دیوان اشعار خاقانی

چه آفتی تو که کمتر غم تو هجران است

چه گوهری تو که کمتر بهای تو جان است

جهان حسن تو داری به زیر خاتم زلف

تو راست معجزه و نام تو سلیمان است


از آن زمان که تو را نام شد به خیره کشی

زمانه از همه خونریزها پشیمان است


بر آن دیار که باد فراق تو بگذشت

به هر کجا که کنی قصد قصر ویران است


شکست روزم در شب چه روز امید است

گذشت آب من از سرچه جای دامان است


ز وصل گوئی کم گوی، آن مرا گویند

مرا ز درد چه پروای وصل هجران است

حصن جان ساز در جهان خلوت

دو جهان ملک و یک زمان خلوت

باک غوغای حادثات مدار

چون تو را شد حصار جان خلوت


ساقیت اشک و مطربت ناله

شاهدت درد و میزبان خلوت


خلوتی کن نهان ز سایه‌ی خویش

تا کند سایه را نهان خلوت


همه گم بوده‌ها پدید آید

چون تو را گم کند نشان خلوت


سایه را پنبه بر نه احمدوار

تا شود ابر سایبان خلوت


نقطه‌ی حلقه‌ی زره دیدی

که نشسسته‌است بر کران خلوت


خلوتی کش تو در میان باشی

کرم پیله کند چنان خلوت


حلقه‌ی عشق را شوی نقطه

چون برونت آرد از میان خلوت


همچو تیز از میان یارای بس

باش چون تیغ در میان خلوت


بر در کهف شیرمردان باش

کرده چون سگ بر آستان خلوت


خلوت امروز کن که خواهد بود

دربر خاک جاودان خلوت


یک تن آفتاب را گفتند

که همی زیست سالیان خلوت


عیسیی بر سرش فرود آمد

تا سراسیمه شد در آن خلوت


انس هرکس در این جهان چیزی است

انس خاقانی از جهان خلوت

بخت بدرنگ من امروز گم است

یارب این رنگ سواد از چه خم است

دلدل دل ز سر خندق غم

چون جهانم که بس افکنده سم است


با من امروز فلک را به جفا

آشتی نیست همه اشتلم است


شد چو کشتی به کژی کار فلک

که عنانش محل پاردم است


دولت امروز زن و خادم راست

کاین امیر ری و آن شاه قم است


هر که را نعمت و مال آمد و جاه

سفلگی را بعهم کلبهم است


تا به درگاه خدا داری روی

زر آلوده سگ حلقه دم است


باز چون بر در خلق افتد کار

زر بر سفله خدای دوم است


این کرم جستن خاقانی چیست

که کرم در همه آفاق گم است

طره مفشان که غرامت بر ماست

طیره منشین که قیامت برخاست

غمزه بر کشتن من تیز مکن

کان نه غمزه است که شمشیر قضاست


بس که از خصم توام بیم سر است

بر سر این همه خشم تو چراست


گر عتابی ز سر ناز برفت

مرو از جای که صحبت برجاست


گفت بیهوده بر انگشت مپیچ

بر کسی کو به تو انگشت نماست


هیچ بد در تو نگفتم بالله

خود خیال تو بر این گفته گواست


این قدر گفتم کان روی چو گل

بسته‌ی دیده‌ی هر خس نه رواست


من همانم تو همان باش به مهر

که همه شهر حدیث تو و ماست


بنده خاقانی اگر کرد گناه

عذر آن کرده به جان خواهد خواست

در جهان هیچ سینه بی‌غم نیست

غمگساری ز کیمیا کم نیست

خستگی‌های سینه را نونو

خاک پر کن که جای مرهم نیست


دم سرد از دهان بر آه جگر

بازگردان که یار همدم نیست


هیچ یک خوشه‌ی وفا امروز

در همه کشتزار آدم نیست


کشت‌های نیاز خشک بماند

کابرهای امید را نم نیست


به نواله هزار محرم هست

به گه ناله نیم محرم نیست


گر بنالی به دوستی گوید

هان خدا عافیت دهد، غم نیست


دانی آسوده کیست در عالم؟

آنکه مقبول اهل عالم نیست


هست سالی دو روز شادی خلق

چون نکو بنگری همان هم نیست


زانکه یک عید نیست در علام

که در او صد هزار ماتم نیست


خیز خاقانیا ز خوان جهان

که جهان میزبان خرم نیست

مرا دانه‌ی دل بر آتش فتاده است

از آن نعره‌ی من چنین خوش فتاده است

به هفت آسمان هشتمین در فزایم

ز دود دلی کاسمان‌وش فتاده است


من آن آب نادیه نخل بلندم

که از جان من در من آتش فتاده است


غلط گفته‌ام نخل چه؟ کز دو دیده

چو نیلوفرم آب مفرش فتاده است


دلم عافیت می‌شمارد بلا را

بنام ایزد این دل بلاکش فتاده است


امیدم به اندازه‌ی دل رسیده است

خدنگم به بالای ترکش فتاده است


منم خرم و یک فتاده است نقشم

شما غمگن و نقشتان شش فتاده است


بر اسب بلا من به منزل رسیدم

کجائی تو کز بادت ابرش فتاده است


من و گوشه‌ای کمتر از گوش ماهی

که گیتی چو دریا مشوش فتاده است


عجب کعبتینی است بی‌نقش گیتی

ولی تخت نردش منقش فتاده است


منه بیش خاقانیا بر جهان دل

که عاشق کش است ارچه دلکش فتاده است

من ندانستم که عشق این رنگ داشت

وز جهان با جان من آهنگ داشت

دسته‌ی گل بود کز دورم نمود

چون بدیدم آتش اندر چنگ داشت


عافیترا خانه همچون سیم رفت

زآنکه دست عقل زیر سنگ داشت


صبر بیرون تاخت از میدان عشق

در سر آمد زانکه میدان تنگ داشت


از جفا تا او چهار انگشت بود

از وفا تا عهد صد فرسنگ داشت


دل بماند از کاروان وصل او

زآنکه منزل دور و مرکل لنگ داشت


ناله‌ی خاقانی از گردون گذشت

کار غنون عشق تیز آهنگ داشت

چه نشینم که فتنه بر پای است

رایت عشق پای برجای است

هرچه بایست داشتم الحق

محنت عشق نیز می‌بایست


صبر با این بلا ندارد پای

بگریزد نه بند بر پای است


راستی به که صبر معذوراست

بر سر تیغ چون توان پای است


بیخ امید من ز بن برکند

آنکه شاخ زمانه پیرای است


کار من بد شده است و بدتر ازین

هم شود، تا فلک بر این رای است


از که نالم بگو ز کارگزار

یا از آن کس که کار فرمای است


ناله دارد ز زخم، مار سلیم

مار از آن کس که ما را فسای است


خیز خاقانی از نشیمن خاک

که نه بس جای راحت افزای است

آن کز می خواجگی است سرمست

بر وی نزنند عاقلان دست

بی‌آنکه کسی فکند او را

از پایه‌ی خود فرو فتد پست


مرغی که تواش همای خوانی

جغدی است کز آشیان ما جست


از پنجره‌ی صلاح برخاست

بر کنگرده‌ی فساد بنشست


قلب سخن شکسته نامان

بر ما نتوان بدین بپیوست


گیرم که دلی درستمان نیست

باری نامی درستمان هست


تو طعنه زنی و ما همه کوه

تو سنگ زنی و ما همه طست


خاقانی را اگر سفیهی

هنگام جدل سخن فروبست


این هم ز عجایب خواص است

کالماس به زخم سرب بشکست

فرمان ملک چه ساحری ساخت

کز سحر بهار آزری ساخت

در هندسه دست موسوی داشت

در شعبده صنع ساحری ساخت


شکل فلک دوازده برج

زین قصر دوازده دری ساخت


از بس که به صنعتش طرازید

نقاش طراز ساحری ساخت


از چهره‌ی چرخ برد زنگار

نزهتگه خسرو سری ساخت


وز روی شفق گرفت شنگرف

تصویر شهنشه فری ساخت


یک دریا گوهر از قلم راند

تا صورت شاه گوهری ساخت


شاه عجم اخستان که دین را

پیرایه ز عدل‌پروری ساخت


اسکندر وقت کز حسامش

عقل آینه‌ی سکندری ساخت