دیوان اشعار خاقانی

چه کرد این بنده جز آزاد مردی

که گرد خاطر او برنگردی

بدل گفتی نخواهم جست، جستی

جفا گفتی نخواهم کرد، کردی


همه بر حرف هجران داری انگشت

چه باشد این ورق را در نوردی


دل من مست توست او را میفکن

که مستان را فکندن نیست مردی


کجا یارم که با تو باز کوشم

که تو با رستم ای جان هم نبردی


چه سود ار من رسم در گرد اسبت

که تو صد ساله ره ز آن سوی گردی


برای آنکه نقش تو نگارند

دل خاقانی آمد لاجوردی

گر بر در وصالت امید بار بودی

بس دیده کز جمالت امیدوار بودی


این فتنه‌ها نرفتی از روزگار بر ما

گرنه جمال رویت در روزگار بودی


ما را غم فراقت بحری است بی‌کرانه

ای کاش با چنین غم دل در کنار بودی


یارب چه رونق استی بازار ساحری را

گر چون دو چشمت او را یک کیسه‌دار بودی


گر بر فلک رسیدی از روی تو خیالی

در چشم هر ستاره صد لاله‌زار بودی


رفتی چو آن گل ما از بهر صید گلشن

گل را به چشم بلبل کی اعتبار بودی


خاقانی ار نبودی مداح خوبی تو

خاقان اکبر او را کی خواستار بودی

دلم غارتیدی ز بس ترک‌تازی

ز پایم فکندی ز بس دست یازی

گل و مل تو را خادمانند از آن شد

وفای گل و صحبت مل مجازی


مرا جان درافکند در جام عشقت

گمان برد کاین عشق کاری است بازی


هلاک تن شمع جان است اگرنه

نیاید ز موم این همه تن گدازی


منم زین دل پر نیاز اندر آتش

تو آبی به لطف ای نگارا به نازی


تو آنی که با من خلاف طبیعت

درآمیزی و کشتن من نسازی


مپرس از دلم کز چه‌ای چون کبوتر

بگو زلف راکز چه چون چنگ بازی


تو را چاکری گشت خاقانی آخر

خداوندیی کن به چاکر نوازی

خاک شدم در تو را آب رخم چرا بری

داشتمت به خون دل خون دلم چرا خوری

از سر غیرت هوا چشم ز خلق دوختم

پرده‌ی روی تو شدم پرده‌ی من چرا دری


وصل تو را به جان و دل می‌خرم و نمی‌دهی

بیش مکن مضایقه زانکه رسید مشتری


گه به زبان مادگان عشوه‌ی خوش همی دهی

گه به شگرفی و تری هوش مرا همی بری


عشق تو را نواله شد گاه دل و گهی جگر

لاغر از آن نمی‌شود چون بره‌ی دو مادری


کیسه هنوز فربه است از تو از آن قوی دلم

چاره چه خاقنی اگر کیسه رسد به لاغری


گرچه به موضع لبت مفتعلن دوباره شد

بحر ز قاعده نشد تا تو بهانه ناوری

هر روز به هر دستی رنگی دگر آمیزی

هر لحظه به هر چشمی شور دگر انگیزی

صد بزم بیارایی هر جا که تو بنشینی

صد شهر بیاشوبی هرجا که تو برخیزی


چون مار کنی زلفین وز پرده برون آیی

ناگه بزنی زخمی چون کژدم و بگریزی


فتنه کنیم بر خود پنهان شوی از چشمم

چون فتنه برانگیزی از فتنه چه پرهیزی


مژگان تو خونم را چون آب همی ریزد

تو بر سر من محنت چون خاک همی بیزی


خون ریخته می‌بینی گوئی که نه خون توست

از غمزه بپرس آخر کاین خون که می‌ریزی


بردی دل خاقانی در زلف نهان کردی

ترسم ببری جانش در طره در آویزی

از بوالعجبی هردم رنگ دگر آمیزی

عیسی نه‌ای و روزی صد رنگ برآمیزی

ده رنگ دلی داری با هر که فراز آئی

یک‌رنگ شوی حالی چون آب و درآمیزی


هردم جگرم سوزی گر زلف به کار آری

نه مشک خلل گیرد چون با جگر آمیزی


صد زهر بیامیزی و در کام دلم ریزی

چون نوش کنم زهر ز آن صعب‌تر آمیزی


خود کژدم زلفت را زهری است که جان کاهد

حاجب نبود گر تو زهری دگر آمیزی


از یک نظر تنها، دل باخته‌ام با تو

جان بازم اگر لطفی با آن نظر آمیزی


گر هیچ شبی ز آن لب تسکین دلم سازی

از دیده گلاب آرم تا با شکر آمیزی


شعر تر خاقانی چون در لبت آویزد

گوئی که همی آتش با آب درآمیزی


قصد در خسرو کن تا چشم سعادت را

از گرد رکاب او کحل‌البصر آمیزی

ای دیده ره ز ظلمت غم چون برون بری

چون نور دل نماند برون راه چون بری

اول چراغ برکن و آنگه چراغ جوی

تا زان چراغ راه ز ظلمت برون بری


هجران یار بر جگرت زخم مار زد

آن زخم مار نی که به باد فسون بری


آن درد دل که برده‌ای آنگه عروسی است

در جنب محنتی که ز هجران کنون بری


خاقانیا حریف فراقی به دست خون

در خون نشسته‌ای چه غم دست خون بری

عتاب رنگ به من نامه‌ای فرستادی

مرا به پرده‌ی تشریف راه نو دادی

صحیفه‌های معانی نوشتی و سر آن

به دست مهر ببستی و مهر بنهادی


چو نقش عارض و زلف تو نوک خامه‌ی تو

نمود بر ورق روز از شب استادی


مرا نمودی کای پای بست محنت ما

به غم مباش که ما را هنوز بر یادی


مترس اگرچه به صد درد و بند بسته شدی

کنون که بنده‌ی مائی ز هر غم آزادی


از آن زمان که بدیدم نگار خامه‌ی تو

نگار نامه‌ی من گشت نامت از شادی


ز لطف‌ها که نمودی گمان برم که همی

در بهشت بر اهل نیاز بگشادی


ز فصل‌ها که نوشتی یقین شدم که همی

دم مسیح بر مردگان فرستادی


دلیل که از غم غربت چو دیر بود خراب

به روزگار تو چون کعبه شد به آبادی


ز رغم آنکه مرا در غم تو طعنه زنند

غم تو شادی من شد که شادمان بادی

ز من گسستی و با دیگران بپیوستی

مرا درست شد اکنون که عهد بشکستی

به یاد مصطبه برخاستی معربدوار

بر آتشم بنشاندی و دور بنشستی


مرا به نیم کرشمه بکشتی ای کافر

فغان ز کفر تو و آه ازین سبک‌دستی


به مهر فاخته زان پس که روی بنمودی

گریز جستی و از دام من برون جستی


برای مهر تو جان بر میان همی بستم

چرا به کینه‌ی جانم میان فرو بستی


خبر نداری کز بس کرانه جوئی و کبر

میان جانم بی‌رحم‌وار بگسستی


مرا طفیل کسان مرهمی همی دادی

کنون ز دادن آن قدر نیز وارستی


بسا طویله‌ی گوهر که چشم من بگسست

چو در طویله‌ی بد گوهران بپیوستی


ستم بد این که تو کردی به جان خاقانی

ستمگری مپسند، ای خدای چون هستی

یک زبان داری و صد عشوه‌گری

من و صد جان ز پی عشوه خری

از جگر خوردن توبه نکنی

زانکه پرورده به خون جگری


زهره داری تو ز بیم دل خویش

که بهر دم جگر ما بخوری


گفته بودی که تمامم به وفا

برو ای شوخ که بس مختصری


به دعای سحری خواستمت

کارم افتاد به آه سحری


دست هجر تو دهانم بر دوخت

تا نگویم که مکن پرده دری


چند در چند همی بینم جور

چکنم گر نکنم نوحه‌گری


آب خاقانی گفتی ببرم

برده‌ای بالله و حقا که بری