مکان های دیدنی استان قم

حرم حضرت معصومه - قم تاریخ ایجاد فضای معماری بر تربت پاک حضرت فاطمه معصومه (س) به نیمه دوم قرن دوم هجری قمری باز می گردد


به استناد کتاب های معتبر تاریخی این بنا درمیانه های قرن پنجم هجری قمری توسط یکی از رجال دوره طغرل اول سلجوقی؛ تجدید بنا شد. با آغاز قرن دهم و شروع فرمان روایی سلسله صفویه, آستانه قم بیش تر مورد توجه قرار گرفت. درعصر قاجاریه فتح علی شاه قاجار؛ به آستانه مقدس توجهی خاص داشت و تزیینات کنونی به همراه رواق ها و بیوتات فعلی اغلب متعلق به آن دوره است.مرقد شریف حضرت فاطمه معصومه (س) با کاشی های نفیس و زیبای زرفام متعلق به قرن هفتم هجری قمری پوشیده شده است. گرداگرد مرقد منور, دیواری به بلندی دو متر و درازا و پهنای 80/4 و 40/4 قرار گرفته است که در سال 950 بنا شده و با کاشی های معرق آراسته شده است. اکنون دیوار با ضریح مشبک از جنس نقره پوشیده شده است. محدوده هاى نزدیک تر به ضریح مطهر را رواق مى گویند که هر یک اسامی خاصی دارند. رواق بالاسر محوطه اى است بین مسجد بالاسر تا ضریح مطهر که با آیینه کارى و گچ کارى هاى بسیار زیبا آراسته شده و محل زیارت مؤمنان است.محوطه بین ایوان طلا و ضریح مطهر را رواق دارالحفاظ می گویند که ازسابق در این محل خادمان و قاریان قرآن مراسم ویژه اى داشته اند و هم اکنون نیز خطبه شامگاهى خادمان در آن جا اجرا مى شود. رواق آینه(شهید بهشتى) نیز دربخش زنانه و پایین پاى حضرت معصومه (س) واقع است ومحل بسیار با صفا و نورانى مخصوص زیارت بانوان است. محوطه بین مسجد طباطبایى تا ضریح مطهر را رواق پیش روگویند که از سال های گذشته محل برگزارى مراسم خطبه صبحگاهى و عرض ادب خادمان و مسؤولان آستانه مقدسه بوده است و هم اکنون نیز این سنت ادامه دارد.اولین گنبدى که «پس از سایبان حصیرى موسى بن خزرج» برفراز تربت پاک فاطمه معصومه (س) بنا شد، قبه اى برجى شکل بود که به همت حضرت زینب دخترامام جواد (ع) از مصالح آجر و سنگ و گچ در اواسط قرن سوم هجرى ساخته شد. به مرور زمان و پس از دفن بعضى از بانوان علوى در جوار حضرت فاطمه معصومه (س) دو گنبد دیگر در کنار گنبد اول ساخته شد. این سه گنبد تا سال 447 هجرى قمرى برقرار بودند تا این که در همان سال, وزیر طغرل کبیر به تشویق شیخ طوسى (ره) به جاى آن سه گنبد، گنبد مرتفعى آراسته به نقش هاى رنگ آمیزى و تزیینات آجرى و کاشى بدون ایوان و حجره بنا نهاد، که قبرهای همه سادات و بانوان مدفون را فرا مى گرفت. در سال 925 هجرى قمرى همین گنبد به همت «شاه بیگى بیگم» دختر شاه اسماعیل تجدید بنا و سطح خارجى گنبد با کاشى هاى معرق آراسته شد و ایوان بلندی با دو مناره در صحن عتیق ساخته شد. در نهایت در سال 1218 هجرى قمری هم زمان با سلطنت فتح علی شاه قاجار؛ گنبد مطهر, با خشت هایى طلایى تزیین شد که این گنبد تاکنون نیز باقی مانده است.در صحن عتیق بر فراز ایوان طلا دو مأذنه استوانه اى رفیع قرار دارد. پوشش مأذنه ها کاشى گرهى به شکل مارپیچ است که در میان پیچ ها نام هاى مبارک «الله»، «محمد»، «على» به خط بنایى خوانده مى شود. این مأذنه ها به دستور «محمد حسین خان شاهسون شهاب الملک»، در سال 1285 هجرى قمرى، طلا کارى شد.مناره هاى ایوان آینه برفراز پایه هاى دو طرف ایوان دومأذنه قرار دارد که از بلندترین بناهاى آستانه است. در بالاى مأذنه ها کتیبه اى با پهناى حدود یک متر دیده مى شود که متن آن در یکى از مأذنه ها «لا حول ولا قوه الا بالله العلى العظیم» و در دیگرى «سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اکبر» است. پوشش هر دو مأذنه از بالا تا پایین سرتاسر کاشى گرهى است که در میان آن ها نام هاى پروردگار متعال خوانده مى شود. دو مأذنه نیز در صحن بزرگ (نو یا اتابک) است که در روبه روى ایوان آینه واقع شده که تا سال هاى اخیر نیز مؤذنین در بالاى آن ها اذان و مناجات خوانى داشتند. این دو مأذنه نیز زیبایى خاصى را در صحن ایجاد نموده است و به مأذنه هاى صحن بزرگ معروف هستند.

خانه امام خمینی (ره) - قم خانه امام خمینی (رهبر انقلاب اسلامی ایران) در شهر قم واقع شده است و شواهد معماری بنا، نشان از ساخت آن در اوایل قرن حاضر دارد.



این بنا در حدود سال 1335 توسط امام خمینی خریداری و تا سال 1342 توسط ایشان مورد استفاده قرار گرفته است. خانه یاد شده؛ ساختمانی دو اشکوبه و بسیار ساده دارد که شامل زیرزمین و طبقه هم کف می شود. حیاط ساختمان در قسمت جنوبی آن قرار گرفته و در جهات شمال، خاور و باختر آن فضاهای سرپوشیده ای قرار گرفته است. استقرار فضاها به گونه ای است که پلکانی میانی، ساختمان را به دو بخش بیرونی (در خاور) و اندرونی (در باختر) تقسیم می کند. تالار سمت خاور محل سخنرانی امام خمینی در هنگام سکونت در آن بوده است. این بنا هم اکنون بازدیدکنندگان فراوانی از سراسر ایران و جهان می گیرد

خانه ملاصدرا - قم ملاصدرا فیلسوف بزرگ قرن یازدهم هجری قمری است که فلسفه اشراق را به نهایت اوج خود رساند.



خانه مسکونی وی در روستای کهک واقع شده و ساختمان آن به دوره صفویه مربوط می شود. فضاهای جانبی این بنا، از بین رفته و فقط چهار صفه اصلی آن باقی مانده است. محوطه اصلی این بنا سقف گنبدی شکل دارد و در راس گنبد آن، شیشه های رنگی نور را به داخل بنا هدایت می کند. در چهار طرف این محوطه چهار دهلیز قرار گرفته که دو دهلیز آن در تملک دیگران است وسازمان میراث فرهنگی استان قم درصدد خرید، حفاظت و بازسازی آن هاست. این بنا در سال 1376 با توجه به شکل اولیه آن بازسازی کلی شده و آماده پذیرایی از بازدید کنندگان خود می باشد.

خانه حاج قلی خان - قم خانه حاج قلی خان (محل اداره میراث فرهنگی) در مرکز بافت قدیم شهر که به محله چهارمردان معروف است، واقع شده و کوچه دسترسی آن گذر قلعه است



که به دروازه قلعه در جنوب باختری شهر در دوره قاجار منتهی می شد. با توجه به فرم ساختمانی، مصالح به کار رفته و کسب اطلاعات از مالکین قبلی، بنای ساختمان به اواخر دوره قاجار تعلق دارد، لیکن اتاق ها و فضاهای جبهه جنوبی که قدیمی ترین بخش بنا هستند قدمتی بیش از 120 سال دارند. ورودی بنا شامل سردری کوتاه با طاق قوسی رومی آجری است که از طریق پاگرد شش ضلعی (هشتی) و دالان جبهه شمالی به حیاط مرکزی (میان سرا) ارتباط می یابد. کل مساحت بنا 400 متر مربع است که 320 متر آن زیربنای مفید است.


خانه زند - قم خانه زند (حاج علی خان) در کنار محل اداره میراث فرهنگی قم و در مرکز بافت قدیمی شهر که به محله چهارمردان معروف است، واقع شده و کوچه دسترسی به این خانه همان کوچه گذر قلعه است که در گذشته به دروازه قلعه در جنوب باختر شهر منتهی می شد


با توجه به فرم ساختمان، مصالح به کار رفته و کسب اطلاعات محلی بنای ساختمان به به اواخر دوره قاجاریه تعلق داشته و قدمتی بیش از120 سال دارد.این عمارت شامل سه بخش است: بخش اول شاه نشین تابستانی با بادگیر منفرد که به زیرزمین مرتبط می شود و در جبهه خاوری واقع شده، بخش دوم شاه نشین زمستانی که فضای بیش تری را در بر می گیرد و در جبهه شمالی واقع شده و بخش سوم که به خدمه مربوط می شود و در جبهه باختری واقع شده است. ورودی بنا شامل سردرکوتاه با نمای روکار آجری و بندکشی است که در قسمت پیشانی اشکال هندسی و تزیینات نازک کاری دارد و از طریق دالانی واقع در جبهه جنوبی به حیاط مرکزی (میان سرا) ارتباط پیدا می کند.


خانه شاکری - قم خانه شاکری منسوب به دوره قاجاریه است و دربافت قدیمی قم درقسمت جنوبی خیابان آیت الله طالقانی روبه روی بازار قدیمی در کوی حاج عسگرخان قرار دارد.



این بنا درتقاطع دوگذر قدیمی قرار گرفته وسردرب ورودی اصلی آن در نبش تقاطع است. بافت سنتی اطراف بنا تا حدود زیادی ازساخت وسازهای جدید محفوظ مانده و وجود تعدادی ساختمان بامعماری اصیل هنوز دراطراف این خانه مشهود است. ورودی اصلی بنا به صورت دوطبقه بوده وتوسط آجرکاری ها وستون های سنگی تزیین شده است. هم چنین درازاره دو طرف ورودی از سنگهای یک پارچه منقوش زیبایی استفاده شده و پس ازورود؛ فضای مستطیل شکلی باگوشه های پخ خورده قرار دارد که درواقع هشتی ورودی و فضای تقسیم روابط بنا است. ازاین فضا وارد حیاط ساختمان می شویم . مجموعه اتاق های ساختمان را می توان به سه گروه تقسیم بندی نمود.1- اتاق های شمال باختری: شامل دو فضای سردری است که یکی ازآن ها شاخص ترین نماد مجموعه است ومرتفع ترین فضای داخلی خانه را داراست. بقیه فضاهای این قسمت دوطبقه بوده و بیش تر این اتاق ها دارای زیرزمین هستند.2- اتاق های شمال خاوری که این اتاق ها جزو قدیمی ترین اتاق های بنا بوده است. 3- اتاق های جنوب باختری که دارای زیرزمین هایی باستون های سنگی وقوس های بسیار زیبا است. یک ایوان وتعدادی پله تنها راه دسترسی به اتاق های این قسمت است. باتوجه به کنار هم قرار گرفته این اتاق ها بافضاهای کناری وهم چنین سبک تزیینات نشان از دوره های متاخرتر دارد


سد کبار - قم بنای سد کبار به قرن های هفتم و هشتم هجری قمری و دوره ایلخانی نسبت داده می شود. این سد در25 کیلومتری جنوب قم، بر روی رودخانه کبار قرار گرفته است.



سد کبار از نمونه های جالب توجه سدهای قوسی است که درازای تاج آن به 55 متر و ارتفاع آن از کف رودخانه به 24 متر می رسد. ضخامت دیواره سد در پایین 10 و در بالا حدود 6 متر و مصالح مورد استفاده در آن سنگ های تراشیده، لاشه سنگ و ملات ساروج است. این سد دارای یک برج آب گیر است که آب از طریق آن به قسمت زیر آن منتقل می شود.

عمارت بادگیر قمرود - قم بادگیر و عمارت قمرود در خارج استان قم و در نواحی دشت قمرود واقع شده است.



درزمان ناصرالدین شاه قاجار به تیول میرزا نظام مهندس الممالک درمی آید وی پس ازورود به منطقه جایی را که امروز قمرود نامیده می شود و مرکز دهستان قمرود است برای سکونت خود انتخاب می کند و قلعه و خانه اربابی (عمارت بادگیر) بسیار زیبایی درآن جا برپا می دارد. خانه اربابی وحوض خانه با عمارت بادگیر زیبایی وتناسب از کیلومترها فاصله از هر طرف خودنمایی می کند. درحال حاضر از خانه اربابی فقط حوض خانه وبادگیر آن باقی مانده است

غار وشنوه - قم غار وشنوه در 60 کیلومتری قم و در کوهستان اردهال واقع شده است. این غار از جذابیت های جهانگردی جالب توجهی برخوردار است.



در کوهستان اردهال چهار غار یا چاله شناخته شده است که در داخل یکی از آن ها منبع عظیمی از آب وجود دارد. این آب از شکاف های کوه سرازیر می شود و جا به جا نیز به صورت چشمه فوران می کند.

غار کهک- قم غار کهک که از آثار طبیعی و باستانی استان قم محسوب می شود، یکی از زیباترین غارهای این استان است.



این غار در30 کیلومتری جنوب قم واقع شده و شگفتی های خاصی از زیبایی های طبیعی و تاریخی منطقه را به نمایش گذاشته است.

پل دلاک - قم پل دلاک ازآثار دوره صفویه است که درمسیر جاده کاروان رو دوره صفوی تهران- قم و بر روی رودخانه ساوه واقع شده وامروزه آسیب زیادی دیده است.



راه کاروان رو دوره صفویه که از تهران به قم می رود، پس از گذشتن از پل رودخانه شوربه سوی کاروان سرای حوض سلطان رفته، از میان منطقه دریاچه نمک و از بالای کاروان سراهای صدرآباد و دلاک و پس ازعبور از پل مورد بحث به قم منتهی می شود. در اواخر قرن 19 به دلیل تغییر مسیر رودخانه ساوه و گسترش اجتناب ناپذیر دریاچه نمک، رفت و آمد در این جاده متوقف شد و جاده امروزی تهران - قم که به دوره قاجارمربوط می شود، جایگزین آن شد


پل علیخانی - قم پل علیخانی درداخل شهر قم، در ابتدای بازار واقع شده است.



اصل این پل از بناهای دوره صفویه است که در حدود 1292 هجری قمری بازسازی شد و در این بازسازی طاق دهانه های قبلی برداشته شده و در حد فاصل پایه های قدیمی، طاق های مرتفع تری برپا شد و بر روی پایه ها نیز دهانه های کوچک تری تعبیه شده است. پل دوره صفوی ظاهرا 11 دهنه داشته و به هنگام بازسازی های دوره گذشته؛ سنگ نوشته ای مربوط به بنای اصلی در آن کشف شده است. بازسازی بعدی پل به منظور تعریض آن در دو طرف گذرگاه در دهه 20 قرن اخیر صورت گرفته است. این پل در حال حاضر 96 متر درازا و با احتساب پیاده روها 10 متر پهنا دارد

آرامگاه فتحعلی شاه - قم فتحعلی شاه یکی از شاهان دوره قاجار است که پس از آقامحمد خان، شاه ایران شد.



وی در زمان حیات خود در قسمت شمالی صحن عتیق مقبره ای را تزیین نمود که هم اکنون در همان جا به خاک سپرده شده است. این مقبره در اصل از آثار بیگم صفوی است و قاعده گنبد مقبره، هشت ضلعی نامنظم است. در سال 1280 هجری قمری در دوره ناصرالدین شاه، تزیینات آیینه کاری آن به گچ بری تبدیل شده است. ازاره آن از سنگ مرمر بوده و لوحه مرمر با زمینه طلاکوب که تاریخچه زندگی فتحعلی شاه بر آن نوشته شده، بر روی سپر صفه نصب شده است.

آرامگاه محمد شاه - قم آرامگاه محمدشاه قاجار در ضلع باختری صحن عتیق، در ورودی مسجد بالاسر واقع شده است.



تزیینات داخلی این گنبد مجموعه ای از گچ بری و آیینه کاری است. لوح مرمر مرقد از نظر حجاری نفیس می باشد.

آرامگاه مستوفی - قم

آرامگاه مستوفی که در ضلع شمال خاوری صحن عتیق قرار گرفته، به پدر یکی از رجال مشهور عهد قاجار(مستوفی الممالک) تعلق دارد.



ساخت اصل بنای آرامگاه، به شاه بیگم صفوی منسوب است که در سال 1345 هجری قمری از طرف فتحعلی شاه قاجار تعمیر و ایوان آن نیز تزیین شده است. گچ بری این آرامگاه به صورتی بسیار نفیس انجام گرفته است

istta.ir

آرامگاه علی بن بابویه قمی - قم گنبد ابوالحسن علی بن الحسین بن موسی بن بابویه قمی، پدر شیخ صدوق در کنار خاوری قبرستان قدیمی بابلان و هم اکنون در خاور خیابان ارم و در مقابل مقابر الشیوخ (شیخان) واقع شده است.



دارای قبه، بقعه، ایوان و صحنی مشتمل بر سه حجره است. برفراز بقعه، گنبدی از آثار صفویه قرار دارد که بیش تر از نیم قرن قبل تجدید بنا شده و با کاشی های دوالی فیروزه فامی آراسته شده است. در مواضع مختلف آن با کاشی های الوانی به خط بنایی در بالا نام جلاله و در وسط، نام محمد و در پایین نام علی نوشته شده است.

ایوان مهدعلیا صفوی - قم ایوان مهدعلیا صفوی از آثار مهد علیا همسر یا مادر سلیمان صفوی است که در سال 1129 بنا شده است.



این ایوان به دهانه 11 و درازا 12 و ارتفاع 14 متر با جلا و جرزهای آجری و محرابی زیبا آراسته به گچ بری و کتیبه ای کمربندی و پوشش رسمی بندی در سه قسمت با 9 غرفه با چندین درگاه از طرفین به دو شبستان خاوری و باختری مرتبط است. این ایوان زیبا به لحاظ قدمت ومعماری از ارزش های جهانگردی برخوردار است.

باغ گنبد سبز - قم در انتهای خیابان چهار مردان قم، جنب گلزار شهدا و در بخش خاوری شهر، درون باغی کوچک موسوم به باغ گنبد سبز، سه اثر تاریخی از قرن هشتم هجری به جای مانده است.



این منطقه در محل به دروازه کاشان مشهور است و گنبدهای آن نیز به گنبدهای دروازه کاشان معروف می باشند.با توجه به کتیبه های تاریخی موجود، دو گنبد از این مجموعه محل دفن خاندان فرمانروایان مستقل قم در قرن هشتم هجری قمری است. کتیبه گنبد سوم از بین رفته است وتاریخ و صاحب آن معلوم نیست اما با توجه به مدارک مختلف، این گنبد نیز از نظر تاریخی به همان دوره مربوط می شود. مردم قم، این سه بنا را به صورت مجموعه مدفن سعد، سعید و مسعود از بزرگان عرب های اشعری و احیاکنندگان قم در دوره اسلامی می دانند. بر اساس کتیبه تاریخی موجود، این سه گنبد، مدفن خواجه اصیل الدین، خواجه علی صفی و شخص گمنام دیگری است.

تیمچه بزرگ - قم تیمچه بزرگ قم (بازار) یکی از بناهای تاریخی و زیبای قم به شمار می آید که در نزدیکی مجموعه آرامگاهی حضرت معصومه (س) واقع شده است.



معماری این بنا در دوره قاجاریه و توسط استاد حسن قمی( هنرمند و معمار مشهورآن دوره) صورت گرفته است. بنای تیمچه بزرگ قم از دو طبقه با پوشش طاق و گنبد تشکیل شده است که طبقه پایینی دارای 20 حجره و طبقه بالایی آن دارای12 غرفه با ارسی های زیبا است. زوایای بالای حجره ها وپاطاق پوشش چشمه شمالی بنای تیمچه مقرنس گچی دارد. وجه تسمیه این بنا به « بزرگ » به جهت دو تیمچه کوچک تر قم بوده که در جریان تعریض خیابان از بین رفته اند.

تپه قلعه مبارک*آباد - قم تپه قلعه مبارک آباد در بخش مرکزی دهستان قنوات و حدود 200متری روستای مبارک آباد و خاور قم درسمت راست جاده قم سراجه واقع و فاصله آن تا شهرستان قم 6 کیلومتر است.


با توجه به آثار به دست آمده قدمت این تپه به دوران ساسانیان می رسد. هم چنین برروی سطح تپه تکه سفال هایی مربوط به قرون 7،4 هجری و قطعات شکسته وناقص آجرهایی باضخامت 4 سانتی متر ویک نمونه به عرض 10 سانتی متر وضخامت 3 سانتی متر وبه شکل مستطیل دیده شده است.

مدرسه رضویه - قم بنا به روایت های تاریخی بنای مدرسه رضویه محل سکونت امام هشتم شیعیان در زمان تشریف فرمایی ایشان به قم بوده است.



محل مجاور این مدرسه دینی به محله شاه خراسان معروف است و در محوطه مدرسه رضویه چاهی وجود دارد که گفته می شود امام هشتم (ع) با آب آن غسل نموده اند. بنای مدرسه دارای ایوانی رفیع، مسجد و 24 حجره بوده است که نیمی از آن بر اثر احداث خیابان از میان رفته و در حال حاضر نیم طاقی بنا باقی مانده است.

مسجد فیض - قم بنای مسجد فیض در گوشه شمال خاوری میدان کهنه و در محوطه ای به درازا و پهنای 21×21 متر مرکب از ده چشمه طاق بر فراز چهار ستون سنگی مضلع ساخته شده و بعدها گسترش پیدا کرده است.



بخش باختری مسجد؛ متصل به مناره قدیمی به ارتفاع 25 متر و قطر 3/5 متر است که در سال 1191 هجری قمری بازسازی شده است. به نوشته فیض این همان مناره ای است که به سال 291 هجری قمری در دوره حکومت یحیی بن اسحاق ساخته شده است. با توجه به مدارک و اسناد موجود ظاهرا این منار در دوره تیموری وجود داشته است.

مسجد پنجه علی - قم بنای مسجد پنجه علی در محله ای به همین نام (منشعب از تکیه چهار مردان) واقع شده و به جهت وجود قطعه سنگی که تصویر دستی برآن حک شده، به این نام خوانده شده است.


با توجه به قطعات کتیبه های موجود؛ بنای آن تجدید و کتیبه هایی نیز برآن اضافه شده است. درجدار باختری فضای گنبددار مسجد، طاقچه ای وجود دارد که با کاشی های رنگی ساخته شده و در وسط آن، قطعه سنگ خاکستری با نقش فرو رفته دست انسان قرار گرفته است.

مسجد اعظم - قم مسجد اعظم در جبهه غربی آستانه مقدس حضرت معصومه (س) به سعی و اهتمام آیت الله بروجردی در سال 1374 هجری قمری توسط استاد حسین بن محمد معمار معروف به لرزاده بنا شده است.



این مسجد که به جهت عظمت و بزرگی، مسجد اعظم نام گرفته، در زمره مساجد سه ایوانی بوده و شبستان گنبددار آن که سراسر مزین به کاشی های معرق است, درضلع جنوبی صحن واقع شده و از طریق مسیرهای جانبی به دو شبستان ستون دار شرق و غرب مرتبط است.


مسجد جمکران - قم این مسجد براساس ادعای شیخ حسن ابن مثله جمکرانی مبنی بر دیدن حضرت مهدی (ع) در خواب (شب سه شنبه هفده رمضان 373 هجری قمری)، توسط سید ابوالحسن رضا بنا گردید

مسجد جامع - قم در گوشه ای از شهر مقدس قم در لا به لای کوچه های تنگ و باریک جنوب قم که قبلا مرکز این شهر بوده است, از دور گنبد آجری عظیم توجه انسان را به خود جلب می کند که نمایان گر مسجدی با عظمت و قدیمی است.



مسجد جامع عتیق و تاریخی قم مجموعه ای از بناهای چند عصر و دوره بوده و دارای مقصوره و گنبدی باستانی و ایوانی قدیمی با دو گوشواره و سه شبستان و زیرزمین و ایوان و صحن و سردر ورودی است. این مسجد به بیان مرحوم صنیع الدوله در کتاب مرات البلدان در نیمه دوم قرن سوم ساخته شده است. مسجد جامع قم از بناهای قدیمی شهراست که بانی آن معلوم نیست اما در کتاب گنجینه آثار قم آمده است که بانی این مسجد و مدرسه روبه روی آن که جانی خان نام دارد سلطان جانی خان پادشاه تا تار ترکستان است و تاریخ بنای آن هم سال 755 بوده است.


مسجد جامع کهک - قم مسجد جامع کهک که به دوره صفویه منسوب است, درخارج شهرقم درخیابان ملاصدرا محله چاله حمام واقع شده است.



در دوره های بعدی نیز یک رواق درسمت جنوب و یک رواق سرپوشیده در سمت باختر به آن اضافه شده است. پلان اصلی بنا از یک چهارطاقی بزرگ تشکیل شده که باچرخش تقریبا" 45 درجه نسبت به قبله قرار دارد. گنبدخانه مسجد؛ قسمت اصلی بنا بوده و در دوره های مختلف قسمت های زیادی به آن اضافه شده است و این توسعه هم چنان ادامه پیدا کرده است.

مسجد صرم - قم بنای مسجد صرم در روستای صرم در 26 کیلومتری جنوب خاوری قم و 9 کیلومتری جنوب باختری جاده قم- کاشان واقع شده و از آثار دوره صفوی است.



این مسجد دارای شبستانی گنبددار به ابعاد تقریبی 12×9 متر است که پوشش بیرونی گنبد نیمه بیضی و آجری است. کنار ورودی مسجد یاد شده، لوحی سنگی نصب شده که بر آن عباراتی به شعر و خط ثلث برجسته حجاری شده است. پوشش بیرونی گنبد نیمه بیضی و آجری است.

کاروان *سرای صدری - قم کاروان سرای صدری درانتهای منطقه زندآباد بعد ازکمربندی و درابتدای جاده جعفریه قرارگرفته است.



سمت باختری قلعه را کارگاه های آجرپزی فرا گرفته و قسمت های خاوری قلعه را منطقه مسکونی زندآباد و درشمال قلعه؛ جاده جعفریه واقع شده است. تمامی زمین های مناطق جنوبی کاروان سرا کاربری کشاورزی دارد ساختمان کاروان سرا به شدت آسیب دیده و تنها قسمت های قابل استفاده آن محوطه ورودی آن است

پل کاج - قم پل کاج به دوره صفویه نسبت داده می شود و بقایای آن در مسیر کاروان رو قدیمی ورامین - قم واقع شده است.



پل کاج که برروی رودخانه ساوه یا قم رود زده شده دراصل نوعی پل بند بوده که امروزه به جهت بالا آمدن رسوبات و مدفون شدن بخش زیرین پل، اطلاع دقیقی از آن در دست نیست اما با توجه به شکل و نقشه پل و این که امروزه برای استفاده از آب قم رود دهانه های قوسی شکل پل و جلو آن ها را با خاک مسدود کرده و بندی ساخته اند که تا حدودی پل بند بودن بنا را تایید می کند.پل کاج به درازای حدود 245 متر (با احتساب دنباله آن در زمین های زراعی) حداقل دارای 13 دهانه در ابعاد و اندازه های مختلف است و نشانه های بازسازی و مرمت دوره های مختلف تاریخی در این دهانه ها دیده می شود. پل در یک خط مستقیم بنا نشده بلکه انحنایی در جهت مخالف جریان رودخانه دارد که این انحنا احتمال پل بند بودن بنا را تقویت می کند.

ابهررود - قم رود شور یا ابهررود از کوه های سلطانیه قزوین سرچشمه گرفته و از به هم پیوستن دو رودخانه خزررود و ابهررود و برخی از رودهای کوچک فرعی دیگر تشکیل می *شود



و با جهت کلی شمال باختری به جنوب خاوری از 6 کیلومتری جنوب باختری حسن آباد (مرکز بخش فشاپویه) گذشته و بر شوره* زار خاور حوضی سلطان جذب می *گردد و پس از آبیاری ابهر، قزوین، ساوجبلاغ و تهران به رودخانه کرج می پیوندد. این رودخانه به دلیل داشتن نمک در پایین دست، برای کشاورزی مناسب نیست ولی شاخه هایی از آن از امکانات گردشگاهی برخوردار است.

قلعه گلی کاج* محمدآباد - قم قلعه گلی در50کیلومتری شمال خاور قم در حاشیه قمرود و در شمال کوه سفید در نزدیکی محمودآباد کاج قرار دارد.



باتوجه به شواهدی که ازقلعه گلی به دست آمده؛ این قلعه متعلق به دوره اشکانی است و در دوره های بعد ازساسانی, دوره اسلامی, دوره سلجوقی وصفوی نیز استفاده می شده است. دراطراف این قلعه زمین های قابل کشت بسیار است ولی درسمت جنوب جنگل گز بافاصله ای نه چندان دور مشاهده می شود و رودخانه مسیله درفاصله حدود یک تا یک ونیم کیلومتر در باختر این محوطه است

قلعه تپه طغرود - قم بنای قلعه طغرود درجنوب جعفرآباد درروستایی به نام گازرخان قرار گرفته است.



باتوجه به بررسی های انجام شده دراین بنا آثار از دوره های اشکانی، ساسانی ودوره اسلامی دیده می شود. در بررسی سطحی تپه تنوع وفراوانی سفال ها مشخص هستند که نشان دهنده مسکونی بودن این قلعه تا قرن های 6،5 هجری قمری است. این قلعه احتمالا" برفراز تپه ای قرار گرفته بوده است این قلعه بیضی شکل بوده وابعاد آن حدودا" 100 * 200 متری است وارتفاع آن دربلندترین نقطه به حدود 10متر می رسد. ازشمال تپه صورت گرفته ودربعضی نقاط آثار حفاری نیز دیده می شود شیب تپه بیش تر به طرف جنوب وباختر قرار گرفته است.

مقبره خدیجه خاتون - قم مقبره خدیجه خاتون از بناهای قرن هفتم و هشتم هجری قمری است. این بنا بر سر راه قم به سراچه، در یک کیلومتری شرق امام زاده طیب و طاهر واقع شده است.



بقعه، بنایی هشت ضلعی از داخل و خارج است که در هر ضلع، صفه ای محرابی با دهانه یک متر و ارتفاع سه متر ساخته شده است. تمام دیوار بقعه سفیدکاری و خالی از تزیینات هنری کاشی و گچ بری می باشد. در این بقعه، از آثار قدیم سه قطعه لوح کاشی روی مرقد باقی مانده که به نظر می رسد به قرن هفتم و هشتم هجری قمری تعلق داشته باشند. گفته می شود که در این بقعه، دو مرد و پنج زن از نوادگان امام کاظم (ع) مدفون هستند.

مقبره شیخ ابا صلت - قم بنای بقعه شیخ اباصلت که بر اساس نوشته های موجود به قرن های دوازدهم و سیزدهم نسبت داده می شود، به شکل آجری و ساده است



که در گوشه ای از یک محوطه وسیع برپا شده است. بقعه شیخ اباصلت در شمال خاوری قم و متصل به دروازه سابق ری قرار دارد. البته گفته می شود این مکان محل دفن یکی از دانشمندان قم در قرن های نخست هجری بوده است. نمای درون بنا با بلندی 8 متر چهار گوشه با گنبد قوسی آجری و سردری مرتفع در جانب خاوراست.


مقبره شاه زاده ناصر - قم مقبره شاه زاده ناصر از آثار قرن دوازدهم یا اواخر دوره صفویه است وهم زمان با ایوان مسجد امام بنا شده است.



این بقعه در خیابان آذر رو به روی در ورودی مسجد امام واقع شده است و درگذشته نیز به نام بقعه احمد بن اسحق نامیده می شد و به استناد همین تسمیه، احتمال دارد که احمد بن اسحق موسوی در این بقعه مدفون شده باشد چرا که احمد بن اسحق اشعری در سر پل ذهاب مدفون است.

دلیل انتساب این بقعه به نام احمد بن اسحق اشعری در بین مردم آن بود که وی مسجدی را به امر حضرت امام حسن عسگری بنا نمود و پس از ساخت مسجد امام حسن عسگری این بقعه را جهت مدفن خویش بنا نهاد ولی هنگام مراجعت از سامرا در سرپل ذهاب وفات یافت و در همان جا دفن شد و چون این بقعه بدون استفاده در حال خراب شدن بود، لذا درآن مدرسه ای بنا شد و این بقعه نیز جزو حجره های این مدرسه درآمد.

مقبره شاه سلیمان و شاه سلطان حسین - قم شاه سلیمان در بقعه ای واقع در جنوب باختری بقعه شاه عباس دوم به خاک سپرده شده است.



صندوق قبر شاه سلیمان در میان بقعه ای قرار دارد که در کنار آن سنگ قبری با خطوط و نقوش ظریف وجود دارد که پیش تر در راه رو میان دو صحن آستانه بوده است.جسد شاه سلطان حسین نیز در راه رو ورودی همین بقعه در خاور بنا - که با خود بقعه از نظر تزیین همانند و یکسان می باشد مدفون شده است. در بقعه مدفن شاه سلطان حسین بالای کتیبه سراسری گچ بری شده کتیبه دیگری به خط نستعلیق و برروی کاشی دیده می شود. این کتیبه در سال 1376 هجری قمری در جانب خارجی همین بقعه بر سر در ورودی نصب بوده و پس از تغییرات صحن زنانه و تبدیل آن به مسجد موزه با تکمیل و تعمیر کامل قطعات شکسته و فرسوده آن، به این جا منتقل شده است و مرکب از دو قسمت می باشد.

مقبره شاه صفی - قم نخستین پادشاهی که از خاندان صفوی در قم به خاک سپرده شد شاه صفی بود که در 12 صفر 1052 در کاشان درگذشت و جسد او به قم منتقل شده در رواق جنوبی حرم مدفون گردید.


بر فراز قبر شاه صفی بنایی با شکوه برپا بوده که تزیینات سقف و بدنه آن تا اوایل قرن حاضر بر پایه های بنا برجای مانده بود که این تزیینات هم اکنون از میان رفته است. در حال حاضر از مقبره شاه صفی جز صندوق خاتم مدفن که در درون آستانه نگاه داری می شود هیچ اثری باقی نمانده است. این صندوق اثری بسیارنفیس از هنر خاتم کاری و منبت کاری دوره صفوی است که برگرداگرد هر یک از چهار بدنه آن آیاتی از سوره «یس» تا پایان آورده شده است

مقبره شاه عباس دوم - قم شاه عباس دوم ( از شاهان دوره صفویه) در زاویه جنوب باختری حرم در بقعه ای باشکوه به بلندی 12 و درازا و پهنای 8 متر به خاک سپرده شده است.


این مقبره از لحاظ معماری و به کارگیری سنگ های مرمر جلوه جالب و زیبایی دارد. قبر شاه عباس در میان بقعه ای قرار گرفته که صندوق مسی روی آن را به موزه آستانه منتقل ساخته اند و پایه آن که مرکب از چند قطعه مرمر سفید به بلندی چند سانتی متر می باشد، هم اکنون باقی است. این بقعه دوازده ضلعی است که چهار ضلع آن درگاه ورود به حرم و مسجد موزه می باشد و دو رواق در جنوب و باختر حرم و صفه هایی به بلندی3 دهانه و پهنای 2 در 060/0 متر هشت ضلع دیگرهستند.در حین تغییرات چند سال پیش، چندین سنگ قبر بزرگ از زیر خاک بقعه نمایان شد که دو تای آن به قرن دهم مربوط می شد. تاریخ این سنگ قبرها، مربوط به روز چهاردهم ذی القعده سال 941 و سال 949 هجری قمری است

مدرسه فیضیه - قم مدرسه فیضیه یکی ازمشهورترین مدرسه های دینی سرتاسر جهان است که در شهر قم واقع شده است.



این مدرسه از نیمه نخست قرن سیزدهم هجری قمری جایگزین بنای مدرسه آستانه شد که به اعتبار متون معتبر تاریخی، آن مدرسه از میانه قرن ششم هجری قمری وجود داشته و درعصر صفوی تجدید بنا شده بود.بنای مدرسه چهار ایوانی است و در دو طبقه با 40 حجره پایینی متعلق به عصر قاجار و 40 حجره بالایی متعلق به قرن چهاردهم هجری قمری بنا شده است. قدیمی ترین بخش مدرسه، ایوان جنوبی آن است که به تاریخ 939 هجری قمری با کاشی های زیبای معرق، متعلق به عصر صفوی تزیین شده است و سر در صحن عتیق آستانه مقدس حضرت فاطمه معصومه (س) محسوب می شود.

استان قم با وسعتي معادل 14631 كيلومتري مربع در مركز كشور واقع شده و مركز آن شهر قم است. اين استان بين 51 و 30 تا 50 و 30 درجه طول شرقي نسبت به نصف‌انهار گرينويچ و 15 و 35 تا 24 و 15 درجه عرض شمالي نسبت به خط استوا قرار گرفته است. استان قم از شمال به « جلگه وارمين و شهر ري از استان تهران و ساوه از استان مركزي، از جنوب به شهرستان‌هاي محلات و دليجان از استان مركزي و كاشان از استان اصفهان و كوير نمك واز غرب به شهرستان‌هاي آشتيان و تفرش از استان مركزي محدود است. براساس آخرين تقسيمات كشوري در سال 1375، اين استان داراي يك شهرستان، 4 بخش، يك شهر، 9 دهستان و 363 آبادي داراي سكنه بوده است. شهرستان قم به عنوان تنها شهرستان استان قم و شهر قم مركز شهرستان و مركز استان مي‌‌باشد.نام و نشاني‌ اماكن و ديدني‌هاي مهم استاندرياچه نمك – شرق قم
درياچه حوض سلطان- شرق قم
پارك ملي كوير- دهستان قمرود
خانه حاج قلي خان- محله چهار مردان قم
خانه زند ( حاج علي خان) – محله چهار مردان قم
خانه حضرت امام خميني (ره) – شهر قم
خانه ملاصدرا- كهك
محله آستانه- شهر قم
محله قديمي عشقعلي- شهر قم
محمله قديمي لونديد- شهر قم
محله قديمي چهار مردان- شهر قم
محله قديمي سيدان- شهر قم
محله قديمي سنگ بند- شهر قم
محله قديمي موسيان و مسجد جامع- شهر قم
محله قديم اسحاقيه و باغ سپند- شهر قم
مدرسه فيضيه- شهر قم
مدرسه غياثيه ( پامنار) – نزديك ميدان كهنه شهر
مدرسه جهانگير خان- سمت شرقي شهر قم
مدرسه رضويه- خيابان آيت الله طالقاني قم
مدرسه ستيه- شهر قم
كاروانسراي كنارگرد- جاده تهران، قم
كاروانسراي دهكده طلب – جاده قم، اراك در شمال سلفچگان
كاروانسراي آوه- جنوب جاده قم، ساوه
كاروانسراي قلعه سنگي – جاده قم، ري در شمال غرب قم
كاروانسراي اتابكي- جاده قم، كاشان
كاروانسراي سفيد آب- شرق درياچه نمك
كارونسراي باقر آباد- جاده قم، تهران
كاروانسراي پاسنگان- قم، كاشان
قلعه جمكران- 6 كيلومتري شرق قم
بازار قم – شهر قم
آرامگاه فتحعلي شاه- قسمت شمالي صحن عتيق حرم
آرامگاه محمد شاه – ضلع غربي صحن عتيق حرم
مقبره مهد عليا- جهت غربي گنبد محمد شاه
آرامگاه مستوفي- شرق صحن عتيق حرم
آرامگاه شاه عباس دوم- جنوب غربي حرم حضرت معصومه ”س“
آرامگاه شاه سليمان و شاه صفي- درمحل موزه آستانه
‌آرامگاه علي بن بابويه قمي- شرق خيابان ارم قم
مقابر باغ گنبد سبز- بخش شرقي قم
آرامگاه آخوند ملا مهدي نراقي- خيابان آيت‌الله مرعشي نجفي قم
آرامگاه آقا ميرزا حسن كاشفي – خيابان آيت الله مرعشي نجفي قم
آرامگاه آيت الله صدر – حرم مطهر
آرامگاه آيت الله محمد تقي خوانساري – حرم مطهر
آرامگاه شهيد آيت الله مرتضي مطهري- حرم مطهر
آرامگاه آيت الله عبدالكريم حائري – حرم مطهر
آرامگاه شهيد محمد منتظري – مسجد بالاسر حرم مطهر
‌آرامگاه علامه طباطبايي – مسجد بالا سر حرم مطهر
آرامگاه آيت الله رباني املشي- مسجد بالا سرحرم مطهر
آرامگاه پروين اعتصامي – حرم مطهر
قره تپه قمرود- 23 كيلومتري شمال شرقي قم
ساختمان هشتي- شهر قم
سرو پانصد ساله – روستاي گرگابي جمكران، شرق قم
مسجد مقدس صاحب الزمان (عج) – واقع در جاده قم، كاشان
مسجد امام حسن مجتبي (ع) – شهر قم
مسجد جامع- شهر قم
مسجد امام عسگري (ع) – خيابان آستانه قم
مسجد اعظم – غرب آستانه حضرت معصومه (ع)
مسجد فاطميه (مسجد خانم) – شهر قم
تكيه آقا سيد حسن- خيابان آيت الله طالقاني قم
تكيه سيدان- خيابان انقلاب قم
تكيه يزدي‌ها- بازار قم
حسينيه شهدا- خيابان شهداي قم
حسينيه نجفي‌ها – خيابان انقلاب قم
حسينيه آيت الله نجفي- خيابان شهيد منتظري قم
آستانه مقدس حضرت معصومه (س) – شهر قم
امامزاده اسماعيل ( شاهزاده اسماعيل)- دامنه كوه بيد قان 18 كيلومتري قم
امامزاده موسي مبرقع- شهر قم
امامزاده شاه حمزه- شهر قم
امامزاده علي بن جعفر ( در بهشت) – شهر قم
امامزاده سيد سربخش – خيابان آذر مقابل چهل اختران قم
امامزاده احمد بن اسحاق- ميدان كهنه قم
امامزاده ابوالعباس احمد- شهر قم
امامزاده باوره – روستاي از توابع قهستان
امامزاده حليمه خاتون- روستاي لنجرود در جنوب شهرقم
امامزاده سكينه خاتون- شرق قم در نزديك روستاي زالون آباد
امامزاده سلطان محمد- شمال غربي روستاي صرم در جنوب قم
امامزاده سليمان- شمال روستاي صرم، جنوب شرقي قم
امامزاده شاه ابراهيم – 24 كيلومتري قم
امامزاده شاهزاده ابواحمد- دروازه ري شمال شرقي قم
امامزاده شاهزاده احمد و علي حارث- شرق شهر قم
امامزاده شاهزاده جعفر غريب- 6 كيلومتري شرق قم
امامزاده شاهزاده جعفر- روستاي گيو درنزديكي خلجستان
امامزاده شاهزاده زكريا- بين روستاي عيسي آباد و خلجستان
امامزاده شاهزاده سيد علي- شمال شهر ومنتهي اليه دروازه ري
امامزاده شاهزاده طاهر- در روستاي طغرود شمال غربي قم
امامزاده شاهزاده عباس- دهكده جنداب خلجستان
امامزاده شاهزاده عباس- هفت امامزاده روستاي ورجان
امامزاده شاهزاده محسن- روستاي قباد بزن قم
امامزاده صفورا- در خاك فرج جنب شاهزاده احمدقم
امامزاده عبدالله – نزديك قلعه صدري قم
امامزاده فاضل- قريه بيدهند قم
امامزاده معصومه – روستاي كهك و 24 كيلومتري قم
بقعه بابا مسافر-شمال شرقي قم
بقعه چهار امامزاده شهره، ملاآقا- جهت شمالي شهر قم

بقعه خديجه خاتون – شهر قم