تاریخ و فرهنگ استان همدان

http://pic.azardl.com/images/17263753497665314953.gif



موقعیت : غرب ایران
مجاورت : شمال: استان زنجان جنوب: استان لرستان شرق: استان مرکزی غرب: استان های کرمانشاه و کردستان
آب و هوا: سرد
وسعــــت: 20هزار و 172 کیلومتر مربع معادل 2/1 در صد از مساحت کل کشور
جمعـیــت:
تقسیمات: شهرستان , 16 شهر , 18 بخش , و 68 دهستان
شهرستانها: همدان، اسدآباد، بهار، تویسرکان، رزن، کبودرآهنگ، ملایر، نهاوند
مرکـــــز : همدان __________________

استان همدان در یک نگاه

ای ریِ هیچ مدان، هیچ نیاری به خیال
یاد آن سال که شاه همه دان در همدان (قاآنی)

استان همدان به وسعت ۱۹۴۹۳ کیلومتر مربع؛ یکی از استانهای غربی کشور و در همسایگی استان*های مرزی کرمانشاه و کردستان است. این استان بر پایه آخرین تقسیمات کشوری شامل ۸ شهرستان است؛ که عبارتند از: اسد آباد، بهار، تویسركان، رزن، كبودر آهنگ، ملایر، نهاوند و همدان.
استان همدان از لحاظ طبیعت گردی، منطقه ای است كوهستانی كه در دامنه های رشته كوه الوند قرار گرفته و سرچشمه رودها و جویبارهای فراوانی است. مراتع بین دره ای آن از روزگاران گذشته سبب جذب بخشی از دامداران و عشایر به این منطقه بوده و با توجه به زمستان های نسبتا سرد و تابستان های معتدل، مراتع چرای بهاره و تابستانه را برای عشایر فراهم می کرده است.
این استان از لحاظ وسعت و تنوع پتانسیلهای گردشگری از مهمترین مناطق کشور بوده و از لحاظ قدمت آثار باستانی نیز کم نظیر می باشد.
دربر داشتن مهمترین آثار باستانی دوره مادها در ایران و کشف نزدیک به ده کتیبه ی هخامنشی در همدان این منطقه را از لحاظ پژوهشهای باستانشناسانه بسیار حائز اهمیت کرده است.
در همدان (هگمتانه) دو کتیبه منحصر به فرد کشف شده است که گفته میشود کهن ترین کتیبه های کشف شده در ایران هستند. این کتیبه های باستانی که یکی مربوط به آریارمنه (590-645 پ.م.)؛ جد پدری داریوش بزرگ بوده و به سه زبان پارسی باستان، عیلامی (ایلامی) و بابلی (اکدی) است و دیگری از آن ارشامه (پدر بزرگ داریوش) است؛ از لحاظ بررسی های تاریخی بسیار حائز اهمیت هستند. کتیبه های دیگر هگمتانه نیز از اهمیتی کمابیش مشابه برخوردارند. لیکن به نظر آنوبانینی کتیبه های گنجنامه را که از نظر سالم ماندن و خوانایی و مفصل بودن از مهمترین کتیبه های برجای مانده ی داریوش و خشایارشاه هخامنشی هستند را باید در این زمینه دارای کمال اهمیت باستانشناسانه دانست.
بررسی کتیبه های آشوری نشان میدهد؛ نام همدان دست کم از سه هزار سال قبل با تلفظی بسیار شبیه به تلفظ امروزیش برای نامیدن پایتخت با شکوه مادها استفاده میشده است؛ و در طول تاریخ هیچگاه اهمیت خود را از دست نداده است.
همدان را زادگاه مانی آورنده دین مانوی در سه قرن پیش از اسلام می دانند؛ که به بابل هجرت کرده و تا قرنها بعد از اسلام نیز دارای پیروانی بود.
مانی در ادبیات و فرهنگ ما به عنوان نقاش بزرگ ایرانی در دوران پیش از اسلام شناخته می شود و ارژنگ مانوی یا نگارخانه مانی نماد زیبایی گشته است.
همدان پرورنده و زادگاه بسیاری از بزرگان فرهنگ و ادب ایرانی بوده که از مهمترین آنان می توان به بدیع الزمان همدانی، شاعر، ادیب و عارف بزرگ قرن چهارم؛ که اولین مقامه (مقامات) توسط او نوشته شده است؛ دیگر به شهید راه عقیده، عارف بزرگ قرن ششم، عین القضات همدانی؛ صاحب کتاب شریف تمهیدات و همچنین فخرالدین ابراهیم همدانی، متخلص به عراقی؛ از بزرگترین شاعران و عرفای قرن هفتم اشاره کرد.
در استان همدان نقاط دیدنی و تاریخی فراوانی وجود دارد كه از مهمترین موارد آن آنوبانینی میتواند به آثار و مناطق زیر اشاره کند: آرامگاه بوعلی*سینا، آرامگاه بابا طاهر، تپه* هگمتانه و آثار باقیمانده از شهر باستانی هگمتانه، موزه هگمتانه، موزه* تاریخ طبیعی، موزه* بوعلی، مسجد جامع، برج قربان، گنبد علویان، شیرسنگی، گنج*نامه، امام*زاده شاه*زاده حسین، امام*زاده یحیی، تپه* توشیجان، مسجد شیخ*الملوك، مسجد سیف*الدوله، حمام بلور و امام*زاده زبیده*خاتون (در ملایر)، ستون سلوكی، میدان قیصریه، حمام حاج آقاتراب، سراب گیان، مقبره* باباپیره و بند لیلی یادگار (در نهاوند)، مقبره* حبقوق نبی، كاروان*سرای شاه عباس، آبشار افشار، كمربسته سركان، كاروان سرای فرسنج، آرامگاه میررضی*الدین و مدرسه* علمیه* شیخ علیخان زنگنه (در تویسركان)، حمام سنگی، قلعه* كیكاوس (در كبودر آهنگ)، كتیبه* سلطانیه، مسجد شاه* طهماسب، آب انبار شاه عباس، تالار دربند و كتیبه* یادبود سیدجمال (در اسدآباد) و لالجین، دشت بهار و آرامگاه شیخ محمدبهاری (در بهار) و غار علی*صدر (در روستای علی*صدر).
استان همدان با وجود این نقاط توریستی و با توجه به آب و هوای بسیار دلپذیرش به خصوص در فصل تابستان که مهمترین فصل مسافرت ایرانیان به شمار می رود می تواند در گردشگری مردم کشور خودمان نیز نقشی بسیار بیشتر و مهمتر ایفا کند. که امید است با تلاش بیشتر مسئولین مربوط تحقق یابد.

__________________

آداب مردم همدان در ماه مبارك رمضان


مردم مؤمن همدان، همانند خداجويان ديگر نقاط كشور پهناور ايران اسلامي مناسبت‌هاي ويژه مذهبي و ملي را با آداب و سنن ويژه‌اي برگزار مي‌كنند.
ماه مبارك رمضان يكي از مناسبت‌هايي است كه مردم استان همدان براي آن ارج و احترام ويژه قايل بوده و از دير باز تا كنون آن را با آداب و رسوم خاصي برگزار كرده‌اند. قدمت سنت‌هاي ويژه ماه مبارك رمضان در همدان به تاريخ اسلام بر مي‌گردد و با وجود گذشت ساليان متمادي، مردم استان خود را براي استقبال از ماه ميهماني خدا آماده مي‌كنند. يكي از محققان فرهنگ عامه همدان در اين‌باره گفت: همه ساله مردم استان چند روز مانده به آغاز رمضان به استقبال اين ماه مي‌روند، كه اين استقبال آيين پيشباز از ماه رمضان ناميده مي‌شود.
عباس فيضي اظهار داشت: آيين استقبال به اين صورت است، كه مردم براي آمادگي هر چه بيشتر براي گرفتن روزه در ماه مبارك رمضان، روزهاي اول، پانزدهم و آخر ماه شعبان را روزه مي‌گيرند. مردم همدان باور دارند ، افرادي كه اين سه روز را روزه بگيرند ، اجر و ثواب آن برابر با روزه يك ماه رمضان است. اين اعتقاد به حدي در نزد مردم همدان ريشه دارد، كه بيشتر آنان اين سه روز را روزه مي‌گيرند.
به گفته فيضي، يكي ديگر از آداب و رسوم اهالي همدان كلوخ اندازان نام دارد، مردم استان روز آخر ماه شعبان را كلوخ اندازان مي‌گويند، در اين روزمردم شادي‌كنان با تهيه و پخت غذايي مخصوص به‌نام كباب سرداشي سفره خود را براي اطعام نيازمندان و فقرا پهن مي‌كنند. همداني‌ها كباب سرداشي را از مخلوط گوشت چرخ كرده، سيب زميني ، پياز، تخم‌مرغ، ادويه و گوجه فرنگي تهيه مي‌كنند، مراسم كلوخ اندازان از اول تا پايان روز آخر شعبان ادامه دارد و پس از آن مردم، آماده روزه ‌داري در ماه مبارك رمضان مي‌شوند.
مردم استان پس از آن كه فرزندان آنان به سن بلوغ رسيدند، از آنان مي‌خواهند كه در ماه مبارك رمضان روزه را كامل بگيرند. درباره بچه‌هايي كه به سن شرعي نرسيده و روزه بر آنان واجب نيست، اهالي همدان اعتقاد دارند اگر بتوانند روزه را قلاغي (كلاغي) بگيرند، خداوند اجر و پاداش روزه كامل را براي آنان منظور مي‌كند.
مردم همدان به روزه نيمه روز و روزه‌اي كه در آن بچه‌ها از هنگام سحر تا اذان ظهر روزه خود را نخورند، روزه قلاغي مي‌گويند.
يكي ديگر از سنت‌هاي قديمي ماه رمضان در همدان ، مراسم كيسه بركت در روز ۲۷اين ماه است، در اين روز زنان روزه ‌دار در رفتن به مسجد و اقامه نماز ظهر به همراه خود پارچه ، نخ و سوزن مي‌برند.
زنان مؤمن همداني در ميانه دو نماز ظهر و عصر با استفاده از اين وسيله‌ها به كار دوختن يك يا چند عدد كيسه بركت مشغول مي‌شوند.

به اعتقاد مردم همدان ، هر فردي كه به داخل اين كيسه پول بريزد، خداوند به وي مال و دارايي زياد مي‌بخشد، به همين علت زنان در اين روز بيش از يك كيسه بركت دوخته و آن را براي فزوني دارايي بين خانواده خود و ديگران توزيع مي‌كنند.
از ديگر آداب مخصوص اين ماه در همدان آيين توزيع آجيل مشكل‌گشا است، به عقيده مردم اگر ماه مبارك رمضان در روز چهارشنبه آغاز شود، اين ماه بسيار پر بركت و خوش يمن خواهد بود. به‌همين مبنا زنان با خريد و بسته‌بندي آجيل مشكل گشا هنگام افطار به قصد نيت و طلب حاجت به مسجد مي‌روند و پس از اقامه نماز مغرب بين زنان نمازگزار تقسيم مي‌كنند. مردم همدان معتقدند، هر كس مراد و حاجتي داشته باشد با پخش و توزيع آجيل مشكل گشا، خواسته‌هايش برآورده مي‌شود.
يكي ديگر از رسوم مردم همدان در ماه مبارك رمضان جمع‌آوري خرده‌هاي نان سفره افطاري است، به باور مردم هر فردي كه بتواند خرده نان‌هاي سفره افطاري را تا آخر ماه مبارك رمضان جمع كند و تا روز عيد قربان آن را نزد خود نگهدارد و آنها را در آبگوشتي كه از گوشت قرباني در عيد قربان تهيه مي‌شود، بريزد و سپس بخورد، خداوند تمام آرزوها و نيازهاي وي را برآورده مي‌كند.
پخت غذاهاي مخصوص از ديگر آيين‌هاي ماه مبارك رمضان است، زنان همداني در اين ايام براي افطار، بيشتر از غذاهايي نظير آش‌رشته، فرني، ترحلوا، طاس كباب ، شامي كباب ، سرداشي ، بوراني و شيربرنج و براي سحري نيزرشته‌پلو و آبگوشت مرغ مي‌پزند. پخت شيريني‌هاي محلي مانند كماج، انگشت پيچ، پنجه‌خاله ، يوخا، نيس درجهان و اگرده در ماه مبارك رمضان بين خانواده‌هاي همداني رواج دارد. پخت و پز نان‌هاي مخصوص محلي نظير نان اوفاق، نان گرده چرب و نان شاتي نيز از ديگر آيين‌هايي است كه زنان همدان همه ساله در ماه رمضان اقدام به تهيه آن‌ها مي‌كنند.
يكي از آيين‌هاي جالب توجه مردم استان همدان فرستادن افطاري توسط داماد به خانه عروس است، مطابق اين سنت ديرينه در ماه رمضان جوان داراي نامزد ، بايد افطاري نامزدش را به خانه پدر عروس ببرد ، اين افطاري شامل چند قرص نان، گرده دو زرده ، برنج، روغن حيواني، يك عددمرغ و يا ماهي، سيب سرخ ، شيريني انگشت پيچ و ميوه‌هاي فصل است. پس از اين كه افطاري از سوي داماد به خانواده عروس برده شد، خانواده عروس نيز در شب‌هاي آينده، خانواده داماد را براي صرف افطاري به منزل خود دعوت مي‌كنند.
علاوه بر اين در شهرها و روستاهاي استان همدان مرسوم است كه پس از پايان ماه مبارك رمضان و در روز عيد فطر در تمام خانه‌ها آش رشته پخته شود، زيرا به اعتقاد مردم، پس از يك ماه روزه داري ، خوردن اين غذاي آبكي بسيار سودمند است.
زيارت اهل قبور، شركت گسترده در آيين‌هاي شب‌هاي احيا و قدر، برگزاري ايام سوگواري شهادت مولي‌الموحدين امام علي (ع)، راه‌اندازي دسته‌هاي سينه‌زني، نوحه‌خواني، زنجيرزني و عزاداري از ديگر آداب مردم شهرها و روستاهاي استان همدان در ماه ضيافت ا... است.



منبع:
تبیان همدان

همدان گهواره تمدن و تاریخ

http://pic.azardl.com/images/44262431372179085638.jpg


همدان این شهر كهن افسانه ای همیشه در طول تاریخ بستری مناسب برای كسب و علم و دانش بوده است . قدمت و آثار به جا مانده در این استان حكایت از بی نظیری آن است به گونه ای كه در هیچ جای دنیا نمی توان شگفتی های همدان را دید.
تاریخچه شهر همدان
بنای شهرهمدان را به دیا آكو پادشاه ماد نسبت می دهند. شهر همدان به نامهای اكباتان - هگمتانه -آنادانا یا همدانا معروف است. شهرهمدان در زمان فرمانروایی بخت النصر ویران شد و بعدها داریوش بزرگ آن را مرمت كرد.
در زمان اشكانیان كه تیسفون پایتخت كشور بود همدان پایتخت و اقامتگاه تابستانی شاهان اشكانی شد. بعد از اشكانیان ساسانیان نیز قصرهای تابستانی خود را در این شهر بنا كردند. خرابه های باروی قلعه اشكانی بر فراز تپه مصلی و مجسمه شیر سنگی یکی از دروازه های همدان از آثار این دوره است.
درسال 23 هجری براثر جنگ نهاوند همدان به تصرف اعراب درآمد. همدان در زمان دیلمیان (319 هجری قمری) لطمات فراوانی دید. در قرن ششم هجری سلجوقیان مركز خود را از بغداد به این شهر منتقل كردند و مدت پنجاه سال این شهر پایتخت سلجوقیان بود. پس از حمله مغول این شهر به ویرانه ای مبدل شد. در زمان صفویه این شهر از نعمت آبادانی بهره مند شد. پس از انقراض صفویه این شهر به تصرف عثمانی در آمد كه پس از شش سال توسط نادر شاه باز پس گرفته شد.
شهر همدان به علت قرار گرفتن در مسیر راه های اصلی منطقه غرب ایران درقرن های اخیر همواره از نظر بازرگانی مورد توجه بوده است . همچنین این شهر در مسیر جاده ابریشم قرارداشته است .
مراکز تاریخی و باستانی
كاخ هگمتانه
این كاخ در شهرهمدان فعلی و هگمتانه قدیمی قرار دارد و بنا به روایت های تاریخی درقرن هشتم قبل از میلاد ساخته شده است.این كاخ در دوران اقتدار نظام نظام سیاسی مادها ,پس از تشكیل دولت مركزی و تسخیر آشور , درسال 614 قبل از میلاد توسط كیاكسار مادی و باهمدستی “نابو پولاسار“ بابلی ساخته شد.
آرامگاه ابوعلی سینا
آرمگاه شیخ الرئیس ابوعلی سینا فیلسوف ودانشمند و طبیب مشهور ایران (428-370هق) در میدانی به نام بوعلی سینا درشهر همدان واقع شده است .
آرامگاه بوعلی سینا درزمینی به مساحت 3090 متر مربع احداث گردیده و زیر بنای اصلی آن حدود 1792 متر مربع است . نمای آرامگاه از سنگ خارا است .
آرامگاه بابا طاهر
یكی از دیدنی های شهر همدان, ‌آرامگاه بابا طاهر است. باباطاهر كه حدودا“ در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم می زیست, از شعرا و عرفای بزرگ روزگار خویش بوده است. مساحت كل زیر بنای آرامگاه و باغ آن حدود 8965 متر مربع برآورد شده است .
مقبره استر و مرد خای
این بنا كه از سنگ و آجر و به سبك بناهای اسلامی ساخته شده است درمركز شهر همدان قراردارد.
بنا به روایات مشهور, این محل آرامگاه استر ملكه شوش وبانوی پادشاه ایران خشایار شاه و مردخای عموی ملكه است. احتمال دارد بنای مقبره استر و مرد خای نخستین بار در حدود 11 قرن پیش به دست كلیمیان و به یاد این دو شخصیت ساخته شده باشد.
گنبد علویان
یكی از مهم ترین بناهای تاریخی همدان بنایی چهار ضلعی به نام گنبد علویان است كه محل آرامگاه دو نفر از اعضای خاندان علویان است و در زمان مغول تزیین و مرمت شده است . این بنا به اواخر دوران سلجوقی مربوط است.

رد پای همدان در تاریخ كهن ایران

http://pic.azardl.com/images/10572587001163317720.jpg

مهاجرتهای اقوام آریائی نژاد ماد از حدود3500 سال پیش به منطقه غرب ایران و محدوده فعلی استان همدان و اختلاط و سلوك آنان با اقوام مستقر در منطقه به تدریج منجر به شكل گیری نخستین حكومت فراگیربه مركزیت هگمتانه (همدان) در فلات قاره ایران گشت و این حكومت در 650 قبل از میلاد در اوج اقتدار خود ضمن غلبه بر بزرگترین قدرت سیاسی و نظامی آن عصر یعنی دولت آشور قلمرو خود را از شرق به آسیای میانه و درغرب به قلب آسیای صغیر بسط داد.
بر اساس نوشته های هرودوت مورخ یونانی به دستور دیاكو نخستین پادشاه ماد درهگمتانه (همدان) پایتخت آنان استحكامات عظیمی شامل قلاع تو در تو و قصرهای سلطنتی بر پا گشت. اكثریت محققین علوم تاریخ و باستان شناسی را عقیده بر این است كه تپه امروزی هگمتانه در دل شهر همدان برجای مانده بقایای همین تاسیسات میباشد.
این تپه طی چندین سال اخیر مورد كاوشهای باستانشناسی قرارگرفته و كارگاههای كاوش و اشیاﺀ به دست آمده در معرض دید علاقمندان قراردارد. همچنین انجام حفاری های باستان شناسی در تپه های گودین نزدیك كنگاور و نوشیجان در ملایر گوشه هائی از فرهنگ وتمدن اقوام ماد را دراین زمان برما آشكار ساخته كه از جمله آنها می توان به نخستین اشكال خط و نگارش و سكه های اولیه و مظاهر فرهنگ دینی و معماری ایرانی اشاره نمود.
از دوره هخامنشیان علاوه بر سنگ نبشته های میخی گنجنامه همدان تعداد قابل توجهی اشیا ﺀ زرین و سیمین و نیز بقایای كاخهای سنگی به یادگار مانده است كه علاقمندان می توانند از آنها در موزه ملی كشور و موزه تپه هگمتانه بازدید كنند از دوره های سلوكی و اشكانی در همدان مجسمه شیر سنگی و گورستان پارتی و در نهاوند نشانه هائی از یك معبد برجای است.
شهر همدان در دوره ساسانی یكی از ضرابخانه های این حكومت بوده و سكه های متعددی از این دوره در دست می باشد. شهر نهاوند نیز در این زمان دارای اهمیت ویژه ای بود و دژ مستحكمی در آن قرارداشت و یكی از مراكز ایالات اسپهبد نشین هفتگانه این دوره بود. اعراب در یورش به ایران فتح نهاوند را فتح الفتوح نامیدند و گشودن همدان را به سال 645 میلادی پس از فتح نهاوند بزرگترین پیروزی خود بر ساسانیان شمرده اند.



از آثار این دوره می توان به غار قلعه جوق در فامنین و بقایای قلعه ای در همان محل اشاره كرد. نفوذ و گسترش اسلام در ایران تغییرات و تكامل شگرفی رابرپایه تعالیم اسلام و اصول هنرها و معماری قدیمی كشور سبب شد. از این دوره 1400 ساله در نقاط مختلف استان یادمانهای متعددی برجای مانده كه اهم آنها عبارتند از بنای بسیار زیبا وارزشمندی همچون:
گنبد علویان از دوره سلجوقی – برج قربان – بقعه استر و مردخای – بقعه خضر از قرون 7تا9 هجری درهمدان امامزده ازناو از دوره سلجوقی در فامنین – امامزاده هود و اظهر دررزن و بقعه حبقوق نبی در تویسركان از قرن هشتم –امامزاده یحیی – امامزاده حسین و امامزاده اسماعیل درهمدان و نیز كاروانسرای فرسفج و مدرسه علوم دینی شیخ علیخان زنگنه در تویسركان – آب انبار و سنگ نبشته ای معروف به كتیبه آقاجان بلاغی مربوط به بنای یك سد در اسدآباد – یخچال میرفتاح در ملایر و حمام حاج آقا تراب در نهاوند و نیز تعدادی پل شامل پل شكسته (خسروآباد) در اسدآباد- پل كوریجان و آبشینه در همدان پل جهان آباد در فامنین– پل فرسفج ومجموعه بازار در تویسركان و پل زرامین در نهاوند جملگی از دوره صفوی و بازار و مسجد جامع و میدان امام همدان و بازارملایر از ابنیه مهم بعد از دوره صفوی.
گذشته از آثار تاریخی استان همدان از لحاظ طبیعی نیز دارای جاذبه های خاصی است كه از جمله آنها می توان به غار بی نظیر و بسیار زیبای علیصدر در شهرستان كبودرآهنگ – گردشگاههای گنجنامه و عباس آباد در همدان – پارك زیبای ملایر- سراب گیان نهاوند وییلاقات خوش آب وهوای شهرستان اسدآباد اشاره نمود.

http://pic.azardl.com/images/97190899432493170156.jpg

وجود مجموعه جالب و بی بدیل جاذبه های فرهنگی – تاریخی و طبیعی و ارتباطات سهل این استان با مركز كشور و نیز آب و هوای خنك آن در فصل بهار و تابستان استان همدان را به عنوان یكی از مهمترین قطبهای گردشگری مطرح نموده و در سال جاری این استان به لحاظ جذب گردشگر در كشور توانست رتبه چهارم را احراز نماید همچنین در راستای برنامه ملی توسعه گردشگری كشور شهر همدان به عنوان منطقه مدل گردشگری انتخاب گردیده است كه انشاﺀ الله با اجرای این برنامه شهرهمدان و این استان جایگاه واقعی خود را در كشور و جهان خواهد یافت و خواهد توانست با بدل شدن به یك قطب اساسی گردشگری به شكوفائی اقتصادی كشور نیز كمك شایانی بنماید.
در خاتمه شایان ذكر است همدان از دیر باز مهد پرورش مردان بزرگی در زمینه علم و هنر– عرفان – دین وسیاست بوده است كه از جمله این مشاهیر می توان به فیلسوف عالیقدر جهان اسلام ابوعلی سینا - شاعر وارسته و عارف بزرگ باباطاهر- عارف دلسوخته و حق طلب عین القضاه همدانی و نیز مردان علم و سیاست نظیر خواجه رشید الدین فضل اله همدانی وزیر مشهور ایلخانیان مغول وهمچنین ادبا و شعرای گرانقدری چون میرزاده عشقی - مفتون همدانی و عارف و همچنین مردان دین وسیاست چون سید جمال الدین اسدآبادی اشاره نمود. بدین لحاظ عاشقان و شیفتگان مظاهر فرهنگ و تمدن ایران و اسلام می توانند علاوه بر آثار و ابنیه تاریخی استان از بناهای یادبودی كه برای برخی از این بزرگان برپا شده نظیر آرامگاه بوعلی و باباطاهر نیز بازدید نمایند.

همدان از ماد تا قاجاریه

http://pic.azardl.com/images/65353697386435566016.jpg
مادها: مادها قصری مشهور به هفت‌ حصار در آن ساختند همچون قصر عجایب هفتگانه‌ی بابل. پادشاهان آن دیاکو، فرورتیش، هووخشتره و اژی‌دهاک بودند و این اوج شکوه هکمتانه بود که به پرجمعیت‌ترین و پررونق‌ترین شهر دنیای زمان خود تبدیل شده بود.
هخامنشیان: در زمان شاهان هخامنشیانی پایتخت تابستانی، ضرابخانهٔ هخامنشیان، صدور نخستین فرمان حقوق بشر به دست کوروش کبیر و ملجا استر و مُردِخای تا در نهایت آمدن نام همدان به نام احمتا در تورات عهد عتیق...
سلوکیان: در آن دوران اقامتگاه حکومتی جانشینان اسکندرمقدونی که حدود یک سده بر قسمتی از ایران تجزیه شده حکومت داشتند بود.
اشکانیان: همدان در زمان اشكانیان به عنوان پایتخت تابستانی استفاده می شده است.
ساسانیان: ساسانیان نیزمانند اشكانیان همدان را پایتخت تابستانی خود قرار دادند.
سلجوقیان: در سده ششم هجری سلجوقیان مرکز خود را از بغداد به این شهر منتقل کردند و مدت پنجاه سال این شهر پایتخت سلجوقیان بود.
زندیان: در زمان حكومت زندیه،علی مرادخان- خواهرزاده کریم خان- والی همدان شد که پس از مرگ کریمخان ادعای استقلال طلبی داشت و همدان را مرکز و پایتخت خود قرار داد. به نام خود سکه ضرب نمود. و شش سالی در برابر شاه قاجار مقاومت کرد.

هخامنشیان و همدان(1)
http://pic.azardl.com/images/38288443606559232636.jpg

با طلوع دولت هخامنشی كه به وسیله كوروش پارسی از خاندانی معروف بنیاد گردید (حدود 550 ق.م) ، ایران در صحنه تاریخ جهانی نقش فعال و تعیین كننده ای یافت . همچنین، این دولت منشاء و مركز یك تمدن و فرهنگ ممتاز آسیایی و جهانی دنیای باستان شناخته شد.
كوروش ، پادشاه سرزمین انشان (انزان ، در حدود شوش نواحی ایلام جنوبی) كه قلمرو او و پدرانش در آن ایام تابع حكومت پادشاهان خاندان دیااكو محسوب می شد، با شورش بر ضد آستیاگ و پیروزی بر او ، هگمتانه (اكباتان ، همدان) را گرفت (549 ق.م.) . وی ، خزاین و ذخایر تختگاه ماد را هم بر اساس روایت یك كتیبه بابلی ، به " انشان " برد و سرانجام به فرمانروایی طوایف ماد در ایران خاتمه داد.
غلبه سریع او بر قلمرو ماد كه بلافاصله بعد از سقوط همدان تحت تسلط او در آمد ، در نزد پادشاهان عصر موجب دلنگرانی شد . كوروش برای مقابله با اتحادیه ای كه با شركت لیدیه ، بابل و مصر بر ضد او در حال شكل گرفتن بود ، خود را ناچار به درگیری با آنها یافت.

http://pic.azardl.com/images/71372487590583407767.jpg

پس از آن ، بلافاصله با سرعتی بی نظیر، به جلوگیری از هجوم كرزوس پادشاه لیدیه ، كه با عجله عازم ***** به مرزهای ایران بود ، پرداخت . در جنگ ، كرزوس مغلوب شد و ساردیس (اسپرده ، سارد) پایتخت او به دست كوروش افتاد (546ق.م.). این پیروزی ، آسیای صغیر را هم برقلمرو وی افزود (549 ق.م.) اما ، قبل از درگیری با بابل و ظاهرا" برای آنكه هنگام لشكر كشی به بین النهرین مانند آنچه برای هووخ شتره ، پادشاه ماد ، در هنگام عزیمتش به جنگ با آشور پیش آمد، دچار حمله سكاها نشود ، چندی در نواحی شرقی فلات به بسط قدرت و تامین حدود پرداخت . بالاخره ، با عبور از دجله حمله به بابل را آغاز كرد و تقریبا" بدون جنگ آن را فتح كرد (538 ق.م.) با فتح بابل ، سرزمینهای آشور و سوریه و فلسطین هم كه جزو قلمرونبونید- پادشاه بابل - بود نیز ، به تصرف كوروش در آمد . اما، در گیریهایی كه در نواحی شرقی كشور در حوالی گرگان و اراضی بین دریاچه خزر و دریاچه آرال برای او پیش آمدو ظاهرا" به مرگ او منجر شد (529 ق.م.) ، او را از اقدام به لشكر كشی به مصر ، كه در گذشته با لیدیه و بابل برضد وی هم پیمان شده بودند ، مانع گشت .

http://pic.azardl.com/images/09752482847944933855.jpg

پسرش ، كمبوجیه این مهم را انجام داد (525 ق.م.) وبدین گونه ، مصر و قورنا (سیرنائیك) در شمال آفریقا هم جزو قلمرو هخامنشی ها در آمد و شاهنشاهی پارسی ها به وسعت فوق العاده ای كه در تمام دنیای باستان بی سابقه بود، رسید . بالاخره ، داریوش اول (معروف به كبیر) كه بعد از مدت كوتاهی (521 ق.م.) با ایجاد امنیت ، احداث شبكه های ارتباطی ، وضع قوانین و تنظیم ترتیبات مربوط به مالیات عادلانه ، به این دولت كه در واقع میراث كوروش بود ، تمركز و تحرك واستحكامی قابل دوام بخشید. معهذا ، لشكر كشیهایی كه داریوش در مرزهای غربی و شمال شاهنشاهی كرد وبیشتر ناظر به تامین وحدت و تمامیت آن بود ، در آسیای صغیر و یونان با مقاومتهایی مواجه گردید (499 ق.م.) كه حل آن از طریق نظامی، برای وی ممكن نگشت (490 ق.م.).
پسرش ، خشایارشا هم كه بعد از او به سلطنت رسید (486 ق.م.) در رفع این مقاومتها (480 ق.م.) كه از عدم تفاهم بین حیات یونانی و اصول حكومت شرقی ناشی می شد، توفیقی حاصل نكرد. حتی بعد از خشایارشا (465 ق.م.) هم . این سوءتفاهم بین ایران با شهرهای یونان مدتها ادامه یافت .

http://pic.azardl.com/images/71901729243829194359.jpg

بنابراین جانشینان دیگر داریوش و از جمله كسانی چون داریوش دوم (404 – 423 ق.م.) و اردشیر دوم (358 – 404 ق.م.) كه هیچ یك لیاقت و كاردانی او را نداشتند، در حل سیاسی این مساله و حفظ سیادت ایران در نواحی شرقی و مدیترانه ، دچار مشكلی نشدند. حتی شورش مصر بر ضد ساتراپ ایرانی خود (415 ق.م) ، كه دوره آن سرزمین را از ایران جدا كرد ، واقعه بازگشت ده هزار چریك یونانی از ایران (401 ق.م.) كه نشانه ضعف نظامی ایران در آن ایام بود، تمامیت ایران را متزلزل نكرد . به همین دلیل، نظامات داریوش و تدابیر سیاسی بعضی ساتراپهای ایرانی كه مشاوران پادشاهان بودند ، همچنان حافظ وحدت و تمامیت قلمرو هخامنشی باقی ماند.
این قلمرو وسیع كه از حدود جیحون و سند تا مصر و دریای اژه را در بر می گرفت ، در عهد داریوش شامل تقسیمات اداری منظمی بالغ بر بیست استان (هرودوت) یا بیشتر (كتیبه ها) بود كه در هر استان (خشتره = شهر) یك ساتراپ (خشترپ = خشتروپان = شهربان) به عنوان والی عهده دار امور كشوری بود . با آنكه این والی بر تمام امور مربوط به استان نظارت فایق داشت ، فرمانده پادگان استان و نگهبان ارگ آن تحت حكم وی نبودند . به این ترتیب ، ساتراپ با وجود اقتدار بالنسبه نا محدود ، همواره تحت نظارت پادشاه قرار داشت و فكر یا غیگری برای او ، چندان قابل اجرا به نظر نمی رسد . حكم و اراده پادشاه هم در سراسر این استانها قانون محسوب می شد و مطاع بود .

هخامنشیان و همدان(2)

http://pic.azardl.com/images/82468021955978423801.jpg

اقوام تابع هم با آنكه در ادیان و عقاید و رسوم خود محدودیتی نداشتند، در ضابطه تبعیت از حكم پادشاه، به حفظ وحدت و تمامیت پادشاهی متعهد بودند . نمونه این تعهد ، از همكاری آنان در كار بنای كاخ داریوش در شوش پیداست . لوحه های گلی بازمانده از آن پادشاه ، نقش صنعتگران این اقوام و مصالح سرزمینهای آنان را در ایجاد این كاخ به یاد می آورد .
نام سرزمینهای تابع ، در كتیبه ای متعلق به مقبره داریوش كه در نقش رستم می باشد ، به تفصیل این گونه آمده است : ماد ، خووج (خوزستان) پرثوه (پارت) ، هری ب و (هرات) ، باختر ، سغد ، خوارزم، زرنگ ، آراخوزیا (رخج ، افغانستان جنوبی تاقندهار) ، ثته گوش (پنجاب) ، گنداره (كابل ، پیشاور) ، هندوش (سند) ، سكاهوم وركه ر(سكاهای ماورای جیحون) ، سگاتیگره خود (سكاهای تیز خود ، ماورای سیحون) ، بابل ، آشور ، عربستان ، مودرایه (مصر) ، ارمینه (ارمن)، كته په توك (كاپادوكیه ،بخش شرقی آسیای صغیر)، سپرد (سارد ، لیدیه در مغرب آسیای صغیر)، یئونه (ایونیا ، یونانیان آسیای صغیر)، سكایه تردریا (سكاهای آن سوی دریا : كریمه ، دانوب) ، سكودر (مقدونیه)، یئونه تك برا (یونانیان سپردار: تراكیه ، تراس)، پوتیه (سومالی)، كوشیا (كوش حبشه) ، مكیه (طرابلس غرب ، برقه) ، كرخا (كارتاژ ، قرطاجنه یا كاریه در آسیای صغیر) .

http://pic.azardl.com/images/38349120051910157048.jpg

در بین این نامها ، ظاهرا " سرزمینهای هم بود كه ساتراپ جداگانه نداشت و به وسیله ساتراپ استان مجاور یا نزدیك اداره می شد . لوحه ای نیز در شوش به دست آمده است كه به داریوش تعلق دارد و نام كشورهای تابع را – با اندك تفاوت – تقریبا " همانند آنچه در كتیبه نقش رستم او آمده است یاد میكند. فهرست دیگری را هرودوت (تواریخ 3 : 98 – 89) نقل می كند كه بعضی اطلاعات جالب توجه را كه درباره مقدار وترتیب مالیات این نواحی ، به دست می دهد . البته ، این اطلاعات معلومات مندرج در كتیبه ها را نیز تكمیل می كند . همچنین ، تجدید نظرهایی را هم كه ظاهرا" گه گاه در تقسیمات اداری كشور می باید پیش آمده باشد ، ارائه می دهد .

http://pic.azardl.com/images/09817282121527731662.jpg

در یك كتیبه مربوط به تخت جمشید نیز كه به نظر می رسد متعلق به مقبره یكی از پادشاهان هخامنشی و به احتمال قوی اردشیر دوم (حدود 358 ق.م.) باشد ، فهرست اقوام تابع پادشاهی ، این گونه آمده است : پارسی ، مادی ، خوزی ، پارتی ، هروی ، باختری ، سغدی ، خوارزمی ، اهل زرنگ ، اهل رخج ، ثته گوشی ، گندهاری ، هندی ، (اهل سند) ،سكایی هومه ورك ، سكایی تیز خود ، بابلی ، آشوری ، عرب، مصری ، ارمنی ، اهل كاپادوكیه ، اهل سارد ، پوتی ، كوشی ، كرخایی . اینكه نام اقوام تابع در این ایام كه فقط بیست و هشت سال با كشته شدن داریوش سوم و انقراض هخامنشی ها 330 (ق.م.) فاصله دارد، با آنچه در كتیبه مقبره داریوش در نقش رستم درباره سرزمینهای تابع وی آمده است ، تقریبا" تفاوتی ندارد ، نشان می دهد كه هخامنشی ها تا پایان دوران فرمانروایی وحدت و تمامیت قلمرو خود را حفظ كرده اند . حتی ، قراین حاكی از آن است كه در پایان عهد اردشیر سوم (338 ق.م.) چند سالی قبل از سقوط پادشاهی پارس ، دولت هخامنشی به مراتب قوی تر ، منسجم تر و منظم تر از پایان عهد خشایارشا بوده است .

شكست داریوش سوم (330 – 336 ق.م.) از اسكندر هم – غیر از مهارت جنگی فاتح مقدونی – جدایی قسمتی از سپاه که خود را یونانی می دانستند از سپاه داریوش سوم که منجر به شکست او و سقوط امپراطوری هخامنشی شد.

http://pic.azardl.com/images/81539293428311118423.jpg

مدت دوام پادشاهی هخامنشی ، دویست و سی سال بود. فرمانروایی آنان در قلمرو پادشاهی – به خصوص در اوایل عهد – موجب توسعه فلاحت ، تامین تجارت و حتی تشویق تحقیقات علمی و جغرافیایی نیز بوده است . مبانی اخلاقی این پادشاهی نیز به خصوص در عهد كسانی مانند كوروش و داریوش متضمن احترام به عقاید اقوام تابع و حمایت از ضعفا در مقابل اقویا بوده است ، از لحاظ تاریخی جالب توجه است . بیانیه معروف كوروش در هنگام فتح بابل را ، محققان یك نمونه ازمبانی حقوق بشر در عهد باستان تلقی كرده اند . که امروزه بر سر در سازمان ملل، بعنوان کتیبه حقوق بشر نصب شده است.