-
قلعه مهری خانم کجاست؟
روستای وركانه همدان كه به عنوان نگین گردشگری روستایی این استان شهرت یافته است با سنگ‌های لاشه كه تمام كوچههای آن را احاطه كرده‌اند زیر نورهای موضعی به رنگ قهوه‌ای سوخته در می‌‌آیند كه تصاویر اروپای دوران رنسانس را یادآور می‌شود.
تداخل نورهایی كه از بالا و پایین دیوارها و خانه‌ها را احاطه كرده‌اند با رفتن خورشید خود را بیشتر به رخ می‌كشند و زیبایی كه تمام بافت این روستا به دلیل درخشندگی‌اش به دست آورده برای بسیاری از گردشگران جاذبه‌ای مدرن در بافت سنتی محسوب می‌شود.
جاذبه‌هایی كه حتی مسئولان سازمانی همدان نیز از آن به عنوان نگین روستاهای همدان نام می‌برند.
روستای وركانه یكی از روستاهای دهستان الوند كوه شرقی در شرق شهرستان همدان است كه در دامنه كوه قرار دارد و كوه‌های سرده در سه كیلومتری شمال شرقی، كوه سرخ بلاغ در سه كیلومتری جنوب غربی و كوه قره‌داغ در چهار كیلومتری شرق این آبادی قرار دارند.
در هر كوچه این روستا كه قدم می‌گذاری، فرش سنگی زیر پا، احساسی زیبا را در وجود انسان ایجاد می‌كند، تمام كوچه‌ها جدول‌كشی شده و مانند شهری زیبا به نظر می‌رسد و چراغ‌های روشنایی زیبایی كه مناسب سنگفرش‌هاست كنار پیاده رو تعبیه شده است.
-
این زیبایی وصف ناشدنی حاكم بر روستای وركانه همدان در پی امضای تفاهم‌نامه میراث فرهنگی و بنیاد مسكن انقلاب اسلامی ایجاد شد و به دنبال آن زیباسازی روستای وركانه در چند فاز انجام گرفت و حفظ معماری سنتی آن جلوه‌ای ویژه به خود گرفت.
این روستا زادگاه پرفسور توفیق موسیوند، سازنده نخستین قلب مصنوعی جهان است كه در سال 1315 در این دیار چشم به جهان گشود.
-
یكی از شش روستای گردشگری همدان
روستای وركانه همدان یكی از شش روستای گردشگری همدان است كه نام آن در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و به عنوان منطقه ویژه گردشگری كشور مطرح شد.
بافت كالبدی روستای وركانه همدان به دلیل ویژگی خاص فرهنگی، به عنوان میراثی ارزشمند از نیاكان به شمار می‌رود و حفظ و نگهداری آن را مورد تأكید قرار می‌دهد.
این روستا منطقه‌ای است كه قدم زدن در كوچههای آن عظمت قدرت و زیبایی آن انسان را مبهوت می‌كند و آن را زیباتر از شهر به عنوان نگین همدان معرفی می‌كند.
این روستا مدتها به لحاظ وضع خاص خود از نظر موقعیت جغرافیایی و ارتباطی و توانمندی اقتصادی و زیرساختی در انزوا قرار داشته است و در سالهای اخیر با كشف پتانسیل هایش رونق به سراغ آن آمده است.
روستای وركانه در دامنه جنوبی زاگرس مركزی قرار گرفته و روستاهای این منطقه به دلیل كوهستانی بودن و برخورداری از طبیعت زیبا از مناطق بسیار بكر به شمار می‌روند.
وجود دره‌های فراوان از جمله دره‌های زیبای یورد صفرخان، دره خان، تخته سنگ، جن دره و سوبلاغ در مجاورت روستا از خصوصیات طبیعی منطقه است به طوری كه دره بارانی در جنوب و جنوب شرق آبادی واقع شده است و شیب عمومی این منطقه و وجود دره‌های فراوان در اطراف روستا موجب شكل گیری رودخانه‌های فصلی شده است.
رودخانه‌های فصلی وركانه از ارتفاعات یخچال‌ها سرچشمه می‌گیرند و بعد از عبور از اراضی سیمین وركانه به رودخانه فصلی ارزانفود می‌ریزند و سرچشمه گرفتن رودخانه دارستان (ارزانفود) از ارتفاعات روستای ارزانفود بر جاذبه‌های طبیعی منطقه افزوده است.
گذری بر كوچه پس كوچههای روستای سنگی وركانه در فصل تابستان، نشان دهنده پرورش درختان گردو، سیب و زردآلو در حیاط برخی از واحدهای مسكونی است.
-
باغ فضای اصلی زندگی برای مردمان این روستا است
در روستای وركانه باغهای سرسبز، اراضی و فضاهای سبز، نقطه مثبت و پتانسیل فعال برای برنامه ریزی جهت جذب گردشگر محسوب می‌شود زیرا باغ به عنوان فضای اصلی زندگی برای مردمان این روستا مطرح است و در جای جای زندگی افراد رخنه كرده است به طوری كه حضور باغ، هر چند كم وسعت، در حیاط خانه‌ها به وفور دیده می‌شود.
گذشته از این، محور ارتباط اصلی روستا از شهر همدان نیز دارای مناظر و چشم اندازهای زیبایی است كه می‌تواند به عنوان محوری توریستی مطرح شود زیرا وجود چشم اندازهای زیبا و مناظر بدیع این محور را یكی از پتانسیل‌های بالفعل شهر همدان كرده است.
این محور از جاده همدان - ملایر منشعب می‌شود و پس از عبور از سد اكباتان و روستاهای یلفان، شمس آباد و علی‌آباد به وركانه می‌رسد.
برخی بناها و فضاها كه بیشتر در بخش مركزی روستا و جاهایی كه قدمت بیشتری دارند، شامل بناهای سطوح و فضاهای پر و خالی در هم ادغام شده هستند كه بافت همگن ایجاد كرده‌اند.
در این فضا و بافت، تراكم بناها شدید است و معابر طراحی شده در این منطقه عرض كمی دارند. برخی بناها نیز به لحاظ تركیب مربوط به دوره جدید هستند و به لحاظ تركیب بندی و بافت از نظم خاصی برخوردارند و در این بخش از بافت، در حیاط، باغ وجود دارد و بر زیبایی فضا افزوده است.
فضاهای باز روستا روی هم رفته 62 هزار و 569 متر وسعت دارند كه 17 هزار و 207 مترمربع آن را معابر، چهار هزار مترمربع آن را فضای باز، 20 هزار و 286 مترمربع آن را عرصه‌های ساختمانی و 21 هزار و 76 مترمربع آن را باغها و اراضی تشكیل می‌دهند.
-
كاربرد سنگ در چهره و سیمای روستا
روستای وركانه به لحاظ كار و استفاده از مصالح بومی و محلی به خصوص مصالح سنگی منحصر به فرد است و كاربرد سنگ به صورت یك مصالح عام و متعارف در چهره و سیمای روستا خودنمایی می‌كند.
كاربرد سنگ نه تنها در پی، بلكه در قسمت اعظم بناها در ساخت دیوارهای باربر و دیوارهای محوطه و حیاط‌ها مورد استفاده قرار گرفته است و اكثر سنگ لاشه است كه توسط ملات گل كار شده و پهنای این دیوارهای سنگی در طبقه همكف به یك متر هم می‌رسد و تنها عامل اتصال در دیوارهای سنگی نیز استفاده از تیرهای چوبی است.
سنگ، سنگ لاشه، سنگ مالون، خشت و آجر انواع مصالح متعارف ساختمانی در ابنیه روستای وركانه است و عنصر سنگ به عنوان اصلی‌ترین مصالح در ابنیه روستای وركانه بیش از هر چیز در بازدید از روستا به چشم می‌خورد و به نظر می‌رسد كاربرد سنگ در روستا به علت فراوانی این عنصر در روستا و سختی و مقاومت آن در برابر تغییرات جوی و همچنین كمبود آجر و خشت در منطقه بوده است.
پیشینه روستای وركانه به بیش از 400 سال می‌رسد و آنچه از تاریخ برمی‌آید اینكه نخستین و قدیمی‌ترین محله آن، محله درب مسجد است.
-
قدیمی‌ترین محله روستای وركانه
روستای وركانه مجموعه‌ای از چند محل است كه هر كدام از چندین واحد همسایگی و مسكونی تشكیل شده‌اند و در محله درب مسجد كه قدیمی‌ترین محله روستای وركانه به شمار می‌رود مسجد، حمام و مخابرات قرار گرفته است.
در محله كردها نیز كه در شرق روستای وركانه و ورودی آن جای گرفته، تنها مدرسه روستا واقع شده است و خرمن جا كه به محله خرمنی معروف است در این محله قرار دارد.
محله عباس‌آباد سومین محله روستاست كه در مناطق تازه توسعه یافته قرار دارد و غیر از نانوایی و یك آسیاب، كاربری دیگری در آن استقرار ندارد.
-
روستای وركانه به دلیل اینكه در پیرامون آن معادن سنگ به فراوانی مشاهده می‌شود، نام وركانه را به خود گرفته و وجه تسمیه روستای وركانه را معادل محلی كه در نزدیكی معدن یا وركان است، آورده‌اند و شاید وركانه را به دلیل قرار گرفتن این روستا در كنار رود و جوی آب به این نام خوانده‌اند زیرا در زبان كردی، كانه به معنای چشمه است.
در روستای وركانه مانند سایر روستاهای استان، ریش‌سفیدان جایگاه خاصی دارند و در زمانهای قدیم نیز نظام تصمیم گیری و قدرت بر اساس ارباب رعیتی بوده است.
در آن زمان نقی‌خان قراگوزلو، خان روستا بوده و بعد از او نیز دخترش ارباب و حاكم روستا شده است و در حال حاضر نیز اصطبلی كه در دو كیلومتری جنوب روستا ساخته شده، بقایایی از آن زمان است.
این اصطبل در سالهای پیش از انقلاب به عنوان مركز پرورش اسب دربار مطرح بوده و در حال حاضر نیز جز آثار دیدنی روستا به شمار می‌رود.
این بنا دارای طول و عرضی به ابعاد 75 در 22 متر و با زیربنای كل یك هزار و 650 مترمربع ساخته شده و دارای یك حیاط مركزی است كه در دو طرف حیاط فضای نگهداری اسب وجود داشته و دو ضلع دیگر، ورودی و انبار علوفه بوده است.
ورودی اصطبل در ضلع شمال شرقی بناست و در ضلع‌های شرقی و غربی انبار علوفه و فضای نگهبانی تعبیه شده و كف انبارها از كف حیاط در حدود یك متر پایین‌تر است.
-
قلعه مهری خانم
قلعه اربابی نیز بنایی است كه ساختمان آن با پلان چلیپایی طراحی شده، مربوط به مهری خانم، ارباب روستا بوده است.
این بنا در ابعاد 12×20 متر و با زیربنای 330 مترمربع در دو طبقه ساخته شده است و طبقه دوم در قسمت مركزی بنا ایجاد شده است.
ورودی بنا نیز از طبقه همكف و طبقه اول و از ضلع شرقی بنا صورت می‌گرفته است و دو پله از دو طرف ورودی طبقه همكف به طبقه اول منتهی می‌شود.
این بنا در فاصله 100 متری در ضلع جنوبی روستا و در بستر سبز كوهپایه و مشرف به روستا واقع شده است.
وجود گورستان ساده‌ای در روستای وركانه كه در آن هیچ سنگ قبری دیده نمی‌شود از دیگر مواردی است كه مورد توجه قرار دارد.
در روستای وركانه تنها یك مسجد و آن نیز در ضلع جنوبی روستا وجود دارد كه بنای آن نوساز است و با مصالح جدید ساخته شده است.
-
نمای ساختمان مسجد از آجر كار شده و وضوخانه، فضاهای پشتیبانی و خدماتی مسجد در اطراف آن قرار دارد. این مسجد به لحاظ معماری داخلی كاملا ساده است و یك محراب كوچك با كاشی‌كاری اندكی در اطراف محراب در آن ساخته شده است.
روستای وركانه همدان كه به عنوان زیباترین روستای استان همدان معرفی شده است این روزها پذیرای شمار زیادی از مسافران است و فضای سبز و با نشاط آن روزهایی به یاد ماندنی را بدرقه راه میهمانان همدان می‌كند.
وركانه در فصل‌های بهار و تابستان علاوه بر پذیرا بودن اقوام كوچنده و چادرنشین، گردشگران و مسافران زیادی را به خود جذب می‌كند و ییلاقهای تخته سنگ و دریخان، باغهای گردو، سیب و بادام از محبوبترین گزینه‌های یك سفر خانوادگی برای مردم همدان و سایر شهرهای دیگر محسوب می‌شود.
تابستانهای خنك و دلپذیر و زمستانهای سخت و خشن دستاورد اقلیم كوهستانی برای وركانه است كه شبها همچو نگینی در دل كوه می‌درخشد.
چهره روستا همیشه تمیز و بهداشتی است و همین پاكیزگی و نورهای درخشنده كوچه‌ها پس از غروب آفتاب، وركانه را به یكی از زیباترین و پرطرفدارترین روستاها در بین مردم همدان تبدیل كرده است.
منبع : مهــــر
