۱۰ تحول مهم دنیای پزشكی در سال ۲۰۱۱
سلامت نیوز :در سالی كه به پایان آن نزدیك می‌شویم، پیشرفتهای زیادی در پزشكی صورت گرفت.به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه شرق البته چون درك ماهیت پاره‌ای از این پیشرفت‌ها برای عموم مردم دشوار است و هنوز در مرحله پژوهش‌های پایه‌ای هستند و كاربردی نشده‌اند، هیچ‌گاه رسانه‌ای نمی‌شوند، اما پاره‌ای دیگر آنقدر مهم و در عین حال كاربردی و جالب هستند كه مرور آنها هم برای پزشكان و هم برای دیگران، جالب است.
1- استفاده از كلون‌سازی برای ایجاد سلول‌های بنیادی
پژوهشگران در سال ۲۰۱۱، توانستند از شیوه‌ای استفاده كنند كه بسیار شبیه كلون‌كردن انسان است، اما كاربرد و هدف آن چیز دیگری است. شیوه‌ای كه آنها استفاده كردند، انتقال هسته سلول‌های غیرجنسی یا SCNT نام دارد. این روش، درست مثل روشی است كه با آن «دالی»، یعنی نخستین پستاندار كلون‌شده را پدید آوردند. در مورد دالی، فرآیند كلون‌سازی فقط با استفاده از یك سلول پوست گوسفندی دیگر انجام شد. در این روش، محتوای ژنتیكی یك سلول تخم را برمی‌دارند و DNA یك سلول بالغ را جانشین آن می‌كنند، سپس این سلول تخم را وادار می‌كنند تقسیم شود. اگر همه چیز خوب پیش برود، جانداری ایجاد می‌شود كه از لحاظ ژنتیكی كاملا با موجودی كه سلول بالغ را از او برداشته‌‌اند، یكسان است. اما انجام چنین كاری در مورد انسان، دشوار و تلاش‌های دانشمندان در این‌باره با شكست مواجه شده بود.
اما دانشمندان در ماه اكتبر، شیوه معمول را اصلاح كردند و بدون اینكه DNA سلول تخم را بردارند، محتوای ژنتیكی جدید را به آن اضافه كردند. معلوم شد كه حفظ كروموزم اولیه سلول تخم، تقسیم سلولی را تسهیل می‌كند. سلولی كه به این ترتیب ایجاد می‌شود، كاملا طبیعی نیست، چون چندین كروموزم اضافه دارد. پژوهشگران در مرحله بعدی در پی بیاثر كردن یا محدود كردن تاثیرات كروموزم‌های اضافه هستند. این فرآیند نویدبخش است، زیرا به صورت بالقوه باعث ایجاد سلول‌های بنیادی می‌شود كه ممكن است روزی از آن برای درمان بیماری‌هایی مانند آسیب‌های نخاع یا پاركینسون استفاده شود. سلول‌های بنیادی ایجاد شده به این شیوه با بیمار سازگار خواهد بود و به علاوه این شیوه میزان نیاز به استخراج سلول‌های بنیادی از جنین را هم كم می‌كند.
2- نخستین واكسن مالاریا
هرسال، میلیون‌ها كودك به مالاریا مبتلا می‌شدند، اما تا سال ۲۰۱۱ هیچ واكسنی علیه انگل‌ها به صورت عام و مالاریا به صورت خاص ساخته نشده بود. سال ۲۰۱۱ اولین بار واكسن مالاریا در كودكان منطقه زیر صحرای آفریقا آزمایش شد كه میزان ابتلا به مالاریا را نصف خواهد كرد كه پیشرفت قابلتوجهی به شمار می‌رود. واكسن تازه RTS,S نام دارد و نتیجه همكاری دانشمندان با موسسه تحقیقاتی GlaxoSmithKline، گروه پیشگامان واكسن مالاریا، موسوم به PATH و بنیاد خیریه «بیل و ملیندا گیتس» است. این واكسن در ۱۱ منطقه آفریقا، در كودكان پنج تا ۱۷ماهه آزمایش و معلوم شد كه یك‌سال بعد از انجام ایمن‌سازی در این كودكان، در ۵۶درصد موارد تاثیر محافظتی دارد و در ۴۷درصد موارد هم از ابتلا به شكل شدید بیماری مالاریا پیشگیری می‌كند.
آزمایش این واكسن كامل نشده و در حال حاضر، دانشمندان در صدد هستند این واكسن را در كودكان كوچك‌تری كه در سنین شش تا ۱۲ هفته هستند، آزمایش كنند. این گروه در واقع، جمعیت هدف ایمن‌سازی با واكسن مالاریا هستند و اگر این واكسن را موثر تشخیص دهند، این واكسن در برنامه معمول ایمن‌سازی گنجانده خواهد شد. تاثیرهای پیشگیرانه بلندمدت واكسن در هر دو دسته از كودكان را باید پس از سه‌سال بررسی كرد.
در طرح آزمایشی 15هزار و ۶۴۰ كودك واكسن گرفتند. این طرح در سال ۲۰۱۴ تكمیل می‌شود. از آنجا كه این واكسن در مراحل اولیه، بسیار موفق بوده است، مقامات بهداشت عمومی باید تصمیم بگیرند كه اجازه استفاده از این واكسن را در نقاطی كه مالاریا شیوع پیدا می‌كند، بدهند یا نه. به صورت كلی، میزان تاثیر واكسن‌هایی كه علیه عفونت‌های دوران كودكی استفاده می‌شوند، مانند واكسن سرخك یا روتاویروس، ۷۰ تا بیش از ۹۰درصد است.
3- استفاده از داروهای درمان‌كننده HIV برای پیشگیری از آن
سال ۲۰۱۱ مشخص شد از همان داروهایی كه برای درمان بیماری ایدز استفاده می‌كنند، می‌توان برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری هم استفاده كرد. امسال دو تحقیق عمده در این مورد انجام شد كه اولین تحقیقاتی بودند كه در آنها مردان و زنان دگرجنس‌خواه از این لحاظ بررسی شده بود. معلوم شد كه اگر آنها هر روز یك قرص Truvada (كه تركیبی از داروهای tenofovir و emtricitabine است) بخورند، به میزان چشمگیری كمتر به ایدز مبتلا خواهند شد.
در تحقیق اول كه توسط پژوهشگران دانشگاه واشنگتن انجام شد، چهار هزار و 758زوج دگرجنس‌خواه شركت كردند كه یكی از آنها مبتلا به ایدز بود. به فردی كه مبتلا نبود، داروی Truvada دادند. معلوم شد كه انتقال ویروس بعد از سه سال، نسبت به گروه دیگر زوج‌ها كه این دارو را نمی‌خوردند، ۷۳درصد كاهش یافته است. در تحقیق دیگر مركز كنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، ۱۲۰۰ مرد و زنی را كه از لحاظ جنسی فعال بودند، بررسی كردند كه این‌بار میزان تاثیر دارو ۶۳درصد بود. این تحقیقات نشان می‌دهد كه می‌توان از داروهایی كه پیش از این فقط برای درمان بیماری مورد استفاده قرار می‌گرفتند، برای كنترل و پیشگیری در كشورهای در حال توسعه‌ای كه بیماری در آنها اپیدمیك هم است، استفاده كرد.
مقامات تصمیم‌گیرنده، به صورت واضح مانع دسترسی همگانی به داروهای ضد رتروویروسی در این مناطق هستند، اما اگر نظر آنها عوض شود شاید بتوانند بالاخره بر اپیدمی بیماری ایدز غلبه كنند.
4- توصیه‌های تغذیه‌ای وزارت كشاورزی و بهداشت آمریكا
وزارت بهداشت و كشاورزی آمریكا هر پنج‌سال یك‌بار، در رهنمودهای خود در مورد چگونگی تغذیه سالم در شهروندان آمریكایی تجدیدنظر می‌كند. در ماه ژانویه، تازه‌ترین رهنمون منتشر شد كه براساس آن به مردم توصیه شد كمتر بخورند، از میزان قند و چربی و نمك روزانه كم كنند، بین كالری دریافتی و كالری مصرفی توازن برقرار كنند و به میزان بیشتری سبزی و میوه‌های كشت شده در مزارع و همچنین غذاهای دریایی بخورند. به مردم توصیه شد هرهفته به‌طور متوسط ۱۵۰ دقیقه فعالیت بدنی داشته باشند. همچنین به مردم توصیه شد كه بیشتر از ۲۳۰۰ میلی‌گرم در روز نمك مصرف نكنند، البته توصیه انجمن قلب آمریكا این است كه برای پیشگیری از بیماری‌های قلبی و سكته، میزان مصرف روزانه نمك باید زیر ۱۵۰۰ میلی‌گرم باشد.
دولت آمریكا بعد از مدت‌ها برنامه تبلیغی تغذیه‌ای خود را از ماه ژوئن تغییر داد. تا پیش از این، یك هرم تغذیه‌ای، تبلیغ می‌شد و روی تصویر یك هرم نمادین به مردم گفته می‌شد كه باید از كدام غذاها بیشتر بخورند و از كدام یك كمتر مصرف كنند. اما در برنامه تازه، كه بشقاب من یا «My Plate» نام دارد، بشقابی را به صورت نمادین به مردم نشان می‌دهند كه قسمت‌های مختلفش را غذاهای مختلف پر كرده‌اند. درك برنامه تبلیغی تازه، بسیار آسان‌تر از شیوه تبلیغاتی گیج‌كننده قبلی است.
5- رشد دادن اعضای بدن در آزمایشگاه
اكنون دیگر دانشمندان می‌توانند بعضی از اعضای بدن مثل پیشابراه را در آزمایشگاه بسازند. ماه مارس، دكتر «آنتونی آتالا» موفق شد پیشابراه را در آزمایشگاه بسازد. پیشابراه، لوله‌ای است كه ادرار را از بدن خارج می‌كند. در مردان این قسمت گاه دچار آسیب یا به دلیل ابتلا به برخی بیماری‌ها، تنگ می‌شود. دكتر «آتالا»، برای تولید یك پیشابراه، نخست یك داربست به شكل اورترا (مجراری ادرار) ساخت.
بعد سلول‌های مثانه خود بیمار را روی آن پخش كرد و كاری كرد كه این سلول‌ها روی آن داربست رشد كنند. از آنجا كه خود داربست تجزیه می‌شود، چیزی كه در انتها باقی‌می‌ماند یك پیشابراه تازه است. البته این شیوه در حال حاضر بسیار‌گران است و باید برای تولید یك پیشابراه تازه، پنج‌هزاردلار صرف كرد. با این همه این تحول تازه، گامی به پیش در پزشكی محسوب می‌شود.
6- ارتباط عجیب بین یك باكتری و سرطان روده بزرگ
آیا امكان دارد سرطان روده بزرگ از یك باكتری خاص ناشی شود؟! در ماه اكتبر، نتایج تحقیق دو گروه پژوهشی نشان داد كه یك باكتری به نام «فوزوباكتری» كه به صورت معمول جزو میكروب‌های روده بزرگ نیست، می‌تواند با درگیر كردن این عضو، با سرطان روده بزرگ در ارتباط باشد. پژوهشگران متوجه شدند بافت‌های سرطانی به میزان قابلتوجهی (حتی به میزان صدها بار) بیشتر فوزوباكتری در خود دارند. البته پیش از این هم ارتباط «فوزوباكتری» با سرطان به نوع دیگری نشان داده شده بود. دانشمندان در تحقیقات قبلی متوجه شده بودند كه ابتلا به این باكتری، میزان ابتلا به بیماری «التهاب روده زخمی‌شونده» یا «كولیت اولسراتیو» را بیشتر می‌كند. در این بیماری التهاب جدار روده، باعث تخریب سلول‌های روده می‌شود و این بیماری هم به نوبه خود عامل خطری برای سرطان است.
7- قرصی برای كاهش وزن
با وجود تبلیغات فراوان داروهای لاغری، تشكیلات نظارت بر داروها، هیچ كدام از این داروها را تایید نمی‌كنند، به طوری كه تا به حال پزشكان به بیمارانشان می‌گفتند كه هیچ داروی معجزه‌آسایی وجود ندارد كه با خوردنش بتوانید بی‌زحمت و تلاش و كم‌كردن میزان غذا، وزن خود را كم كنید. این گفته را به منزله یك قانون، پذیرفته بودند. اما این روند ممكن است به‌زودی تغییر كند. به‌تازگی داروی جدیدی به نام Qnexa را آزمایش كرده‌اند كه می‌تواند در عرض یك سال به كاهش وزن ده‌درصدی منجر شود. این دارو، تركیبی از دو داروی phentermine و topiramate است. phentermine یك داروی آمفتامینی است كه كارش كاهش اشتهاست.
البته در مورد تاثیرات جانبی مصرف درازمدت این دارو، شك و تردیدهایی وجود دارد. Topiramate دارویی است كه كاربرد اولیه‌اش كنترل تشنج است، اما می‌تواند روی اشتها و میزان مصرف كالری توسط بدن هم تاثیر بگذارد. به علاوه، معلوم شده است بیمارانی كه این دارو را مصرف می‌كنند، سطح فشارخون و قند و كلسترول بهتری پیدا می‌كنند كه همه اینها میزان ابتلا به بیماری‌های قلبی را در آنها كاهش می‌دهد. البته هنوز باید تحقیقات بیشتری در مورد ایمنی و تاثیر این دارو انجام شود. سازمان غذا و داروی آمریكا در یك نوبت از دادن مجوز به این دارو خودداری كرد و از شركت سازنده خواسته است كه تحقیقات بیشتری به‌خصوص در مورد مشكلات قلبی یا ایجاد ناهنجاری‌های جنینی، انجام دهد.
در تحقیق دیگری كه در مركز سرطان اندرسون در هوستون انجام شد، دانشمندان یك داروی تحقیقاتی ضد سرطان به نام adipotide را به میمون‌ها تزریق كردند و متوجه شدند كه آنها را در عرض یك ماه، ۱۱درصد لاغر می‌كند. همه اینها نویدبخش این است كه شاید بشود روزی با مصرف داروی تنها هم لاغر شد. (اما اگر از من می‌شنوید هیچ چیزی به اندازه یك رژیم غذایی متعادل و ورزش نمی‌تواند سلامتی و تناسب اندام شما را تضمیمن كند-م).
8- سگ‌هایی كه سرطان ریه را بو می‌كشند
بهترین دوست انسان‌ها یعنی سگ‌ها، شاید اسلحه جدید پزشكان برای تشخیص سرطان هم باشند! یك تحقیق تازه نشان داده است كه شاید بشود از حس بویایی سگ‌ها برای تشخیص سرطان ریه استفاده كرد. پژوهشگران آلمانی طی نه ماه سگ‌هایی را طوری تربیت كردند كه بوی نفس آدم‌های مبتلا به سرطان را از آدم‌های سالم، تشخیص دهند. در كمال تعجب مشخص شد كه در ۷۱درصد موارد، این سگ‌ها می‌توانند آدم‌های سرطانی را تشخیص بدهند و در ۹۳درصد موارد هم وقتی شخصی را سرطانی تشخیص می‌دادند، كارشان درست بوده و فرد در واقع سالم نبوده است.
در حال حاضر، هیچ شیوه ارزان و سریعی وجود ندارد كه با این حساسیت و ویژگی بتواند آدم‌های مبتلا به سرطان ریه را از آدم‌های سالم، جدا كند! دانشمندان در صدد هستند ماده‌ای را كه سگ‌ها با حس بویایی بی‌نظیرشان در تنفس آدم‌های سرطانی تشخیص می‌دهند، پیدا كنند. ای كاش سگ‌ها زبان داشتند و می‌توانستند با دانشمندان ارتباط برقرار كنند!
9- استفاده از بزاق برای تعیین سن اجساد
با اینكه در پزشكی قانونی از شیوه‌های بسیار پیشرفتهای استفاده می‌كنند، اما تا به حال، وقتی بقایای یك جسد پیدا می‌شد، دانشمندان نمی‌توانستند به آسانی در مورد سن جسد ابراز نظر كنند. اما در ماه ژوئن، دانشمندان دانشگاه UCLA موفق شدند كه با استفاده از مواد ژنتیكی كه در بزاق وجود دارد، روشی برای تخمین سن ایجاد كنند. خود DNA با گذشت سن تغییر نمی‌كند، اما عوامل محیطی مثل تغذیه، استرس، مواد سرطان‌زا و اشعه آفتاب به تدریج قسمت‌هایی از ژنوم را تغییر می‌دهند. به این تغییرات، تغییرات اپی‌ژنتیك می‌گویند. حالا دانشمندان موفق شده‌اند كه با استفاده از همین تغییرات، سن هر شخص را با تقریب پنج‌سال، مشخص كنند. البته هنوز استفاده از این روش معمول نشده و باید بررسی‌های بیشتری برای تایید اعتبار آن انجام شود.
10- پیشبینی احتمال مرگ
دانشمندان دانشگاه اوپسالای سوئد در ماه آگوست، موفق شدند روشی ابداع كنند كه با استفاده از آن، با یك آزمایش ساده خون، می‌توان احتمال مرگ یك بیمار قلبی یا سرطانی را مشخص كرد. انجام این پژوهش ۱۲سال طول كشید و دو‌هزار بیمار در آن شركت داشتند. براساس این تحقیقات مشخص شد، اشخاصی كه سطح خونی آنزیمی به نام cathepsin S در آنها بالاتر باشد، بیشتر احتمال دارد كه بمیرند.
این آنزیم كه به تجزیه پروتئین‌های خاصی كمك می‌كند، در بیماران قلبی و سرطانی، سطح خونی بیشتری دارد و ممكن است كه با روند تصلب شرایین هم ارتباط داشته باشد. این آنزیم در بافت چربی هم به وفور وجود دارد، پس بی‌دلیل نیست افرادی كه اضافه‌وزن دارند، بیشتر به بیماری قلبی مبتلا می‌شوند. البته هنوز به صورت دقیق نحوه ارتباطcathepsin S با بیماری‌های قلبی یا سرطان مشخص نشده است، اما شركت‌های داروسازی مدت‌هاست كه روی ساخت تركیبات خنثی‌كننده این آنزیم كار می‌كنند.
