زيلو، دست‌بافته‌اي كه به فراموشي سپرده شده است
جام جم آنلاين: زيلو از صنايع دستي ميبد است؛ هرچند به ظاهر يک فرش نخي ساده است، اما بررسي فنون و تکنيک بافت آن نشان مي‌دهد که غناي فرهنگي و فکر و انديشه بارور شده‌اي در پس هر تار و پود آن نهفته است. گرچه ممکن است امروز احياء چنين صنعتي مقرون به صرفه نباشد، اما از تجربه موجود در اين بخش مي‌توان در جهت فراهم آوردن امکانات مناسب با شرايط زماني استفاده كرد.
به گزارش ايسنا، اين دست‌بافته در نقش و بافت شباهت زيادي به حصير دارد و نيز همانند حصير يکي از موارد استفاده آن در مساجد، مصلي و اماکن متبرکه است، بنابراين مي‌توان احتمال داد که زيلوبافي مرحله تکامل يافته حصيربافي است و يا به اين نتيجه رسيد که بافندگان آن از يک صنعت الهام گرفته‌اند.
دهخدا، زيلو را کلمه‌اي اعم از قالي و غير آن مي‌داند؛ از سابقه زيلو در ميبد مدرک مستندي نيست اما بقايايي از قديم‌ترين زيلوي بافت ميبد، در مسجد جامع اين شهر وجود دارد که تاريخ 808 هجري قمري را نشان مي‌دهد. همچنين در مسجد شاه ولي تفت زيلويي موجود است که نام بافنده‌ي آن "شمس‌الدين قطب‌الدين ميبدي" است و تاريخ بافت آن را 963 هجري قمري قدمت زده‌اند.
در زمان‌هايي که ميبد از آب و زمين نسبتاً کافي برخوردار بود، کشت پنبه رواج زياد و محصول پنبه ميبد مصرف داخلي داشت و اگر هم صادر مي‌شد به صورت بافته‌هاي نخي از نوع زيلو، کرباس و پلاس بود، لباس قشر عظيمي از مردم از نخ پنبه‌اي بافته مي‌شد که مردان مي‌کاشتند و زن‌ها با دستگاه‌هاي ابتدايي و سنتي مي‌ريسيدند و مي‌بافتند. همان طور که در هواي گرم و خشک تابستان کويري ميبد پوشيدن لباس‌هاي پنبه‌اي دلپذير بود، نشستن بر روي زيلوهاي نخي آن هم در زير بادگير، خنکاي دل چسبي به همراه داشت وانگهي زيلو گذشته از مزيت آن که متناسب با آب و هواي منطقه بود، فوايد ديگري نيز در برداشت.
به‌دليل استحکام و دوام فوق العاده‌اش از نظر اقتصادي مقرون به صرفه بود به طوري كه هر زيلو دست کم صد سال دوام دارد، چون تمام مواد خام آن در محل تهيه مي‌شد اشتغالزا نيز بود و صدها نيروي فعال و حتي غيرفعال همانند کودکان در اين بخش به‌کار اشتغال داشتند، زيلو يکي از اقلام صادراتي ميبد بود که تمام مراحل توليدي آن شامل تهيه مواد خام، ابزار کار و بافت در محل انجام مي‌شد. پول يا جنسي که در ازاء قيمت آن وارد ميبد مي‌شد از درآمدهاي خالص محسوب مي‌شد و رونق اقتصادي مهمي داشت.
زيلو، فرشي است که تار و پود آن از نخ پنبه و همانند فرش در اندازه‌هاي 2 در 3، 3 در 4 بافته مي‌شود. زيلو از نظر کاربردي به سه دسته تقسيم مي‌شود که معمولاً تفاوت ظاهري آن در نوع رنگ‌هايي است که انتخاب مي کنند. زيلوهايي که به رنگ سفيد و آبي مي‌بافند تنها مورد استفاده آن در مساجد و امام زاده‌ها است، زيلويي که به رنگ آبي و قرمز مي‌بافند و به زيلوي "جوهري" شهرت دارد از نوع نامرغوب و ارزان قيمت‌ترين زيلوهاست که در منازل مورد استفاده قرار مي‌گرفته است، اما مرغوبترين نوع زيلو، "نقتال" نام دارد که به رنگ سبز و نارنجي است.
هر چند امروزه برخلاف گذشته بخش عمده‌اي از کارهاي مربوط به بافتن زيلو ديگر در ميبد انجام نمي‌شود و نخ‌هاي کارخانه‌اي جاي نخ‌هاي دستريس را گرفته‌اند و رنگ‌هاي شيميايي جايگزين رنگ‌هاي طبيعي شده و هرچند صدها کارگاه زيلوبافي تعطيل و زيلوبافان به‌دنبال كسب و كار ديگري رفته‌اند، اما هنوز هم اگر در کوچه و محلات قديمي ميبد پرسه زني صداي آشناي پنجه (شانه) زدن زيلوبافان را مي‌شنوي، يعني که زيلوبافي همچنان زنده و مطرح است.
مواد خام زيلو در سال‌هاي گذشته با کشت و به کمک چرخ ريسي در محل تهيه مي‌شد؛ پنبه را پس از ريسيدن تبديل به کلاف مي‌کردند و براي تار و پود زيلو به‌کار مي‌بردند؛ اين نخ را در اصطلاح محلي "نخ رسمي" مي‌گفتند؛ زيلويي که با نخ رسمي بافته مي‌شد ظرافت کمتري داشت اما استحکام آن بيشتر بود.
نقشه زيلو در ارتباط با تعداد مج‌ها است، هرچه نقش پيچيده‌تر باشد براي بافتن آن بايد بر تعداد مج که عامل تعيين کننده نقش است، افزوده شود. معمولي‌ترين نقشه‌ها با 7 مج بافته مي‌شود که اسامي گوناگوني همانند "پرت توره" که بيش از 100 نقش دارد، "زلفگ"، "چيتي"، "بندگ"، "سروي"، "بافتگ"، "كاجي"، "رکنه دوني" (رکن الديني)، "گل و مرغ"، "هشت پر کوچک" و "گل گرانه" را داراست، اما براي بافتن نقش‌هاي پيچيده‌تر زير بايد زيلو داراي شليتي با 13 مج باشد. دليل آن‌که در نقشه‌هاي مختلف تنها تعداد مج‌ها کم و زياد مي‌شود در اين است که معمولاً حاشيه‌هاي زيلو در تمام نقشه‌ها يک نواخت است و نقش متن يا زمينه است که عوض مي‌شود. نقشه‌هاي 13 مجي نيز شامل "بند رومي"، "گره"، "کليد" و "هشت پر بزرگ" هستند.
خاستگاه زيلو بافي محله بشنيغان ميبد بوده و از آنجا به ديگر نقاط رواج يافته است و براي بافت آن به استاد كاري كه پود را لابه‌لاي تار زيلو مي‌كشد و شاگردي كه با استفاده از پنجه پودها را مي‌كوبد، نياز است.
