پايان‌استخراج نمک درزمان‌هخامنشیان بامرگ مردان‌نمكي+عکس
پايان‌استخراج نمک درزمان‌هخامنشیان بامرگ مردان‌نمكي+عکس
آخرین نیوز: حادثه ریزش معدن که منجر به کشته شدن مردان نمکی در دوره هخامنشی شده، آخرین دوره استخراج نمک در زمان هخامنشیان بوده است.
http://www.ilna.ir/uploads/1390-8-9/70.jpg
به گزارش ايلنا، فصل دوم کاوش معدن نمک چهرآباد در استان زنجان كه از 28 شهريور امسال و باهمكاري اداره كل میراث فرهنگی استان زنجان، دانشگاه محقق اردبیلی و دانشگاه بوخوم آلمان آغاز شده بود، به پايان رسيد.
اين فصل ازكاوش با هدف تکمیل لایه نگاری سال گذشته، بدست آوردن اطلاعات بیشتر از چگونگی معدن کاوی دوره هخامنشی و ساسانی و درک وجوه تمایز و تشابه تکنیک‌های دو دوره و همچنين كسب اطلاعات از لایه‌های احتمالی پیش از دوره هخامنشی انجام شد.
http://www.ilna.ir/uploads/1390-8-9/80.jpg
بر اساس اين گزارش در جريان اين فصل از كاوش كه با همكاري هیئت مشترک باستان شناسان ایران و آلمان انجام شد، با ایجاد دیواره‌های لایه‌نگاری جدید در قسمت‌های مختلف ترانشه‌های چهارگانه، جزئیات لایه‌های باستانی سه دوره به منظور پی بردن به ماهیت لایه ها و چگونگی تشکیل آنها و همچنین ردیابی آنها در بخشهای مختلف محدوده کاوش و آگاهي از نحوه ریزش تونلهای معدن در دو دوره اصلی استخراج نمک، مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت.
بر اساس لایه نگاری انجام شده مشخص شد ، مهمترین دوره استخراج نمک در معدن چهر آباد مربوط به دوره هخامنشی است. بطوری که تونلهای اصلی و بزرگ در دوره هخامنشی ایجاد شده و در این دوره استخراج نمک در مقیاس بسیار بزرگی انجام یافته است.
در واقع در دوره هخامنشی بهره برداری نمک در چهر آباد رونق فراوانی داشته و معدن کاران با ایجاد تونلهای بسیار بزرگ و مرتفع، حجم بسیار زیادی از نمک را با استفاده از ابزارهای معدن کاوی همچون کلنگ و تیشه استخراج كرده اند.
درنتيجه این فصل از كاوش مشخص شد،ریزش معدن در دوره هخامنشی پيش از حادثه کشته شدن مردان نمکی نیز بوده و احتمالاً ریزش بخش‌هایی از تونلهای معدن به دلیل تکان خوردن های تکتونیکی یا احتمالاً ریزش های تعمدی انجام شده است. در واقع حادثه ریزش معدن که منجر به کشته شدن مردان نمکی در دوره هخامنشی شده، آخرین دوره استخراج نمک در زمان هخامنشیان بوده است.
كشف تونل‌هاي جديد
کشف تونلهای جدید در سه بخش از محدوده کاوش از دیگر نتایج این فصل از كاوش بود.
در اين خصوص یکی از تونلها در گوشه شمال شرق محدوده کاوش و نزدیک پرتگاه قرار دارد. تونل دیگر در گوشه جنوب غرب محدوده کاوش و تونل سوم نیز در بخش فوقانی ترانشه c قرار دارد.
بیشتر یافته هاي فصل دوم کاوش معدن نمک چهرآباد از جنس مواد ارگانیک بوده و عموماً شامل بقایای گیاهی مثل چوبها، هسته میوه ها و بذر ها، چرم و پوست حیوانات، بقایای جانوری مثل استخوانها و شاخ حیوانات، پارچه ها و مواد غیر ارگانیک مثل سفالها و قطعات فلز است.
از یافته‌هاي مهم می‌توان بقایای گیاهی غیر بومی استان همچون میوه بلوط و پنبه دانه را نام برد.
بر اساس اين گزارش در این فصل مطالعات میان رشته ای همزمان با کاوش باستان شناسی در معدن نمک و آزمایشگاههای مربوطه در زمینه های مختلفی از جمله انسان شناسی، گیاه شناسی، جانور شناسی، زمین شناسی و .. انجام شدكه نتایج آن به زودی در اختیاراداره كل میراث فرهنگی استان زنجان قرار خواهد گرفت.
در کاوش سال گذشته معدن چهر آباد در استان زنجان لایه‌های سه دوره اصلی هخامنشی، ساسانی و دوران متاخر اسلامی مشخص شده بودند.
معدن چهرآباد به دلیل داشتن محیط نمکی تنها محوطه باستانی در ایران است که مواد آلی موجود را به خوبی در خود حفظ کرده و سالم نگه داشته است.
مواد آلی به دلیل خاصیت فناپذیری زود هنگام در محوطه‌های باستانی به ندرت یافت می شود و یا درصورت کشف در شرایط بسیار نا‌مطلوبی بدست می آیند.
در نخستین سال بهره برداری در زمستان 1372 معدنکاران به هنگام باطله برداری و استخراج نمک با بولدوزر نیم تنه انسانی را که ریش و موی بلند داشت یافتند.
این نیم تنه به دلیل سالم باقی ماندن در محیط نمکی به مرد نمکی معروف شد و پس از پایان مطالعات به موزه ملی منتقل و تا به امروز در آنجا نگهداری می شود.
پس از آگاهی از خبر کشف این مومیایی، پژوهش‌های باستان شناختی نجات بخشی در زمستان همان سال به سرپرستی "هوشنگ ثبوتی" و "علی اصغر میر فتاح " انجام شد.
در نتیجه کاوش شماری اشیای جالب و متنوع از معدن بدست آمد، مهمترین یافته در سال 1372، کشف پای چپ مرد نمکی شماره یک بود که در داخل چکمه‌های بلند قرار داشت و جنس چکمه نیز از چرم و بلندی آن 48 سانتی متر بود.
با پایان گرفتن کاوش جسد و اشیای مکشوفه برای مطالعات و بررسیهای بیشتر به آزمایشگاه تحقیقاتی پژوهشکده مرمت منتقل شد.
تحقیقات و مطالعات آزمایشگاهی در زمینه‌هایی از جمله آزمایش سال یابی بررسیهای استخوان شناسی با کمک تصویر برداری سی تی اسکن، تعیین گروه خونی، آزمایش DNA انجام شد.
نتیجه سال یابی کربن 14 بر روی نمونه‌ای استخوانی و پارچه‌ای قدمت مرد نمکی شماره یک را یکهزار و 700 سال پيش یعنی اوایل دوره ساسانی تعیین كرد.
همچنین بررسیهای بیشتر نشان داد که نیم تنه مکشوفه مربوط به مرد میان سالی بوده که پيش از مرگ ضربه شدیدی بر سر و صورت او خورده است.
پیش از کاوش‌های سال‌های 83 و 84 در معدن نمک روستای "چهر آباد" براساس یافته‌های 12سال پیش تصور این بود که معدن، محل کشته شدن شاهزاده ساسانی و یا نماینده هیئت حاکمه اقوام سکایی در سده هشت پیش از میلاد بوده است.
با کاوش‌های دو فصل اخیر (83 و 84) مشخص شد که مومیایی‌های مکشوفه از معدن چهرآباد، کارگران و معدن کارانی بودند که در نتیجه ریزش معدن و فرو ریختن دیواره‌ها و سقف و تونلها کشته و مدفون شده‌اند.
براساس کاوش‌های انجام شده مشخص شد که معدن از حدود اواخر عصر آهن شناسایی شده است.
با توجه به آزمایشات سالیابی کربن 14 مشخص شد که مرد نمکی 3، 4، 5، مربوط به دوره هخامنشی با قدمت حدود دو هزار300 سال و مرد نمکی 1، 2، مربوط به دوره اشکانی و اوایل ساسانی، با قدمت حدود یکهزار 800 سال قبل بوده است.
با شواهد و مدارک موجود، ریزش تونلهای معدن چهر آباد ، دست کم دوبار و با فاصله زمانی حدود 500 سال رخ داده است.
نخستین بار در حدود دو هزار و300 سال پیش و به هنگام فعالیت معدن کاران بخش بزرگی از تونلهای معدن ریزش و در آن مردان نمکی 3، 4، 5 کشته شده اند و سپس با گذشت حدود 500 یا 600 سال دوباره حادثه‌ای دیگر معدن نمک رخ داد و در نتیجه آن مردان نمکی 1و2 نیز کشته و مدفون شده اند.
مردنمکی شماره یک و دو:
با وجود کشف استثنایی مرد نمکی شماره یک در سال 1372 متاسفانه تلاش چندانی برای تعطیل نمودن استخراج مکانیکی و لغو بهره برداری از معدن صورت نگرفت.
پاییز 1383 معدنکاران در حین کار با بولدوزر مجددا با بقایای اسکلت انسانی مواجه شدند که بدلیل کار با بولدوزر تا حد زیادی متلاشی شده بود و با جستجوی معدن کاران در میان خاکهای آشفت علاوه بر جمع آوری قسمتهایی از بقایای انسانی تکه تکه شده ، شماری اشیا بدست آمد که توسط بهره بردار به اداره میراث فرهنگی و گردشگری استان منتقل شد.
بررسی های اولیه بر روی بقایای انسانی، که پس از انتقال به میراث فرهنگی ، مرد نمکی شماره 2 نامگذاری شد، نشان داد که این بقایا متعلق به مردی میانسال با میانگین قد حدود 180 سانتی متر بوده که در جریان ریزش دیواره‌ها و سقف تونل کشته شده است.
از جمله اشیایی که همراه این مرد نمکی یافت شد می توان به تکه سبد و میخهای چوبی ، طنابهای گیاهی و منسوجات اشاره کرد.
کشف اتفاقی مرد نمکی شماره 2 و مجموعه ای از اشیا موجب از سر گیری پژوهش‌های باستان شناختی در معدن نمک چهر آباد بعد از گذشت 11 سال شد.
بنابراین کاوش در معدن با وجود شرایط آب و هوایی نامناسب و دشوار در دیماه 1383 به منظور نجات بخشی آثار و بقایای باقی مانده آغاز شد.
در نتیجه کاوش دو فصل مقادیر زیادی اشیای جالب توجه از معدن چهر آباد بدست آمد که بسیاری از اشیای تهیه شده از مواد آلی بود.
در معدن چهر آباد به دلیل وجود مقادیر فراوان نمک که باعث محدود شدن فعالیت میکرو ارگانیسم ها می شود، بسیاری از اشیا از جمله اشیای تهیه شده از مواد آلی بسیار سالم و در شرایط مطلوبی است.
مرد نمکی شماره سه:
مرد نمکی شماره 3 همچون مرد نمکی 2 به صورت اتفاقی و طی کار باطله برداری بولدوزر توسط معدن کاران در سال 1383 کشف شد.
بدلیل سقوط یک صخره بسیار بزرگ نمک بر روی مرد نمکی شماره3 و همچنین کشف آن توسط بولدوزر ، این جسد نیز به صورت متلاشی شده و تکه تکه بدست آمد.
آنچه که مرد نمکی شماره 3 نامیده شد در واقع بقایای استخوان، لباس و قسمتهایی از بافت نرم فردی بود که همچون معدنچیان دیگر بر اثر ریزش تونل و سقوط یک سنگ چند تنی روی او کشته شده بود.
مرد نمکی شماره 4:
مرد نمکی شماره 4 سالم ترین و کاملترین جسد نمکی بدست آمده از معدن چهر آباد است و به رغم آسیب دیدگی به هنگام مرگ تقریبا بیشتر قسمت‌های بدن این مومیایی سالم باقی مانده است.
این جسد شامل مجموعه ای از استخوان ها و بافت نرمی که بر اثر از دست دادن آب بدن کاملا خشک شده است.
براساس تحقیقات انجام گرفته مشخص شد این مومیایی طبیعی، پسر جوانی بوده که به هنگام مرگ حدود 16 سال داشته است.
قد این مومیایی 170 تا 175 سانتی متر و بر گوش‌هایش حلقه فلزی دیده می‌شود، موهای سر وی کوتاه، به رنگ خرمایی و همراه این مومیایی اشیای جالب توجهی نیز کشف شد.
یکی از این اشیا چاقوی فلزی با دسته استخوانی است که در غلافی چرمی به کمربند پارچه ای این مومیایی بسته شده است و از اشیای دیگر می توان به دو کوزه کوچک سفالی سالم اشاره کرد.
از ویژگیهای بسیار مهم این مومیایی طبیعی، لباس کامل است که برتن او دیده می شود، این لباس از بالا پوشی بلند، یک شلوار و کفش چرمی تشکیل شده است.
مرد نمکی شماره 5 :
این مومیایی طبیعی نیز در کاوش فصل دوم در حالی یافت شد که به جز سر بقیه قسمت‌های بدن زیر صخره و سنگ‌های آواری بزرگ قرار گرفته بود.
شکل جسد نشان می داد که این شخص نیز همچون نمونه‌های قبلی بر اثر حادثه ای که منجر به تخریب و ریزش تونل گردیده، کشته و مدفون شده است.
بر خلاف مومیایی نمکی شماره 4 بیشتر بافت بدن مرد نمکی شماره 5 پوسیده و از بین رفته بود و بافت نرم فقط در قسمت هایی کوچک از دو دست، پاها بخش هایی از صورت ، سینه و لگن باقی مانده بود.
موی سر جسد به شرایط محیطی که مرد نمکی در آن قرار گرفته بر می گردد،کم بودن میزان نمک در این محیط نفوذ آب از بالای کوه به این بخش از معدن از دلایل اصلی پوسیده شدن زیاد مرد نمکی شماره 5 است.
در زمان حاضر به استثنای مومیایی نمکی شماره 1 که در موزه ملی کشور نگهداری می شود، بقیه اجساد و اشیای بدست آمده از معدن چهرآباد در موزه باستان شناسی در عمارت معروف به "ذوالفقاری" شهر زنجان در شرایط مطلوب و تحت نظارت کارشناسان مربوط نگهداری می شوند.
معدن نمک چهر آباد با ارتفاع یکهزار و 350 متر از سطح دریا در 75 کیلومتری غرب شهر زنجان قراردارد و از نظر جغرافیایی این ناحیه در حوضه آبریز رودخانه قزل اوزن قرار دارد و از تپه ماهور ها و ارتفاعاتی تشکیل شده که به صورت یک رشته متصل به هم در جهت شمال غرب به جنوب شرق کشیده شده اند.
آب و هوای منطقه نیمه کوهستانی با تابستانهای گرم و زمستان های سرد است و کوه معدن حدود یک کیلومتر مربع وسعت دارد.
ششمين مرد نمكي
ششمین مرد نمکی خرداد سال86 براثر بارندگی ها و شستشوی نمک ، در نزدیکی محل کشف مرد نمکی شماره 2پیدا شد اما به علت نبود مجوز حفاری و مشکل در نگهداری ، این جسد درون نمک باقی مانده بود.
با آغاز فصل سوم کاوش از 20 خرداد ، بخشی از جمجمه مـرد نمکی شماره 6 ، بعد از حدود 40 سانتی متر حفاری در این معدن کشف شد.
بـراساس بررسی ها ، جمجمه مـربوط به دوره ساسانی است.
معدن نمک چهرآباد ، مـدفن مـردان نمکی در 75 کیلومتری غـرب زنجـان و یک کیلومتری جنوب روستای حمزه لو قـرار دارد و تا سال 72 بهره برداری از آن بصورت سنتی و با استفاده از ابزارهای دستی صورت می گرفت.
تاکنون جسد 6 انسان نمکی از این معدن نمک کشف شده است. نخستین جسد معروف به "مرد نمکی" زمستان 1372،مـرد نمکی 2 و 3 به صورت اتفاقی و طی کار باطله بـرداری بولـدوزر در سال 1383، مردان نمکی 4 و 5 طی کاوش های باستانشناسی درسال‌های 1383 و 84 کشف شدند.
ششمین مرد نمکی نیز هنگام بارندگی های خرداد سال 86 نمایان و خرداد امسال کشف شد.
مـرد نمکی شماره 4 سالم ترین و کاملترین جسد نمکی بدست آمده از معدن چهرآباد است که با وجود آسیب دیدگی به هنگام مرگ ، بیشتر قسمت های بدن وی سالم باقی مانده است.
از ویژگی های بسیار مهم این مرد نمکی، لباس کاملی شـامل بـالا پـوش بلنـد ، شلوار و کفش چرمی است که با گذشت بیش از حدود هزار و 800 سال بر تن او سالم مانده است .
به جز مرد نمکی شماره یک که در موزه ملی نگهداری می شود بقیه اجساد و اشیای بـدست آمده از معدن چهرآباد زنجان در موزه باستانشناسی عمـارت ذوالفقاری در معرض دید عموم است.
نتایج به دست آمده از 2 مرحله پیشین کاوش در این معـدن باستانی نشان می دهد کـه معدن از حدود اواخر عصر آهن شناسایی شده و مورد بهره برداری قرار گرفته است.
آزمایش هـای سـال یـابی کربن 14 نیز مشخص کرد مـردان نمکی 3 ، 4 ، 5 مربوط بـه دوره هخامنشی با قدمتی حدود 2300 سال و مـردان نمکی 1 ، 2 مـربوط بـه اواخر دوره اشکانی و اوایل ساسانی با قدمتی حدود 1800 سال قبل است.
بـاستان شناسان با توجه به شواهد و مدارک موجود این احتمال را داده اند که ریـزش تـونل های معدن چهرآباد ، دست کم 2 بـار و با فاصله زمانی حدود 500 سال روی داده باشد.
