گزیده اشعار سنایی

ز دست مکر وز دستان جانان

نمیدانم سر و سامان جانان


ز بس کاخ شوخ داند پای بازی

شدم سرگشته و حیران جانان


گشاد از چشم من صد چشمهٔ خون

دو بند زلف مشک افشان جانان


اگر چه خود ندارد با رهی دل

هزاران جان فدای جان جانان


چو زلف او رخ من پر شکن باد

اگر من بشکنم پیمان جانان


نبیند روز عمر من دگر مرگ

اگر باشم شبی مهمان جانان


سنایی تا سما گردان بود هست

همیشه در خط فرمان جانان


بود همواره از بهر تفاخر

غلام و چاکر و دربان جانان

همه جانست سر تا پای جانان

از آن جز جان نشاید جای جانان


به آب روی و خون دل توان ریخت

برای چون تو جان سودای جانان


خرد داند که وصف او نداند

ازیرا نیست هم بالای جانان


چه جای دعوی سروست در باغ

چه خواهد وصف سرتاپای جانان


نیاید کس به آب چشمهٔ خضر

جز اندر نوش عیسی‌زای جانان


ندیدی دین کفرآمیز بنگر

شکن در زلف جانفرسای جانان


همی کشف خردمندان کشف وار

سراندر خود کشد یارای جانان


سنایی نیست با جان زنده لیکن

ز جانانست او گویای جانان

تخم بد کردن نباید کاشتن

پشت بر عاشق نباید داشتن


ای صنم ار تو بخواهی بنده را

زین سپس دانی نکوتر داشتن


چند ازین آیات نخوت خواندن

چند ازین رایات عجب افراشتن


نقش چین باید ز سینه محو کرد

صورت مهر و وفا بنگاشتن


چند ازین شاخ وفاها سوختن

چند ازین تخم جفاها کاشتن


خوب نبود بر چو من بیچاره‌ای

لشکر جور و جفا بگماشتن


زشت باشد با چو من درمانده‌ای

شرط و رسم مردمی نگذاشتن


در صف رندان و قلاشان خویش

کمترین کس بایدم پنداشتن

نی‌نی به ازین باید با دوست وفا کردن

یا نی کم ازین باید آهنگ جفا کردن


یا زشت بود گویی در کیش نکورویان

یک عهد به سر بردن یک قول وفا کردن


هم گفتن و هم کردن از سوختگان آید

باز از چه شما خامان ناگفتن و ناکردن


باور نکنم قولت زیرا که ترا در دل

یک بادیه ره فرقست از گفتن تاکردن


حاصل نبود کس را از عشق تو در دنیا

جز نامه سیه کردن جز عمر هبا کردن


خود یاد ندارد کس از زلف تو و چشمت

یک تار عطا دادن یک تیر خطا کردن


از بلطمعی تا کی بوسی به رهی دادن

وز بلعجبی تا کی گوشی به ریا کردن


تا چند به طراری ما را به زبان و دل

یک باره بلی گفتن صد باره بلا کردن


تا چند به چالاکی ما را به قبول و رد

یک ماه رهی خواندن یکسال رها کردن


گر فوت شود روزی بد عهدی یک روزه

واجب شمری او را چون فرض قضا کردن


گر بوسه‌ای اندیشم بر خاک سر کویت

صد شهر طمع داری در وقت بها کردن


در مجمع بت رویان تو بوسه دریغی خود

یا رسم بتان نبود از بوسه سخا کردن


یا خوب نباید شد تا هم تو رهی هم ما

ورنه چو شدی باری خوبی به سزا کردن


یا فتنه نباید شد تا کس نشود فتنه

ورنه چو شدی جانا این قاعده نا کردن


هر لحظه یکی دون را صد «طال بقا» گویی

زیشان چه به کف داری زین «طال بقا» کردن


چون هست سنایی را اقبال و سنا از تو

واجب نبود او را مهجور سنا کردن


با این ادب و حرمت حقا که روا نبود

سودای شما پختن صفرای شما کردن

چیست آن زلف بر آن روی پریشان کردن

طرف گلزار به زیر کله پنهان کردن


زلف را شانه زدی باز چه رسم آوردی

کفر درهم شده را پردهٔ ایمان کردن


ای گل باغ الاهی ز که آموخته‌ای

دیده‌ها را به دو رخسار گلستان کردن


خاک در دیدهٔ خورشید زدن تا کی ازین

دامن شب را از روز گریبان کردن

جانا ز لب آموز کنون بنده خریدن

کز زلف بیاموخته‌ای پرده دریدن


فریادرس او را که به دام تو درافتاد

یا نیست ترامذهب فریاد رسیدن


ما صبر گزیدیم به دام تو که در دام

بیچاره شکاری خبه گردد ز تپیدن


اکنون که رضای تو به اندوه تو جفتست

اندوه تو ما را چو شکر شد به چشیدن


از بیم به یکبار همی خورد نیارم

زیرا که شکر هیچ نماند ز مزیدن


ما رخت غریبانه ز کوی تو کشیدیم

ماندیم به تو آنهمه کشی و چمیدن


رفتیم به یاد تو سوی خانه و بردیم

خاک سر کویت ز پی سرمه کشیدن


در حسرت آن دانهٔ نار تو دل ما

حقا که چو نارست به هنگام کفیدن


یاد آیدت آن آمدن ما به سر کوی

دزدیده در آن دیدهٔ شوخت نگریدن؟


ای راحت آن باد که از نزد تو آید

پیغام تو آرد بر ما وقت بزیدن


وان طیره گری کردن و در راه نشستن

وان سنگدلی کردن و در حجره دویدن


ما را غرض از عشق تو ای ماه رخت بود

خود چیست شمن را غرض از بت گرویدن


ما را فلک از دیده همی خواست جدا کرد

برخیره نبود آن دو سه شب چشم پریدن


زین روی که بر خاک سر کوی تو خسبد

مولای سگ کوی توام وقت گزیدن


زنهار کیانند به زیر خم زلفت

زنهار به هش باش گه زلف بریدن


بشنو سخن ما ز حریفان به ظریفی

کارزد سخن بنده سنایی بشنیدن


پیش و بر ما ز آرزوی چشم چو آهوت

چون پشت پلنگست ز خونابه چکیدن


آرامش و رامش همه در صحبت خلقست

ای آهوک از سر بنه این خوی رمیدن


کوهیست غم عشق تو موییست تن من

هرگز نتوان کوه به یک موی کشیدن


ما بندگی خویش نمودیم ولیکن

خوی بد تو بنده ندانست خریدن

ای به راه عشق خوبان گام بر میخواره زن

نور معنی را ز دعوی در میان زنار زن


بر سر کوی خرابات از تن معشوق هست

صدهزاران بوسه بر خاک در خمار زن


قیل و قال لایجوز از کوی دل بیرون گذار

بر در همت ز هستی پس قوی مسمار زن


تا تویی با تو نیایی خویشتن رنجه مدار

بر در نادیده معنی خیمهٔ اسرار زن


نوش شهد از پیش آن در زهر قاتل بار کن

طمع از روی حقیقت پیش زهر مار زن


چون به نامحرم رسی بدروز و کافر رنگ باش

بر طراز رنگ ظاهر نام را طرار زن

ای سنایی در ره ایمان قدم هشیار زن

در مسلمانی قدم با مرد دعوی‌دار زن


ور تو از اخلاص خواهی تا چو زر خالص شوی

دیدهٔ اخلاص را چون طوق بر زنار زن


پی به قلاشی فرو نه فرد گرد از عین ذات

آتش قلاشی اندر ننگ و نام و عار زن


درد سوز سینه را وقت سحر بنشان ز درد

وز پی دردی قدم با مرد دردی خوار زن


عالم سفلی که او جز مرکز پرگار نیست

چون درین کوی آمدی تو پای بر پرگار زن


خانهٔ خمار اگر شد کعبه پیش چشم تو

لاف از لبیک او در خانهٔ خمار زن


ورت ملک و ملک باید پای در تحقیق نه

ورت جاه و مال باید دست در اسرار زن


ور نخواهی تا چو فرعون لعین گردی تو خوار

پس چو ابراهیم پیغمبر قدم در نار زن

ای برادر در ره معنی قدم هشیار زن

در صف آزادگان چون دم زنی بیدار زن


شو خرد را جسم ساز و عقل رعنا را بسوز

تیغ محو اندر سرای نفس استکبار زن


گردن اندر راه معنی چند گه افراشتی

تیغ معنی را کنون بر حلق دعوی دار زن


گامزن مردانه وار و بگذر از موت و حیات

از دو کون اندر گذر لبیک محرم وار زن


از لباس کفر و ایمان هر دو بیرون آی زود

نرد باری همچو ابراهیم ادهم‌وار زن


سالکان اندر سلامت اسب شادی تاختند

یک قدم اندر ملامت گر زنی بیدار زن

ای هوایی یار یک ره تو هوای یار زن

آتشی بفروز و اندر خرمن اغیار زن


طبل از هستی خویش اندر جهان تاکی زنی

بر در هستی یکی از نیستی مسمار زن


با می تلخ مغانه دامن افلاس گیر

آز را بر روی آن قرای دعوی‌دار زن


زاهدان ار تکیه بر زهد و صیام خود کنند

تو چو مردان تکیه بر خمر و در خمار زن


دور شو از صحبت خود بر در صورت پرست

بوسه بر خاک کف پای ز خود بیزار زن


چون خوری می با حریف محرم پر درد خور

چون زنی کم با ندیم زیرک هشیار زن


گر برون هفت چرخ و چار طبع‌ست این سخن

بارگاهش هم برون از هفت و هشت و چار زن


تا تو اندر بند طبع و دهر و چرخ و کوکبی

کی بود جایز که گویی دم قلندوار زن


قیل و قال و دانش و تیمار پندار رهند

خاک بر چشم همه تیمارهٔ پندار زن