استان سیستان و بلوچستان

زاهدان کهنه


زاهدان کهنه، این آثار در ۲۷ كيلومتری شرق زابل ، در بخش پشت آب زابل و حدود ۹ کیلومتری شمال تپه شهرستان و در روی بلندی واقع شده است. جی.پی.تیت انگلیسی بر این باوراست که این خرابه‌ها مربوط به شهر زرنج (زرنک یا زرنگ) می‌باشد که ۴۲۰ سال پیش توسط تیمور لنگ و با توجه به ویرانی بندهای (سدهای) سیستان به این صورت در آمده است.

هنری ساوج لندور، جهانگرد باستان شناس و جغرافی دان انگلیسی که در سال 1901 به سیستان سفر کرده است، شهر زاهدان کهنه را به لندن شرق تشبیه کرده است. در محل زاهدان کهنه و اطراف آن، مجموعه‌ای ازبناهای دوران اسلامی وجود دارد که یکی از این مجموعه‌ها در فاصله ۲۵۰ متری شمال شرقی ارگ زاهدان کهنه قرار دارد. از شهر زاهدان ، امروزه فقط برج و باروی آن و قلعه تیمور باقی مانده است. این شهر دارای سه قطعه آبادی بوده که شامل ارگ کهندز، شارستان و ربض است و گرداگرد هرکدام را حصاری به همراه برج های تدافعی در بر گرفته و به شکل مستطیل است.

سه کوهه

سکوهه یا سه کوهه، یکی از آبادی‌های بسیار قدیمی سیستان و مربوط به دوران قاجار است که در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی زابل واقع شده‌است. بنای اصلی آن از سه قسمت به هم پیوسته ارگ جنوبی، ارگ شمالی و ارگ میدانی تشکیل شده‌است.
ارگ جنوبی

شامل یک حیاط مرکزی با مجموعه‌ای از اتاق‌ها در اطراف و یک ایوان بلند و باریک در ضلع شمالی می‌باشد و متعلق به حاکم آن زمان بوده‌است.
ارگ شمالی

این قسمت معروف به فلک سر(ملک سار) است و از وسعت کمتری نسبت به ارگ جنوبی برخوردار است. این قسمت استراحتگاه حاکم و همرا او بوده‌است. نمای بیرونی چند ضلعی و تمام سطح گنبد و طاق‌ها ی آن پوشیده‌است.
ارگ میدانی (میدان مرکزی)

قلعه نسبتاً بزرگی است که حدفاصل ارگ جنوبی و ارگ شمالی است و در داخل آن اتاق‌هایی وجود دارد که جایگاه خادمان و محافظان حاکم بوده‌است.

ویژگی معماری
مصالح مورد استفاده از کاه گل، خشت خام و ملاطهای گچ و خاک می‌باشد.
ویژگی مهم
مرکز برافراشتن پرچم ایران در مبارزات با استعمار انگلیس در منطقه
آخرین حاکم سیستان در دوران قاجاریه
ثبت شواهد باستان شناسان مبنی برادامه روند تکامل معماری در منطقه

دهانه غلامان

دهانه غلامان، شهری باستانی در ۲ کیلومتری روستای قلعه نو و ۴۲ کیلومتری شهر زابل در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد.
شناسه

خرابه‌ها و آثار بناهای این شهر در محوطه‌ای به طول تقریبی ۴ تا ۵ کیلومتر واقع شده‌است.این شهر را باستان شناسان ایتالیایی در سال ۱۹۶۰ میلادی کشف و از سال ۱۹۶۲ تا ۱۹۶۵ میلادی این محل را حفاری کردند. دهانه غلامان دارای ساختمان‌های بزرگ عمومی، معبد، محله‌های مسکونی، خیابان، آبراهه، محله‌های نظامی و صنعتی می‌باشد. این شهر تنها مکان باستانی دوران هخامنشیان است که حاکمیت ایران را بر نواحی شرقی به خوبی نشان می‌دهد.

نام واقعی

در کتیبه‌های هخامنشی، بیستون، تخت جمشید و نقش رستم از این شهر به نام «زرک» یا «زرنکای» یاد شده‌است.

معماری

با توجه به وزش بادهای معروف ۱۲۰ روزه سیستان که همواره از شمال غرب به جنوب شرق می‌وزد.درهای ورودی کلیه خانه‌ها ی این شهر در ضلع جنوبی ساختمان قرار دارد.این شهر دارای برج و بارو نمی‌باشد که در حقیقت ثبات امنیت در آن روزگار را بیان می‌کند. باستان شناسان، یکی از عوامل اصلی متروک شدن این شهر را، خشک شدن ناگهانی بستر رودخانه هیرمند می‌دانند.

قلعه رامرود

قلعه رامرود،این قلعه در ۹۵ کیلومتری جنوب غربی شهرستان زابل و در محدوده تاسوکی قرار دارد.

پیشینه تاریخی

محمداعظم سیستانی در کتاب سیستان بعد از اسلام، در مورد قلعه آورده است: قلعه فرخ و قلعه ترقون و خرابه‌های کندرک در امتداد قلعه رامرود، آثار تاریخی متعلق به بعد از دوره تیمور می‌باشد.

در این منطقه وجود سفال های دور ایلخانی و دوره تیموری و همچنین کشف چینی های آبی، سفید و ظروف زرین فام دوره صفوی، نشان از آبادی این منطقه در آن زمان را دارد.
معماری

این قلعه به صورت چند ضلعی نامنظم می‌باشد و مجموعه اصلی قلعه از دو قسمت تشکیل شده که دور تا دور هریک را برج و باروی در بر گرفته است.
قسمت مرکزی و شمال غربی قلعه شامل یک محوطه بزرگ و رواق هایی با قوس هلالی در مجاور حصار قلعه وجود دارد.
در قسمت جنوب غربی، آثار سه واحد کوره پزی به صورت پراکنده دیده می‌شود.
در بخش شرقی قلعه، دو ساختمان منفرد وجود دارد که از لحاظ معماری با اهمیت است. یکی از این گنبد ساختمان ها از خارج با نقشه هشت ضلعی و از داخل گنبد چلیپایی می‌باشد.

قلعه مچی

قلعه مچی، این قلعه و بناه‌های وابسته به آن در سه کیلومتری شرق حوضدار سیستان و ۶ کیلومتری شهر سوخته و ۷۰کیلومتری جنوب غربی زابل قرار دارد.این قلعه مقر و کاخ خاندان رئیسی، فرمانروایان جنوبی سیستان می‌باشد که از خشت و گل ساخته شده است. ارتفاع ایوان شمالی این قلعه از زمین ۱۰ متر و دهانه آن ۵/۷ متر پهنا دارد. در این منطقه باقی مانده یک آسیاب بادی نیز وجود دارد که نمونه‌های آن در دوران اسلامی و در تمام نقاط سیستان وجود داشته است.

در جنوب غربی این قلعه و به فاصله ۳کیلومتری آن تعدادی تپه کوچک وجود دارد که سفال های کشف شده مربوط به دوران پیش از تاریخ است. در این منطقه کتیبه‌ای از سال ۱۱۳۰ هجری قمری (1717 میلادی) مربوط به میرجعفرخان کشف شده است.

قلعه سام

قلعه سام، این قلعه در ۴ کیلومتری سکوهه قرار دارد شکل قلعه مستطیل شکل است و دارای دیوارهای پهن و بزرگ خشتی و گلی و همچنین دارای دروازه و برج های متعدد است.

کلنل تیت انگلیسی و والترسرویس آمریکایی از این قلعه بازدید کرده اند. به گفته کلنل تیت در سده نوزدهم، نهری از نزدیک این قلعه جاری و به طرف دهکده ورمال ادامه داشته است. بر اثر کاوش باستان شناسان، در طبقه زیرین این بنا نوشته‌ای یونانی متعلق به دوران پارت ها کشف شده است.طبقه بالایی این بنا متعلق به دوران ساسانی است.

قلعه کهک کهزاد

قلعه کهک کهزاد، این قلعه و دژ نظامی در نزدیکی رودخانه هیرمند سیستان و در ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی زابل قرار دارد که شرقی ترین مرز مشترک ایران و افغانستان است.
[ویرایش]
آثار معماری

عناصر اصلی شامل ساختمان مرکزی، برج و باروی قلعه است. ساختمان مرکزی آن در ضلع شمالی قرار دارد و اتاق های آن در دو طبقه است. قلعه مذکور با توجه به نوع ساخت و با در نظر گرفتن موقعیت استراتژیکی منطقه، به یک دژ نظامی شبیه است.

ذوالفقار کرمانی در کتاب جغرافیای نیمروز می‌نویسد: این قلعه در روی تپه واقع شده است و این قلعه را حشمت الملک جهت حفظ و حراست بند (سد) سیستان ساخته است.

چاه نیمه

چاه نیمه چاله‌های طبیعی بزرگی درفاصله ۵۰ کیلومتری شهر زابل و کنار روستای قلعه نوی است. آب مازاد رودخانه هیرمند توسط کانالی به آن هدایت می‌شود. گنجایش این مخازن ۷۰۰ میلیون متر مکعب است که به صورت دریاچه مصنوعی در آمده‌است.

در مواقع کم آبی، آب شرب و قسمتی از آب کشاورزی سیستان از این دریاچه مصنوعی تامین می‌شود. در حاشیه آب‌های زلال چاه نیمه، پارک جنگلی و باغ وحشی احداث شده که منظره زیبایی را به وجود آورده‌است و به تفریحگاهی برای مردم سیستان تبدیل شده‌است.

آرامگاه خواجه غلطان

آرامگاه خواجه غلطان، مهم‌ترین زیارتگاه شهرستان زابل می‌باشد. زائرین زیادی از مردم منطقه در ایام نوروز از این مکان دیدن می‌کنند. این بنا در راس کوه خواجه و در جبهه شمال شرقی به شکل مسطیل ساخته شده‌است و شامل سردر ورودی با طاق تیزه دار و یک اطاق گنبد دار می‌باشد.

درون این اتاق قبری بزرگ به طول ۳ متر دیده می‌شود.در کتاب احیاالملوک شاه حسین سیستانی، آرامگاه مذکور را متعلق به برادر دانیال نبی نسبت می‌دهد.


بی‌بی دوست


بی بی دوست زیارتگاهی در شهرستان زابل است. این زیارتگاه در ده کیلومتری شمال شرق زابل و در مسیر راه زابل به بنجار و میان کنگی قرار گرفته‌است. در باورهای عامیانه این زیارتگاه متعلق به سیده‌ای از خاندان علی بن ابیطالب است.

کشاورزی و دامپروری

سیستان و بلوچستان با گستره‌ای افزون بر هفت میلیون هکتار آب و هوایی متغیر از گرم و خشک تا معتدل سرد و کوهستانی دارد. ۴۰۰ هزار هکتار از زمینهای استان قابل کشت بوده و آب مورد نیاز نیز از ۱۱ هزار و ۳۰۰ منبع آبی شامل چاه، قنات، چشمه و رودخانه‌های هیرمند، سرباز لادیز و بمپور تامین می‌شود. سه میلیون و ۴۰۰ واحد دامی در این استان وجود دارد.

۳۰۰ کیلومتر نوار ساحلی دریای عمان و راه‌یابی به آب‌های آزاد، دریاچه هامون، چاه نیمه‌ها و هفت هزار و ۸۰۰ منبع آبی داخلی ظرفیت‌های آبی این استان هستند.

این استان چهار کارخانه تولید شیر پاستوریزه و فرآورده‌های لبنی، ۳۴ مرکز جمع‌آوری شیر روستایی و دو مجتمع بزرگ پرورش گاو شیری با ظرفیت ۱۲ هزار راس گاو دارد. تولید انواع خرما در این استان سالانه ۱۶۷ هزار تن است که ارزش اقتصادی آن ۲۱۸ میلیارد ریال می‌باشد.

بزرگ‌ترین پایگاه تولید نهال میوه‌های گرمسیری جنوب شرق ایران نیز در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد که با تأمین نیاز داخلی استان به ۹ استان دیگر کشور نیز نهال صادر می‌شود. «خرما، موز، مرکبات، انبه، پاپایا، گوآوا، چیکو، پسته و انگور یاقوتی» از جمله میوه‌های گرمسیری و نیمه گرمسیری سیستان و بلوچستان است.[