جمال الدین ابوالدر یاقوت مستعصمی بغدادی، ملقب به قبلةالکتاب، خطاط شهیر (درگذشته به سال ۶۹۸ هجری قمری) وی به سبب خط بدیع خود مخصوصاً به جهت نسخه‌های قرآنی که نوشته شهرت یافته‌است. یکی از نسخه‌ها در کتابخانه مصری نگهداری می‌شود که در سال ۶۹۰ هجری قمری از نوشتن آن فراغت یافته‌است. او اهل حبش و در خط ابن بواب تحقیق و تتبع کرد. در روش خوشنویسی تغییراتی داد و خط را به دور رسانید. او در در روش تراشیدت قلم و قط زدن استادان پیشین تجدیدنظر کرد.
او مردی ادیب، فاضل و شاعر بوده‌است. وی از تربیت یافتگان المستعصم بالله آخرین خلیفه عباسی بود، به همین دلیل خود را مستعصمی می‌نامید و بهمین نام آثارش را رفم می‌زد. وی خطوط مختلف اسلامی را قاعده‌مند کرد.
او پس از آنکه ملقب به قبله الکتاب شد هر روز دو جز از قرآن را کتابت می‌کرد و هر ماه دو قرآن کامل را به پایان می‌رساند و در انتهای آن قید می‌کرد که چندمین قرآن کتابت شده است. از این قرآن‌ها نسخه سیصد و شصت و چهارم را دیده‌اند. او هر روز به هفتاد نفر تعلیم خوشنویسی می‌داد.
وفات یاقوت مستعصمی در سال ۶۹۸ هجری قمری رخ داده‌است و از او به‌عنوان بزرگ‌ترین خوشنویس در عرصه نگارش خط ثلث نام برده می‌شود.
در تاریخ‌نامه‌ها
مرحوم اقبال آشتیانی ذیل صنایع دوره مغول آورده‌است: «یکی از شعب عمده صنایع مستظرفه که مخصوصاً مقارن استیلای مغول در ممالک شرق اهمیت فوق‌العاده داشت، حسن خط بوده و مستنصر و مستعصم و وزرای ایشان در جلب خوشنویسان و به کار واداشتن ایشان در خزانةالکتب‌های دارالخلافه مبالغ بسیار خرج می‌کردند و مشهورترین خطاطان این دوره دو نفرند: یکِی صفی الدین عبدالمومن ارموی است و دیگری شاگرد او که در فن خط بمراتب از استاد خود معروفتر شده یعنی جمال الدین یاقوت مستعصمی (متوفی سال ۶۹۸) که هر دو سابقاً از خطاطان مخصوص مستعصم آخرین خلیفه عباسی بوده و بعد از برافتادن دولت عباسیان بخدمت خاندان جوینی پیوسته‌اند و یاقوت که استاد خط نسخ محسوب می‌شود ابتدا از غلامانی بوده که او را مستعصم خریده و به شاگردی صفی الدین عبدالمومن واداشته و او بزودی در ادب و حسن خط مهارت بسیار یافته و در این فن اخیر براستاد خود نیز پیشی گرفته‌است. عطاملک جوینی او را بسیار محترم می‌داشت و پسران خود و برادرزاده خویش شرف الدین هارون را برای آموختن حسن خط پیش او به‌شاگردی واداشت.»
آثار
يكی از صفحات انتهایی نسخه قرآن مجيد بخط ياقوت – خط نسخ خفی عالی و سرسوره‌های ثلث
صفحه آخر قرآن در تصویر فوق همراه با امضاء یاقوت مستعصمیافزون بر نگاشتن قرآن یاقوت بعضی حکم و منتخبات را نیز نگاشته ازجمله:
اسرار الحکماء: از نوع مطالب پند و تصوف است که به ضمیمه امثال العرب ضبی در اسلامبول به سال ۱۳۰۰ طبع شده‌است.
رساله آداب و حکم و اخبار و آثار فقه و اشعار منتخبه. در مجموعه‌ای به نام سه رساله در مطبعه الجوانب اسلامبول به سال ۱۲۹۸ در ۷۷ صفحه چاپ شده‌است.
نبذة من اقوال الفضلاء، یاقوت آنها را در سال ۶۸۱ گرد آورده و آن در ضمن کتاب تنزیه الالباب فی حدائق الاًّداب تالیف مطران و داود در موصل به سال ۱۸۶۳ طبع شده‌است.
منبع:ویکی پدیا، اطلس خط
دایره المعارف دهخدا فرهنگ عمید
