داروهای سنتی و ترکیبی از گیاهان

خانواده : Convolvolaceae
گياهان دارويی اين تيره در استان مرکزی عبارتند از:
نام فارسي: پيچك معمولي
نام علمي : Convolvolus arvensis
نام محلي:پيچک
نام فرانسه: Petit lisron
نام انگليسي: bind weed
نام آلماني: Acker winde

مشخصات گياهشناسي:
گياهي علفي داراي پراكندگي زياد در مزارع است. ساقه‌هاي مثبت آن به طول cm 100-40 است. حالت افتاده يا بالا رونده است برگهاي آن بيضوي دراز داراي 2 لوپ مشخص در قاعده پهنك است. به طوري كه بدان ظاهر سر نيزه‌اي مي‌دهد. گل‌هاي آن برحسب فرمهاي متعدد كه از گياه به وجود مي‌آيد داراي صورتي و سفيد يا مخلوطي از اين رو است. كه در طول ساقه به وضع منفرد و به تعداد 2 تايي ظاهر مي‌شوند. از مشخصات آن اين است. در سطح خارجي جام گل آن گاهي لگه‌هاي ارغواني مشاهده مي‌شود. پس از آميزش گل‌هاي آن راس دمگل‌ها به سمت پايين خميدگي حاصل مي‌كنند. به طوري كه ميوه داراي حالت آويخته مي‌شود.

خواص دارويی:
اعضاء مختلف گياه مذكور داراي اثر مسهلي صفرا بر است و اين خاصيت بيشتر پس از مصرف برگ, گل, دانه و مخصوصاً ريشه آنها ظاهر مي‌گردد. از برگهاي آن به عنوان التيام دهنده استفاده مي‌شود. عصاره برگ آن اثر ضد خونريزي دارد. گم رزين شيره گياه داراي خاصيت شبيه ژالاپ و اسكاموند است ولي فاقد طعم و اثر تحريك كننده مي‌باشد و براي رفع زردي از آن استفاده مي‌شود.
تدوین:حمیدرضا میرداودی عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی

خانواده Ephedraceae:
گياهان دارويی اين تيره در استان مرکزی عبارتند از:
نام فارسي: افدرا
نام علمي: Ephedrasp
فرانسه: Ephedra
آلماني: Meetraubchen
انگليسي: Send cherry

مشخصات گياهشناسی:
انواع افدراها گياهان بوته‌اي است داراي ساقه‌اي بندبند به ارتفاع cm 40-100 و حتي بيشتر و بصورت درختچه كوچك هستند. شكل ظاهري آنها مخصوصاً در بعضي نمونه‌ها شبيه Equisetum ها است. از مشخصات آنها اين است كه اولاً بندهاي متعدد ساقه آنها فاصله‌دار است و ثانياً برگهاي كوچك و فلس مانند نازك واقع در محل بند دارند. وجود بندهاي فاصله‌دار و شكل عادي از برگ بهترين وسيله تشخيص اين گياهان است گل‌هاي آنها عموماً شاتون‌هاي نر و ماده معمولاً بر روي دو پايه جدا از هم هستند. در شاتونهاي نر آنها گل‌ها بصورت 8-6 تايي دور هم گرد آمده‌اند و هر يك داراي پرچم‌هاي پيوسته بهم هستند. گل‌هاي ماده بصورت دوتايي در قسمت انتهايي شاخه‌هاي جانبي ظاهر مي‌شوند هر يك, يك تخمك دارند. ميوه آنها به رنگ قرمز و محتوي يك دانه در فلس‌هاي متعدد گوشتدار است. كه معمولاً بصورت ميوه شفت جلوه مي‌كند. قسمت مورد استفاده اين گياه ساقه آن است كه همراه با سوش مورد استفاده است.

خواص دارويی
از ساقه افدراهاي معمولي, كمتر استفاده داروئي به عمل مي‌آيد. افدرين و املاح آن اثر شبيه آدرنالين دارد, افدرين موجب تنگي مجاري عروق, بالا رفتن فشار خون, باز شدن مردمك چشم و مخصوصاً عوارض آسم مي‌گردد سميت افدرين از آدرنالين كمتر است و بر خلاف آدرنالين اثر آن اگر از راه دهان مصرف شود بادوام‌تر ولي ضعيف‌تر است و ضد رماتيسم است افدرين محرك انقباضات رحمي, حركات دودي شكل معده و آب دهان است عوارض ناراحت كننده آسم و تنگي را تسكين مي‌دهد.
__________________

خانواده: Fumariaceae
گياهان دارويی اين تيره در استان مرکزی عبارتند از:
نام فارسي: شاه‌تره
نام علمي: Fumeria Parvifolra
نام محلي:_
نام انگليسي: Fine - Leaved fumtrty
مشخصات گياهشناسي:
گياهي است علفي با ساقه نسبتاً قوي, برگ‌هاي كم بيش سبز, غبار آلود و منقسم به بريدگي كوتاه و باريك با گل‌هاي سفيد به ندرت صورتي, مجتمع به صورت خوشه‌هاي كوتاه ميوه‌اش مدور, بيضوي به قطر mm 2 است.
رويشگاه: اين گياه در اكثر مراتع استان به صورت پراكنده وجود دارد.
خواص دارويی از گياه خشك به عنوان ضد كرم, مدر, معرق, تب‌بر و در مورد تبهاي ساده مصرف مي‌شود. به عنوان صاف كننده خون در رفع بيماريهاي جلدي از آن استفاده مي‌شود, بخصوص برگهاي آن تلخ و قابض است. باز كننده انسداد كبد, طحال و مقوي اين دو عضو است. مسهل مخاط سه گانه خصوصاً سودا, تلخي صفرا, سوداي سوخته است. خون را صاف مي‌كند, مدر و اشتها آور است. خشك آن براي تقويت معده قوي‌تر از تازه آن است اگر به صورت مخلوط با سركه يا آب عسل و يا مخلوطي از سركه و عسل خورده شود براي رفع قي صفراوي, آشفتگي‌هاي بلغمي و پاك كردن معده از قصولات حبس شده در معده, بسيار نافع است. ماليدن عصاره شاهتره بر روي چشم براي تقويت ديد چشم و ممانعت از ريختن اشك زياد نافع است. اگر با صمغ عربي به چشم ماليده شود از روئيدن موي جديد منحرف روي پلك ممانعت مي‌كند. شاهتره مضر ريه است از اين جهت بايد با كاسني مصرف شود.

خانواده: Equisetaceae
گياهان دارويی اين تيره در استان مرکزی عبارتند از:
نام فارسي: دم اسب
نام علمي: Equisetum arvense
نام محلي: -
نام فرانسه: Quea de chat
نام انگليسي: Horse - tail
نام آلماني: Acker

مشخصات گياهشناسي:
گياهي است با ريزوم افقي يا زاويه‌دار, داراي ساقه بندبند به ارتفاع cm 60-50 با دو نوع زايا و نازا است. ساقه‌هاي بارور آن كه در آغاز بهار, قبل از پيدايش ساقه‌هاي نازا ظاهر مي‌شوند كوتاهتر از آن ولي داراي قطر بيشتري هستند. ساقه‌هاي بارور به رنگ مايل به قرمز و فاقد دانه‌هاي كلروفيل به نظر مي‌رسد, ساقه‌هاي نازا سبز رنگ بوده و منشعب هستند. هر بن ساقه نازا داراي برگ‌هاي باريك و كوچك و به وضع فراهم است كه از به هم پيوستن قاعده آنها نوعي غلاف حول بند به وجود مي‌آيد. شاخه‌هاي باريك و بندبند نيز از خارج برگ‌هاي مذكور به وضع فراهم ظاهر مي‌گردد. در فاصله بين هر دو بند شيارهاي طولي منظم بر روي ساقه ديده مي‌شود كه مشخص است. ساقه زايا در هر بند خود داراي مجموعه‌اي از برگ‌هاي فراهم و به هم پيوسته شبيه ساقه‌هاي نازا مي‌باشد. در راس ساقه‌هاي زايا سنبله‌هاي مولد‌هاگ, مركب از قطعات فلس مانند در چند رديف فراهم ظاهر مي‌شود كه به كلي با برگ‌هاي گياه متفاوت است اين فلس‌ها در آغاز به نحوي به هم فشرده‌اند كه به نظر نمي‌رسد. از هم جدا باشند در حالي كه قطعات مختلف آنها به وسيله پايه‌اي به محور سنبله ارتباط داشته, در سطح تحتاني هر يك 12-5 هاگدان به وضع آويخته ديده مي‌شود. در داخل هر هاگدان تعداد زيادي هاگ تشكيل شده كه پس از پيدايش يك شكاف قائم در هاگدان از آنها خارج مي‌گردد. هاگ‌ها داراي غشاء ضخيم و 4 رشته منتهي به قسمت نسبتاً پهن مي‌باشد به طوري كه رشته‌هاي مذكور مجموعاً در يك نقطه پيوسته به هاگ به نظر ميرسد. از رويش هاگ‌ها دو نوع پروتال نر و ماده بوجود مي‌آيد. در غالب نواحي مرطوب ميرويد و چون ساقه زير زميني آن تا دو متر در داخل خاك نفوذ ميكند از اين جهت خارج كردن گياه با ريزوم كامل مقدور نيست.

رويشگاه: اين گياه در حاشيه جويبارها و جوي‌هاي آبياري در شهرستانهاي شازند و همچنين باغات روستاي خنجين از توابع شهرستان تفرش به طور پراكنده يافت مي‌شود.

خواص دارويی
از ساقه‌هاي نازاي آن به صورت پودر و خشك شده در گرماي آفتاب استفاده مي‌شود. اثر مدر قوي و بند آور خون ترميم كننده انساج و تامين كننده عناصر معدني بدن, درمان بيماري سل, ضد عفوني كننده و التيام دهنده زخمها مي‌باشد. جوشانده آن, ترشحات ادرار را افزايش داده و به حد 30% حالت عادي مي‌رسد و ضد استسقاء و آب آوردن انساج مي‌باشد. به دليل مقوي بودن در بيماري‌هاي كليوي, احساس درد مجاري ادرار و قولنج‌هاي كليوي موثر است. اثر بند آوردن خون (si), آسم بالابردن خاصيت ارتجاعي و مقاومت پوست بدن, درمان زخمهاي اندام ساقه بدن و ترميم و سازندگي در بافتها دارد. شيره تازه در گياه اثر فوري و قاطع در بند آوردن خون دارد. استعمال جوشانده گياه به صورت قرقره يا لوسيون يا كمپرس صورت مي‌گيرد. قرقره آن براي گلودرد, لوسيون در رفع التهاب چشم و كمپرس آن بر روي زخم و ضربه گيري و رفع ناراحتي‌هاي پوستي مفيد است.جوشانده آن lit 5/0 / gr 50-30 آب پس از نيم ساعت جوشيدن سه مرتبه در h 24 استفاده گردد. گرد آن به ميزان gr 2-1 قبل از شامل و نهار براي تامين عناصر غذايي معدني و به مقدار gr 1-5/0 در 4 يا 5 دفعه قبل از شام و نهار براي بند آوردن خون و gr 30-20 شير تازه در بند آوردن خون و جوشانده kg/ lit 1 براي كمپرس ميزان gr 30-20 گياه در يك ليتر شراب در طولاني مدت و مصرف يك ليوان ناشتا جهت بند آوردن خون مناسب است.
تدوین:حمیدرضا میرداودی عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی

خانواده Loranthaceae
گياهان دارويی اين تيره در استان مرکزی عبارتند از:
نام فارسي : دارواش
نام علمي: Viscum album Loranthaceae
نام محلي:چسبک
نام فرانسه: Cui
نام انگليسي: Mistletoe

مشخصات گياهشناسي:
گياهی انگل، پر شاخته و منشعب, برگها سبز, ضخيم, ساده, بيضوي, دراز, متقابل و چتر مانند مثل چرم شاخه‌هاي آن بر حسب آنكه روي چه درختي زندگي كنند زندگي انگلي را مي‌گذرانند. داراي اشكال مختلف است بعضي سبز و برخي چوبي است. گل‌هاي آن دو پايه زرد رنگ است. ميوه آن سته در ابعاد نخود سفيد رنگ كه داخل آنرا گوشت چسبنده‌اي با دانه‌هاي ريز آن مانند خشخاش پر كرده است. از شيره درخت ميزبان استفاده مي‌كند و مانع رشد آن مي‌شود. قسمت مورد استفاده آن برگها است.

خواص دارويی:
در موارد بزرگ شدن طحال استفاده مي‌شود. ميوه آن مدر و ملين و مقوي است و براي افزايش نيروي جنسي و تقويت قلب مصرف مي‌شود. براي معالجه سرماخوردگي ورماتيسم و عضلات ضعيف به كار مي‌رود. براي تقويت كليه‌ها و آرام كننده است و به استخوانها استحكام مي‌بخشد در افزايش ترشح شير موثر است. براي رفع التهاب كبد و تسريع رشد موي سر مفيد است ماليد آن نر كننده و تحليل برنده و سرباز كننده دملها و رومهاي بلغمي و نرم كننده مفاصل است.
رويشگاه: اين گياه به صورت انگل بر روي درختان بادام در اكثر باغات استان يافت مي‌شود.

تدوین:حمیدرضا میرداودی -عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی

خانواده Rosaceae
گياهان دارويی اين تيره در استان مرکزی عبارتند از:
نام فارسي: غافث
نام علمي Agrimonia Eapatoria L.
فرانسه: Herbe s,Eapatoive, Eapatoire des Anciens, Aiyriemo commune
ايتاليائي:Erba Vettonica, Santonia, Eupatoria, Erba da andata, Ayrimonia
انگليسي: Common agrimony
آلماني: Odermennig
عربي: غافث (Ghafath )

مشخصات گياهشناسي:
گياهي است چند ساله ( پايا) به ارتفاع 20 تا 60 سانتيمتر و داراي ساقه راست و پوشيده از كرك كه در جنگلها, نواحي سايه‌‌دار, چمنزارها و غيره مي‌رويد. برگهاي آن مركب و هر برگ داري 9-5 برگچه دندانه‌دار و بيضي است و فواصل آن برگچه‌هاي كوچك و نامنظم ديده مي‌شود. گلهاي آن كوچك, به رنگ زرد يا زرد مايل به نارنجي و مجتمع به صورت سنبله دراز در قسمت انتهائي ساقه ظاهر مي‌شوند. ميوه آن پوشيده از خارهاي كج به شكل قلاب است.

خواص درماني:
قابض, تونيك, مدر, قاعده آور, ضد كرم شكم, التيام دهنده, بند آورنده خون, به منظور درمان بيماريهاي كبدي, براي معلاجه ديسانتري, درمان اسهالهاي ساده, براي تسكين و آرام كردن ناراحتي رحم و براي معالجه بواسير نيز نافع است رفع خونروي‌ها, اخلاط خوني وجود خون در ادرار و بي‌اختياري دفع ادرار در اطفال اثر مفيد دارد. رفع ترشحات مهبلي, ضعف اعمال معده و نفخ اثر معلاج دارد. مصرف آن به علت مدر بودن براي درمان رماتيسم, درماتيت‌ها, سنگ كليه و غيره توصيه شده است.

رويشگاه: اين گياه حاشيه مزارع شهرستان شازند يافت مي‌شود.
تدوین:حمیدرضا میرداودی -عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی

خانواده (Malvaceae)
گياهان دارويی اين تيره در استان مرکزی عبارتند از:
نام فارسي : پنيرك
نام علمي: Malva silvestris
نام محلي:
نام فرانسه: Fromageon
نام انگليسي: Round - clock
نام آلماني: Malvenkraut

مشخصات گياهشناسي:
گياهي است پايا به ارتفاع سانتي‌متر 60-30 و پوشيده از كرك‌هاي دراز كه به حالت وحشي در جنگل و اراضي باير مي‌رويد. داراي ريشه گوشتدار, سفيد رنگ و ساقه راست و استوانه‌اي شكل است. برگ‌هايي متناوب با دمبرگ دراز شامل 7-5 لوب دندانه‌درا و گل‌هايي به رنگ گلي مايل به بنفش با تزئيناتي از خطوط تيره دارد, مادگي آن 12-10 برچه‌اي كه هر يك پس از رسيدن منحصراً داراي يك دانه مي‌گردد.

رويشگاه :
اين گياه تقريباً به عنوان علف هرز مزارع و باغات استان مي‌باشد و عموماً هم در حاشيه اراضي زراعي و باغات پراكندگي دارد. لازم به ذكر است كه يك گونه ديگر از همين جنس تحت عنوان M.negleta هم در استان وجود دارد كه تقريباً همان خواص دارويي را دارا مي‌باشد.

خواص درماني:
قسمت‌هاي مورد استفاده آن برگ, گل, حتي گياه كامل است. اثرات آن, نرم كننده, آرام بخش, مدر و رفع ناراحتي سينه و رفع التهاب, و تورم اعضاي بدن , تحريكات اعضاي مختلف بدن, دستگاه گوارش, مجاري ادرار مجاري تنفسي و نزله‌هاي ششي و برونش‌ها دارد. جوشانده پنيرك در روغن بار رفع سر دردهاي يك طرفه ناشي از مسموميت توصيه شده است. تزريق مهبلي جوشانده اثر نرم كننده و آرام كننده دارد. و در رفع التهاب مهبل موثر است. دم كرده يا جوشانده 10 در هزار گل پنيرك يا 15 تا 30 هزار برگ يا ريشه پنيرك به مقدار چند فنجان مصرف دارد. جوشانده 50-30 هزار برگ يا ريشه نيز به كار مي‌رود.
خواص دارويی:
پنيرك اثر نرم كننده آرام بخش, مدر و رفع ناراحتي‌هاي سينه دارد. پنيرك در غالب بيماريها منشاء التهاب و تورم اعضا بدن مي‌تواند مورد مصرف قرار گيرد. از گياه كامل و ريشه‌دار آن, تيزاني تهيه مي‌شود كه براي مسلولين استفاده مي‌شود. در استعمال خارج, ريشه و برگ له شده پنيرك – جهت رفع التهابهاي سطحي بدن با قرار دادن بر روي عضو و همچنين براي رفع جوش صورت و دانه‌هاي جلدي به كار مي‌رود ضمناً درد و ناراحتي‌هاي محل جوش و دانه‌ها را تسكين مي‌دهد. جوشانده حاصله از برگ و گل آن به عنوان غرغره, در رفع تحريكات مخاط دهان, روم لوزه‌ها, درد گلو, انژين و غيره مفيد است. به كار بردن جوشانده آن به صورت كمپرس يا لوسيون در رفع سوختگيها و دانه‌هاي جلدي مفيد است. و به صورت حمام در رفع ناراحتي‌هاي بواسير, بعضي تومورها, ورم پلك چشم و غيره مفيد است.

تدوین:حمیدرضا میرداودی -عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی

خانواده: Thymelacaceae
گياهان دارويی اين تيره در استان مرکزی عبارتند از:
نام فارسي: خشك
نام علمي: Daphne mucronata
نام محلي:
نام انگليسي: Daphne oleoides

مشخصات گياهشناسي:
گياهي است بوته‌اي, به ارتفاع m 3-1: برگهايي با پهناي كم به طول cm 5-5/2 و به عرض mm 10-5 عاري از دمبرگ, ضخيم به رنگ سبز روشن ميوه گوشتدار, بيضوي, به رنگ نارنجي يا سرخ و به درازي, mm 10-7, گل‌هاي سفيد مايل به صورتي به تعداد 9-3 تاي در قسمت انتهايي شاخه ظاهر مي‌شود.

رويشگاه: اين گياه به طور پراكنده در مناطق كوهستاني استان بخصوص در ارتفاعات شهرستان شازند, هفتاد قله اراك و كميجان رويش دارد. شکل شماره 124 نشان دهنده پراكنش اين گياه در سطح استان مرکزی مي‌باشد.

خواص دارويیپوست ساقه آن به مصارف بيمارهاي جلدي مي‌رسد. از برگ آن در درمان سوزاك و با قرار دادن آن بر روي دمل جهت سرباز كردن آن, جوشانده ريشه به عنوان مسهل و از برگ خورد شده خشك در مخلوط با روغن جهت درمان جوش استفاده مي‌شود.
تدوین:حمیدرضا میرداودی -عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی

خانواده كتان (Linaceae)
گياهان دارويی اين تيره در استان مرکزی عبارتند از:
نام فارسي : كتان
نام علمي: Linum usitatissimum
نام محلي:کتان
نام فرانسه: Lin usuel
نام انگليسي:Line
نام آلماني: Flachs

مشخصات گياهشناسي:
گياهي است علفي, بي كرك, يكساله , سانتي‌متر70-30 = h , برگ‌هاي آن باريك, دراز, نوك تيز, به رنگ سبزمات داراي 3 رگبرگ طولي و گل‌هاي آن منظم, بزرگ, آبي, زيبا مركب از قطعات 5 تايي است. ميله پرچم‌ها در قاعده با هم ارتباط دارد, ميوه آن پوشينه, مدور و محتوي يك دانه قهوه‌اي رنگ در هر خانه است. دانه آن قهوه‌اي روشن بدون بو, شفاف, لغزنده و به طول ميلي‌متر 5-4 و به ضخامت ميلي‌متر 5/1 است.

رويشگاه :اين گياه در ارتفاعات سفيد خاني و همچنين در رده چپقلي و در اطراف روستاي طرلان در توابع شهرستان اراك رويش دارد.

خواص درماني:دانه تنها قسمت مورد استفاده است. دم كرده 20-10 هزار دانه به مقدار 2 تا 3 فنجان در روز – خيسانده يك قاشق آن در نصف ليوان آب سرد – دم كرده مخلوط گرم 15 دانه و گرم 8 گرد شيرين بيان در 5/0 ليتر آب جوش جوشانده 50-12 هزار آن به صورت تنقيه – گرد دانه جهت تهيه ضماد به منظور رفع ناراحتي‌هاي جلدي خارش و تحريكات جلدي براي اين منظور آرد تازه دانه كتان را در آب سرد باز كرده تا به حالت خميري در آيد و بعداً حرارت داده و قطعات پارچه را به داخل آن وارد كرده و به حالت نسبتاً گرم روي موضع مي‌گذارند. مسهل با اثر ملايم و مدر است. به همين جهت سابقاً در موارد آب آوردن و استسقاء از آن استفاده مي‌شود.

تدوین:حمیدرضا میرداودی -عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی

خانواده Ulmaceae
گياهان دارويی اين تيره در استان مرکزی عبارتند از:
نام فارسي: داغداغان
نام علمي:Celtis australis
نام محلي:
نام فرانسه: Belico quier
نام انگليسي: Lote- tree
نام آلماني: Lotus baum

مشخصات گياهشناسي:
تنه‌اي به ارتفاع m 15 با شاخه‌هاي متعدد باريك و منشعب دارد كه وقتي برگدار است ظاهري كروي به درخت مي‌دهد. برگ‌هاي آن بيضوي نوك تيز, دندانه‌دار و پوشيده از تار بسيار كوچك مي‌باشد. گل‌هاي آن كوچك و منفرد بوده كه در كنار برگ‌ها ظاهر مي‌شود و رنگ گل آن سفيد مايل به سبز با دمگل نسبتاً دراز است. ميوه آن بيضوي مدور و قهوه‌اي رنگ است.

رويشگاه:اين گياه به صورت پراكنده و خيلي محدود در ارتفاعات بازرجان تفرش ارتفاعات ساوه رويش دارد. شکل شماره 125 نشان دهنده پراكنش اين گياه در سطح استان مرکزی مي‌باشد.

خواص دارويیبرگ و جوانه‌هاي درخت اثر قابض داشته و در رفع اسهالهاي ساده, ديسانتري استفاده مي‌شود. از ريشه درخت جهت درمان صرع استفاده مي‌شود.