و بر ترك معاصى او شكيبا باش ؛ زيرا دنيا لحظه اى بيش نيست . آنچه گذشته جاى شادى و غم ندارد و از آنچه نيامده نيز خبر ندارى ، پس لحظه اى را كه در آن به سر مى برى ، صبور باش چنان كه گويى خوشبخت و خوشحالى .
(7)
امام على (عليه السلام):
فصبرا على دنيا تمر بلاوائها كليلة باءحلامها تنسلخ ؛(476)
در برابر دنيايى كه گرفتارى آن ، مانند خواب هاى پريشان شب مى گذرد شكيبا باش .
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان المعونة تاءتى من الله على قدر الموونة وان الصبر ياءتى من الله على قدر المصيبة ؛(477)
براستى كه كمك از جانب خداوند به اندازه هزينه مى رسد و صبر از جانب خداوند به اندازه گرفتارى مى آيد.
(9)
امام على (عليه السلام):
انك ان صبرت جرت عليك المقادير واءنت ماءجور، وان جزعت جرت عليك المقادير واءنت ماءزور؛(478)
اگر صبر كنى مقدرات الهى بر تو جارى خواهد شد و اجر خواهى برد و اگر بيتابى كنى باز هم مقدرات خداوند بر تو جارى مى شود و گناهكار خواهى بود.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اللهم ارزقنى ... الصبر على ما اءبليتنى ؛(479)
خدايا روزى كن مرا... صبر بر آنچه مرا بدان مى آزمايى .
49 - محبت
(1)
امام جواد (عليه السلام):
ثلاث خصال تجتلب بهن المحبة : الانصاف فى المعاشرة والمواساة فى الشدة والانطواع والرجوع الى قلب سليم ؛(480)
با سه خصلت ، محبت (ديگران ) به دست مى آيد: انصاف در معاشرت ، همدردى (با ديگران ) در سختى ها، و بازگشت به قلبى پاك .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
خير المومنين من كان ماءلفة للمومنين ولاخير فيمن لايالف ولايولف ؛(481)
بهترين مومنان كسى است كه با مومنان انس بگيرد و كسى كه انس نگيرد و انس نپذيرد، خير در او نيست .
(3)
امام على (عليه السلام):
النصح يثمر المحبة ؛(482)
خير خواهى محبت آور است .
(4)
امام صادق (عليه السلام):
ان الله عزوجل ليرحم الرجل لشدة حبه لولده ؛(483)
خداوند عزوجل انسان را براى محبت بسيار به فرزندانش مورد رحمت خود قرار مى دهد.
(5)
امام سجاد (عليه السلام):
القول الحسن يثرى المال وينمى الرزق وينسى فى الاجل و يحبب الى الاهل ويدخل الجبة ؛(484)
گفتار نيك ، ثروت را زياد و روزى را فراوان مى كند، مرگ را به تاخير مى اندازد، (انسان را) محبوب خانواده مى كند و به بهشت وارد مى نمايد.
(6)
امام على (عليه السلام):
من حسن ظنه بالناس حاز منهم المحبة ؛(485)
هر كس به مردم خوش گمان باشد، محبت آنان را به دست مى آورد.
(7)
امام على (عليه السلام):
عليكم بالسخاء و حسن الخلق فانهما يزيدان الرزق و يوجبان المحبة ؛(486)
سخاوتمند و خوش اخلاق باشيد زيرا اين دو روزى را زياد مى كنند و محبت آورند.
(8)
امام باقر (عليه السلام):
اعلم اءن الالف من الله والفرك من الشيطان ؛(487)
بدان كه ، انس و الفت گرفتن (با ديگران ) از خداوند و دشمنى از شيطان است .
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
تهادوا تزدادوا حبا؛(488)
به يكديگر هديه بدهيد تا محبت را در ميان خود بيفزاييد.
(10)
امام صادق (عليه السلام):
اللهم انى اساءلك الزين والزينة واءعوذ بك من الشين والشنان والمقت ؛(489)
خدايا از تو خوبى ، آراستگى و محبت را خواستارم و از بدى و دشمنى و كينه ، به تو پناه مى برم .
50 - كينه
(1)
امام على (عليه السلام):
الدنيا اءصغر واءحقر واءنزر من اءن تطاع فيها الاحقاد؛(490)
دنيا كوچكتر و حقيرتر و ناچيزتر از آن است كه در آن از كينه ها پيروى شود.
(2)
امام على (عليه السلام):
الغل يحبط الحسنات ؛(491)
كينه ، خوبى ها را نابود مى كند.
(3)
امام على (عليه السلام):
من اطرح الحقد استراح قلبه ولبه ؛(492)
هر كس كينه را از خود دور كند، قلب و عقلش آسوده گردند.
(4)
امام على (عليه السلام):
سبب الفتن الحقد؛(493)
علت فتنه ها و آشوب ها كينه توزى است .
(5)
امام حسين (عليه السلام):
ان شيعتنا من سلمت قلوبهم من كل غش وغل ودغل ؛(494)
بى گمان شيعيان ما دلهايشان از هر خيانت ، كينه ، و فريبكارى پاك است .
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
تهادوا فانها تذهب بالضغائن ؛(495)
به يكديگر هديه بدهيد زيرا كينه ها را از بين مى برد.
(7)
امام على (عليه السلام):
احصد الشر من صدر غيرك بقلعه من صدرك ؛(496)
براى درو كردن بدى از سينه ديگران ، آن را از سينه خودت ريشه كن كن .
(8)
امام على (عليه السلام):
احتمل اءخاك على ما فيه ولاتكثر العتاب ، فانه يورث الضغينة ؛(497)
برادرت را با همان وضعى كه دارد تحمل كن و زياد سرزنش نكن ، زيرا اين كار كينه مى آورد.
(9)
امام على (عليه السلام):
عند الشدائد تذهب الاحقاد؛(498)
در هنگام سختى ها و گرفتارى ها كينه ها از بين مى رود.
(10)
امام هادى (عليه السلام):
العتاب مفتاح الثقال والعتاب خير من الحقد؛(499)
گلايه كردن كليد سرسنگينى و بهتر از كينه است .
51 - عزت
(1)
امام حسن عسكرى (عليه السلام):
ما ترك الحق عزيز الا ذل و لا اءخذبه ذليل الا عز؛(500)
هيچ عزيزى حق را ترك نكرد، مگر اين كه ذليل شد و هيچ ذليلى به حق عمل نكرد مگر اين كه عزيز شد.
(2)
امام صادق (عليه السلام):
ان الله فوض الى المومن اموره كلها ولم يفوض اليه اءن يكون ذليلا اءما تسمع الله تعالى يقول : (ولله العزة ولرسوله وللمومنين )؟ فالمومن يكون عزيرا و لا يكون ذليلا قال : ان المومن اءعز من الجبل لان الجبل يستقل منه بالمعاول والمومن لا يستقل من دينه بشى ء؛(501)
خداوند اختيار همه كارها را به مومن داده اما اين اختيار را به او نداده است كه ذليل باشد. مگر نشنيده اى كه خداى تعالى مى فرمايد: ((عزت از آن خدا و رسولش و مومن است ))؟ پس ، مومن عزيز است و ذليل نيست . (در ادامه ) فرمودند: مومن از كوه محكم تر است ، زيرا از كوه با ضربات تيشه كم مى شود اما با هيچ وسيله اى از دين مومن نمى توان كاست .
(3)
امام على (عليه السلام):
اءلا انه من ينصف الناس من نفسه لم يزده الله الا عزا؛(502)
بدانيد كه هر كس با مردم منصفانه رفتار كند، خداوند جز برعزت او نيفزايد.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
ما من عبد كظم عيظا الا زاده الله عزوجل عزا فى الدنيا والاخرة ؛(503)
هيچ بنده اى خشم خود را فرو نخورد، مگر اين كه خداوند عزوجل بر عزت او در دنيا و آخرت افزود.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله تعالى يقول كل يوم : اءنا ربكم العزيز، فمن اءراد عز الدارين فليطع العزيز؛(504)
خداى تعالى هر روز مى فرمايد: من پروردگار عزيز شما هستم ، پس هر كس خواهان عزت دو جهان است بايد كه از خداى عزيز اطاعت كند.
(6)
امام على (عليه السلام):
ثم اءنرل عليه الكتاب ... وعزا لاتهزم اءنصاره ...؛(505)
قرآنى كه بر پيامبر نازل شد... عزتى است كه هوادارانش شكست نمى خورند...
(7)
امام صادق (عليه السلام):
ثلاثه اقسم بالله اءنها الحق ما نقص مال من صدقه ولازكاة و لا ظلم اءحد بظلامة فقدر اءن يكافى بها فكظمها الا اءبد له الله مكانها عزا و لا فتح عبد على نفسه باب مساءلة الا فتح عليه باب فقر؛(506)
به خدا قسم سه چيز حق است : هيچ ثروتى بر اثر پرداخت صدقه و زكات كم نشده ، در حق هيچ كس ستمى نشد كه بتواند تلافى كند، اما خويشتندارى نمود مگر اينكه خداوند بجاى آن به او عزت بخشيد و هيچ بنده اى در خواهشى را به روى خود نگشود مگر اين كه درى از فقر به رويش باز شد.
(8)
امام سجاد (عليه السلام):
اللهم ... ذللنى بين يديك واءعزنى عند خلقك وضعنى اذا خلوت بك وارفعنى بين عبادك واءوغننى عمن هو غنى عنى وزدنى اليك فاقة وفقرا؛(507 )
خداوندا... مرا در پيشگاه خودت خوار و نزد خلقت عزيز فرما، مرا در خلوت با خودت پست و در ميان بندگانت سربلند گردان و از كسى كه از من بى نياز است ، بى نياز گران و بر نيازمندى و فقر من به خودت بيفزاى .
(9)
امام على (عليه السلام):
فرض الله ... الجهاد عزا للاسلام ؛(508)
خداوند... جهاد را براى عزت و سربلندى اسلام واجب فرمود.
(10)
امام صادق (عليه السلام):
لايزال العز قليقا حتى ياءتى دارا قد استشعر اءهلها الياس مما فى اءيدى الناس فيوطنها؛(509)
عزت پيوسته بى قرارى مى كند تا آن كه به خانه اى در آيد كه اهل آن چشم طمع به دست مردم نداشته باشند و در آن جا مستقر مى شود.

52 - ذلت
(1)
امام على (عليه السلام):
من اعتز بغير الله اءهلكه العز؛(510)
هر كس به جز از خدا عزت بجويد آن عزت او را هلاك مى كند.
(2)ا
مام على (عليه السلام):
كل عزيز داخل تحت القدرة فذليل ؛(511)
هر عزيزى كه تحت قدرت و سلطه اى باشد ذليل است .
(3)
امام صادق (عليه السلام):
ترك الحقوق مذلة وان الرجل يحتاج الى اءن يتعرض فيها الكذب ؛(512)
ندادن حقوق (ديگران ) ذلت مى آورد و انسان در اين باره مجبور به دروغ گفتن مى شود.
(4)
امام حسين (عليه السلام):
ما اءهون الموت على سبيل نيل العز واحياء الحق ليس الموت فى سبيل العز الاحياة خالدة وليست الحياة مع الذل الا الموت الذى لاحياة معه ؛(513)
چه آسان است مرگى كه در راه رسيدن به عزت و احياى حق باشد، مرگ عزتمندانه جز زندگى جاويد و زندگى ذليلانه جز مرگ هميشگى نيست .
(5)
امام على (عليه السلام):
الناس من خوف الذل متعجلوا الذل ؛(514)
مردم از ترس ذلت به سوى ذلت مى شتابند.
(6)
امام صادق (عليه السلام):
لا ينبغى للمومن اءن يذل نفسه (قال مفضل بن عمر:) قلت : بما يذل نفسه ؟ قال : يدخل فيما يعتذر منه ؛(515)
سزاوار نيست كه مومن خود را خوار سازد - مفضل بن عمر مى گويد: - پرسيدم چگونه خود را خوار مى كند؟ فرمودند: دست به كارى زند كه موجب عذر خواهى شود.
(7)
امام على (عليه السلام):
المنية و لا الدنية والتقلل و لا التوسل ؛(516)
مرگ آرى اما پستى و خوارى هرگز، به اندك ساختن آرى اما دست سوى اين و آن دراز كردن هرگز.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءقر بالذل طائعا فليس منا اءهل البيت ؛(517)
هر كس آزادانه ذلت را بپذيرد از ما خاندان نيست .
(9)
امام على (عليه السلام):
رضى (ب ) الذل من كشف (عن ) ضره ؛(518)
كسى كه از گرفتارى خود پرده بردارد، به خوارى تن داده است .
(10)
امام على (عليه السلام):
الصدق عز والجهل ذل ؛(519)
راستى عزت است و نادانى ذلت .
53 - غيرت
(1)
امام صادق (عليه السلام):
ان الله غيور و يحب كل غيور و لغيرته حرم الفواحش ظاهرها و باطنها؛(520)
خداوند با غيرت است و مردان غيور را دوست دارد و از همين رو، زشتى ها را چه آشكار و چه پنهان حرام كرده است .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الغيرة من الايمان والميذاء من النفاق ؛(521)
غيرت از ايمان است و بى بندوبارى از نفاق .
(3)
امام على (عليه السلام):
... اياك والتغاير فى غير موضع غيرة فان ذلك يدعو الصحيحة الى السقم والبريئة الى الريب ...؛(522)
از غيرت نابجا بپرهيزيد زيرا اين كار، زن درستكار را به انحراف و زن پاكدامن را به ترديد مى كشاند.
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله تعالى ليبغض الرجل يدخل عليه فى بيته فلايقاتل ؛(523)
خداى متعال ، بى گمان نفرت دارد از مردى كه به زور وارد خانه اش شوند و او نجنگد.
(5)
امام على (عليه السلام):
عفته (الرجل ) على قدر غيرته ؛(524)
پاكدامنى مرد به اندازه غيرت اوست .
(6)
امام على (عليه السلام):
غيرة المومن بالله سبحانه ؛(525)
غيرت مومن به خاطر خداوند سبحان است .
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
كان ابراهيم اءبى غيورا واءنا اءغير منه واءرغم الله اءنف من لايغار من المومنين ؛(526)
پدرم ابراهيم با غيرت بود و من با غيرت تر از اويم . خدابينى مومنى را كه غيرت ندارد، به خاك مى مالد.
(8)
امام على (عليه السلام):
على قدر الحمية تكون الغيرة ؛(527)
غيرت به اندازه تعصب و ننگ داشتن بستگى دارد.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءلا وان الله حرم الحرام وحد الحدود و ما اءحد اءغير من الله ومن غيرته حرم الفواحش ؛(528)
بدانيد كه خدا حرام را ممنوع فرموده و حدود آن را مشخص كرده است و احدى غيرتمندتر از خدا نيست و از غيرت اوست كه زشتى ها را حرام فرموده است .
(10)
امام على (عليه السلام):
اءلم يبلغنى عن نسائكم اءنهن يزاحمن العلوج الاسواق اءلا تغارون ؟ من لم يغر فلا خير فيه ؛(529)
به من خبر رسيده كه زنانتان در بازار تنه شان به تنه مردان بى ايمان و لاابالى مى خورد آيا غيرت نداريد؟! كسى كه غيرت ندارد خيرى در او نيست .
54 - همت
(1)
امام على (عليه السلام):
الشرف بالهمم العالية لا بالرمم البالية ؛(530)
شرافت به همت هاى بلند است نه به استخوان هاى پوسيده .
(2)
امام على (عليه السلام):
الفعل الجميل ينبى عن علو الهمة ؛(531)
كردار زيبا از بلندى همت خبر مى دهد.
(3)
امام على (عليه السلام):
الطاعة همة الاكياس ، المعصية همة الارجاس ؛(532)
فرمانبرى از خداوند همت زيركانه است . نافرمانى از خدا همت پليدانه است .
(4)
امام على (عليه السلام):
اءشرف الهمم رعاية الذمام ؛(533)
شريف ترين همت ها نگهدارى حق و حرمت ها و رعايت عهد و پيمان هاست .
(5)
امام على (عليه السلام):
الكف عما فى اءيدى الناس عفة و كبر همة ؛(534)
طمع نداشتن به آنچه در نزد مردم است ، (نشان ) عزت نفس و بلند همتى است .
(6)
امام على (عليه السلام):
من شرف الهمة لزوم القناعة ؛(535)
پايبندى به قناعت ، از والايى همت است .
(7)
امام على (عليه السلام):
اقصر همتك على ما يلزمك و لا تخض فيما لا يعنيك ؛(536)
همت خود را صرف چيزهايى كن كه به آن نياز دارى و آنچه را به كار تو نمى آيد پى گيرى مكن .
(8)
امام على (عليه السلام):
نعوذ بالله من المطامع الدنية والهمم الغير المرضية ؛(537)
به خدا پناه مى برم از مطامع پست و همت ها و خواسته هاى ناپسند.
(9)
امام على (عليه السلام):
ان سمت همتك لاصلاح الناس فابداء بنفسك ، فان تعاطيك صلاح غيرك و اءنت فاسد اءكبر العيب ؛(538)
اگر همت والاى اصلاح مردم را در سردارى ، از خودت آغاز كن ، زيرا پرداختن تو به اصلاح ديگران ، در حالى كه خود فاسد باشى بزرگترين عيب است .
(10)
امام على (عليه السلام):
ما اءبعد الخير ممن همته بطنه وفرجه ؛(539)
چه دور است خير و خوبى از كسى كه هم و غمش شمك و شرمگاه اوست .
55 - روانشناسى
(1)
امام على (عليه السلام):
الناس كالشجر شرابه واحد وثمره مختلف ؛(540)
مردم همانند درختانند كه آبشان يكى است و ميوه هايشان گوناگون .
(2)
امام على (عليه السلام):
الناس الى اءشكالهم اءميل ؛(541)
مردم به همانند خود، بيشتر تمايل دارند.
(3)
امام صادق (عليه السلام):
النوم راحة للجسد والنطق راحة للروح و السكوت راحة للعقل ؛(542)
خواب ، آرام بخش جسم است ، سخن گفتن آسايش روح است و سكوت ، سبب راحتى عقل است .
(4)
امام على (عليه السلام):
ان للقلوب شهوة و كراهة واقبالا وادبار فاتوها من اقبالها وشهوتا، فان القلب اذا اكره عمى ؛(543)
دلها را حالت خواستن و ناخواستن و روى آوردن و پشت كردن است . از راه خواسته ها و تمايلات سراغ قلبها برويد، چرا كه اگر دل را به كار مجبور نكنيد كور مى شود.
(5)
امام على (عليه السلام):
من لم يحسن ظنه استوحش من كل اءحد؛(544)
آن كس كه گمان خود را نيكو نسازد (و بدبين باشد) از هر كسى وحشت مى كند.
(6)
امام على (عليه السلام):
الناس اءعداء ماجهلوا؛(545)
مردم ، با آنچه نمى دانند دشمن اند.
(7)
امام على (عليه السلام):
خوافى الاخلاق تكشفها المعاشرة ؛(546)
خصلت ها و اخلاق پنهان را، معاشرت آشكار مى سازد.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
رجلا يساءل ابا عبد الله (عليه السلام) فقال : الرجل يقول اءودك ، فكيف اءعلم اءنه يودنى ؟ فقال : امتحن قلبك ، فان كنت توده فانه يودك ؛(547)
شخصى از امام صادق (عليه السلام) پرسيد: گاهى به من گفته مى شود: دوستت دارم . از كجا بدانم كه (راست مى گويد و) دوستم دارد؟ حضرت فرمودند: قلب خودت را بيازماى ، پس اگر تو او را دوست دارى ، بدان كه او نيز تو را دوست دارد.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
بموت النفس تكون حياة القلب و بحياة القلب البلوغ الى الاستقامة ؛(548)
زير پا گذاشتن هوا و هوس ، دل را زنده مى كند و زنده دلى ، سبب استقامت است .
(10)
امام صادق (عليه السلام):
من ساء خلقه عذب نفسه ؛(549)
هر كس بد اخلاق باشد، خودش را شكنجه و آزار مى دهد.
56 - زبان
(1)
امام على (عليه السلام):
ان فى الانسان عشر خصال يظهرها لسانه : شاهد يخبر عن الضمير و حاكم يفصل بين الخطاب وناطق يردبه الجواب وشافع يدرك به الحاجة وواصف يعرف به الاشياء و اءمير ياءمر بالحسن وواعظ ينهى عن القبيح ومعز تسكن به الاحزان و حاضر تجلى به الضغائن ومونق تلتذ به الاسماع ؛(550)
در انسان ده خصلت وجود دارد كه زبان او آنها را آشكار مى سازد، زبان گواهى است كه از درون خبر مى دهد. گويايى است كه بوسيله آن به پرسش ها پاسخ داده مى شود. واسطه اى است كه با آن مشكل برطرف مى شود. وصف كننده اى است كه با آن اشياء شناخته مى شود. فرماندهى است كه به نيكى فرمان مى دهد. اندرزگويى است كه از زشتى باز مى دارد. تسليت دهنده اى است كه غمها به آن تسكين مى يابد. حاضرى است كه به وسيله آن كينه ها برطرف مى شود و دلربايى است كه گوشها بوسيله آن لذت مى برند.
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من كان يومن بالله واليوم الاخر فليقل خيرا اءو ليسكت ؛(551)
هر كس به خدا و روز قيامت ايمان دارد، بايد سخن خير بگويد يا سكوت نمايد.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
جمال الرجل فصاحة لسانه ؛(552)
زيبايى مرد به شيوايى زبان اوست .
(4)
امام باقر (عليه السلام):
ان هذا اللسان مفتاح كل خير وشر فينبغى للمومن اءن يختم على لسانه كما يختم على ذهبه وفضته ؛(553)
براستى كه اين زبان كليد همه خوبيها و بديهاست پس سزاوار است كه مومن بر زبان خود مهر زند، همان گونه كه بر (كيسه ) طلا و نقره خود مهر مى زند.
(5)
امام على (عليه السلام):
ما اءضمر اءحد شيئا الا ظهر فى فلتات لسانه وصفحات وجهه ؛(554)
هيچ كس چيزى را در دل پنهان نداشت ، جز اين كه در لغزش هاى زبان و خطوط چهره او آشكار شد.
(6)
امام سجاد (عليه السلام):
حق اللسان اكرامه عن الخنى وتعويده الخير وترك الفضول التى لا فائدة لها والبر بالناس و حسن القول فيهم ؛(555)
حق زبان ، دور داشتن آن از زشت گويى ، عادت دادنش به خير و خوبى ، ترك گفتار بى فايده و نيكى به مردم و خوشگويى درباره آنان است .
(7)
امام على (عليه السلام):
اللسان سبع ان خلى عنه عقر؛(556)
زبان ، درنده اى است كه اگر رها شود، گاز مى گيرد.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
اذا اءراد الله بعبد خزيا اءجرى فضيحته على لسانه ؛(557)
هر گاه خداوند بخواهد بنده اى را رسوا كند، از طريق زبانش او را رسوا مى كند.
(9)
امام سجاد (عليه السلام):
ان لسان ابن آدم يشرف كل يوم على جوارحه فيقول : كيف اءصبحتم ؟ فيقولون : بخير ان تركتنا! ويقولون : الله الله فينا! ويناشدونه ويقولون : انما نثاب بك ونعاقب بك ؛(558)
زبان آدميزاد، هر روز به اعضاى او نزديك مى شود و مى گويد: چگونه ايد؟ آنها مى گويند: اگر تو ما را به خودمان واگذارى ، خوب هستيم و مى گويند: از خدا بترس و كارى به ما نداشته باش : و او را سوگند مى دهند و مى گويند: ما فقط به واسطه تو پاداش مى يابيم و به واسطه تو، مجازات مى شويم .
(10)
امام على (عليه السلام):
احبس لسانك قبل اءن يطيل حبسك ويردى نفسك فلا شى ء اءولى بطول سجن من لسان يعدل عن الصواب و يتسرع الى الجواب ؛(559)
پيش از آنكه زبانت تو را به زندان طولانى و هلاكت در افكند، او را زندانى كن ، زيرا هيچ چيز به اندازه زبانى كه از جاده ثواب منحرف مى شود و به جواب دادن مى شتابد، سزاوار زندانى شدن دراز مدت نيست .
57 - غيبت
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءتدرون ما الغيبة ؟ قالوا: الله و رسوله اءعلم ، قال : ذكرك اءخاك بما يكره قيل : اءراءيت ان كان فى اءخى ما اءقول ؟ قال : ان كان فيه ما تقول فقد اغتبته وان لم يكن فيه ما تقول فقد بهته ؛(560)
آيا مى دانيد غيبت چيست ؟ عرض كردند: خدا و پيامبر او بهتر مى داند فرمودند: اين كه از برادرت چيزى بگويى كه دوست ندارد. عرض شد: اگر آنچه مى گويم در برادرم بود چه ؟ فرمودند: اگر آنچه مى گويى در او باشد، غيبتش كرده اى و اگر آنچه مى گويى در او نباشد، به او تهمت زنده اى .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اغتاب مسلما اءو مسلمة لم يقبل الله صلاته ولاصيامه اءربعين يوما وليلة الا اءن يغفر له صاحبه ؛(561)
هر كس از مرد يا زن مسلمانى غيبت كند، خداوند تا چهل شبانه روز نماز و روزه او را نپذيرد مگر اين كه غيبت شونده او را ببخشد.
(3)
امام صادق (عليه السلام):
الغيبة اءن تقول فى اءخيك ما ستره الله عليه واءما الامر الظاهر فيه مثل الحدة والعجلة فلا؛(562)
غيبت آن است كه درباره برادرت چيزى بگويى كه خداوند آن را پوشيده نگه داشته است ، اما (گفتن ) خصلتهاى آشكارى چون تندخويى و شتابزدگى غيبت نيست .
(4)
امام صادق (عليه السلام):
اذا جاهر الفاسق بفسقه فلا حرمة له و لا غيبة ؛(563)
هر گاه شخص فاسق و گنهكار آشكارا گناه كند، نه حرمتى دارد و نه غيبتى .
(5)
امام على (عليه السلام):
السامع للغيبة كالمغتاب ؛(564)
شنونده غيبت ، مانند غيبت كننده است .
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
كفارة الاغتياب اءن تستغفر لمن اغتبته ؛(565)
كفاره غيبت اين است كه براى شخصى كه از او غيبت كرده اى آمرزش ‍ بطلبى .
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اذا وقع فى الرجل و اءنت فى ملا، فكن للرجل ناصرا وللقوم زاجرا وقم عنهم ؛(566)
اگر در ميان جمعى بودى و از كسى غيبت شد، او را يارى كن و آن جمع را از غيبت كردن بازدار و از ميانشان برخيز و برو.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الغيبة اسرع فى دين الرجل المسلم من الاكلة فى جوفه ؛(567)
غيبت كردن در (نابودى ) دين مسلمان موثرتر از خوره در درون اوست .
(9)
امام باقر (عليه السلام):
من اغتيب عنده اءخوه المومن فنصره واءعانه نصره الله فى الدنيا والاخرة و من اغتيب عنده اءخوه المومن فلم ينصر (و لم يعنه ) ولم يدفع عنه وهو يقدر على نصرته وعونه الاخفضه الله فى الدنيا و الاخرة ؛(568)
كسى كه در حضور او از برادر مومنش غيبت شود و او به ياريش برخيزد، خداوند در دنيا و آخرت او را يارى دهد و كسى كه در حضور او از برادر مومنش غيبت شود و او - با آن كه مى تواند ياريش كند - به يارى او برنخيزد و از وى دفاع نكند، خداوند او را در دنيا و آخرت پست گرداند.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يوتى باءحد يوم القيامة يوقف بين يدى الله ويدفع اليه كتابه فلايرى حسناته فيقول : الهى ، ليس هذا كتابى فانى لااءرى فيها طاعتى ؟! فيقال له : ان ربك لايضل ولاينسى ذهب عملك باغتياب الناس ثم يوتى بآخر ويدفع اليه كتابه فيرى فيه طاعات كثيرة فيقول : الهى ما هذا كتابى فانى ما عملت هذه الطاعات فيقال : لان فلانا اغتابك فدفعت حسناته اليك ؛(569)
روز قيامت فردى را مى آوردند و در پيشگاه خداوند نگه مى دارند و كارنامه اش را به او مى دهند، اما حسنات خود را در آن نمى بيند، عرض ‍ مى كند: الهى ! اين كارنامه من نيست ! زيرا من در آن طاعات خود را نمى بينم به او گفته مى شود: پروردگار تو نه خطا مى كند و نه فراموش . عمل تو به سبب غيبت كردن از مردم بر باد رفت . سپس مرد ديگرى را مى آورند و كارنامه اش را به او مى دهند. در آن طاعت بسيارى را مشاهده مى كند. عرض مى كند: الهى ! اين كارنامه من نيست ! زيرا من اين طاعات را به جا نياورده ام ! گفته مى شود: فلانى از تو غيبت كرد و من حسنات او را به تو دادم .
58 - سلام
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان اءولى الناس بالله و برسوله من بدا بالسلام ؛(570)
نزديكترين مردم به خدا و رسول او كسى است كه آغازگر سلام باشد.
(2)
امام على (عليه السلام):
السلام سبعون حسنة تسعة وستون للمبتدى وواحدة للراد؛(571)
سلام هفتاد ثواب دارد كه شصت و نه تاى آن براى سلام كننده است و يكى براى جواب دهنده .
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يسلم الصغير على الكبير، ويسلم الواحد على الاثنين ، ويسلم القليل على الكثير، ويسلم الراكب على الماشى ، ويسلم المار على القائم ، ويسلم القائم على القاعد؛(572)
كوچك به بزرگ سلام كند و يك نفر به دو نفر و عده كمتر به عده بيشتر و سواره به پياده و رهگذر به ايستاده و ايستاده به نشسته .
(4)
امام صادق (عليه السلام):
اسلام قبل الكلام ؛(573)
نخست سلام ، سپس كلام .
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
البادى بالسلام برى ء من الكبر؛(574)
سلام كننده ، از تكبر به دور است .
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
خمس لا ادعهن حتى الممات ... والتسليم على الصبيان لتكون سنة من بعدى ؛(575)
پنچ چيز است كه تا زنده ام رهايش نمى كنم ... و سلام كردن به كودكان تا بعد از من سنت شود.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءفش السلام يكثر خير بيتك ؛(576)
سلام را رواج ده تا خير و بركت خانه ات زياد شود.
(8)
امام باقر (عليه السلام):
ان الله يحب اطعام الطعام وافشاء السلام ؛(577)
خداوند غذا دادن و به همه سلام كردن را دوست دارد.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان من موجبات المغفرة بذل السلام وحسن الكلام ؛(578)
يكى از موجبات مغفرت ، سلام كردن و سخن نيكو گفتن است .
(10)
امام باقر (عليه السلام):
فى قول الله عزوجل : (فاذا دخلتم بيوتا فسلموا على اءنفسكم ) هو تسليم الرجل على اهل البيت حين يدخل ، ثم يردون عليه ، فهو سلامكم على اءنفسكم ؛(579)
درباره آيه ((هر گاه وارد خانه هايى شديد به خودتان سلام كنيد)) فرمود: منظور سلام كردن مرد به اهل خانه است در هنگام وارد شدن به آن و جواب دادن اهل خانه به او. پس ، اين سلام شماست به خود شما.
59 - شوخى
(1)
امام باقر (عليه السلام):
ان الله عزوجل يحب المداعب فى الجماعة بلا رفث ؛(580)
خداوند عزوجل دوست دارد كسى را كه در ميان جمع شوخى كند به شرط آن كه ناسزا نگويد.
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
انى اءمزح و لا اءقول الا حقا؛(581)
من شوخى مى كنم ، اما جز حق نمى گويم .
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
المومن دعب لعب والمنافق قطب غضب ؛(582)
مومن شوخ و شنگ است و منافق اخمو و عصبانى .
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءتت امراءة عجوز الى النبى (صلى الله عليه و آله و سلم) فقال لاتدخل الجنة عجوز، فبكت ، فقال : انك لست يومئذ بعجوز، قال الله تعالى : (انا اءنشاءناهن انشاء فجعلناهن اءبكارا)؛(583)
پير زنى نزد پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) آمد. حضرت به او فرمودند: پير به بهشت نمى رود. پيرزن گريست . حضرت فرمودند: تو در آن روز پير نخواهى بود. خداى متعال مى فرمايد: ((ما آنان را آفرينش ‍ نوينى بخشيديم و همه را دوشيزه قرار داديم )).
(5)
امام كاظم (عليه السلام):
ان رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) كان ياءتيه الاعرابى فيهدى له الهدية ، ثم يقول مكانه : اءعطينا ثمن هديتنا فيضحك رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) و كان اذا اغتم يقول : ما فعل الاعرابى ؟! ليته اءتانا؛(584)
باديه نشينى بود كه نزد رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) مى آمد و براى آن حضرت هديه مى آورد و همان جا مى گفت : پول هديه ما را بده و رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) مى خنديدند. آن حضرت هر گاه اندوهگين مى شدند، مى فرمودند، آن باديه نشين چه شد؟ كاش نزد ما مى آمد.
(6)
امام على (عليه السلام):
كثر المزاح تذهب البهاء وتوجب الشحناء؛(585)
شوخى زياد، ارج و احترام را مى برد و موجب دشمنى مى شود.
(7)
امام على (عليه السلام):
من كثر مزاحه استجهل ؛(586)
هر كس زياد شوخى كند، نادان شمرده مى شود.
(8)
امام على (عليه السلام):
رب هزل عاد جدا؛(587)
چه بسا شوخى اى كه جدى مى شود.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لا يبلغ العبد صريح الايمان حتى يدع المزاح والكذب ويدع المراء وان كان محقا؛(588)
بنده به ايمان ناب نرسد، مگر آن كه شوخى و دروغ را ترك گويد و مجادله (بگومگو) را رها كند، هر چند حق با او باشد.
(10)
امام صادق (عليه السلام):
اذا اءحببت رجلا فلا تمازحه ولاتماره ؛(589)
هر گاه كسى را دوست داشتى ، با او نه شوخى كن نه مجادله .
60 - حلال
(1)
فى الحديث القدسى :
يا اءحمد ان العبادة عشرة اءجراء: تسعة منها طلب الحلال فاذا طيبت مطعمك ومشربك فاءنت فى حفظى و كنفى ؛(590)
در حديث قدسى آمده است كه خداوند مى فرمايد: اى احمد همانا عبادت ده جزء است كه نه جزء آن طلب روزى حلال است ، پس چون خوراكى و نوشيدنى خود را پاك كردى در پناه و حمايت من هستى .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
طلب الحلال واجب على كل مسلم ؛(591)
كسب در آمد حلال ، بر هر مسلمانى واجب است .
(3)
امام على (عليه السلام):
ان العبد ليحرم نفسه الرزق الحلال بترك الصبر، و لا يزاد على ما قدر له ؛(592)
بنده به سبب بى صبرى ، خودش را از روزى حلال محروم مى كند و بيشتر از روزى مقدر هم نصيبش نمى شود.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
الفضل بن اءبى قرة : دخلنا على اءبى عبدالله (عليه السلام) وهو يعمل فى حائط له فقلنا: جعلنا الله فداك : دعنا نعمل لك اءو تعمله الغلمان ، قال : لادعونى فانى اءشتهى اءن يرانى الله عزوجل اءعمل بيدى واءطلب الحلال فى اءذى نفسى ؛(593)

فضل بن ابى قره : خدمت امام صادق (عليه السلام) كه در باغش مشغول كار بود رسيدم و عرض كردم : خدا ما را فداى شما كند، اجازه بدهيد ما برايتان كار كنيم يا غلامان اين كار را انجام دهند. حضرت فرمودند: نه ، مرا به حال خود بگذاريد، زيرا دوست دارم خداوند عزوجل مرا در حال كار كردن و زحمت كشيدن براى كسب روزى حلال ببيند.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
حق الولد على والده ... اءن لايرزقه الا طيبا؛(594)
حق فرزند بر پدرش اين است كه ... جز از راه حلال ، روزى او را تامين نكند.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يا على من اءكل صفادينه ، ورق قلبه ، ودمعت عيناه من خشية الله تعالى ولم يكن لدعوته حجاب ؛(595)
اى على هر كس حلال بخورد، دينش صفا مى يابد، رقت قلب پيدا مى كند، چشمانش از ترس خداوند متعال پر اشك مى شود و براى (استجابت ) دعايش مانعى نمى باشد.
(7)
امام صادق (عليه السلام):
الغلام ... يتعلم الحلال و الحرام سبع سنين ؛(596)
فرزند... را در هفت سال سوم (از چهارده سالگى به بعد) حلال و حرام ياد دهيد.
(8)
امام باقر (عليه السلام):
والله لحديث تصيبه من صادق فى حلال و حرام خير لك مما طلعت عليه الشمس حتى تغرب ؛(597)
به خدا قسم اگر از شخصى راستگو حديثى درباره حلال و حرام بشنوى ؛ از آنچه كه آفتاب براى آن طلوع و غروب مى كند براى تو بهتر است .
(9)
امام صادق (عليه السلام):
لا خير فى من لا يحب جمع المال من حلال فيكف به وجهه ويقضى به دينه ؛(598)
خيرى در آن كس نيست كه دوست ندارد از راه حلال مالى بدست آورد كه آبرويش را حفظ و قرضش را با آن ادا نمايد.
(10)
امام على (عليه السلام):
من يكتسب مالا من غير حله يصرفه فى غير حقه ؛(599)
هر كس مالى را از راه غير حلال بدست آورد، آن را در راه غير حق مصرف خواهد نمود.
61 - حرام
(1)
امام على (عليه السلام):
ما نهى الله سبحانه عن شى ء الا واءغنى عنه ؛(600)
خداى سبحان انسان را از هيچ چيزى نهى نفرموده جز آن كه او را از آن بى نياز كرده است .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءعرض عن محرم اءبد الله به عبادة تسره ؛(601)
هر كس از حرام دورى كند، خداوند به جاى آن عبادتى كه او را شاد كند نصيبش مى گرداند.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
العبادة مع اءكل الحرام كالبناء على الرمل - وقيل : على الماء؛(602)
عبادت با خوردن حرام همانند ساختن بنايى است بر روى شن ((و به قولى : بر روى آب )).
(4)
امام صادق (عليه السلام):
كسب الحرام يبين فى الذرية ؛(603)
در آمد حرام (اثرش ) در فرزندان آشكار مى شود.
(5)
امام سجاد (عليه السلام):
و اءما حق يدك فاءن لا تبسطها الى ما لايحل لك فتنال بما تبسطها اليه من الله العقوبة فى الاجل ومن الناس بلسان الائمة فى العاجل ...؛(604)
حق دست اين است كه آن را به حرام نگشايى كه آن مايه كيفر خدا در قيامت و سرزنش مردم در دنياست ...
(6)
ابوالحسن (عليه السلام) (امام كاظم (عليه السلام)):
يا داود ان الحرام لاينمى وان نمى لايبارك له فيه وما اءنفقه لم يوجر عليه وما خلفه كان زاده الى الناز؛(605)
اى داود! مال حرام رشد نمى كند و اگر هم رشد كند براى صاحبش بركت ندارد و اگر از آن چيزى انفاق كند پاداشى نخواهد ديد و آنچه پس از خود بر جاى گزارد، ره توشه او به سوى دوزخ است .
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءصاب مالا من مهاوش اذهبه الله فى نهابر؛(606)
هر كس مالى از حرام بدست آورد، خداوند در حوادث سخت آن را از بين مى برد.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من كسب مالا من غير حله اءفقره الله ؛(607)
هر كس از حرام مالى به دست آورد، خداوند به فقر مبتلايش خواهد نمود.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءكل الحلال اءربعين يوما نور الله قلبه . وقال ان لله ملكا ينادى على بيت المقدس كل ليلة من اءكل حراما لم يقبل الله منه صرفا و لا عدلا والصرف النافلة والعدل الفريضة ؛(608)
هر كس چهل روز حلال بخورد، خداوند قلبش را نورانى فرمايد. و فرمودند: خداى را فرشته اى است در بيت المقدس كه هر شب ندا مى دهد هر كس حرام خورد خداوند كار مستحب و واجبى را از او قبول نمى كند.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لايقدر رجل على حرام ثم يدعه ليس به الا مخافة الله الا اءبد له الله فى عاجل الدنيا قبل الاخرة ما هو خير له من ذلك ؛(609)
هر كس بتواند كار حرامى انجام دهد و آن را فقط از ترس خدا فرو گزارد، خداوند در همين دنيا، پيش از آخرت بهتر از آن را به او عوض ‍ مى دهد.
62 - روزى
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
خير الرزق مايكفى ؛(610)
بهترين روزى آن است كه انسان را كفايت كند.
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءكل من كد يده حلالا فتح له اءبواب الجنة يدخل من اءيها شاء؛(611)
هر كس از دسترنج حلال خود روزى خورد، درهاى بهشت به روى او گشوده مى شود تا از هر كدام كه بخواهد وارد شود.
(3)
امام على (عليه السلام):
اعلموا اءن وان ضعفت حيلته ، و وهنت مكيدته اءنه لن ينقص مما قدر الله له ، و ان قوى فى شدة الحيلة و قوة المكيدة اءنه لن يزاد على ما قدر الله له ؛(612)
بدانيد كه آنچه خداوند براى بنده مقدر كرده است ، بى كم و كاست به او مى رسد هر چند در چاره انديشى و پيدا كردن راه هاى كسب روزى ناتوان باشد و نيز بيش از آنچه خداوند برايش مقدر كرده به او نرسد، هر چند بسيار زرنگ و چاره انديش باشد.
(4)
امام باقر (عليه السلام):
ليس من نفس الا وقد فرض الله لها رزقها حلالا ياءتيها فى عافية ، وعرض لها بالحرام من وجه آخر، فان هى تناولت من الحرام شيئا قاصها به من الحلال الذى فرض الله لها، وعند الله سواهما فضل كبير؛(613)
خداوند براى هر كس روزى حلالى مقرر داشته كه به سلامت به او خواهد رسيد. از سوى ديگر روزى حرام نيز روزى او قرار داده است كه اگر انسان روزى خود را از آن حرام به دست آورد خداوند در عوض روزى حلالى را كه براى او مقدر كرده است از او باز خواهد داشت و غير از اين دو روزى (حلال و حرام ) روزى هاى فراوان ديگرى نيز نزد خداوند هست .
(5)
امام باقر (عليه السلام):
اللهم ارزقنى رزقا حلالا يكفينى ولاترزقنى رزقا يطغينى و لا تبتلينى بفقر اءشقى به مضيقاء على ...؛(614)
خدايا روزى كن مرا رزق حلالى كه كفايتم كند و روزى مكن آن رزقى كه به سركشى ام كشاند و مرا به فقرى گرفتار نساز كه در تنگنايم قرار دهد وبدبخت شوم .
(6)
امام حسن (عليه السلام):
فان الرزق مقسوم واستعمال الحرص استعمال الماثم ؛(615)
روزى قسمت شده است و حرص زدن سبب مبتلا شدن به گناهان مى شود.
(7)
امام على (عليه السلام):
اذا اءلطاءت الارزاق عليك فاستغفر الله يوسع عليك فيها؛(616)
هر گاه در روزى تو تاءخير و تنگى پديد آمد، آمرزش بخواه تا روزى را بر تو فراخ گرداند.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
فى قوله تعالى (ويرزقه من حيث لا يحتسب ) اءى يبارك فيما آتاه ؛(617)
درباره آيه ((و او را از جايى كه گمانش را نمى برد روزى مى دهد)) فرمود: يعنى به آنچه كه عطايش فرموده است بركت و فزونى مى بخشد.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من رضى بما رزقه الله قرت عينه ؛(618)
هر كس به آنچه خداوند روزى اش كرده راضى باشد، خوش و خرم بماند.
(10)
امام باقر (عليه السلام):
ان العبد ليذنب الذنب فيزوى عنه الرزق ؛(619)
بنده گناه مى كند و به سبب آن روزى از او گرفته مى شود.
63 - افزايش روزى
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءحب اءن يمد له فى عمره واءن يزاد فى رزقه فليبر والديه وليصل رحمة ؛(620)
هر كس دوست دارد كه عمرش طولانى و روزيش زياد شود به پدر و مادر خود نيكى كند و صله رحم نمايد.
(2)
امام صادق (عليه السلام):
من حسن بره فى اءهل بيته زيد فى رزقه ؛(621)
هر كس به شايستگى در حق خانواده اش نيكى كند، روزيش زياد مى شود.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اربع تزيد الرزق : حسن الخلق وحسن الجوار و كف الاذى وقلة الضجر؛(622)
چهار چيز روزى را زياد مى كند: خوش اخلاقى ، خوشرفتارى با همسايه ، اذيت نكردن و كم بى تابى كردن .
(4)
امام صادق (عليه السلام):
من حسنت نيته زيد فى رزقه ؛(623)
نيت خوب داشتن روزى را زياد مى كند.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
استنزلوا الرزق بالصدقة والبكور مبارك يزيد فى جميع النعم خصوصا فى الرزق ... وطيب الكلام يزيد فى الرزق ؛(624)
با صدقه دادن روزى را فرود آوريد، سحر خيزى بركت آور است و همه نعمت ها، مخصوصا روزى را زياد مى كند و خوش زبانى (هم ) روزى را زياد مى كند.
(6)
امام على (عليه السلام):
مواساة الاخ فى الله عزوجل يزيد فى الرزق والبكور فى طلب الرزق يزيد فى الرزق والاستغفار يزيد فى الرزق واستعمال الامانة يزيد فى الرزق وقول الحق يزيد فى الرزق ؛(625)
همدردى و يارى نمودن برادر (دينى ) روزى را زياد مى كند، سحر خيزى در طلب روزى ، استغفار، امانت دارى ، و حق گويى روزى را زياد مى كند.
(7)
امام صادق (عليه السلام):
البر يزيد فى الرزق ؛(626)
نيكوكارى روزى را زياد مى كند.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لما قيل له : احب اءن يوسع على فى الرزق ؟ -: دم على الطهارة يوسع عليك فى الرزق ؛(627)
به رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) عرض شد: دوست دارم روزيم زياد شود، فرمودند پيوسته با وضو باش .
(9)
امام على (عليه السلام):
العسر يفسد الاخلاق ، التسهل يدر الارزاق ؛(628)
سختگيرى ، اخلاق را تباه مى كند، آسان گيرى روزى ها را سرازير مى كند.
(10)
امام على (عليه السلام):
ترك الحرص يزيد فى الرزق وشكر المنعم يزيد فى الرزق واحتناب اليمين الكاذبة يزيد فى الرزق ؛(629)
حرص نورزيدن روزى را زياد مى كند، شكر نعمت و دورى نمودن از قسم دروغ روزى را زياد مى كند.
64 - قرض
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
دخلت الجنة فراءيت على بابها: الصدقة بعشرة والقرض بثمانية عشر فقلت يا جبرئيل كيف صارت الصدقة بعشرة والقرض بثمانية عشر؟ قال : لان الصدقة تقع على يد الغنى والفقير والقرض لايقع الا فى يد من يحتاج اليه ؛(630)
وارد بهشت شدم ، ديدم بر در آن نوشته است (ثواب ) صدقه ده برابر است و قرض هجده برابر. گفتم : اى جبرئيل چرا صدقه ده برابر و هجده قرض ‍ برابر است ؟ گفت : زيرا صدقه به دست نيازمند و بى نياز مى رسد اما قرض ‍ جز به دست كسى كه به آن نياز دارد، نمى رسد.
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءخذ اءموال الناس يريد اءداءها اءدى الله عنه و من اءخذها يريد اتلافها اتلفه الله ؛(631)
هر كس اموال مردم را بگيرد و قصد پرداخت آن را داشته باشد خداوند آن را بپردازد (او را يارى مى كند) و هر كس اموال مردم را بگيرد و قصد تلف كردن داشته باشد خداوند آن را تلف كند.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله تعالى مع الدائن حتى يقضى دينه مالم يكن دينهه فيما يكره الله ؛(632)
خداوند يار قرض دار است تا قرض خود را بپردازد به شرط آن كه قرض ‍ وى بر خلاف رضاى خدا نباشد.
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءقرض ملهوفا فاءحسن طلبته استاءنف العمل واءعطاه الله بكل درهم اءلف قنطار من الجنة ؛(633)
هر كس به گرفتار و درمانده اى قرض بدهد و در پس گرفتن آن خوشرفتارى كند (گناهانش پاك مى شود) اعمالش را دوباره شروع مى كند و خداوند در برابر هر درهم ، هزار قنطار (ثروتى فراوان ) در بهشت به او عطا كند.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من احتاج اليه اءخوه المسلم فى قرض و هو يقدر عليه فلم يفعل حرم الله عليه ريح الجنة ؛(634)
كسى كه برادر مسلمانش در قرضى به او نياز پيدا كند و او بتواند قرض ‍ بدهد و چنين نكند، خداوند بوى بهشت را بر او حرام مى كند.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
كما لايحل لغريمك اءن يمطلك وهو موسر فكذلك لايحل لك اءن تعسره اذا علمت اءنه معسر؛(635)
همانطور كه براى آن كسى كه از تو قرض گرفته جايز نيست كه اداء آن را به تاخير بيندازد، پس براى تو هم جايز نخواهد بود كه با اين كه مى دانى او تنگدست است از او مطالبه كنى .
(7)
امام رضا (عليه السلام):
اعلم اءن من استدان دينا ونوى قضاءه ، فهو فى اءمان الله حتى يقضيه ، فان لم ينو قضاءه فهو سارق ؛(636)
كسى كه قرض بگيرد در صورتى كه تصميم داشته باشد آن را پس دهد در امان خداست تا آن را اداء كند ولى اگر تصميم نداشته باشد آن را به صاحبش برگرداند، دزد محسوب مى شود.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءراد تستجاب دعوته واءن تكشف كربته فليفرج عن معسر؛(637)
هر كس مى خواهد دعايش مستجاب و اندوهش برطرف شود، به تنگدست مهلت دهد.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءقل من الدين تعش حرا؛(638)
قرض كمتر گير تا آزاد باشى .
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
حوسب رجل ممن كان قبلكم فلم يوجد له من الخير شى ء الا اءنه كان رجلا موسرا و كان يخالط الناس و كان يامر غلمانه اءن يتجاوزوا عن المعسر فقال الله عزوجل لملائكته نحن اءحق بذلك منه تجاوزوا عنه ؛(639)
يكى از گذشتگان را به حساب كشيدند و كار نيكى نداشت جز آن كه توانگرى بود و با مردم داد و ستد داشت و به غلامان خود مى گفت از مطالبه واماندگان درگذريد خداوند به فرشتگان گفت : ما به گذشت از او سزاوارتريم ، از او در گذريد.
65 - ربا
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله عزوجل لعن آكل الربا ومؤ كله و كاتبه وشاهديه ؛(640)
خداى عزوجل رباخوار و ربا دهنده و نويسنده و شاهد بر آن را لعنت كرده است .
(2)
امام صادق (عليه السلام):
درهم ربا اءعظم عند الله من سبعين زنية بذات محرم فى بيت الله الحرام ؛(641)
يك درهم ربا نزد خداوند سنگين تر است از هفتاد بار زناكردن با محارم در خانه خدا.
(3)
امام باقر (عليه السلام):
انما حرم الله عزوجل الربا لئلا يذهب المعروف ؛(642)
خداى عزوجل ربا را حرام فرمود تا احسان كردن از بين نرود.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
آكل الربا لايخرج من الدنيا حتى يتخبطه الشيطان ؛(643)
ربا خوار از دنيا نرود، تا آن كه شيطان ديوانه اش كند.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يا على ... لاتصادق آكل الربا فانه يبارز الله لان الله تعالى قال : (فان لم تفعلوا فاءذنوا بحرب من الله ورسوله )؛(644)
اى على : با رباخوار رفاقت نكن ، زيرا او با خداوند به مبارزه برخواسته ، چون خداى متعال مى فرمايد: ((اگر دست از رباخوارى برنداشتيد پس ‍ به خدا و رسولش اعلان جنگ دهيد.
(6)
امام على (عليه السلام):
معاشر الناس ، الفقه ثم المتجر، والله للربا فى هذه الامة اءخفى من دبيب النمل على الصفا؛(645)
اى مردم ! ابتدا احكام را ياد بگيريد، سپس تجارت كنيد! به خدا قسم كه ربا در ميان اين امت ناپيداتر از حركت مورچه بر روى تخته سنگ است .
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءتيت ليلة اسرى بى على قوم بطونهم كالبيوت فيها الحيات ترى من خارج بطونهم فقلت : من هولاء يا جبرئيل ؟ قال : هولاء اءكلة الربا؛(646)
شبى كه به معراج رفتم بر مردمى گذشتم كه شكمهايشان چون خانه اى بود و در آنها مارهايى وجود داشت كه از بيرون شمكهايشان ديده مى شد. پرسيدم : اى جبرائيل اينها كيستند؟ گفت : اينان رباخوارانند.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءكل الربا ملا الله عزوجل بطنه من نار جهنم بقدر ما اءكل ، وان اكتسب منه مالا لا يقبل الله تعالى منه شيئا من عمله ، ولم يزل فى لعنة الله والملائكة ما كان عنده منه قيراط (واحد)؛(647)
هر كس ربا بخورد خداوند عزوجل به اندازه ربايى كه خورده شكمش را از آتش دوزخ پر كند و اگر از طريق ربا مالى به دست آورد، خداى تعالى هيچ عمل او را نپذيرد و تا زمانى كه قيراطى (كمتر مقدار) از مال ربا نزدش باشد، پيوسته خداوند و فرشتگانش او را نفرين كنند.
(9)
امام صادق (عليه السلام):
انه او كان الربا حلالا لترك الناس التجارات وما يحتاجون اليه فحرم الله الربا ليفر الناس من الحرام الى الحلال و الى التجارات والى البيع والشراء فيبقى ذلك بينهم فى القرض ؛(648)
براستى ، اگر ربا حلال بود، مردم تجارت و تلاش براى معاش را رها مى كردند. به همين دليل خداوند ربا را حرام كرد تا مردم از حرام به حلال و تجارت و خريد و فروش رو بياورند و به يكديگر قرض ‍ بدهند.
(10)
امام صادق (عليه السلام):
لما سئل عن قول الله عزوجل : (يمحق الله الربا ويربى الصدقات ) وقد اءرى من ياكل الربا يربو ماله ؟ -: فاءى محق اءمحق من درهم ربا يمحق الدين فان تاب منه ذهب ماله وافتقر؛(649)
مردى از امام صادق (عليه السلام) درباره آيه ((خداوند ربا را نابود مى كند و صدقات را افزايش مى دهد)) سئوال كرد و گفت : گاه كسى را مى بينم كه ربا مى خورد و با اين حال ثروتش زياد مى شود؟ حضرت فرمودند: كدام نابودى ، نابود كننده تر از يك درهم ربا كه دين را نابود مى كند. كه اگر توبه هم كند ثروتش از دست مى رود و فقير مى شود.
66 - صدقه
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
كل معروف صدقة و ما وقى به المرء عرضه كتب له به صدقة ؛(650)
هر كار نيكى صدقه است و هر چيزى كه به وسيله آن آبروى كسى حفظ شود براى او صدقه نوشته مى شود.
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الصدقة تدفع البلاء وهى اءنجح دواء وتدفع القضاء وقد ابرم ابراما ولايذهب بالادواء الا الدعاء والصدقة ؛(651)
صدقه بلا را دفع مى كند و موثرترين داروست ، صدقه قضاى حتمى را دفع مى كند و درد بيماريها را چيزى جز دعا و صدقه از بين نبرد.
(3)
امام باقر (عليه السلام):
ان الصدقة لتدفع سبعين بلية من بلايا الدنيا مع ميتة السوء، ان صاحبها لايموت ميتة السوء اءبدا؛(652)
صدقه ، هفتاد نوع از بلاياى دنيوى و بد مردن را دفع مى كند. صدقه دهنده هرگز دچار بد مردن نمى شود.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
ان صدقة الليل تطفى ء غضب الرب وتمحو الذنب العظيم و تهون الحساب وصدقة النهار تثمر المال وتزيد فى العمر؛(653)
صدقه در شب ، خشم پروردگار را فرو مى نشاند و گناه بزرگ را پاك مى كند و حساب (قيامت ) را آسان مى گرداند و صدقه در روز ثروت مى آورد و عمر را زياد مى كند.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
خير الصدقة ما اءبقت غنى ؛(654)
بهترين صدقه آن است كه بى نيازى آورد.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من مشى بصدقه الى محتاج كان له كاءجر صاحبها من غير اءن ينقض من اءجره شى ء؛(655)
هر كس صدقه اى را به نيازمندى برساند، اجر آن صدقه را دارد و از اجر صدقه دهنده نيز چيزى كم نمى شود.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لا صدقة وذورحم محتاج ؛(656)
تا زمانى كه خويشاوند نيازمند است ، به كسى ديگر نبايد صدقه داد.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ليس المسكين بالطواف ولابالذى تردة التمرة والتمرتان واللقمة واللقمتان ولكن المسكين المتعفف الذى لايساءل الناس شيئا و لا يفطن له فيصدق عليه ؛(657)
مسكين نه آن گداى دوره گرد است و نه آن كسى كه يكى دو دانه خرما و يكى دو لقمه نان مى گيرد و مى رود، بلكه مسكين آن نادارى است كه مناعت و عزت نفس دارد، به طورى كه دست سئوال سوى مردم دراز نمى كند و كسى به تهيدستى او پى نمى برد تا به وى صدقه دهد.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءفضل الصدقه اءن تصدق و اءنت صحيح شحيح تاءمل العيش و تخشى الفقر و لا تمهل حتى اذا بلغت الحلقوم قلت لفلان كذا و لفلان كذا اءلا وقد كان لفلان ؛(658)
بهترين صدقه آن است كه وقتى سالم هستى و به زندگى اميددارى و از دچار شدن به فقر مى ترسى ، صدقه بدهى و نگذارى وقتى كه جانت به لب رسيد (و در بستر مرگ افتادى ) بگويى : اين مقدار مال فلان باشد و آن مقدار مال بهمان ، چون در آن هنگام مال فلان و بهمان خواهد شد.
(10)
امام صادق (عليه السلام):
كان اءبو عبدالله (عليه السلام) اذا اءعتم وذهب من الليل شطره اءخذ جرابا فيه خبز ولحم والدراهم فحمله على عنقه ثم ذهب به الى اءهل الحاجة من اءهل المدينة فقسمه فيهم ولايعرفونه فلما مضى اءبو عبدالله عليه السلام فقدوا ذلك فعلموا اءنه كان اءبا عبدالله (عليه السلام )؛(659)
هوا كه تاريك مى شود و پاسى از شب مى گذشت امام صادق (عليه السلام) انبانى پر از نان و گوشت ، و درهم بر مى داشتند و آن را بر دوش ‍ خود مى نهادند و براى نيازمندان مدينه مى بردند و در ميانشان تقسيم مى كردند و آنها او را نمى شناختند. وقتى حضرت (عليه السلام) در گذشتند، ديگر از آن كمك ها خبرى نشد. در نتيجه فهميدند كه آن مرد امام صادق (عليه السلام) بوده است .
67 - ورزش
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
المومن القوى خير واءحب الى الله من المومن الضعيف ؛(660)
مومن نيرومند نزد خداوند بهتر و محبوب تر است از مومن ضعيف .
(2)امام صادق (عليه السلام):
النشرة فى عشرة اءشياء: المشى والركوب والارتماس فى الماء و...؛(661)
شادابى در ده چيز است : پياده روى ، سوارى ، آب تنى و...
(3)
امام صادق (عليه السلام):
ان رسول الله سابق بين الخيل واءعطى السوابق من عنده ؛(662)
پيامبر گرامى اسلام در ميان سواركاران اسب ، مسابقه مى گذاشتند و پس از پايان مسابقه ، جوائز خود را از آن جناب مى گرفتند.
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
خير لهو المومن السباحة ؛(663)
بهترين سرگرمى مومن شنا است .
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءحب اللهو الى الله اجراء الخيل والرمى ؛(664)
بهترين سرگرمى در نزد خدا، اسب دوانى و تيراندازى است .
(6)
امام صادق (عليه السلام):
دخل النبى (صلى الله عليه و آله و سلم) ذات ليلة بيت فاطمة و معه الحسن والحسين عليهما السلام فقال لهما النبى (صلى الله عليه و آله و سلم) قوما فاصطرعا، فقاما ليصطرعا...؛(665)

پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) شبى به خانه فاطمه عليها السلام رفتند و حسن و حسين عليهما السلام با او بودند. پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) به آن دو فرمودند: ((برخيزيد و كشتى بگيريد)). آن دو بزرگوار برخاستند و كشتى گرفتند.
(7)
امام على (عليه السلام):
من يعمل يزدد قوة من يقصر فى العمل يزدد فترة ؛(666)
هر كس كار كند، قدرتش بيشتر شده ، و هر كس در كار كردن كوتاهى كند ضعيف تر خواهد شد.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
ان الملائكة لتنفر عند الرهان وتلعن صاحبه ما خلا الحافر والخف والريش والنصل وقد سابق رسول الله بن زيد واءجرى الخيل ؛(667)
فرشتگان از شرط بندى بيزارند و قمار باز را لعن مى كنند، مگر شرط بندى در اسب و شترسوارى و تير اندازى و شمشير بازى باشد، هم چنان كه پيامبر گرامى (صلى الله عليه و آله و سلم) در اسب سوارى با اسامة بن زيد مسابقه دادند.
(9)
امام على (عليه السلام):
قوعلى خدمتك جوارحى و اشدد على العزيمة جوانحى ؛(668)
پروردگارا! اعضاء و اندام مرا در طريق خدمت به خودت نيرومند گردان و اعصاب و افكار را بر عزم و استوارى محكم فرما.
(10)
امام على (عليه السلام):
ان نفسك مطيتك ان اءجهدتها قتلتها وان رفقت بها اءبقيتها؛(669)
بدن تو مركب سوارى تو است اگر بيش از طاقت و ظرفيت بارش كنى او را خواهى كشت و اگر با آن مدارا كنى باقى خواهد ماند.
68 - مسافرت
(1)
امام على (عليه السلام):
تغرب عن الاوطان فى طلب العلا وسافر ففى الاسفار خمس فوائد تفرج هم واكتساب معيشة و علم و آداب و صحبة ماجد؛(670)
براى كسب مجد و عظمت از وطن دور شو و سفر كن كه در مسافرت پنج فايده است : برطرف شدن اندوه ، بدست آوردن روزى و دانش و آداب زندگى ، و هم نشينى با بزرگواران .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
سافروا تصحوا وترزقوا؛(671)
مسافرت كنيد، تا سالم بمانيد و روزى كسب كنيد.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من السنة اذا خرج القوم فى سفر اءن يخرجوا نفقتهم ، فان ذلك اءطيب لانفسهم واءحسن لاخلاقهم ؛(672)
از سنت اين است كه وقتى گروهى به مسافرت مى روند خرج سفرشان را خود بردارند كه اين كار موجب آرامش خاطر و خوش اخلاقى آنان مى شود.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
افتتح سفرك بالصدقة واخرج اذا بدالك فانك تشترى سلامة سفرك ؛(673)
مسافرت خود را با صدقه آغاز كن و هر گاه خواستى بيرون برو، زيرا (با صدقه دادن ) سلامت سفرت را مى خرى .
(5)
امام صادق (عليه السلام):
كان اءبو عبدالله (عليه السلام) اذا اءراد سفرا، قال : اللهم خل سبيلنا واءحسن تسييرنا واءعظم عافيتنا؛(674)
امام صادق (عليه السلام) وقتى تصميم به سفر مى گرفت عرض مى كرد: خدايا راه را بر ما بگشاى و سفرمان را به بهترين وجه قرار ده و به ما سلامت و عافيت كامل عطا كن .
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
(فى مروة السفر) واءما التى فى السفر فبذل الزاد و حسن الخلق والمزاح فى غير المعاصى ؛(675)
(درباره مردانگى در سفر فرمودند): مردانگى در سفر عبارت است از بخشيدن از زاد و توشه خود به همراهان و خوش اخلاقى و شوخى كردن به شرط آن كه معصيت خدا نباشد.
(7)
امام على (عليه السلام):
لا يخرج الرجل فى سفر يخاف فيه على دينه وصلاته ؛(676)
انسان نبايد به سفرى رود كه مى ترسد در آن به دين و نمازش لطمه اى وارد آيد.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
- لما ساءله شهاب بن عبد ربه عن التوسع على الاخوان فى السفر -: لا تفعل يا شهاب ، ان بسطت وبسطوا اءجحفت بهم ، وان هم اءمسكوا اءذللتهم ، فاصحب نظراءك ، اصحب نظراءك ؛(677)
در پاسخ به سوال شهاب بن عبدربه از بخشش زياد به برادران هنگام مسافرت فرمودند: اى شهاب ، اين كار را مكن ؛ زيرا اگر تو گشاده دستى كنى و آنها نيز (از روى ناچارى ) گشاده دستى كنند، آنان را به زحمت انداخته و اگر از گشاده دستى خوددارى كنند، آنان را خوار و خجلت زده كرده اى پس با افراد هم سطح خودت مسافرت كن .
(9)
امام على (عليه السلام):
اءما مروءة السفر، فبذل الزاد وقلة الخلاف على من صحبك و كثرة ذكر الله عزوجل فى كل مصعد مهبط و نزول وقيام وقعود؛(678)
اما مردانگى در سفر عبارت است از بخشش از زاد توشه خود به همراهان ، كمى مخالفت و ناسازگارى با همسفران و زياد به ياد خدا بودن در هر فراز و نشيب و نشست و برخاست .
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اذا خرج اءحد كم الى سفر ثم قدم على اءهله فليهدهم وليطرفهم ولوحجارة ؛(679)
هر گاه يكى از شمابه سفر رفت ، در بازگشت حتى اگر شده يك قطعه سنگ براى خانواده اش هديه و تحفه بياورد.
69 - پدر و مادر
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من يضمن لى بر الوالدين وصلة الرحم اءضمن له كثرة المال و زيادة العمر والمحبة فى العشيرة ؛(680)
هر كس نيكى به پدر و مادر و صله رحم را برايم ضمانت كند، من نيز زيادى مال ، طول عمر و محبت او را در دل خويشاوندان ، ضمانت مى نمايم .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
نظر الولد الى والديه حبا لهما عبادة ؛(681)
نگاه محبت آميز به پدر و مادرش عبادت است .
(3)
امام صادق (عليه السلام):
عن اءبى ولاد الحناط قال : ساءلت اءبا عبدالله (عليه السلام) عن قول الله : ((و بالوالدين احسانا)) فقال : الاحسان اءن تحسن صحبتهماتكلفهما اءن يسالاك شيئا هما يحتاجان اليه ؛(682)
ابى ولاد مى گويد: معناى آيه ((وبالوالدين احسانا)) را از امام صادق عليه السلام پرسيدم ، فرمودند: احسان به پدر و مادر اين است كه رفتارت را با آنها نيكوكنى و مجبورشان نكنى تا چيزى كه نياز دارند از تو بخواهند (يعنى قبل از درخواست آنان نيازشان را بر طرف كنى ).
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يا على رضى الله كله فى رضى الوالدين وسخط الله تعالى فى سخطهما؛(683)
يا على همه خشنودى خداوند در خوشنودى پدر و مادر و ناخشنودى خداوند متعال در ناخشنودى آنان است .
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
سيد الابرار يوم القيامة رجل بر والديه بعد موتهما؛(684)
سرور نيكوكاران در روز قيامت آن كسى است كه نسبت به پدر و مادر خود بعد از وفاتشان نيز نيكوكار باشد.
(6)
امام رضا (عليه السلام):
بر الوالدين واجب وان كانا مشركين و لا طاعة لهما فى معصية الخالق ؛(685)
نيكى به پدر و مادر واجب است اگر چه مشرك باشد، ولى در معصيت خدا نبايد اطاعتشان كرد.
(7)
امام على (عليه السلام):
من اءحزن والديه فقد عقهما؛(686)
كسى كه پدر و مادر خو را ناراحت كند عاق والدين شده است .
(8)
امام موسى كاظم (عليه السلام):
كن بارا واقتصر على الجنة وان كنت عاقا فاقتصر على النار؛(687)
اگر بهشت مى خواهى با پدر و مادر خوشرفتار باش و اگر تحمل آتش ‍ دوزخ را دارى عاق آنها باش .
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
دعاء الوالد لولده كدعاء النبى لامته ؛(688)
دعاى پدر براى فرزندش همانند دعاى پيامبر براى امتش است .
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
دعا الوالدة يفضى الى الحجاب ؛(689)
دعاى مادر از موانع نپذيرفتن دعا مى گذرد.
70 - ازدواج
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ما بنى بناء فى الاسلام احل الى الله تعالى من التزويج ؛(690)
هيچ بنايى در اسلام بر پا نشد كه نزد خداوند متعال دوست داشتنى تر از ازدواج باشد.
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءحب ان يلقى الله طاهرا مطهرا فليلقه بزوجة ؛(691)
هر كس دوست دارد خداوند را پاك و پاكيزه ديدار كند، بايد ازدواج كند.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من ترك التزويج مخافة العيلة اساء ظنه بالله عزوجل ان الله عزوجل يقول : ان يكونوا فقراء يغنهم الله من فضله ؛(692)
هر كس از ترس فقر ازواج نكند به خداوند بد گمان شده است زيرا خداوند مى فرمايد: اگر تهيدست باشند، خداوند آنان را از فضل خود، بى نياز مى كند.
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
خير النكاح ايسره ؛(693)
بهترين ازواج آن است كه آسان تر انجام شود.
(5)
امام صادق (عليه السلام):
تزوجوا الحجر الصالح فان العرق دساس ؛(694)
با خانواده خوب و شايسته وصلت كنيد، زيرا اصل و نصب تاءثير دارد.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
زوجوا اياماكم فان الله يحسن لهم فى اخلاقهم ويوسع لهم فى ارزاقهم ويزيدهم فى مرواتهم ؛(695)
بى همسران خود را همسر دهيد كه خداوند اخلاق ايشان را نيكو مى كند و روزيشان را افزايش داده و بر مروت آنها مى افزايد.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اياكم و خضراء الدمن قيل يا رسول الله ما خضراء الدمن قال : المراءة الحسناء فى منبت السوء؛(696)
از سبزه در زباله دانى دورى كنيد! گفتند: اى رسول خدا سبزه در زباله دانى چيست ؟ فرمودند: زن زيبا در خانواده بد.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من زوج كريمته من فاسق فقد قطع رحمة ؛(697)
هر كس دختر گراميش را به ازدواج مردى گنه كار در آورد در حقيقت نسل خود را ضايع كرده است .
(9)
امام حسن (عليه السلام):
زوجها من رجل تقى فانه ان احبها اكرمها وان ابغضها لم يظلمها؛(698)
دخترت را به ازدواج فردى با تقوا در آور زيرا اگر دخترت را دوست بدارد، گراميش مى دارد و اگر دوستش نداشته باشد به او ظلم نمى كند.
(10)
امام صادق (عليه السلام):
اذا تزوج الرجل المراة لما لها او جمالها لم يرزق ذلك فان تزوجها لدينها رزقه الله عزوجل جمالها و مالها؛(699)
اگر مردى با زنى به خاطر ثروت يا زيبايى او ازواج كند، آن را به دست نمى آورد و اگر به خاطر دينش با او ازواج نمايد، خداوند زيبايى و ثروت او را نيز نصيبش مى گرداند.
71 - مرد
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من سعادة المرء المسلم الزوجة الصالحة والمسكن الواسع والمركب البهى والولد الصالح ؛(700)
از خوشبختى مرد مسلمان ، داشتن همسرى شايسته ، خانه اى بزرگ ، وسيله اى راحت براى سوارى و فرزندى خوب است .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
استوصوا بالنساء خيرا؛(701)
يكديگر را به رفتار نيك با زنان سفارش كنيد.
(3)
امام على (عليه السلام):
اءحسن الصحبة لها فيصفو عيشك ؛(702)
با همسرت خوشرفتار باش تا زندگى ات با صفا گردد.
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
عفوا تعف نساؤ كم ؛(703)
پاكدامن باشيد تا زنانتان پاكدامن باشند.
(5)
امام صادق (عليه السلام):
ان المرء يحتاج فى منزله وعياله الى ثلاث خلال يتكلفها وان لم يكن فى طبعه ذلك : معاشرة جميلة وسعة بتقدير و غيرة بتحصن ؛(704)
مرد در خانه و نسبت به خانواده اش نيازمند رعايت سه صفت است هر چند در طبيعت او نباشد: خوشرفتارى ، گشاده دستى به اندازه و غيرتى همراه با خويشتن دارى .
(6)
امام باقر (عليه السلام):
ان اكرمكم عند الله اشدكم اكراما لحلائلهم ؛(705)
گرامى ترين شما نزد خدا، كسى است كه بيشتر به همسر خود احترام بگذارد.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يا على : لا يخدم العيال الا صديق اءو شهيد اءو رجل يريد الله به خير الدنيا والاخرة ؛(706)
يا على : به خانواده خود خدمت نمى كند مگر صديق يا شهيد يا مردى كه خداوند خير دنيا و آخرت را براى او مى خواهد.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
من حسن بره باءهله زاد الله فى عمره ؛(707)
هر كس به شايستگى در حق خانواده اش نيكى كند، خداوند عمر او را زياد مى كند.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الرجل اذا نظر الى امراءته ونظرت اليه نظر الله تعالى اليهما نظر الرحمة ؛(708)
وقتى مردى به همسر خود نگاه كند و همسرش به او نگاه كند خداوند به ديده رحمت به آنان نگاه مى كند.
(10)
امام على (عليه السلام):
النصح بين الاملا تقريح ؛(709)
نصيحت كردن در حضور ديگران ، خرد كردن شخصيت است .
72 - زن
(1)
امام صادق (عليه السلام):
اءكثر الخير فى النساء؛(710)
بيشترين خير و بركت در زنان است .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
المراءه الصالحة اءحد الكاسبين ؛(711)
زن شايسته يكى از دو عامل پيشرفت خانواده است .
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ونساء كاسيات عاريات مميلات مائلات رؤ وسهن كاءسنمة البخت المائلة لايد خلن الجنة ولايجدن ريحها وان ريحها ليوجد من مسيرة كذا و كذا؛(712 )
(در آينده ) زنانى پيدا مى شوند كه در عين پوشيدگى برهنه اند (لباس هاى بدن نما و جوراب هاى نازك مى پوشند) هوسباز و دلفريب مى باشند، موهاى خود را طورى آرايش مى كنند كه مانند كوهان شتر جلوه مى كند. اينان داخل بهشت نمى شوند و حتى بوى آن را استشمام نمى كنند، با اين كه بوى بهشت از راه بسيار دور شنيده مى شود.
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان خير نسائكم الولود الودود لعفيفة ، العزيزة فى اءهلها، الذليلة مع بعلها، المتبرجة مع زوجها، الحصان على غيره التى تسمع قوله و تطيع اءمره ...؛(713)
بهترين زنانتان ، آن زن زايا، بسيار مهربان و پاكدامن است كه براى شوهرش خود آرايى مى كند و از غير او خود را محفوظ نگه مى دارد، حرف شوهرش را مى شنود و فرمان او را اطاعت مى كند...
(5)
امام باقر (عليه السلام):
لا شفيع للمراءة اءنجح عند ربها من رضا زوجها؛(714)
هيچ شفيعى براى زن در نزد پروردگارش نجات بخش تر از رضايت شوهرش نيست .
(6)
امام على (عليه السلام):
صيانة المراءة اءنعم لحالها واءدوم لجمالها؛(715)
محفوظ بودن و پاكدامنى براى سلامتى زن مفيدتر است و زيبايى او را بادوام تر مى كند.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله تبارك و تعالى على الاناث اءراءف منه على الذكور من رجل يدخل فرحة على امراءة بينه و بينها حرمة الا فرحه الله تعالى يو القيامة ؛(716)
خداى بزرگ ، به زنان مهربان تر از مردان است و هيچ مردى ، زنى از محارم خود را خوشحال نمى كند، مگر آن كه خداوند متعال او را در قيامت شاد مى كند.
(8)
امام على (عليه السلام):
ولا تملك الماءة اءمرها ما جاوز نفسها فان المراءة ريحانة وليست بقهرمانة ...؛(717)
كارى كه در توان زن نيست به او مسپار زيرا او چون گلى است (ظريف و آسيب پذير) نه قهرمان و كار فرما.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الحياء حسن ولكن فى النساء اءحسن ؛(718)
حيا خوب است ولى براى زنان خوب تر است .
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءيما امراءة ماتت وزوجها عنها راض دخلت الجنة ؛(719)
هر زنى ، از دنيا برود و شوهرش از او راضى باشد، به بهشت مى رود.
73 - فرزند
(1)
امام باقر (عليه السلام):
اللهم ارزقنى ولدا واجعله تقيا زكيا ليس فى خلقه زيادة و لا نقصان واجعل عاقبته الى خير؛(720)
خداوندا به من فرزندى عطا كن و او را پرهيزگار و پاك قرار ده كه در آفرينشش كم و زيادى نباشد و سرانجامش را نيكوگردان .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ادبوا اءولادكم فى بطون امهاتهم قيل : و كيف ذلك يا رسول الله ؟ فقال باطعامهم الحلال ؛(721)
فرزندانتان را در رحم مادرانتان تربيت كنيد. سئوال شد: كه چگونه است ، اى رسول خدا؟ فرمودند: با خوراندن غذاى حلال (به مادرش ).
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من بكى صب يله فاءرضاه حتى يسكنه اءعطاه الله عزوجل من الجنة حتى يرضى ؛(722)
هر كس كودك گريان خود را راضى كند تا آرام شود، خداوند از بهشت آن قدر به او مى دهد تا راضى شود.
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من قبل ولده كتب الله عزوجل له حسنة ومن فرحه فرحه الله يوم القيامة ؛(723)
هر كس فرزند خود را ببوسد، خداوند ثواب براى او مى نويسد و هر كس ‍ او را شاد كند، خداوند او را در روز قيامت شاد خواهد كرد.
(5)امام صادق (عليه السلام):
البنات حسنات والبنون نعم فالحسنات تثاب عليهن والعنعمة تساءل عنها؛(724)
دختران خوبى ها و پسران نعمت اند، به خوبى ها ثواب مى دهند و از نعمت ها سئوال مى شود.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
كان النبى (صلى الله عليه و آله و سلم) اذا اءصبح مسح على رؤ وس ‍ ولده وولد ولده ؛(725)
پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) هر روز صبح بر سر فرزندان و نوادگانشان دست (نوازش ) مى كشيدند.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الولد الصالح ريحانة من رياحين الجنة ؛(726)
فرزند شايسته و خوب گلى از گلهاى بهشت است .
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لا تضربه واهجره و لا تطل ؛(727)
كودك را نزن ، بلكه با او قهر كن ولى نه به مدت طولانى .
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
حق الولد على والده ... اءن يستفره امه ؛(728)
حق فرزند بر پدر اين است كه مادر او را گرامى بدارد.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءحبوا الصبيان وارحموهم واذا وعدتموهم شيئا ففوا لهم فانهم لا يدرون الا اءنكم ترزقونهم ؛(729)
كودكان را دوست بداريد و به آنان مهربانى كنيد و هرگاه به آنها وعده داديد وفا كنيد زيرا آنها شما را روزى دهنده خود مى دانند.
74 - جوان
(1)
امام صادق (عليه السلام):
عليك بالاحداث فانهم اءسرع الى كل خير؛(730)
نوجوانان را درياب زيرا كه آنان سريع تر به كارهاى خير روى مى آوردند.
(2)
امام على (عليه السلام):
انما قلب الحدث كالارض الخالية و القى فيها من شى ء قبلته ؛(731)
دل نوجوان مانند زمين آماده است كه هر بذرى در آن افشانده شود، مى پذيرد.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اوصيكم بالشبان خيرا فانهم اءرق اءفئدة ان الله بعثنى بشيرا ونذيرا فحالفنى فحالفنى الشبان وخالفنى الشيوخ ؛(732)
به شما درباره جوانان به نيكى سفارش مى كنم چرا كه آنان نازك دل ترند، خداوند مرا اميد دهنده و بيم دهنده مبعوث كرد جوانان با من هم پيمان شدند و پير مردان به مخالفت با من برخاستند.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
بادروا اءحدثكم بالحديث قبل اءن تسبقكم اليهم المرجئة ؛(733)
به آموختن حديث به نوجوانانتان پيش از آن كه منجرفين آنان را گمراه سازنده ، اقدام نمائيد.
(5)
امام على (عليه السلام):
لاتقسروا اءولادكم على آدابكم فانهم مخلوقون لزمان غير زمانكم ؛(734)
آداب و رسوم خود را به فرزندانتان تحميل نكنيد زيرا آنان براى زمانى غير از زمان شما آفريده شده اند.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
قال رجل : يا رسول الله ! ما حق ابنى هذا؟ قال : تحسن اسمه واءدبه وتضعه موضعا حسنا؛(735)
مردى به رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) عرض كرد: حق اين فرزند بر من چيست ؟ پيامبر فرمودند: اسم نيكو برايش انتخاب كنى و به خوبى او را تربيت نمايى و به كارى مناسب و پسنديده بگمارى .
(7)
امام على (عليه السلام):
اءولى الاشياء اءن يتعلمها الاحداث الاشياء التى اذا صاروا رجالا احتاجوا اليها؛(736)
شايسته ترين چيزهايى كه نوجوانان بايد بياموزند، آن چيزهايى هستند كه هنگام بزرگسالى به آنها نياز دارند.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله يحب الشاب الذى يفنى شبابه فى طاعة الله ؛(737)
خداوند جوانى را كه جوانى اش را در اطاعت از او بگذراند دوست دارد.
(9)
امام على (عليه السلام):
اذا احتجت الى المشورة فى اءمر قد طراء عليك ، فاستبده ببداية الشبان ، فانهم اءحد اءذهانا واءسرع حدسا، ثم رده بعد ذلك الى راءى الكهول والشيوخ ليستعقبوه ويحسنوا، الاختيار له فان تجربتهم اءكثر؛(738)
هنگامى كه در پيش آمدى احتياج به مشورت داشتى ابتدا به جوانان مراجعه نما زيرا كه آنان ذهنى تيزتر و حدسى سريع تر دارند سپس ‍ (نتيجه ) آن را به نظر بزرگسالان و پيران برسان تا پيگيرى نموده ، عاقبت آن را بسنجند و راه بهتر را انتخاب كنند زيرا تجربه آنان بيشتر است .
(10)
امام على (عليه السلام):
يا معشر الفتيان حصنوا اءعراضكم بالادب ودينكم بالعلم ؛(739)
اى جوانان ! آبرويتان را با ادب و دينتان را با دانش حفظ كنيد.
75 - تربيت
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الناس معادن والعرق دساس واءدب السوء كعرق السوء؛(740)
مردم همانند معدن ها مختلف اند و اصل و نسب در انسان موثر است و تربيت بد همانند اصل و نسب بد است .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءكرموا اءولادكم و اءحسنوا آدابهم يغفر لكم ؛(741)
فرزندان خود را گرامى بداريد و خوب تربيتشان كنيد تا گناهان شما آمرزيده شود.
(3)
امام سجاد (عليه السلام):
اللهم ... اءعنى على تربيتهم و تاءديبهم وبرهم ؛(742)
خدايا مرا بر تربيت ، ادب آموزى و نيكى كردن به فرندانم يارى فرما.
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءدبوا اءولادكم على ثلاث خصال : حب نبيكم وحب اءهل بيته وقراءة القرآن ؛(743)
فرزندان خود را به كسب سه خصلت تربيت كنيد: دوستى پيامبرتان و دوستى خاندانش و قرائت قرآن .
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الولد سيد سبع سنين و عبد سبع سنين ووزير سبع سنين ؛(744)
فرزند هفت سال سرور، هفت سال فرمانبردار و هفت سال وزير است .
(6)امام سجاد (عليه السلام):
واءما حق الولد فتعلم اءنه منك ومضاف اليك فى عاجل الدنيا بخيره و شره واءنك مسؤ ول عما وليته من حسن الادب والدلالة على ربه والمعونة له على طاعته ...؛(745)
حق فرزند اين است كه بدانى او از تو است در دنيا با هر خير و شرى كه دارد به تو منسوب است و تو مسئول تربيت نيكو و راهنمايى اش به سوى خدا و ياريش در اطاعت از پروردگارش هستى ...
(7)
امام على (عليه السلام):
من ساءل فى صغره اءجاب فى كبره ؛(746)
هر كس در خردسالى سئوال كند، در بزرگسالى پاسخ مى گويد.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
انا نامر صبياننا بالصلاة والصيام ما اءطاقوا اذا كانوا اءبناء سبع سنين ؛(747)
ما هنگامى كه كودكانمان هفت ساله مى شوند به اندازه اى كه طاقت دارند آنان را به انجام نماز و روزه فرمان مى دهيم .
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):