-
خانواده: Polypodiaceae
گياهان دارويی اين تيره در استان مرکزی عبارتند از:
نام فارسي: پرسياوش
نام علمي:Abiantum capilis- Venera
انگليسي: maidenhair Fern
فرانسه Adiante
مشخصات گياهشناسی
گياهي است چند ساله برگها شبيه گشنيز معمولاً بدون ساقه اصلي و داراي دمبرگ دراز و خيلي نازك و سياه كه وجه تسميه فرانسوي و انگليسي عربي آن از اينجا ناشي مي‌شود. ساقه زير زميني آن خزنده و ريشكهاي بسيار باريك و نازك به آن اتصال درد. پرسياوش از نظر شرايط اقليمي مناطق گرم و مرطوب را مي‌پسندد. برگها كمي معطر و داراي طعمي گس و كمي تلخ است.
محل رويش:
اين گياه در يك نقطه مرطوب در جاده تفرش به سمت دهستان جفتان يافت مي‌شود.
خواص دارويی: پرسياوش از نظر طبيعت مايل به گرم, براي باز كردن گرفتگيهاي مجراي بيني و سينه و اعتدال بخشيدن به اخلاط و تحليل گازهاي معده بسيار موثر است. جوشانده آن به عنوان مسهل صفرا, بلغم و سوداي موجود در معده و روده مفيد است. همچنين براي نرم كردن و بيرون راندن اخلاط سينه, تنگي نفس, درد سينه و يرقان آثار مفيدي دارد مدر و باز كننده عادت ماهانه و براي دفع سنگ مثانه بسيار مفيد است. خوردن گرد آن براي رفع اسهال و جمع كردن شكم نافع است و ضماد پخته آن براي كاهش ورم بيضه‌ها موثر مي‌باشد. ضماد كوبيده آن با ضمغ لاذن, روغن مورد روغن سوسن, زوفا وسركه براي تقويت مو و جلوگيري از ريزش مو مفيد مي‌باشد.
تدوین:حمیدرضا میرداودی -عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی
-
خانواده Ranunculaceae
گياهان دارويی اين تيره در استان مرکزی عبارتند از:
نام فارسي: آدونيس
نام علمي: Adonis sp
نام انگليسي: Spring Adonis
فرانسه: Adonide de printemps
آلماني: Fruhlings Teufelsauge
مشخصات گياهشناسی
گياهي است علفي چند ساله و زيبا داراي ريزوم ضخيم و ريشه‌اي تيره رنگ است. از ريشه تيره رنگ اين گياه در بهار هر سال شاخه‌هاي برگدار متعدد خارج مي‌شود. كه برگهاي قاعده‌اي فلس مانند و برگهاي واقع بر ساقه آن غلافدار به رنگ سبز زيبا داراي بريدگي‌هاي زياد است. گل آن درشت و زرد رنگ است. به طور منفرد بر روي شاخه‌هاي گياه ظاهر مي‌شوند. برچه‌هاي آن متعدد و آزادند راس كاسبرگ آدونيس رنگ قرمز شرابي دارد. برگهاي و ساقه‌ها مصرف دارويي و صنعتي دارد.
خواص دارويی
در موارد آب آوردن انساج استفاده مي‌شود. اثر مقوي, مدر و معالج بيماري صرع است. آدونيس بر خلاف ديژيتال در بدن جمع نمي‌گردد. اثرات آن در بدن با آنكه خفيف‌تر از ويژيتال است ولي سريعتر از آن ظاهر مي‌شود. فرآورده‌هاي ادونيس در بسياري از بيماريهاي قلبي حاد و در موارد ورم پرده بيروني دل, ورم ماهيچه قلب و آندو كارديت مصرف دارند. مصرف آن در طپش قلب, خفقان صدري, نارسائي دريچه ميترال و آئورت, ضعف قلب, ناراحتي‌هاي قلب منشاء بيماريهاي عفوني, گريپ, ذات الريه, تيفوئيد. آبله و غيره اثر مفيد دارد. دم كرده آن با آنكه طعم تلخ دارد, عدم تحمل در بيماري ايجاد نمي‌كند. فقط گاهي ترتشح آب دهان را افزايش مي‌دهد.
تدوین:حمیدرضا میرداودی -عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی
-
خانواده Portulacaceae
گياهان دارويی اين تيره در استان مرکزی عبارتند از:
نام فارسي: خرفه
نام علمي: portulaca oleracea
نام انگليسي: Common purslane
نام فرانسه: Porcellone
نام آلماني: Portulok
مشخصات گياهشناسي:
گياهي يكساله كه وحشي آن خزنده و ساقه‌هاي خوابيده كمي قرمز و برگهاي دايره‌اي گوشتي كه دور گلهاي كوچك زرد رنگ آن ظاهر مي‌شود نوع پرورشي آن با ساقه‌هاي ضخيم گوشتي سرخ رنگ قائم كه بلندي آن 40-10 سانتيمتر است برگهاي آن گوشتي كلفت با كركهاي كوتاه و تخم آن سياه كوچك وحشي آن معمولاً در مناطق معتدله دنيا همه جا و در نواحي سايه‌دار مرطوب در مزارع و بوستانها و حاشيه درياچه‌ها مي‌رويد. در ايران معمولاً كاشته مي‌شود ولي به طور وحشي نيز در مناطق شمالي ايران نيز در اطراف رشت, لاهيجان و اطراف تهران, تفرش اراك و ساير نواحي مي‌رويد تكثير آن از طريق كاشت بذر صورت مي‌گيرد بذر آنرا مستقيماً در ماه‌هاي ارديبهشت تا تير در زمين اصلي مي‌كارند خاك مزرعه بايد غني باشد. و چون احتياج به آب فراوان دارد آبياري آن بايد مرتباً صورت گيرد.
محل رويش:اين گياه در اراضي زراعي و باغات استان مركزي به عنوان يك علف هرز رويش دارد و عمدتاً هم در حاشيه اين اراضي يافت مي‌شود.
خواص دارويی
خرفه از نظر طبيعت خيلي سرد و تر و داراي نيروي قابضه است و برگ و ساقه آن مسكن صفرا است و حرارت خون و كبد و معده را تسكين مي‌دهد و براي تسكين تبهاي گرم و صفراوي و تسكين عطش و كنترل ترشح ادرار در مورد بيماري ديابت و رفع سردردهاي گرم مفيد است. و به طور كلي خونريزي از هر عضوي را قطع مي‌كند تخم آن ضد كرم كدو مي‌باشد و عصاره ساقه و برگ آن براي بيماريهاي كبد و بيماريها كمي ويتامين C بسيار مفيد است اگر برگ و ساقه آن را مانند سالاد و با سركه مصرف شود براي درد كليه بسيار نافع است. جويدن برگ آن به مقدار كم كندي دندان را رفع مي‌كند از عصاره آن براي التهابهاي چشم استفاده مي‌شود بدليل خاصيت موسيلاژي گياه در تسكين ناراحتي‌هاي گوارشي نظير اسهال و اسهال خوني استفاده مي‌شود در استعمال خارجي شيره گياه يا له شده گياه براي تحليل ورم و تومور التيام زخمهاي شديد سوختگي, بواسير, بيماريهاي پوستي, تحليل آسبر, گزيدگي نيش حشرات , عقرب گزيدگي و مار گزيدگي مفيد است. البته در مورد زنان باردار نبايد مصرف شود.
تدوین:حمیدرضا میرداودی -عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی
-
خانواده Resedaceae
گياهان دارويی اين تيره در استان مرکزی عبارتند از: نام فارسي:
ورث ( ورس)
نام علمي Reseda Luteola
فرانسه: Herbe a Jcunir, R. des teinturieys, Faux Reseda, Caude
انگليسي: Syer, s - vocket, Yellow - weed, weld - Miynonette , Dyer, s weed
آلماني: Gekbliche Reseda , Gelbkvaut, wau - Reseda, Favber- wax
ايتاليائي: Erba yialla, Reseda deitintori, Guaderella, Giada, Luteola
عربي: ويبه ( Way bah), بليحه (Bulayhhah )
مشخصات گياهشناسي:
گياهي است دو ساله به بلندي 1-5/0 متر, بي كرك, داراي ساقه راست, زاويه‌دار و برگهاي آن باريك, دارز و نوك تيز, كامل با كناره موجدار و به رنگ سبز زيبا مجموعه گلهاي آن كه به تعداد زياد و به صورت نوعي گل آذين خوشه دراز كه در اطراف ساقه گل دهنده به رنگ زرد كمي تيره ظاهر مي‌شود. ميوه آن پوشينه ( كپسول) كوچك, بيضوي, و داراي سه دانه نوك تيز است و در آن دانه‌هاي تيره رنگ و صاف جاي دارد.
خواص دارويی:
ريشه گياه سابقاً به عنوان اشتهاآور مورد استفاده قرار مي‌گرفته است. سرشاخه‌هاي گلدار گياه سابقاً جهت دفع كرمهاي روده مصرف مي‌شده است. ريشه آن به عنوان مدر استفاده مي‌شود در طب عوام به عنوان مقوي معده مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
-
تيره Rutaceae
گياهان دارويی اين تيره در استان مرکزی عبارتند از:
نام فارسي: مورد كاذب
نام علمي Haplophyllum perforatum
مشخصات گياهشناسی
گياهاني علفي و پايا, داراي برگهاي كامل يا سه تقسيمه عميق‌اند. گلهاي زرد يا سرخ فام, كاسه 5 لبه يا پنج بخشي, گلبرگها 5 عدد, در سطح پشتي محدب و در سطح دروني گود و از لحاظ لبه‌ها كاملند, پرچمها 10 عدد, آزاد يا به هم پيوسته ( مونادلف), ميله پرچمها پوشيده از كركهاي بلند و ريشدار, يا لااقل در پايين ريشدار است. ميوه كپسول, غده‌دار, شامل 5 خانه است و از بالا به وسيله شكاف بين برچه‌اي باز مي‌شود و يا مانند ميوه هاپلوفيلوم آكوتيفوليم كپسول ناشكوفاست. سطح دانه‌ها ناهموار و داراي برجستگيهاي فراوان است
خواص دارويي: از برگهايي اين گياه در بعضي از مناطق در شكسته‌بندي استخوان به همراه زرده تخم‌مرغ استفاده مي‌نمايند.
تدوین:حمیدرضا میرداودی -عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی
-
خانواده Rubiaceae گياهان دارويی اين تيره در استان مرکزی عبارتند از:
نام فارسي: روناس
نام علمي: Rubia tinctorum
نام محلي:
نام فرانسه:Garance
نام انگليسي: Madder
نام آلماني: Faerberroethe- Krapp
مشخصات گياهشناسي:
گياهي علفي و چند ساله به بلندي تا 2 متري, داراي ساقه‌هاي پوشيده از خار ريز و كج با مقطع چهار گوش برگهاي آن به صورت گروهي از چند برگ به شكل چتر از هر نقطه ساقه و دور آن بيرون آمده‌اند. بيضي و نوك تيز كه منتهي به خارهاي مي‌شوند. گلهاي كوچك و به رنگ زرد مايل به سبز و ميوه آن گوشتي با غشاي كمي ضخيم. ريشه آن كه قسمت اساسي مورد استفاده اين گياه است. به رنگ سرخ تيره طويل استوانه‌اي به حجم يك قلم تحرير غرير, رنگ داخل آن سرخ روشن و طعمي تلخ و گس دارد. از ريشه و ساقه‌هاي آن ( زير زميني) ماده‌اي رنگي آسيزالين گرفته مي‌شود. و چون اين ماده در ريشه 3-2 ساله توليد مي‌شود بنابر اين اگر استفاده رنگ آن باشد بايد ريشه‌هاي 3 ساله و بالاتر استفاده شود. براي استفاده از ريشه در مرداد ماه سال دوم مي‌تواند اقدام به برداشت آن كرد.
رويشگاه:اين گياه نيز در اكثر اراضي باغي استان به عنوان يك علف هرز رويش دارد و در سطح مراتع و در نقاط مرطوب نيز در مناطق شازند و نوبران ساوه رويش دارد.
خواص دارويی:از اين گياه به عنوان قابض و مدر استفاده مي‌شود, ريشه آن داراي خاصيت قاعده‌آور و مدر مي‌باشد ريشه روناس به طور كلي از ريشه‌هاي مفتح يعني باز كننده انسداد و گرفتگيهاي مجاري است به همين علت مدر است. و از عواملي است كه در موارد بيماري نوعي استخوان يا راشي‌تيسم استعمال مي‌شود. معمولاً پس از خوردن روناس استخوانها رنگين مي‌شود و اين ماده از طريق ادرار از بدن خارج مي‌شود. خوردن آن با عسل براي فلج, بي حسي عضو, لقوه, گستسگي اعضاء, تقويت معده, ازدياد ترشح ادرار غليظ, ازدياد ترشح شير, عادت ماهيانه و همچنين سياتيك نافع است. برگ و شاخه و ميوه آن دافع سموم گزندگان است. روناس مضر مثانه است. زيرا ترشح ادرار را با فشار زياد ايجاد مي‌كند و ممكنست ايجاد خون در ادرار كند از اين نظر بايد با كتيرا مصرف شود. براي سر نيز مضر است بايد با انسيون مصرف شود. جوشانده 30-15 در هزار ريشه نيمكوب – گرد ريشه به مقدار 1 تا 4 گرم در روز به صورت مخلوط در يك محلول, عصاره آبي به مقدرا 3/0 گرم تا 1 گرم در روز
تدوین:حمیدرضا میرداودی -عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی
-
خانواده : Salicaceae
گياهان دارويی اين تيره در استان مرکزی عبارتند از:
نام فارسی :صنوبر
نام علمی: Populus nigra
انگليسي: Black Poplar
فرانسه:P. euplier noir
مشخصات گياهشناسی
درختي است بلند به ارتفاع 30 متر است شاخه‌هاي آن باز, تنه آن كم و بيش موجي است. فاقد جهت‌هاي ريشه جوش است پوست تند در جواني سبز خاكستري ولي بعداً تيره رنگ و ساه است. جوانه‌هاي آن زرد است و معطر و چسبناك برگها سبز براق پهن يا لوزي شكل نوك تيز و قاعده آن زاويه‌دار است. شاتونهاي گل زود رس و هر شاتون دراي 50-30 پا يك‌دار است . ميوه آن كپسول و بادو شكاف شكفته مي‌شود.
خواص دارويی:
تصفيه كننده خون, مدر, مقوي هاضمه, ضد عفوني كننده, مفيد براي ناراحتي‌هاي كليه و مثانه و رماتيسم و نقرس و سياتيك براي جذب گاز ماده, رفع سوء هاضمه ناشي از نفخ و ضد عفوني كننده معده مي‌باشد.
رويشگاه: اين گياه در حاشيه رودخانه‌هي قره چاي و قمرود رويش دارد.
تدوین:حمیدرضا میرداودی -عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی
-
خانواده: Solanaceae
گياهان دارويی اين تيره در استان مرکزی عبارتند از:
نام فارسي: بنگدانه
نام علمي: Hyoscyamus niger
نام محلي:
نام فرانسوي:Patelet
نام انگليسي:Henbane
نام آلماني: Bilseukraut
خصوصيات گياهشناسي:
گياهي است علفي, دو ساله, داراي ساقه استوانه‌اي شكل, خميده در ناحيه راس و به ارتفاع cm 80-60 كه در كنار جاده‌ها, امكان مخروبه, قبرستانها و نواحي باير غالب نقاط اروپا و نقاط غربي و مركزي آسيا و ايران مي‌رويد. داراي ريشه راست, دراز و نسبتآً ضخيم است, برگهاي آن متناوب و مثلث شكل و نوك تيز و در قسمت انتهايي ساقه معمولاً عاري از دمبرگ و منقسم به لوب‌هاي نامساوي و نوك تيز است. درازي برگها به 20 و پهناي آنها cm 7-5 مي‌رسد. رنگ آنهاسبز مايل به زرد و به مجرد دست زدن نيز به انگشتان مي‌چسبد. گلهاي آن زرد رنگ و شبكه‌اي از خطوط ظريف و به رنگ ارغواني است. ميوه آن پوشينه و داراي ظاهري شبيه ديگ دهانه‌دار و محتوي 500-400 دانه كوچك است. بعضي از پايه‌هاي آن متجاوز از 10000 دانه وجود مي‌آورد. از اين گياه دو واريته يكساله و دو ساله دارد كه افي سينال همان دو ساله است و دراي برگهاي گستره و در قسمت تحتاني ساقه مي‌باشد. برگهاي وربا سكوم را معمولاً در زماني كه گل ظاهر مي‌گردد چيده و به سرعت خشك مي‌نمايد كه پس از خشك شدن رنگ مايل به سبز گرفته و شكننده مي‌شود. دانه ژوسيكام را بايد پس از رسيدن كامل ميوه جمع‌آوري نمود. كه به ابعاد mm 1 و پوسته‌اي مشبكه به رنگ قهوه‌اي روشن يا خاكستري غبار آلود نيز آنرا از خارج مي‌پوشاند. ژوسيكام سمي بوده ولي كمتر ممكن است پيش آيد زيرا ميوه آن در داخل كاسه‌اي با دندان‌هاي نوك تيز جاي دارد و برگ و اعضاي گياه بوي بدي مي‌دهد.
خواص دارويی:
قسمت‌هاي مورد استفاده گياه برگ و دانه آن است. ژوسيكام ضد تشنج, آرام كننده درد, مخدر, بازكننده مردمك خواب آور, سرفه‌هاي تشنجي, سياه سرفه, سل, برو نشيت مزمن و دردهاي عصبي, داء الرقص, درد مفاصل رماتيسم, نقرس, احساس چنگ زدگي در معده, قولنج‌ها, دردهاي منشاء و ورم روده موثر بوده و در استعمال خارجي دررفع دردهاي عصبي سطحي به صورت ضماد, خوردن,’ روغن مي‌توان نتيجه سريع گرفت. برگهاي ورباسکوم به مقدار gr 5/0-1/0 عصاره الكلي به مقدرا gr 05/0-1/0 به صروت حب و تنطور الكلي و به مقدار gr 3-5/0 و h 24 براي اشخاص بالغ و 3 قطره براي اطفال مصرف مي‌شود. حب مگلين با عصاره ژوسيكام, والدين و اكسيد دزنگ به مقدار مساوي gr 5/0 از هر يك ساخته شده و به تعداد 4/1 روز براي اشخاص بالغ مصرف مي‌گردد و از بهترين داروهاي ضد تشنج است. در استعمال خارجي روغن ژوسيكام, بم ترانكي و جوشانده 10000/50 برگ به صورت لوسين و مشمع, پماد و شياف به كار مي‌رود. در رفع غير اراري گرفتگي عضلات موثر است كه روغن آنرا با روغن كرچك و الكل ْ90 به نسبت مساوي مخلوط كرده و حرارت ميدهند و محل را مالش ميدهند.
رويشگاه:اين گياه عموماً در باغات استان به صورت علف هرز رويش دارد همچنين به صورت پراكنده در حاشيه اراضي زراعي همچنين در زمينهاي تخريب شده يافت مي‌شود.
-
خانواده Scrophulariaceae
گياهان دارويی اين تيره در استان مرکزی عبارتند از:
نام فارسي: گل ماهور( بوصير)
نام علمي Verbascum cf. Thapsus
فرانسه:Molenc, Cierye de Notre- Dame , Bonbomme, Bouillon blanc
انگليسي: Shephed,s club, Mallein آلماني: Wolkraut, Kleinblutiye Koniyskerze
ايتاليائي:Labbri d, osino, Barabasco, Buon uomo, Verbasco officinale
عربي: بزير (Bazir )
مشخصات گياهشناسي:
گياهي است علفي, چند ساله, پوشيده از كركهاي پنبه‌اي و داراي ساقه ضخيم به ارتفاع 30/0 تا 2 متر كه در زمينهاي باير, اماكن عادي از درخت جنگلها, مزارع و كنار جاده‌ها مي‌رويد. برگهاي آن در قسمت پايين ساقه بزرگ موجدار , بيضي, نوك تيز, بدون دمبرگ, ساقه را در آغوش مي‌گيرد ( برگها در قسمت پايين داراي دمبرگ دراز ولي برگهاي طول ساقه مخصوصاً در قسمت‌هاي فوقاني, عاري ازدمبرگ و در محل اتصال به درازي مي‌شود. كه در طول آن گلهاي فراواني به رنگ زرد روشن به پهناي متوسط 2 سانتيمتر مجتمع مي‌شود. درون جام گل, 5 پرچم به نحوي جاي گرفته است كه 2 تاي قدامي آنها داراي ميله دراز به وضع مالي ولي 3 تاي ديگر بطور محسوس داراي ميله كوتاه و پوشيده از كركهاي فشرده مي‌باشد.
صور داروئي:دم كرده 10-15 گرم ريشه گياه به عنوان مدر .جوشانده 10-15 گرم در هزار دانه به عنوان مسكن درد و مدر
رويشگاه: اين گياه به طور پراكنده در سطح استان بخصوص در اراضي تخريب شده و يا اراضي زراعي رها شده و همچنين در سطح مراتع كه داراي خاك فقير هستند رويش دارد.
تدوین:حمیدرضا میرداودی -عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی
-
خانواده :Cruciferae
گياهان دارويی اين تيره در استان مرکزی عبارتند از:
نام فارسي: وسمه
نام علمي : Isatis tinctoria
نام محلي: -
نام فرانسه: Vouede
نام انگليسي:Pastel
نام آلماني: Farber waid
مشخصات گياهشناسي:
گياهي است علفي, 2 ساله, پايا, پلي مرف, m 5/1-5/0 = h و داراي گلهاي مجتمع و زيبا و زرد. برگهاي آن كماني و به طور گروهي است. قسمت پايين برگها نازك و سفيد شده و به شكل دمبرگ ضخيم گوشتي در آمده و به ساقه متصل مي‌شود. قسمت بالاي برگ بيضي دندانه‌دار براق و سبز رنگ است.
رويشگاه: اين گياه در ارتفاعات شهرستان‌هاي اراك و شازند بيشتر ديده مي‌شود ولي در ساير شهرستانها مثل خمين, محلات, تفرش و آشتيان و بخشهاي نوبران و فرقان شهرستان ساوه نيز به طول پراكند يافت مي‌شوند.
خواص دارويی: از گلهاي آن در درمان يرقان و تب‌بر- از برگهاي آن به عنوان خنك كننده حرارت خون و براي معالجه سرخك و تيفوئيد و آنفلونزا تجويز مي‌شود. همچنين اثر قابض نيز دارد و ماليدن آن به سر براي زكام مناسب است و مو را تقويت مي‌كند و آب برگ آن براي گزيدن سگها و نافع است. روغن وسهه براي رفع بواسير نافع بوده و براي جذب آب مرواريد سفيد است.
تدوین:حمیدرضا میرداودی -عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی
