دیوان اشعار خاقانی

پای گریز نیست که گردون کمان‌کش است

جای فزاع نیست که گیتی مشوش است

ماویز در فلک که نه بس چرب مشرب است

برخیز از جهان که نه بس خوب مفرش است


چون مار ارقم است جهان گاه آزمون

کاندر درون کشنده و بیرون منقش است


با خویشتن بساز و ز کس مردمی مجوی

کان کو فرشته بود کنون اهرمن‌وش است


با هر که انس گیری از او سوخته شوی

بنگر که انس چیست مصحف ز آتش است


عالم نگشت و ما و تو گردنده‌ایک از آنک

گردون هنوز هفت و جهت همچنان شش است


در بند دور چرخ هم ارکان، هم انجم است

در زیر ران دهر هم ادهم، هم ابرش است


خاقانیا منال که این ناله‌های تو

برساز روزگار نه بس زخمه‌ی خوش است

تا جهان است از جهان اهل وفائی برنخاست

نیک عهدی برنیامد، آشنائی برنخاست

گوئی اندر کشور ما بر نمی‌خیزد وفا

یا خود اندر هفت کشور هیچ جائی برنخاست


خون به خون می‌شوی کز راحت نشانی مانده نیست

خود به خود می ساز کز همدم وفائی برنخاست


از مزاج اهل عالم مردمی کم جوی از آنک

هرگز از کاشانه‌ی کرکس همائی برنخاست


باورم کن کز نخستین تخم آدم تاکنون

از زمین مردمی مردم گیائی برنخاست


وحشتی داری برو با وحش صحرا انس گیر

کز میان انس و جان وحشت زدائی برنخاست


کوس وحدت زن درین پیروزه گنبد کاندراو

از نوای کوس وحدت به نوائی برنخاست


درنورد از آه سرد این تخت نرد سبز را

کاندر او تا اوست خصل بی‌دغائی برنخاست


میل در چشم امل کش تا نبیند در جهان

کز جهان تاریک‌تر زندان سرائی برنخاست


از امل بیمار دل را هیچ نگشاید از آنک

هرگز از گوگرد تنها کیمیائی برنخاست


از کس و ناکس ببر خاقانی آسا کز جهان

هیچ صاحب درد را صاحب دوائی برنخاست

دل پیشکش تو جان نهاده است

عشقت به دل جهان نهاده است

جان گر همه با همه دلی داشت

با عشق تو در میان نهاده است


تا نام تو بر زبان بیفتاد

دل مهر تو بر زبان نهاده است


اندک سخنی زبانت را عذر

از نیستی دهان نهاده است


نظاره قندز هلالت

موئی به هزار جان نهاده است


از ناله‌ی من رقیب در گوش

انگشت خدای خوان نهاده است

کار گیتی را نوائی مانده نیست

روز راحت را بقایی مانده نیست

زان بهار عافیت کایام داشت

یادگار اکنون گیایی مانده نیست


وحشتی دارم تمام از هرکه هست

روشنم شد کشنایی مانده نیست


دل ازین و آن گریزان می‌شود

زانکه داند با وفایی مانده نیست


زنگ انده گوهر عمرم بخورد

چون کنم کانده زدایی مانده نیست


کوه آهن شد غمم وز بخت من

در جهان آهن ربایی مانده نیست


با عنا می‌ساز خاقانی از آنک

خوش دلی امروز جایی مانده نیست

اهل بر روی زمین جستیم نیست

عشق را یک نازنین جستیم نیست

زین سپس بر آسمان جوئیم اهل

زان که بر روی زمین جستیم نیست


برنشین ای عمر و منشین ای امید

کاشنائی همنشین جستیم نیست


خرمگس برخوان گیتی صف زده است

یک مگس را انگبین جستیم نیست


گفتی از گیتی وفا جویم، مجوی

کز تو و او ما همین جستیم نیست


بر کمین‌گاه فلک بودیم دیر

شیرمردی در کمین جستیم نیست


هست در گیتی سلیماتن صدهزار

یک سلیمان را نگین جستیم نیست


ترک خاقانی بسی گفتیم لیک

مثل او سحرآفرین جستیم نیست


در خراسان نیست مانندش چنانک

در عراقش هم قرین جستیم نیست

آگه نه‌ای که بر دلم از غم چه درد خاست

محنت دواسبه آمد و از سینه گرد خاست

بر سینه داغ واقعه نقش‌الحجر بماند

وز دل برای نقش حجر لاجورد خاست


جان شد سیاه چون دل شمع از تف جگر

پس همچو شمع از مژه خوناب زرد خاست


هم سنگ خویش گریه‌ی خون راندم از فراق

تا سنگ را ز گریه‌ی من دل به درد خاست


در کار عشق دیده مرا پایمرد بود

هر دردسر که دیدم ازین پایمرد خاست


دل یاد کرد یار فراموش کی کند

در خون نشستن من ازین یاکرد خاست


دل تشنه‌ی مرادم و سیر آمده ز عمر

دل بین کز آتش جگرش آبخورد خاست


دردا که بخت من چو زمین کند پای گشت

این کناپائی از فلک تیزگرد خاست


در تخت نرد خاکی اسیر مششدرم

زین مهره‌ی دو رنگ کز این تخته‌نرد خاست


خصمم که پایمال بلا دید دست کوفت

تا باد سردم از دم گردون نورد خاست


گر باد خیزد ای عجب از دست کوفتن

از دست کوب خصم مرا باد سرد خاست


خاقانیا منال که غم را چو تو بسی است

کاول نشست جفت و به فرجام فرد خاست

در این عهد از وفا بوئی نمانده است

به عالم آشنارویی نمانده است

جهان دست جفا بگشاد آوخ

وفا را زور بازویی نمانده است


چه آتش سوخت بستان وفا را

که از خشک و ترش بویی نمانده است


فلک جائی به موی آویخت جانم

کز آنجا تا اجل مویی نمانده است


به که نالم که اندر نسل آدم

بدیدم آدمی خویی نمانده است


نظر بردار خاقانی ز دونان

جگر میخور که دلجویی نمانده است

از کف ایام امان کس نیافت

وز روش دهر زمان کس نیافت

شام و سحر هست رصددار عمر

زین دو رصد خط امان کس نیافت


رفت زمانی که ز راحت در او

نام غم از هیچ زبان کس نیافت


و آمد عهدی که ز خرم‌دلان

در همه آفاق نشان کس نیافت


اهل میندیش که در عهد ما

سایه‌ی عنقا به جهان کس نیافت


جنس طلب کردی خاقانیا

کم طلب آن چیز که آن کس نیافت

نی دست من به شاخ وصال تو بر رسید

نی و هم من به وصف جمال تو در رسید

این چشم شور بخت تو را دید یک نظر

چندین هزار فتنه ازان یک نظر رسید

زخم زمانه را در مرهم پدید نیست

دارو بر آستانه‌ی عالم پدید نیست

در زیر آبنوس شب و روز هیچ دل

شمشادوار تازه و خرم پدید نیست


هرک اندرون پنجره‌ی آسمان نشست

از پنجه‌ی زمانه مسلم پدید نیست


ای دل به غم نشین که سلامت نهفته ماند

وی جم به ماتم آی که خاتم پدید نیست


دردا که چنگ عمر شد زا ساز و بدتر آنک

سرنای گم به بوده‌ی ماتم پدید نیست


خاقانیا دمی که وبال حیات توست

در سینه کن به گور که همدم پدید نیست