همراه با مجموعه «سایه روشن»
ر زندگی شخصیتی چون افسانه با بازی نسرین مقانلو به سوی این مقصود رفته‌ایم تا نشان دهیم زن و شوهر‌ها علاوه بر اشتراكات خانوادگی، نیازمند پرداختن به علایق شخصی خود نیز هستند و....
كتاب زندگی شهر را ورق زده‌ایم
با این كه مدت زمان زیادی از پخش مجموعه «سایه روشن» نمی‌گذرد، اما توانسته است جای خود را میان مخاطبان شبكه 5 سیما باز كند.
سایه روشن در حقیقت نخستین تجربه سریال‌سازی آرش معیریان (كارگردان) است و دربردارنده داستان‌هایی مبتنی بر رخدادهای هر روزه جامعه شهری است و راهی به سوی نمایاندن ارتباطات صحیح بین فردی در خانواده و اجتماع باز كرده است.
این مجموعه كه با مشاركت شبكه 5 سیما و اداره حقوقی شهرداری تهران تولید شده است، تلاش می‌كند با بهره‌گیری از المان‌هایی چون ساخت و ساز غیرمجاز، قطع اشجار، سد معابر و... به آموزش رفتار شهروندی و نیز حقوق متقابل مردم و شهرداری مبادرت ورزد.
كاوه افضلی (تهیه‌كننده این مجموعه) از شكل‌گیری طرح اولیه و همكاری مشترك شهرداری و تلویزیون چنین می‌گوید: به فكر تولید یك مجموعه نمایشی به سفارش اداره حقوقی شهرداری بودم، چرا كه در این قالب می‌توان نكات آموزشی را به بهترین شكل به مخاطب ارائه كرد. طرح اولیه نوشته شد و مورد پذیرش دكتر نوروزی، مدیر كل این اداره قرار گرفت و محمدمحمود سلطانی شروع به نگارش فیلمنامه كرد كه در این میان از حمایت‌های خوب سازمان فرهنگی ـ هنری شهرداری نیز بهره‌مند شدیم.
سایه‌روشن از جمله ساخته‌های پرلوكیشن سیماست كه بالغ بر 200 مكان مختلف برای تصویربرداری صحنه‌های این سریال در نظر گرفته شده و به گفته عوامل مجموعه، هیچ‌یك از لوكیشن‌های ثابت تلویزیونی در این كار مورد استفاده قرار نگرفته است. به اعتقاد تهیه‌كننده سایه‌روشن، فضاهای مختلف فیلمبرداری، آكسسوار صحنه، رنگ‌آمیزی و... همگی بر اساس شخصیت‌پردازی داستان در نظر گرفته شده است.
افضلی می‌گوید: برای ساخت این مجموعه بودجه بسیاری در مقایسه با آثار معمول سیما صرف شده است. بازیگران همگی چهره هستند و هر یك در قالب داستانی خود حرفی برای گفتن دارند. برای پرداخت شخصیت از نظرات یك دكتر جامعه‌شناس نیز بهره برده‌ایم تا ایفای نقش هركدام برای بیننده پیامی در بر داشته باشد تا كنار عناوینی كه مدنظر شهرداری بود، بتوانیم داستانی درخور تامل و به دور از شعارزدگی را پیش روی بیننده ترسیم كنیم.
وی ادامه می‌دهد: هدف اصلی ما در پردازش داستان، نشان دادن این مساله بود كه نظارت‌های شهرداری و ممانعت آن از برخی اقدامات مردم، در جهت ایجاد یك زندگی سالم برای كل شهروندان است؛ چرا كه از جمله وظایف مهم شهرداری، نگهداری فیزیكی شهر و ایجاد روحیه نشاط و امید به آینده و نیز ترویج مسائل فرهنگی برای مردم جامعه است. ما در پی این عناوین، برخی معضلات جامعه شناختی و خانوادگی را نیز مطرح كردیم تا جنبه‌های آموزشی داستان پربارتر شود.
رسانه ملی؛ فاخر و ارزشمند
این مجموعه كه به لحاظ تكنیك‌های ساختاری جزو آثار متفاوت در حوزه سریال‌سازی است، فاصله چندانی با ساخته‌های مخاطب‌پسند معیریان در سینما ندارد. این كارگردان می‌گوید: هر آنچه در طول این سال‌ها در سینما آموخته و تجربه كرده‌ام در ساخت سایه‌روشن به كار گرفته‌ام و در بخش اجرا و ساختار و همچنین تكنیك بر اساس توانم پیش رفته‌ام و اگر تفاوت محسوسی میان این سریال و ساخته‌های روزانه تلویزیونی وجود دارد، به دلیل این بوده كه ما تلویزیون را ارزشمند، محترم، فاخر و والاتر می‌دیدیم و این مساله حساسیت ما را همواره مضاعف می‌كرد. وقتی مخاطبانی میلیونی به صورت روتین بیننده كار ما هستند، ضریب دقت ما در ساخت نیز باید میلیونی باشد.»
وی ادامه می‌دهد: متاسفانه گروهی از سازندگان تلویزیون به‌سوی تولید كارهای پیش پا افتاده حركت كرده‌اند و استاندارد سریال‌سازی و پس از آن نگاه تماشاگر با افت قابل ملاحظه‌ای مواجه شده است. این پارامترها در مراحل آغازین تولید این مجموعه بر كار ما حاكم بود و بنده بارها اعلام كردم اگر قرار باشد كاری را با زمان‌بندی بسیار كم و دم‌دستی تولید كنم، از ادامه كار كناره‌گیری خواهم كرد؛ چراكه ملاك من برای ساخت نخستین سریالم، ارزشمندی رسانه ملی از لحاظ نگاه، مدیریت، تفكر، همه‌گیر بودن و پارامترهای اخلاقی، اعتقادی و نیز ارزشی بود كه به عنوان كارگردان برای اسم خودم قائل بودم و می‌خواستم در شناسنامه اولین تجربه سریال‌سازی‌ام ماندگار باشد.
تلویزیون تا به حال از حضور فیلمسازان سینمایی در حوزه تولید باكس نمایشی خود بسیار بهره برده و چنین آثاری همواره در مقایسه با آثار روتین نمایشی یك سر و گردن بالاتر قرار داشته است. معیریان نیز همین عقیده را دارد و در مقایسه این دو مدیوم تصویری با یكدیگر می‌گوید: تلویزیون انواع و اقسام سلیقه‌ها و مخاطبان گوناگون را در بر می‌گیرد، اما سینما از آنجا كه متكی به بخش خصوصی است، نگاه به گیشه و تماشاگر مهم‌ترین هدف از تولید آثار است و باید منتظر بازگشت سرمایه بود. بنده در تمام كارهایم 50 درصد نگاه تولیدی‌ام را به دكوپاژ، میزانسن و چینش معطوف كرده‌ام و چنین شرایطی در تلویزیون به دلیل اسلوب‌ها و فرمول‌های خاص خود در بحث سرمایه نگرانی خاصی ندارد و می‌توان تمام انرژی را در بحث محتوایی و ساختاری اعمال كرد.
كارگردان سایه‌روشن همچنین به تكنیك‌های ساختاری و محتوایی این مجموعه اشاره می‌كند و می‌گوید: فرهنگسازی، اخلاق‌گرایی، نقد و اشاره به مسائل و معضلات شهری جزو پارامترهای موفق این مجموعه در بحث محتوا و داستان است. خود متن نیز این قابلیت و امكان را فراهم كرد تا ایده‌آل‌هایم را بدون دغدغه‌های مالی و فشار زمانی در كنار آقای افضلی، تهیه‌كننده اثر به تصویر بكشم.
حضور بازیگران حرفه‌ای
سایه‌روشن علاوه بر نوع خاصی از داستان‌پردازی كه مبتنی بر مباحث آموزشی است، از حضور بازیگرانی بهره می‌برد كه هر یك در جای خود عنصری پررنگ در جذب مخاطب به حساب می‌آیند. آرش معیریان در این‌باره می‌گوید: وقتی شرایط تولیدی بخوبی پیش برود، بازیگران حرفه‌ای به راحتی می‌پذیرند كه در چنین مجموعه‌ای حضور داشته باشند. در سایه‌روشن نیز شرایط پیش‌تولید به گونه‌ای بود كه 95 درصد از انتخاب‌ها همان‌هایی بودند كه در حال حاضر شاهد حضورشان هستیم. علاوه بر چینش، قصه، ریتم، میزانسن، دكوپاژ و... تهمیداتی هستند كه‌امروز در بحث مخاطب‌شناسی تلویزیون مد نظر قرار می‌گیرد.
وی ادامه می‌دهد: در حال حاضر جبر مالی، متوجه بسیاری از سریال‌ها می‌شود و عمدتا كیفیت خیلی نازلی در بحث اجرا پیش می‌آید و خوشبختانه آنچه در بازخوردها دیده می‌شود، این كه برای بیننده‌ای كه نگاه تكنیكی ندارد تك‌تك پلان‌ها چه به لحاظ قاب‌بندی، نورپردازی، حركت دوربین، میزانسن و طراحی صحنه معنا و مفهومی مستقل یافته است. هزینه، انرژی و تلاش مضاعفی در این مجموعه خرج شده تا ثابت كنیم هم تلویزیون و رسانه ملی عزیز و هم مخاطبش برایمان عزیز است.
از دیگر ویژگی‌های این مجموعه، حضور شخصیت‌هایی در داستان است كه می‌توان هریك را نماینده قشر خاصی از مردم جامعه دانست و در این میان رفتار و كنش‌های ارتباطی این كاراكترها می‌تواند بر بروز جهت‌گیری‌های مثبت و منفی داستان آموزنده باشد.
كاوه افضلی در این خصوص معتقد است: در زندگی شخصیتی چون افسانه با بازی نسرین مقانلو به سوی این مقصود رفته‌ایم تا نشان دهیم زن و شوهر‌ها علاوه بر اشتراكات خانوادگی، نیازمند پرداختن به علایق شخصی خود نیز هستند و با اعمال فشار از سوی یكی از زوجین، افراد از خانواده گریزان می‌شوند یا در كاراكتری كه رویا نونهالی آن را بازی می‌كند، تلاش كردیم تاوان اشتباهات بزرگ انسان‌ها را نشان دهیم و بگوییم همیشه پایان خوشی در انتظار تصمیمات اشتباه ما نیست.
در كنار هر یك از شخصیت‌های این مجموعه كه به نوعی پیام‌آوران بخشی از داستان هستند، آتوسا با بازی لیلا بلوكات، نمود پررنگ‌تری از معضلات فردی و ارتباطی را به تصویر می‌كشد.
این كاراكتر ابتدا با بازخوردی منفی از سوی مخاطب رو‌به رو می‌شود و این حس پس رانده شدن آتوسا از سوی بیننده، نمایانگر شخصیت متزلزل و پیشینه خانوادگی اوست. ریزه‌كاری‌هایی كه به گفته بلوكات پس از دورخوانی‌ها، جلسات متعدد با كارگردان و نویسنده و همچنین تصورات ذهنی خود او از این نقش شكل گرفت و به تصویر درآمد، حال با روی آنتن رفتن چند قسمت از این مجموعه از سوی شبكه مورد بازبینی مجدد قرار گرفته و بخش‌های كلیدی بازی او در حال حذف است.
لیلا بلوكات معتقد است: این كاراكتر در فیلمنامه به گونه‌ای طراحی شده بود كه با خواندن آن به كلیتی درخور تامل از این نقش دست یافتم. آتوسا دختری است با عقده‌های فراوان كه از دوران كودكی‌اش بر جای مانده و او را شخصی مغرور و خودخواه جلوه می‌دهد. دختری كه از طبقه فقیر و پایین دست جامعه به لحاظ فرهنگی آمده و حال از طریق ازدواج با مردی متمول سرپوشی گذاشته است بر حقارت‌های گذشته خود.
ایفاگر نقش آتوسا ادامه می‌دهد: این خصوصیات رفتاری در وهله اول باید در رفتار این كاراكتر نمود داشته باشد؛ بنابراین ضمن صحبت‌هایی كه با طراح لباس و كارگردان صورت گرفت، تصمیم بر آن شد تا لباس و وضع ظاهری آتوسا بسیار به چشم آید. برای پوشش او از رنگ‌های بسیار شاد استفاده شده است تا بتواند خود را میان دیگران نشان دهد. از همان ابتدا هم تست‌ها را به شبكه می‌فرستادیم و خوشبختانه محدودیتی در استفاده از رنگ‌ها نداشتیم و شخصا بسیار پیگیر این مساله بودم. در حال حاضر فضا اندكی فرق كرده است و سیاست‌ها به گونه‌ای دیگر تغییر یافته تا جایی كه بسیاری از سكانس‌های مهم بازی آتوسا كه دلیلی بود بر رفتارهای نابهنجار این شخصیت حذف شده است.
قصه‌گویی نمی‌كنیم
لیلا بلوكات با تاكید بر این‌كه بهره‌گیری از چنین رنگ‌هایی در طراحی لباس این كاراكتر توجیهی مفهومی دارد، اضافه می‌كند: ما آتوسا را در همه صحنه‌ها به لحاظ رفتاری پررنگ می‌بینیم؛ شخصیتی خودخواه، خودمحور كه پولداری خودش را به رخ می‌كشد و در نهایت قرار است در فضایی قرار گیرد كه نتیجه این رفتارها پیامی را برای بیننده به دنبال داشته باشد. تك‌تك كاراكترها نیز بر این اساس چیده شده‌اند و تا امروز بازتاب خوبی را از سوی مردم دریافت كرده ایم؛ چراكه این اثر را كاری آموزنده می‌دانند و امیدوارم دست‌اندركاران هم مهربان‌تر به این مجموعه نگاه كنند.
تهیه‌كننده سایه‌روشن در تكمیل صحبت‌های بلوكات می‌گوید: به دلیل عدم بررسی همه‌جانبه در خصوص تحلیل ما از شخصیت‌ها و فرم داستان‌پردازی این مجموعه، بسیاری از سكانس‌های ما رو به كم شدن است. ما قصد تولید یك فیلم 90 دقیقه‌ای را نداریم كه فقط قصه‌ای بگوید و مخاطب را سرگرم كند؛ بلكه بیننده ما به مرور كاشته‌های فیلمنامه را دریافت می‌كند و به برداشتی از نتیجه كار تولیدكنندگان این اثر می‌رسد به هرحال سایه‌روشن به هیچ عنوان به دنبال تجمل‌گرایی نبوده است و هر آنچه در این مجموعه می‌بینیم، ما‌به‌ازایی واقعی در جامعه دارد كه تلاش كرده‌ایم با نمایاندن آن تا حدودی به سطحی متعادل و سالم در اجتماع دست یابیم.
این خصوصیتی است كه در متن فیلمنامه سایه‌روشن نیز نهفته است. محمدمحمود سلطانی نویسنده فیلمنامه می‌گوید: در نگاشتن طرح اولیه فیلمنامه و به اقتضای اهدافی كه در تولید این مجموعه مد نظرمان بود سعی شد در دل درام و داستان، آیتم‌هایی را جای دهیم كه با شكل‌گیری قصه‌ها جذابیتی برای بیننده داشته باشند و نیز پیامی را در بر گیرند. طرح اولیه حدود 4 سال پیش تصویب شد و بنده نگارش فیلمنامه را آغاز كردم و ضمن تغییراتی در آیتم‌ها و حتی نام اثر «از اینجا تهران است» به «سایه‌روشن» به چینش جدیدی دست یافتیم.
سلطانی ادامه می‌دهد: نگارش كل فیلمنامه حدود 14 ماه به‌طول انجامید و با حدود 20 قسمت از سناریو، كار را كلید زدیم و بنده با در دست داشتن سیناپس كلی از داستان، قسمت‌های باقیمانده را در حین فیلمبرداری نوشتم و اگر گروه فیلمبرداری با داشتن یك فیلمنامه كامل شروع به ساخت كند، كاری موفق‌تر انجام می‌گیرد؛ چرا كه هم كارگردان، برنامه‌ریز، گروه تولید و هم بازیگران شاكله‌ای از كار را در اختیار دارند و می‌توانند در جهت روند و اتفاقات پیش‌رو برنامه‌ریزی كنند.
عوامل مجموعه
كارگردان: آرش معیریان، تهیه‌كننده: كاوه افضلی، نویسنده فیلمنامه: محمدمحمود سلطانی، دستیار اول كارگردان و برنامه‌ریز: حسین فلاح، طراح گریم: مهرداد میركیانی، طراح صحنه و لباس: آناهیتا اقبال‌نژاد، صدابردار: احمد اردلان، مدیر تولید: محمدرضا نجفی، مدیر تصویربرداری: رضا شیخی، منشی صحنه: مهرنوش الفتی.
بازیگران: رویا نونهالی، نسرین مقانلو، لیلا بلوكات، ساعد هدایتی، امیركاوه آهنین‌جان، مهتاج نجومی، مجتبی رجبی، مهرنوش الفتی، امیر كاظمی، مهران رجبی، حسین فلاح، شقایق نوروزی، محمد سلطانی، رهام تدریسی، كتایون اویسی، طیبه محمدزاده، علیرضا شهیری، ملیسا دولت‌خواه، اكرم محمدی، محمد صادقی، فتحعلی اویسی و ژاله علو.
