برترین اخلاق در دنیا و آخرت

عفو گذشت از تقصیر دیگران و نادیده گرفتن خطاهای آنان، از مکارم و محاسن اخلاق و آداب معاشرت و از ویژگی های بارز اهل ایمان است. در قرآن کریم آمده است: «و ان تعفوا و تصفحوا و تغفروا فان الله غفور رحیم؛ اگر عفو کنید و صرف نظر نمایید و ببخشید (خداوند شما را می بخشد) چرا که خداوند آمرزنده و مهربان است»(تغابن/۱۴).

برترین اخلاق در دنیا و آخرت
امیرالمؤمنین علی (ع) می فرماید: «المؤمن یعفو عمّن ظلمه؛ انسان مؤمن از جفاکاران خود گذشت می کند». همچنین آن حضرت در توصیف اهل ایمان می فرماید: «عفوه یغلبوا حقده؛ مؤمن گذشتش بر کینه اش غلبه دارد»(همان/۳۱۱)، نیز می فرماید: «المؤمن اذا قدر عفا؛ مؤمن در وقت اقتدار (به جای کینه ورزی) گذشت می کند». در قرآن کریم نیز، عفو و گذشت از ویژگی های پرهیزکاران دانسته شده است. خداوند سبحان می فرماید: «الذین ینفقون فی السراء و الضراء و الکاظمین الغیظ و العافین عن الناس والله یحب المحسنین؛ (پرهیزکاران) آنها هستند که در وسعت و پریشانی انفاق می کنند و خشم خود را فرو می برند و از خطاهای مردم درمی گذرند و خدا نیکوکاران را دوست می دارد»(آل عمران/۱۳۴).
در اهمیت عفو و گذشت همین بس که از نیکوترین صفات پروردگار است و امام سجاد (ع) در مقام ثنا و ستایش خداوند متعال او را با این وصف یاد می کند و می گوید: «انت الذی سمیت نفسک بالعفو فاعف عنی؛ این تویی که نام اقدس و اعلای خود را بخشاینده گذاشته ای پس بر من ببخشای». رسول اکرم (ص) در ضمن حدیثی؛ عفو و اغماض را بهترین اخلاق دنیا و آخرت می شمارد و می فرماید: «آیا شما را از بهترین اخلاق دنیا و آخرت آگاه نسازم؟ پیوند با کسی که با تو قطع رابطه نموده، احسان به کسی که تو را محروم ساخته و گذشت از کسی که به تو ظلم کرده است». در روایت دیگری از آن حضرت، عفو و گذشت مایه عزت انسان معرفی شده است: «عفو و گذشت را شیوه خود قرار دهید زیرا بخشش و گذشت جز بر عزت انسان نیفزاید پس نسبت به یکدیگر گذشت داشته باشید تا خدا شما را عزیز کند». نیز می فرمایند: «حضرت موسی (ع) به خداوند عرض کرد: خدایا کدامیک از بندگانت نزد تو محبوب ترند؟ خداوند متعال فرمودند: آن کس که هنگام قدرت عفو و گذشت کند». در سیره پیامبر اکرم (ص) آمده است: «در ماجرای فتح مکه هنگامی که ابوسفیان و عبدالله بن امیه که پیامبر را آزار می دادند، اظهار ندامت کردند، امیرالمؤمنین (ع) به آنها فرمود: بروید در مقابل پیامبر (ص) بنشینید و همان جمله ای را که برادران حضرت یوسف در مقام عذرخواهی از حضرت یوسف اظهار داشتند، بر زبان جاری کنید، پیامبر شما را خواهد بخشید. آنان نیز خدمت رسول خدا (ص) آمدند و گفتند: «تالله لقد اثرک الله علینا و ان کنا لخاطئین؛ به خدا سوگند، خداوند تو را بر ما برتری داد و ما سخت در اشتباه بودیم»(یوسف/۹۱) سپس از پیامبر تقاضای عفو کردند. حضرت نیز این آیه را تلاوت کرد و از خطای آنها درگذشت: «لا تثریب علیکم الیوم یغفر الله لکم و هو ارحم الراحمین؛ امروز ملامت و توبیخی بر شما نیست. خداوند شما را می بخشد و او ارحم الراحمین است»(یوسف/۹۲). از حضرت علی (ع) نیز روایت شده: «هنگامی که بر دشمن خود پیروز شدی، عفو و گذشت را شکرانه این پیروزی قرار ده». امام صادق (ع) نیز عفو و گذشت هنگام قدرت را، سیره و روش فرستادگان الهی و اهل تقوا معرفی نموده اند: «العفو عند القدره من سنن المرسلین و المتقین».
نقل شده: «یکی از منسوبین خلیفه عباسی هر وقت امام کاظم (ع) را می دید، به آن حضرت ناسزا می گفت و به ساحت مقدس امیرمؤمنان علی (ع) جسارت می کرد. روزی جمعی از دوستان امام کاظم (ع) به آن حضرت عرض کردند: اجازه دهید ما او را به قتل برسانیم. امام کاظم (ع) آنان را از چنین اقدامی بازداشت و از حال آن مرد جویا شد.گفتند: در فلان مزرعه مشغول کشاورزی است. امام سوار بر مرکب خود شده و به سوی آن مزرعه رفت و وارد کشت و زرع او شد. او فریاد زد: کشت مرا پایمال نکن. حضرت همچنان سواره به سوی او رفت. وقتی به او رسید، پیاده شد و با کمال خوشرویی با او برخورد کرد و به او فرمود: چقدر خرج این کشت کرده ای؟ او جواب داد: صد دینار. امام (ع) فرمود: چقدر امید داری که از این مزرعه محصول به دست آوری؟ گفت: دویست دینار. امام (ع) کیسه ای که سیصد دینار درآن بود به او داد و فرمود: این را بگیر و کشت و زرع تو نیز برای خودت باشد و آنچه از خدا امید داری به تو برسد. آن مرد تحت تأثیر عظمت اخلاق امام کاظم (ع) قرارگرفت، برخاست و سر حضرت را بوسید و عرض کرد: مرا ببخش و از گستاخی های من بگذر. امام کاظم (ع) هنگام بازگشت به خانه، به آنان که اجازه کشتن آن مرد را از وی خواسته بودند، فرمود: کدام یک از این دو راه بهتر بود، آنچه شما می خواستید یا آنچه من انجام دادم و از شرّ او آسوده شدم ؟! .