-
کتابخانه مجلس شورای اسلامی
آدرس: میدان بهارستان
کتابخانه مجلس شورای اسلامی یکی از نهادهای فرهنگی و تاریخی کشور است که قدمت آن به سال۱۳۰۴ ه.ش ، می‌رسد. دوران حیات کتابخانه را می‌توان به چهار دوره تقسیم کرد. دوره اول، دوره‌ای است که کتابخانه در ساختمان قدیم با شرایط ساده و متناسب با امکانات آن روز تأسیس شد. این دوره از نظر زمانی از زمان پیشنهاد تأسیس کتابخانه در اوایل مجلس دوم، در سال۱۳۲۷ ه.ق، تا افتتاح رسمی آن در ساختمان قدیم ، واقع در قسمت شرقی مجلس، در سال ۱۳۴۴ه.ق، را شامل می‌شود. دوره دوم از افتتاح و آغاز کار رسمی در سال ۱۳۰۴، تا انتقال آن به ساختمان فعلی، دوره سوم از افتتاح کتابخانه در ساختمان جدید و گشایش آن در ۱۷ بهمن سال۱۳۴۱ ، تا انقلاب اسلامی است و دوره چهارم از شروع انقلاب تا زمان حال است. طرح کتابخانه نیز از ارباب کیخسرو شاهرخ است.
در آغاز، پیش از افتتاح در مکان جدید، کتاب‌هایی که به صورت خریداری یا اهدا برای مجلس می‌رسید، در دو اتاق کوچک و تودرتو در قسمت شرق حوض خانه نگه‌داری و در چند قفسه چوبی چیده می‌شد. درسال ۱۳۰۲، کتابخانه از جایگاه موقت خود (حوض خانه) به ساختمانی در قسمت شرقی مجلس انتقال یافت و در سال ۱۳۰۴، زیر نظر یوسف اعتصام‌الملک آشتیانی گشایش یافت. ساختمان قبلی کتابخانه شامل قرائت خانه، دفتر مدیر و کارکنان و سه اتاق کوچک مخزن کتاب‌ها بود. بعدها به دستور رئیس وقت مجلس، سردار فاخر حکمت، در قسمت جنوبی باغ بهارستان زمینی به مساحت ۱۲۰۰ مترمربع در نظر گرفته شد.
نخستین دفترهای ثبت نشان می‌دهد که علاوه بر تعدادی کتاب که به صورت پراکنده خریداری شد و یا به وسیله ناشران و مؤلفان از داخل و خارج کشور به کتابخانه اهدا گردید، ۲۰۲ جلد از کتاب‌های میرزا ابوالحسن جلوه و ۱۰۱۹ جلد از کتاب‌های احتشام‌السلطنه محمود علامیر، رئیس دوره‌های اول و دوم مجلس، نخستین کتاب‌های کتابخانه را تشکیل داده است.
در حال حاضر، در قسمت جنوبی باغ بهارستان، زمینی به مساحت ۱۲۰۰ مترمربع به کتابخانه اختصاص داده شده است که ساختمانی مجهز به تمام وسایل و چهار طبقه است. این ساختمان پنج مخزن کتاب با گنجایش بیش از ۱۰۰۰۰۰ کتاب، و سالن مطالعه، سالن نمایشگاه، پنج اتاق برای کارمندان و سالنی برای دایره میکرو فیلم دارد. مخزن شرقی خاص کتب لاتین و مخزن غربی خاص انتشارات سازمان ملل است. طبقه دوم ( همکف) شامل سالن مطالعه و اتاق تحقیق و مخزن کتب خطی و مجموعه‌های اهدایی است. طبقه سوم نیز شامل مخزن کتب چاپی فارسی و عربی است و طبقه چهارم مخزن نشریات ادواری و سالن نمایشگاه است.
کتابخانه در حال حاضر، با ۱۶۵۰۰ کتاب خطی و ۱۵۷۰۰۰ کتاب چاپی و مجموعه نسبتاً کاملی از نشریات ادواری، یکی از کتابخانه های معتبر و مهم ایران به شمار می‌رود. قدیمی‌ترین نسخه خطی کتابخانه، قرآن‌مجید مربوط به قرن سوم یا چهارم هجری و به خط نسخ است. نسخه‌های بسیاری نیز از قرن‌های پنجم و ششم در کتابخانه موجود است. مجموعه انتشارات ادواری در نوع خود بی‌نظیر است و در بردارنده اولین نشریات منتشر شده از عهد ناصری، نشریات دوران انقلاب مشروطه و شب نامه‌ها و نشریه های دوران انقلاب اسلامی است. از مجموعه‌های نفیس این بخش، مجموعه شب نامه‌های سال ۱۳۲۸ ه.ق، و مجموعه‌های اهدایی احتشام‌السلطنه، پارسیان هند، سیدمحمد طباطبایی، نجم‌الدوله فیروز لالانی، اسدآبادی، امام‌جمعه خویی، دکتر متین دفتری، تقوی، رهی معیری، جعفر سلطان‌القرایی، هلاکو رامبد، نورالدین امامی، محتشم نوری، غلامحسین سرود، نورالدین مدرسی چهاردهی، کریم کشاورز، علی‌اکبر پروانه، عبدالحمید معرفت و خاندان معزی دزفولی است. اسناد تاریخی شامل نامه‌ها، فرمان‌ها، قراردادها، اسناد مالی، قباله‌ها، وقف‌نامه‌ها و بایگانی‌های مجلس از دوره دوم تا دوره بیست و چهارم مصوبات مجلس است. همچنین، ۱۶۸ تابلوی نقاشی، از جمله ۲۵ تابلو از آثار کمال‌الملک و ۲۲ تابلو از شاگرد او میرزا اسماعیل آشتیانی و ۴۰ تابلو از آثار محمود اولیا، وجود دارد.
پس از تشکیل سازمان ملل در ماه مه ۱۹۴۸، تمام انتشارات این سازمان به سه زبان عربی، انگلیسی و فرانسه به این کتابخانه ارسال می‌شود. خدمات و تجهیزات کتابخانه شامل تهیه عکس، فیلم یا فتوکپی برای مراجعان از نسخ چاپی نادر و اسناد تاریخی در ۲۰۰۰۰ حلقه فیلم با موضوعات مختلف است. مرکز مرمت کتب خطی و چاپی، مرکز مرمت کتب خطی و اسناد تاریخی و صحافی نیز در کتابخانه وجود دارد.
-
کتابخانه محقق حلی
این کتابخانه که در سال ۱۳۴۱ ، تأسیس شده است دارای زیر بنایی بالغ بر ۱۷۰۰ مترمربع و ۲۱۸۲۱ کتاب است. مساحت سالن کتابخانه ۳۵۰ مترمربع و در میدان قیام واقع می‌باشد.
-
کتابخانه ملک
آدرس: باغ ملی
ورودی زیبا و باشکوه باغ ملی، همراه معماری سنتی، شما را با دنیایی از آثار باستانی ایران آشنا می‌کند. در سمت راست باغ، موزه پست با عظمت و شکوه خود و ساختمان شهربانی سابق با معماری زیبای دوره هخامنشیان که در حال تخصص یافتن به سالن تشریفات وزارت خارجه است، جلوه خاصی به آن بخشیده است. سمت چپ باغ، موزه ملک با در چوبی و طاق کاشی کاری شده به رنگ آبی فیروزه‌ای قرار دارد که نمادی از دوران صفوی است.
حاج حسین آقا ملک، فرزند حاج محمد کاظم ملک التجار، در نهم ربیع الاول سال ۱۲۹۳ ه.ق ، در تهران متولد شد. دروس فارسی و عربی را ابتدا ، خدمت حاج شیخ مسیح طالقانی و سپس ، نزد میرزا ابوالحسن جلوه فراگرفت. ملک از ابتدای عمر به مطالعه و جمع آوری کتاب علاقه مند بود و این خود مقدمه تأسیس تدریجی کتابخانه و موزه گران‌قدری شد که امروزه شهرت جهانی دارد.
مرحوم ملک همراه وقف کتابخانه و موزه، املاک فراوانی را در سال ۱۳۱۶ ، به آستان قدس رضوی واگذار کرد تا از این رهگذر مخارج اداره و توسعه کتابخانه و موزه تأمین گردد.
ایشان پس از گذراندن عمری در حدود ۱۰۰ سال سرانجام در تیر ماه ۱۳۵۱ ، به دار بقا پیوست و در جوار حرم مقدس رضوی مدفون شد.
کتابخانه و موزه ملی ملک از مراکز مهم علمی - فرهنگی و وابسته به آستان قدس رضوی است. این مجموعه از دیرباز کعبه آمال اهل تحقیق و قبله اقبال صاحبان تدقیق بوده است، چنان که به همه خواسته های پژوهشگران پاسخ مثبت می‌دهد. طبق ادعای محققان بعضی از کتب خطی این کتابخانه در جهان منحصر به فرد است.
این موزه دارای سه طبقه است. طبقه اول آن متشکل از موزه سکه، حاوی قدیمی ترین مسکوکات عصر هخامنشی، اشکانی، ساسانی و دوره اسلامی به ویژه سکه ولایت عهدی حضرت رضا (ع) است. سالن آثار هنری شامل بهترین تابلوهای نقاشی از کمال الملک و دیگر هنرمندان جهان، ابزار نجومی، هنرهای سنتی (چوبی، فلزی و سنگی) قلمدان و مینیاتور. دو عدد گلدان قدیمی از شاه کارهای کارخانه سور فرانسه ***ور به مهر قصر تویلری، میز و صندلی‌های آبنوس و فوفل کار هنرمندان هندوستان و سوریه به ترتیب مربوط به ۱۷۰ سال و ۵۱۸ سال قبل است.
در طبقه زیرین آن می‌توان از موزه فرش که در بردارنده بهترین بافته‌های عمو اوغلی، حاج عبدل، صابر و مشیری از مشهد، صیرفی از اصفهان و حبیبیان از نائین است دیدن کرد.
همچنین، موزه تمبر شامل قدیمی‌ترین تمبرها از ۱۸۳ کشور جهان و انواع تمبرهای نفیس مانند سری اول باتری، ویکتور کاسیتن، تیمه، تت بش، دپلاسه، و ... است.
طبقه سوم آن کتابخانه است که داری ۱۹۰۰۰ عنوان کتاب و رساله نفیس خطی از قرن های اولیه اسلامی تا به امروز و بیش از ۴۲۰۰۰ جلد کتاب چاپی، سنگی و سربی، در علوم مختلف به ویژه ادبیات، فقه و اصول ، عرفان ، فلسفه، کلام ، تفسیر، حدیث و تاریخ است که بسیاری از آنها در نوع خود بی نظیر ومنحصر به فرد است.
از کتاب‌های چاپی این کتابخانه حدود ۴۶۰۰ جلد به زبان های فرانسه، انگلیسی، ایتالیایی، آلمانی و ... است.
این ساختمان مجلل و با شکوه در زمینی بامساحت بیش از ۵۰۰۰ مترمربع و زیر بنایی بالغ بر ۹۰۰۰ متر مربع با تلفیق معماری سنتی و هنر اسلامی ایرانی به وسیله متخصصان آستان قدس رضوی بنا شده است.
-
کتابخانه ملی
آدرس: خیابان امام خمینی، خیابان ۳۰ تیر
کتابخانه ملی ایران رسما در سال ۱۳۱۶ ه.ش، در ساختمان نسبتاً کوچکی تاسیس شد که در اصل برای کتابخانه موزه ایران باستان در نظر گرفته شده بود. ولی پیش از آن، کتابخانه های دیگری وجود داشتند که همین وظیفه را غیر رسمی انجام می دادند. نخستین آنها دارالفنون بود که هم‌زمان با افتتاح این مدرسه عالی در سال ۱۲۶۸ ه.ق، گشایش یافت. در سال ۱۳۱۶ ه.ق، کتابخانه دیگری به نام کتابخانه ملی ،در جنب کتابخانه دارالفنون، ایجاد شد که در سال ۱۳۲۶ه.ق، این دو در هم ادغام شدند و با نام کتابخانه عمومی معارف شروع به کار کردند.
ساختمان اصلی کتابخانه ملی ایران در سال ۱۳۱۶ ه.ش، شروع و در سال ۱۳۱۹ ه.ش، رسما افتتاح شد. مجموعه کتاب‌های مدرسه دارالفنون، مجموعه کتابخانه معارف با ۱۴۰۰۰ جلد کتاب چاپی و ۳۰۰ نسخه خطی جمع آوری شد. کتاب‌های اهدایی در جشن هزاره فردوسی (از جمله کتاب‌های اهدایی شرق شناسان) و ۹۸۰۰ جلد کتاب تکراری کتابخانه سلطنتی هسته اولیه مجموعه کتابخانه ملی را تشکیل دادند. اولین مجموعه خصوصی که در تشکیل این هسته نقش داشت کتابخانه شخصی عزیز خان ندمایی بود.
کتابخانه ملی چهار شعبه دارد که در مجموع شامل مجموعه کتاب های چاپی فارسی و عربی، مجموعه نشریه های ادواری فارسی و عربی، مجموعه نشریه های ادواری غیر فارسی و عربی، مجموعه مواد خطی، مجموعه کتاب‌های نادر و نفیس، مجموعه کانون ایران شناسی، اسلام‌شناسی، مجموعه کانون کتاب‌شناسی و مجموعه مواد غیر کتابی است. بعد از انقلاب، کتاب‌های کتابخانه از طریق ارسال دو نسخه از کتب منتشر شده از سراسر کشور و از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تأمین می‌شود.
در حال حاضر ، ساختمان جدیدی در زمینی به وسعت ۶۲۰۰۰ متر مربع در اراضی عباس آباد، شمال بزرگ راه همت در حال ساخت است. این ساختمان ۹۰۰۰۰ متر مربع زیر بنا دارد و هشت واحد در آن پیش‌بینی شده است.
کتابخانه در شرایط عادی تا چهار میلیون و در قفسه بندی فشرده تا هفت میلیون جلد کتاب و نشریه را در خود جای می‌دهد. دیگر کتاب‌های گردآوری شده در کتابخانه ملی از محل‌های زیر به دست آمده است:
کتاب‌های کتابخانه دربار قاجار، کتاب‌های کتاب خانه بانک استقراض روس، کتاب‌های دانش سرای عالی و کتاب‌های اهدایی دولت آلمان و کشورهای دیگر.
کتاب خانه ملی دارای ۱۹۰۰۰۰ جلد کتاب به زبان انگلیسی، روسی، فرانسه و ۲۰۰۰ جلد به زبان‌های دیگر است مجله های خارجی ۲۶۰ عنوان، مجله های داخلی ۱۷۷۰ عنوان، نسخ خطی ۱۲۰۰۰ جلد و روزنامه ۱۶ عنوان موجود است. کتابخانه ملی ایران زیر نظر مستقیم ریاست جمهوری و طبق مقررات اساس نامه‌ای کتابخانه ملی اداره می‌شود.
-
کتابخانه هفده شهریور
این کتابخانه که در سال ۱۳۴۸ ، تأسیس شده است دارای زیر بنایی بالغ بر ۵۰۰ مترمربع و ۱۹۲۲۷ کتاب است. مساحت سالن کتابخانه ۳۳۰ مترمربع و در خیابان شهریور واقع می‌باشد.
-
کتابخانه ولیعصر تهران
این کتابخانه که در سال ۱۳۷۱ ، تأسیس شده است دارای زیر بنایی بالغ بر ۱۶۰ مترمربع و ۹۳۳۳ کتاب می‌باشد. مساحت سالن کتابخانه ده مترمربع و در انتهای خیابان فرجام تقاطع آذر و فردوس واقع می‌باشد.
