آشنایی با برخی اصطلاحات موسیقی

حرف(آ)

آيين جمشيد:از آوازهاي سي گانه باربد. اين لحن را نظامي ساز نوروز خوانده است.

آذربايجاني:از گوشه هاي دستگاه شور است.

آرايش خورشيد:از لحان سي گانه باربد است. در برهان قاطع نام اين آواز آرايش جهان آمده است.

حرف (الف)


ابوعطا:يكي از متعلقات دستگاه شور، كه گامش با آن يكي است و تنها اختلاف آن با شور در توقف مكرر روي

درجه چهارم ( نت شاهد ) و درجه دوم ( نت ايست ) است.

حجاز نيز شبيه به ابوعطا است و بيشتر براي خواندن مناجاتهاي مذهبي و قرآن بكار مي رود.

ابوالچپ:نغمه اي كه در ماهور و راست پنچ گاه آيد.

ارجنه:نوايي و لحني است از موسيقي.

اسپهان:نام آهنگي از موسيقي.

اسپهانك:نام آهنگي از موسيقي.

اشكنه:نام نوايي از موسيقي است.

اشوراوند:از اصطلاحات موسيقي است.

اصباهان:نام مقامي است از كليه دوازده مقام موسيقي و آن را اصفهانك نيز خوانند.

اصفهان:يكي از چهار مقاله اصلي موسيقي است داراي دو فرع، حسيني و نوا،

نام پرده اي از دوازده پرده موسيقي، اصفهانك نيز گفته مي شود.

اصول ثقيل:يكي از هفده اصول موسيقي و اصول را به هندي تال گويند.

اصول خفيف:يكي از هفده اصول موسيقي.

اصول دار:در هيات نوازندگان كسي را گويند كه اصول نگاه دارد

يا با اشارات دست و چوب و با ضرب آنان را به اصول رهبري كند.

آن كه با طبل يا دف يا دورويه( دايره ) اصول نگاه دارد

و خوانندگان و رقاصان و ورزشكاران را رهبري كند.

اصول فاخته:نوع يازدهم از هفده گونه اصول در موسيقي است.

نام اصولي باشد كه از هفده بحر اصول موسيقي و آنرا فاخته ضرب هم خوانند و نام صوتي هم هست.

افشار:نغمه اي از دستگاه شور است، گوشه هاي مهم آن عبارتند از: درآمد، جامه دران، مثنوي پيچ، قرايي، شاه ختايي.

اوج:از گوشه هاي دستگاه شور است.

اورنگي:يكي از الحان سي گانه باربد است.

اوفر:هشت ضرب ( ديك دك دك ديك ديك دك ) از ضربهاي موسيقي ايران است.

ایقاع: یا وزن عبارتست از چگونگی جابجا شدن صداها در زمانهای محدود

و نسبتهای معین و انواع وزنها عبارت از : 1- هزج ، 2- رمل خفیف 3- رمل

4- ثقیل ثانی ، 5- خفیف ثانی 6- ثقیل اول 7- خفیف ثقل اول

حرف (ب)


باد آورد:نام نوايي است از موسيقي.

باده نوشين:نامي از نامهاي موسيقي.

باروزنه:نام نوايي است از موسيقي.

باغ سياووشان:باغ سياووشان نام نوايي است از موسيقي و يكي از الحان سي گانه باربد است.

باغ شهريار:دستاني از موسيقي ايراني

و از دستانهايي كه باربد در وصف قدرت و ثروت خسرو پرويز ساخته بوده است.

باغ شيرين:نام نوايي از موسيقي و لحن چهارم از سي لحن باربد.

برافشان:( ديك دك ديك دك ديك دك دك ديك دك ). از ضربهاي موسيقي ايران است.

برگردان مسيحي:از گوشه هاي موسيقي ايراني در دستگاه شور است.

بستان شيرين:نام نوايي است از موسيقي كه آن را باغ شيرين هم ناميده اند.

بسته صفاهان:لحني از الحان موسيقي.

بسته نگار:نوعي سرور و راگني و نقشي است از موسيقي.

بسكنه:نوايي از موسيقي است.

بُعد :یعنی فاصله و ان عبارتست از آغاز صوتی تا آغاز صوت دیگر

و انواع بعد عبارت اند از بعد ذی الکل ، بعد ذی الخمس ،

بعد ذی الاربع ، بعد طنینی ، بعد بقیه و بعد مجنب .

بغدادي:از گوشه هاي موسيقي ايراني در دستگاه شور است.

بيات ترك:از نغمه هاي شور است كه گوشه هايش عبارتند از: در آمد، قطار و فيلي.

حرف ( پ )


پاليزان:از نغمه هاي دوره ساساني است.

پرتو فرخار:دومين آوازي كه باربد براي خسرو پرويز خواند

و خسرو را چنان خوش آمد كه گفت:

«همه اعضاي بدن من مي خواهند براي بهره بردن از آن سراپا گوش گردند»‌.

پرده تنگ:نام الحاني از الحان موسيقي.

پرده چغانه:نام نوايي است از موسيقي.

پرده خرم:نام نوايي است از موسيقي.

پرده دير سال:نام پرده اي است از موسيقي.

پرده زنبور:نام پرده اي است از موسيقي.

پرده عنقا:نام نوايي است در موسيقي.

پرده طنینی : طنینی را قوی یا مقوی گویند

وآن عبارت است از فاصله یک پرده تا پرده بعد

و هر دانگ موسیقی را به دو پرده و یک نیم پرده تقسیم می کنند

مطابق تا سبابه و از سبابه تا بنصر .

پر كوهان:نوايي است از سي و يك لحن معروف.

پنجه كردي:آهنگي از موسيقي.

پيش در آمد:نوعي قطعه ضربي است كه در واقع قسمتهاي مهم يك دستگاه است

كه با ضرب يكنواخت سه ضرب و شش ضرب و دو ضرب و چهار ضرب اجرا مي شود.

حرف ( ت )

تحریر :صوتی آهنین است که معمولا آواز خوان از آن استفاده می کند

و در اثر عبور هوا از حنجره و برخورد با تارهای صوتی ایجاد می گردد.

تخت اردشير:نام نوايي است از موسيقي در دوره ساساني.

تخت طاقديس:يكي از الحان سي گانه باربد است. اين آواز را تخت طاقديس نيز خوانند.

تركي ضرب:سيزده ضرب است

( ديك ديك دك دك دك ديك دك ديك دك ديك دك )

از ضربهاي موسيقي ايران است.

حرف ( ث )


ثقيل:سي و شش ضرب است. از ضربهاي موسيقي ايراني است.

حرف (ج)


جالينوس:نام نوايي است در موسيقي.

جامه دران:از نغمه هاي ساخته نكيسا و متعلق به دوره ساساني

در مايه اصفهان است كه گويند نكيسا اين نوا را چنان خوب نواخت

كه حضار مجلس همه جامه ها به تن پاره كردند و مدهوش افتادند.

جرق:مقام موسيقي، پرده موسيقي.

جفت ساز:يكي از فنون و هنرهاي سازندگي و صفتي از صفات سازهاي زهي.

جمش:نام آوازي است.

جوانويه:نام آهنگي است در موسيقي.

جهارت:آهنگي است در موسيقي.

حرف ( چ )


چار باغ:از الحان موسيقي، آهنگ مخصوصي در يكي از دستگاه هاي موسيقي قديم ايران.

چار ضرب:نوعي از نوازش ساز كه به هندي چوتالا گويند

و نوعي نواختن ضرب كه در زورخانه معمول است.

چار گاه:چهار گاه را ببينيد.

چپ مضراب:اصطلاحي در طرز مضراب زدن به سيم هاي ساز.

چسته:نغمه و آهنگ را گويند.

چغان:چوبي را گويند مانند مشته حلاج كه سر آن شكافته جلاجلي چند در آن تعبيه كنند

و اصول موسيقي را بدان نگه دارند و نام دستگاهي از موسيقي نيز هست.

چكاوك:از نغمه هاي دروه ساساني است در مايه همايون.

چنبر:دوازده ضرب ( ديك دك ديك ديك دك ديك دك دك دك ) از ضربهاي موسيقي ايراني است.

چند مايگي:از اصطلاحت موسيقي است.

چوپاني:نام آهنگي است از آهنگهاي موسيقي مي باشد.

چهار پاره:از گوشه هاي موسيقي ايراني است و معمولا در حجاز ابوعطا مي آيد

و معمولا سه ضربي است و عده اي آن را هفت ضربي مي دانند

و اين وزن در ماهور به نام نصير خاني معروف است.

چهار گاه:دستگاهي است بسيار قديمي و اصيل.

بعضي از آوازهاي محلي و آهنگ عروسي معمولا در ايران و مبارك باد در اين دستگاه نواخته مي شود.

گوشه هاي مهم اين دستگاه عبارتند از:

در آمد ـ پيش زنگوله و نغمه ( كه آهنگ دو ضربي است )‌

زنگوله ( آهنگ سه ضربي )،

پهلوي، رجز ( كه اشعار فردوسي با آن خوانده مي شود )

و گوشه هاي: بدر، زابل، بسته نگار، مويه، حصار، پس حصار،

معربد، مخالف، مغلوب، دوبيتي، كرشمه، حزين، خزان،

حدي، ارجوزه، منصوري، ساربانك، پرستوك، شهر آشوب، حاشيه، لزگي.

چهار مضراب:قطعاتي كه با يك ساز همراه تنبك اجرا مي شود

كه اول مخصوص سازهاي مضرابي بوده ولي بعداً با سازهاي آرشه اي نيز تقليد شد.

حرف ( ح )


حاجياني:از گوشه هاي دستگاه شور است.

حربي:پنج ضرب ( ديك دك ديك دك ). از ضربهاي موسيقي ايران است.

حزان:اصطلاح موسيقي است.

حزين:از گوشه هاي موسيقي ايراني در دستگاه شور است.

حسيني:از گوشه هاي دستگاه شور است.

حصار:از گوشه هاي دستگاه سه گاه است.

حصارك بدل:لحني از الحان موسيقي.

حقه كاووس:يكي از الحان سي گانه باربد است. اين آواز را حقه كاس نيز گويند.

حرف ( خ )


خارا:از گوشه هاي موسيقي در دستگاه شور است.

خارج خوان:اصطلاح موسيقي است و بر كسي اطلاق مي شود كه خارج از دستگاه آواز خواند.

خاركن:نام نوايي است از الحان موسيقي كه از غايت فرح خار غم از دل مي كند.

خانه عنقا:نام نوايي از موسيقي است.

خاوران:نام يكي از گوشه هاي دستگاه ماهور است.

خجست:نام نوايي است از موسيقي كه آن را خجسته نيز گويند.

خسرواني:از نغمه هاي دوره ساساني كه در مايه ماهور نواخته مي شود

و لحني كهن است كه مبتني بر نثر به مدح و آفرين خسرو پرويز نواخته مي شد.

در واقع خسرواني يك نوع اشعار هجايي بوده و همانند ترانه ها و سرودهاي كنوني است.

خفيف:بيست و پنج ضرب. از ضربهاي موسيقي ايران است.