دیوان اشعار خاقانی

ما انصف ندمانی لو انکر ادمانی

فالقهوة من شرطی لاالتوبة من شانی

ریحان به سفال اندر بسیار بود دانی

آن جام سفالی کو و آن راوق ریحانی


لو تمزجها بالدم من ادمع اجفانی

یزدادلها صبغ فی احمرها القانی


مجلس ز پری‌رویان چون بزم سلیمانی

باغنه‌ی داودی مرغان خوش الحانی


یا یوسف عللنی ادلامک اخوانی

کم من علل تشفی من غایة الاحزانی


شو گوش خرد برکش چون طفل دبستانی

تا پیر مغان بینی در بلبله گردانی


اقبلت علی وصلی و احتلت لهجرانی

این القدم الاولی این النظر الثانی


خاقانی اگر خواهی کز عشق سخن‌رانی

کم زن همه عالم را پس گو کم خاقانی


چون بر ملک مشرق عید گهر افشانی

العبد نویس از جان بر تخته‌ی پیشانی

یارب لیل مظلم قد قلت یارب ارحم

حتی تجلی الصبح لی فی‌الساترین المعلم

جام صبوحی ده قوی چون صبح بنمود از نوی

بوئی چو باد عیسوی رنگ چو اشک مریمی


هات من الدن دما فاشرب هنیا فی‌الملا

فالنفس من قبل الصبی ربت جنانا بالدم


خون خورده‌ای نه مه پسر خون رزان می خور دگر

کاین آدمی را آبخور خون است مسکین آدمی

قم بکرة و خذها با کورة الحیات

فالدیک قدینادی هات السلاف هات

در جام زیبقی کن گوگرد سرخ ذاتی

آن کیمیای جان‌ها وان گوهر نباتی


راحا کعین دیک اصفی من الفرات

فالدیک فی اذان والکاس فی الصلوة


لب تشنگان جان را سیاره‌ی حیاتی

بل یوسفان دل را از چاه غم نجاتی


هات‌الصبوح فاشرب مستدرک الفوات

انعم بها صبوحی واجمع بهاشتات


می خواه و دیو دل باش ارچه ملک صفاتی

از سرزنش چه ترسی نه قاضی‌القضاتی


حفت الیک روحی حتی انحنت قناتی

لاالخیر فی حیاتی لاالضر من مماتی


خاقانیا چو دیدی از عمر بی‌ثباتی

نطع هوس برافشان پندار شاه ماتی


وصف خدایگان خوان گر مرد معجزاتی

اقبال پادشه را از سیل حادثاتی

از روی تو فروزد شمع سرای عیسی

وز عارض تو خیزد نور شب تجلی

ای صید دام حسنت شیران روز میدان

وی مست جام عشقت مردان راه معنی


آتش پرست رویت جان هزار زردشت

بسته‌ی صلیب زلفت عقل هزار عیسی


رضوان به روی تو دید این تیره خاکدان را

گفت اینت خوب جائی، خوشتر ز خلد ماوی


هر دل که رفت نزهت در باغ زلفت آرد

دارد چراگه جان در زیر شاخ طوبی


ای بی‌نمک به هجران خوش کن به وصل عیشم

دانی مزه ندارد بی‌تو ابای دنیی


با من که هست جانی مانده ز دست قهرت

در پای تو فشاندم، کردی قبول یانی


خاقانی از دل و جان برخی روی تو شد

گرچه ز وصلت او را دولت نداد برخی

چو عمر رفته تو کس را به هیچ کار نیایی

چو عمر نامده هم اعتماد را به نشایی

عزیز بودی چون عمر و همچو عمر برفتی

چو عمر رفته ز دستم نداند آنکه کی آیی


مرا چو عمر جوانی فریب دادی رفتی

تو همچو عمر جوانی، برو نه اهل وفایی


دلم تو را و جهان را وداع کرد به عمری

که او به ترک سزا بود و تو به هجر سزایی


چو عمر نفس‌پرستان که بر محال گذشت آن

برفتی از سر غفلت نپرسمت که کجایی


تو را به سلسله‌ی صبر خواستم که ببندم

ولی تو شیفته چون عمر بیش بند نپایی


ز دست عمر سبک پای سرگران به تو نالم

که عمر من ز تو آموخت این گریخته پایی


تو هم‌چو روزی بسیار نارسیده بهی ز آن

که عمر کاهی اگرچه نشاط دل بفزایی


مرا ز تو همه عمر است ماتم همه روزه

که هم‌چو عید به سالی دوبار روی نمایی


چو عمر رفته به محنت که غم فزاید یادش

به یاد نارمت ایرا که یادگار بلایی


چو روز فرقت یاران که نشمرند ز عمرش

ز عمر نشمرم آن ساعتی که پیش من آیی


ز خوان وصل تو کردم خلال و دست بشستم

به آب دیده ز عشقت که زهر عمر گزایی


مرا به سال مزن طعنه گر کهن شده سروم

که تو به تازگی عمر هم‌چو گل به نوایی


تویی که نقب زنی در سرای عمر و به آخر

نه نقد وقت بری کیسه‌ی حیات ربایی


چنان که از دیت خون بود حیات دوباره

دوباره عمر شمارم که یابم از تو جدایی


من از غم تو و از عمر سیر گشتم ازیرا

چو غم نتیجه‌ی عمری چو عمر دام بلایی


به عمرم از تو چه اندوختم جزین زر چهره

به زر مرا چه فریبی که کیمیای جفایی


برو که تشنه‌ی دیرینه‌ای به خون من آری

نپرسم از تو که چون عمر زود سیر چرایی


تنم ببندی و کارم به عمرها نگشایی

که کم عیاری اگرچه چو عمر بیش بهایی

لاله رخا سمن برا سرو روان کیستی

سنگ‌دلا، ستم‌گرا، آفت جان کیستی

تیر قدی کمان کشی زهره رخی و مهوشی

جانت فدا که بس خوشی جان و جهان کیستی


از گل سرخ رسته‌ای نرگس دسته بسته‌ای

نرخ شکر شکسته‌ای پسته دهان کیستی


ای تو به دلبری سمر، شیفته‌ی رخت قمر

بسته به کوه بر کمر، موی میان کیستی


دام نهاده می‌روی مست ز باده می‌روی

مشت گشاده می‌روی سخت کمان کیستی


شهد و شکر لبان تو جمله جهان از آن تو

در عجبم به جان تو تاخود از آن کیستی

باز از نوای دلبری سازی دگرگون می‌زنی

دیر است تا در پرده‌ای از پرده بیرون می‌زنی

تا مهره وامالیده‌ای کژ باختن بگزیده‌ای

نقشی که در کف دیده‌ای نه کم نه افزون می‌زنی


آه از دل پر خون من زین درد روز افزون من

هر شب برای خون من رای شبیخون می‌زنی


خاقانی از چشم و زبان شد پیش تو گوهرفشان

تو عمر او را هر زمان کیسه به صابون می‌زنی

دیوانه شوم چون تو پری‌وار نمایی

در سلسله‌ی زلف پری مار نمایی

خورشیدی آنگه به شب آیی عجب این است

شب روز نماید چو تو دیدار نمایی


گرچه به شب آئینه نشاید نگریدن

در تو نگرم کینه دیدار نمایی

جوشن صورت برون کن در صف مردان درآ

دل طلب کز دار ملک دل توان شد پادشا

تا تو خود را پای بستی باد داری در دو دست

خاک بر خود پاش کز خود هیچ نگشاید تو را


با تو قرب قاب قوسین آنگه افتد عشق را

کز صفات خود به بعد المشرقین افتی جدا


آن خویشی، چند گوئی آن اویم آن او

باش تا او گوید ای جان آن مائی آن ما


نیست عاشق گشتن الا بودنش پروانه وار

اولش قرب و میانه سوختن، آخر فنا


لاف یک رنگی مزن تا از صفت چون آینه

از درون سو تیرگی داری و بیرون سو صفا


آتشین داری زبان و دل سیاهی چون چراغ

گرد خود گردی از آن تردامنی چون آسیا


رخت از این گنبد برون بر، گر حیاتی بایدت

زان که تا در گنبدی با مردگانی هم وطا


نفس عیسی جست خواهی راه کن سوی فلک

نقش عیسی در نگارستان راهب کن رها


بر گذر زین تنگنای ظلمت اینک روشنی

درگذر زین خشک سال آفت اینک مرحبا


بر در فقر آی تا پیش آیدت سرهنگ عشق

گوید ای صاحب خراج هر دو گیتی اندر آ


شرب عزلت ساختی از سر ببر باد هوس

باغ وحدت یافتی از بن بکن بیخ هوا


با قطار خوک در بیت المقدس پا منه

با سپاه پیل بر درگاه بیت الله میا


سر بنه کاینجا سری را صد سر آید در عوض

بلکه بر سر هر سری را صد کلاه آید عطا


هر چه جز نور السموات از خدائی عزل کن

گر تو را مشکوة دل روشن شد از مصباح لا


چون رسیدی بر در لاصدر الا جوی از آنک

کعبه را هم دید باید چون رسیدی در منا


ور تو اعمی بوده‌ای بر دوش احمد دار دست

کاندر این ره قائد تو مصطفی به مصطفا


اوست مختار خدا و چرخ و ارواح و حواس

زان گرفتند از وجودش منت بی‌منتها


هشت خلد و هفت چرخ و شش جهان و پنج حس

چار ارکان و سه ارواح و دو کون از یک خدا


چون مرا در نعت چون اویی رود چندین سخن

از جهان بر چون منی تا کی رود چندین جفا

کار من بالا نمی‌گیرد در این شیب بلا

در مضیق حادثاتم بسته‌ی بند عنا

می‌کنم جهدی کزین خضرای خذلان بر پرم

حبذا روزی که این توفیق یابم حبذا


صبح آخر دیده‌ی بختم چنان شد پرده در

صبح اول دیده‌ی عمرم چنان شد کم بقا


با که گیرم انس کز اهل وفا بی‌روزیم

من چنین بی‌روزیم یا نیست در عالم وفا


در همه شروان مرا حاصل نیامد نیم دوست

دوست خود ناممکن است ایکاش بودی آشنا


من حسین وقت و نااهلان یزید و شمر من

روزگارم جمله عاشورا و شروان کربلا


ای عراق الله جارک نیک مشعوفم به تو

وی خراسان عمرک الله سخت مشتاقم تو را


گرچه جان از روزن چشم از شما بی‌روزی است

از دریچه‌ی گوش می‌بیند شعاعات شما


عذر من دانید کاینجا پای بست مادرم

هدیه‌ی جانم روان دارید بر دست صبا


تشنه‌ی دل تفته‌ام از دجله آریدم شراب

دردمند زارم از بغداد سازیدم دوا


بوی راحت چون توان برد از مزاج این دیار

نوشدارو چون توان جست از دهان اژدها


پیش ما بینی کریمانی که گاه مائده

ماکیان بر در کنند و گربه در زندان سرا


گر برای شوربائی بر در اینها شوی

اولت سکبا دهند از چهره آنگه شوربا


مردم ای خاقانی اهریمن شدند از خشم و ظلم

در عدم نه روی، کانجا بینی انصاف و رضا