مکان های دیدنی شهر اصفهان

اصفهان - منار جنبان
این بنا به صورت یک بقعه و دو منار است که بر روی قبرعمو عبدالله از علمای قرن هشتم بنا شده و به سبک ابنیه های مغولی است با حرکت دادن مناره ها تمامی ساختمان به لرزه در می اید !بععضی معتقدند که از روی خواص ترازوها این لرزه ها اتفاق می افتد .....

دروازه هاى اصفهان در دوران صفویه
در قرن 17 میلادى یعنى در دوران حكومت صفویه شهر اصفهان به وسیله دیوارى كه طول آن حدود 28 كیلومتر بوده است محافظت مى شد، این حصار داراى دروازه هاى متعددى براى عبور و مرور بوده است، شاردن جهانگرد فرانسوى از 8 دروازه اصلى و 6 دروازه فرعى شهر سخن گفته و در باره دروازه هاى اصلى شهر مى گوید:
«چهار دروازه رو به جنوب است كه عبارتند از دروازه حسن آباد، جوباره (كه دروازه عباسى نیز گفته مى شود)، كران و سید احمدیان و چهار دروازه دیگر رو به باختر و شمال است كه به نامهاى دروازه شاه یا دروازه دولت، دروازه لنبان، دروازه طوقچى و دروازه دردشت مى باشد». این دروازه ها كه در آن زمان محل خارج شدن از شهر اصفهان محسوب مى گردید امروزه تقریباً مركز اصلى شهر را تشكیل مب دهد.


پلهای اصفهان
نام بنا : پل خواجو
تاريخ ساخت :1060 دوره صفوي و تيموري
اسامي ديگر : پل شيراز ، پل حسن آباد ، پل شاهي
باني : شاه عباس دوم
نشاني : انتهاي جنوبي خيابان چهار باغ خواجو

پل خواجو يا پل شاهي به امر شاه عباس دوم در سال 1060 هـ.ق بر روي ويرانه هاي پلي از دوره تيموري به صورت امروزي آن ساخته شد. اين پل در عصر صفويه يكي از زيباترين پلهاي جهان بشمارمي رفت .
در وسط پل ، ساختماني شامل چند اتاق مزين به نقاشي دارد .واين اتاقها اختصاص به بزرگان و امرائي داشت كه به هنگام ايجاد درياچه مصنوئي مسابقات شنا و قايقراني را تماشا مي كرده اند. پل خواجو به دليل معماري و تز ئينات كاشيكاري بر ساير پلهاي زاينده رود برتري دارد.
هدف شاه عباس دوم از احداث اين پل ارتباط دو قسمت محله خواجو و دروازه حسن آباد به تخت فولاد و راه شيراز بود .بنابراين به پل حسن آباد و پل شيراز معروفيت پيدا كرد. اين پل با طول 133متر و عرض 12متر ،همراه با تزئينات كاشيكاري فراوان از آثار بسيار ممتاز اصفهان مي*باشد بطوريكه كليه سياحان وجهانگرداني كه در دوره هاي مختلف به اصفهان آمده اند. زيبائيهاي پل خواجو را وصف كرده وآنرا در زمره شاهكارهاي مسلم معماري ايراني ، اسلامي به شمار آورده اند.



نام بنا : سي و سه پل
اسامي ديگر : پل الله وردي خان ، جلفا ،چهل چشمه ، چهار باغ ، زاينده رود
تاريخ ساخت : 1005-1011 هـ.ق
باني : شاه عباس اول
نشاني : ميدان انقلاب

اين پل كه در نوع خود شاهكار بي نظيري از آثار دوره شاه عباس اول صفوي است به هزينه و نظارت سردار معروف ( الله وردي خان ) بنا شده است . اين پل در گذشته با 40 دهانه ، چهارباغ عباسي را به چهارباغ بالا ( جلفا ) متصل مي كرد كه اكنون سي و سه چشمه آن باقي است .
اين پل در زمره اولين آثاري است كه شاه عباس اول دستور ساختن آن را داده ، بنابراين نزد شاه عباس محبوبيت فراواني داشت و هر سال در جشن نوروز آن را چراغاني و گل ريزان مي كردند . در سفرنامه*هاي سياحان اروپائي آن دوران به برگزاري جشن آبريزان ارامنه جلفا نزديك اين پل اشاره شده است . اين شاهكار ابنيه تاريخي ايران با طول 295 و عرض 75/13 متر از سنگ وآجر با پايه*هاي آهكي ساخته شده است .
اين پل با وجود گذشت زمان طولاني استحكام وزيبايي و عظمت انحصاري خود را حفظ كرده است.


نام بنا : پل جوئي
اسامي ديگر : پل سعادت آباد – پل درياچه
تاريخ ساخت : 1065هـ.ق
نشاني : خيابان كمال اسماعيل

پل جوئي با عرض كم وطول 147 متر بعد از پل فردوسي قرار دارد .اين پل به دستور شاه عباس اول در سال 1065 هـ.ق به منظور ارتباط باغهاي سلطنتي درساحل شمالي وجنوبي رودخانه بنا گرديد .
برج شش گوشه وسط پل با چشمه هاي آب جاري فرح بخش حال اميران ، اشراف ، مهمانان و سفيراني بود كه به حضور شاه شرف ياب مي شدند . اين پل را به زبان محلي پل جوئي مي خوانند . وجه تسميه آن به مناسبت جوي كوچك و ظريفي از سنگ پارسي بود كه در عصر صفويه بر روي پل جاري بود و آب را از سمتي به سمت ديگر پل مي رسانيد .
در قسمت غربي اين پل آب رودخانه به صورت درياچه اي در مي آمد به همين لحاظ به آن پل درياچه نيز مي*گفتند .


نام بنا : پل شهرستان
اسامي ديگر : پل جسر حسين ، پل جي
نشاني : انتهاي خيابان مشتاق دوم

قديمي ترين پل زاينده رود پل شهرستان است كه در 4 كيلومتري شرق اصفهان قرار داشته و اكنون در محدوده شهر است . به نظر متخصصين اين پل در زمان ساسانيان بنا گرديده و در زمان ديلميان و سلجوقيان تعميرو مرمت شد . علت آنكه اين پل شهرستان ناميده مي شود اين است كه در روستايي به همين نام در شرق اصفهان واقع شده بود .
اين پل در نزديكي پل بقعه الراشد با لله خليفه عباسي قرار دارد كه در سال 532 هـ.ق در اصفهان به دست يكي از فدائيان اسماعيلي كشته شد . اين پل در واقع يك پل جنگي و نظامي بوده و به لحاظ اينكه تاريخ ساخت آن قبل از اسلام است بسيار حائز اهميت مي باشد .




نام بنا : پل مارنان
اسامي ديگر : مادنان ، ماربانان ، ماربين ، سرفراز
نشاني : انتهاي بوستان سعدي

پل مارنان درغربي ترين قسمت شهراصفهان قراردارد. اين پل دراصل ماربين نام داشته و ازكلمه مهربين اوستايي گرفته شده است . قدمتي برابر تاريخ ساخت پل شهرستان را به اين پل نسبت مي دهند ولي مدركي كه اين موضوع را ثابت كند در دست نيست .
اين پل قبل از دوره صفوي بيش از 17 دهانه داشته و اكنون فقط 17 دهانه آن باقي مانده است . در زمان شاه سليمان صفوي به همت يكي از ثروتمندان ارامنه ملقب به سرفراز تعمييراتي اساسي روي پل انجام گرفت و مدتي پل را به نام سرفراز مي خوانند

مساجد اصفهان

نام بنا : مسجد جامع عقيق
اسامي ديگر: مسجد جمعه
نشاني : ميدان قيام ( سبزه ميدان نو )

پيش از قرن پنجم هجري چندين مسجد جامع بزرگ در اصفهان وجود داشته كه دو عدد از آنها در محل مسجد جمعه كنوني بوده است .
پس از حريقي كه در سال 515 هـ.ق اتفاق افتاد بنا را از نو ساختند. با گذشت زمان و دوره*هاي سلاطين مختلف به صورت كنوني در آمده است .
اين بناي تاريخي ابداعات هنر معماري قرن سوم و چهارم هجري قمري از دوران حكومت ديلميان تا آخرين حكومت قاجاريه شاهنشاهي را در خود گرد آورده .
مسجد جامع عقيق با نقشه چهار ايواني از قسمت*هاي زير تشكيل شده است.
1 ) ضلع جنوبي
اين ضلع ايوان صاحب نيز ناميده مي شود . داراي دو مناره است . كاشي*كاري*هاي گوناگون معرق برجسته پايين ايوان را تزئين كرده و در طرفين ايوان مذكور دو چهلستون مربوط به قرن ششم وجود دارد .
در سمت مشرق ساختمانهاي دوره آل مظفر از قرن هشتم قرار دارد. گنبد نظام الملك در پشت صحن اين ايوان قرار گرفته است.
2) ضلع شمالي
معروف به صفه درويش ، اوايل قرن ششم و دوره دوم عهد سلجوقي ساخته شده است . ايوان داراي تزئينات آجري و كتيبه گچ*بري در زمان شاه سليمان صفوي است .
در طرفين ايوان شمالي چهلستون*هايي از قرن ششم هجري موجود است . شمالي*ترين اثر تاريخي مسجد گنبد تاج*الملك مشهور به گنبد خاكي است .
3) ضلع غربي
اين ايوان به نام ايوان استاد نيز ناميده مي*شود و مهمترين بخش ساختمان مي*باشد و متعلق به دوره سلجوقي يعني اوايل قرن ششم هجري است .
در زمان شاه سلطان حسين صفوي با كاشي*هاي زيبا و خطوط بنايي آراسته شده است . داراي يك شبستان بزرگ و يك شبستان كوچك است و آخرين قسمت ساختمان*هاي ضلع غربي شبستان بزرگ زمستاني موسوم به بيت*الشتاء از دوره حكومت تيموريان است كه داراي مرمرهاي درخشاني است .
كتيبه اين شبستان مربوط به 851 هـ.ق است . در شمال ايوان غربي مسجد كوچكي از دوره اولجاتيو ( ايلخان مسلمان مغول ) قرار دارد كه محراب گچ بري آن در سال هفتصد و ده هجري قمري به دستور وزير ايراني محمد ساوي ساخته شده است و از شاهكارهاي معماري ايراني مي باشد .
4) ضلع شرقي
نام ديگر آن ايوان شاگرد است . داراي كتيبه*اي كاشيكاري از زمان شاه سليمان صفوي است . داخل اين ايوان مدرسه عمر قرار دارد .
دنباله مسجد ، شبستان وسيعي است كه داراي 18 ستون است و از بناهاي دوره آل*مظفر مي*باشد . حوض وسط مسجد در زمان شاه محمد خدابنده صفوي پدر شاه عباس اول ساخته شده است . در آثار تاريخي مسجد جمعه اصفهان غير از سبك*هاي مختلف معماري انواع خطوط كوفي ، ثلث ، بنايي ، نسخ و نستعليق را به زبان فارسي و عربي به نثر و نظم مي*توان مشاهده كرد .



نام بنا : مسجد امام ، جامع عباسي
اسامي ديگر : مسجد شاه ، سلطاني ، المهدي ، مهديه
تاريخ ساخت : 1020 هـ.ق الي 1038 هـ.ق
نشاني : ضلع جنوبي ميدان نقش جهان
دوره : شاه عباس اول صفوي

مسجد امام شاهكاري جاويدان از معماري و كاشيكاري و حجاري ايران در دوره صفوي است .
ساخت اين مسجد در سال 1020 هـ.ق به فرمان شاه عباس اول در منتهي اليه جنوبي ميدان نقش جهان آغاز شد . به منظور تكميل آرايش اطراف ميدان ، تزيينات كاشيكاري سر در مسجد در سال 1025 هـ.ق به اتمام رسيد.
ابتدا تزيينات مسجد به شيوه كاشي معرق بود كه براي تسريع ، رويه كار را تغيير داده و از كاشي خشت هفت رنگ براي تزيينات استفاده شد .
استاد علي اكبر اصفهاني از معماران برجسته و بنام عصر صفوي ، معماري بنا را بر عهده داشته و نام او بر كتيبه بالاي سر در نگاشته شده است .
در اصلي مسجد در ضلع جنوبي ميدان امام زير مقرنسهاي سر در قرار گرفته كه قسمتي از آن نقره و طلاكوبي شده است . اين در ، در زمان سلطنت شاه صفي نصب شده .
در درون صحن مسجد منبر سنگي مرمري يكپارچه*اي قرار دارد كه از شاهكارهاي سنگتراش آن روزگار است . طبقه*ي فوقاني كه در قسمت شمالي مسجد واقع شده داراي غرفه*هاي موجود در مسجد كه به خط اساتيد بزرگ و برجسته آن عصر مي باشد . علاوه بر به نمايش گذاشتن هنر هنرمندان خوشنويس و طراحان سنتي برخي وقايع تاريخي را نيز بيان مي*كنند .
در دو سوي ايوان جنوبي مسجد دو شبستان وسيع ساخته شده كه مجموعه*اي از ويژگيهاي معماري پيشرفته قرنهاي ده و يازده هجري را به نمايش مي گذارند .
سنگابهاي نفيس مخصوصاٌ سنگاب نفيس شبستان غربي گنبد بزرگ كه به تاريخ 1095 هـ.ق وقف مسجد شده از ديدنيهاي جالب اين مسجد است .
در گوشه جنوبي شرقي و غربي مسجد دو مدرسه معروف ناصريه و سلمانيه قرار گرفته است .


نام بنا : مسجد شيخ لطف الله
تاريخ ساخت : 1028-1012 هـ.ق
اسامي ديگر : صدر - فتح الله
باني : شاه عباس اول
نشاني : ميدان نقش جهان ، ضلع شرقي ، روبروي عمارت عالي قاپو

اين مسجد كه همچون گوهر در تاريخ معماري ايران مي درخشد واقع در شرق ميدان نقش*جهان روبروي كاخ زيباي عالي قاپو بر روي خرابه*هاي مسجدي قديمي به امر شاه عباس در قرن يازدهم هجري قمري بنا گرديد .
طرح ساخت اين مسجد همزمان با اجراي نقشه چهارباغ و باغ هزار جريب به مرحله اجرا درآمد و هجده سال به طول كشيد . اين مسجد را به مناسبت دعوت شيخ لطف*الله به اصفهان براي تدريس بنا كردند .
آرتورپوپ خاورشناس و باستان*شناس بزرگ درباره اين بنا چنين مـي*گـويد : « ذوق ايرانـي سبب شـد كه شكلي مافوق تمام اشكال هندسي اختراع شود و آن شكل گنبد مسجـد شيخ لطف*الله است كه بـا هيچ يك از اشكال هندسي منطبق نيست »
بناي اين مسجد به بلندي 6 پله سنگي از زمين بلندتر است كه سردر كاشي*كاري بسيار ظريفي دارد . نكته استثنايي بودن اين مسجد بر همه شاهكارهاي ديگر ، عدم صحن و مناره است كه در تمامي مساجد اسلامي جزء لاينفك بناست .
گنبد بر اثر تزئيناتي كه از زمينه كرمي با نقش و نگارهاي به رنگ آبي سير تشكيل مي شود نظر هر بيننده*اي را به خود جلب مي*كند . بلنداي اين گنبد يك جداره آن اندازه است كه بتواند در كنار ميدان خودنمايي كند و بر فضا مسلط باشد .
كتيبه*هاي نفيس به قلم عليرضا عباسي و طره*هاي سردر درون گلدان مرمرين در نوع خود بي*نظير هستند . كاشي*كاري بقيه گنبد از اطاق رومي*هايي تشكيل شده كه هر يك شامل گل و بوته*هاي زيبايي است كه اين گل و بوته*ها در پارچه بافي هم به كار رفته است .
روشنايي اين مسجد بسيار قابل توجه است . در اطراف گنبد به فواصل منظم پنجره شانزده گانه معرق و مشبك در قطر گنبد تعبيه شده كه به وسيله پنجره هاي گچبري از داخل و خارج مسدود مي*شود و نور را از هر طرف كه مي*تاباند جلوه*اي خاص به نقاشي*هاي سقف مي دهد. معماري محراب اثر الهامي دارد و داراي حالت ويژه است كه عبادت را به ياد مي آورد .
اين همه شكوه و جلال ، هنر استاد حسين بناء اصفهاني است . درون اين محراب كتيبه*اي وجود دارد كه متن آن بدين شرح است : « عمل فقير حقير ، محتاج به رحمت خدا محمدرضا ابن استاد حسين بناي اصفهاني 1028 »
در جلو مسجد حوض هشت گوش بسيار زيبايي وجود داشته كه پيوسته لبريز از آب بوده و اين حوض را در اواخر دوره قاجاريه خراب كردند.




نام بنا : مسجد سيد
تاريخ ساخت : 1180 - 1260 هـ.ق
باني : حجت الا سلام حاج سيدمحمد باقرشفتي
نشاني : خيابان مسجد سيد

مسجد سيد با داشتن چهار در اصلي، و صحني بزرگ ، به صورت چهار ايوانه ساخته شده است . اين مسجد داراي دو شبستان بزرگ ، دو گنبد كوچك و بزرگ ، دو چهلستون ، دو مهتابي وسيع در كف حياط و چهار مهتابي در طبقه فوقاني و يك گلدسته عظيم همراه با ساعتي رفيع و بيش از 45 حجره براي سكونت طلاب علوم ديني مي باشد .
مسجد سيد از بزرگترين و مشهورترين مساجد اصفهان است كه به همت حجت*الا سلام حاج سيد محمد رفيع باقر از روحانيون بزرگ اصفهان ساخته شد.
بناي اين مسجد وسيع به صورت چهار ايوانه در سال 1180 طرح ريزي شد و بعد از وفات باني آن توسط پسر و نوه*اش تكميل شد .
ساخت اين بنا به صورت تدريجي صورت گرفت و تا سال 1260 هـ.ق ادامه داشت .
مسجد سيد به دليل دارا بودن تزئينات بسيار زيباي گل و بوته و اسليمي و وجود خط بنايي و خطوط ديگر از استادان معروف دوره قاجاريه در شمار يكي از شاهكارهاي معماري عصر قاجاريه قرار دارد .
در حال حاضر مسجد سيد بهترين نمونه بنايي موجود در اصفهان براي مطالعه كاشي*كاري عهد قاجاريه مي باشد .
در شمالي مسجد در ورودي اصلي مي باشد و با سردري رفيع و دو سكو از سنگ پارسي ، همراه با تزئيناتي از كاشي خشت هفت رنگ و گل و بوته و كتيبه*هاي آن به خط ثلث سفيد و زرد بر زمينه كاشي لاجوردي شامل آياتي از قرآن كريم است .
ساعت بزرگ مسجد در بالاي ايوان جنوبي قرار گرفته است . آرامگاه حجت الاسلام شفتي در قسمت شمال شرقي مسجد قرار گرفته كه بقعه و رواقي مقابل آن است . اين آرامگاه و بقعه داراي تزئينات گچ*بري و كاشي*كاري و كتيبه*هايي به خط ثلث مي*باشد .




نام بنا : مسجد علي قلي آقا
تاريخ ساخت : 1122 هـ.ق
باني : علي قلي آقا
نشاني : خيابان مسجد سيد

اين مسجد در مجاورت چهارسوي علي قلي آقا ، به دستور علي قلي آقا يكي از خواجگان خير حرم شاه سلطان حسين بنا گرديد .
گلدسته مسجد بر بالاي سردر و مسجد با كاشي*هاي زيبا با نقوش هندسي و گره*سازي تزئين شده است . بركتيبه سردر به خط ثلث قهوه*اي رنگ تاريخ ساخت بنا به سال هزار و صد و بيست و دو هجري قمري مكتوب شده است .
صحن مسجد كوچك و فاقد حوض يا مهتابي است . شبستان زيباي آن با كاشي*هايي از نوع گره چيني تزئين شده است . اين شبستان در شرق حياط قرار دارد و كتيبه آن به خط نستعليق سفيد بر زمينه كاشي لاجوردي حاوي اشعاري است كه در زمان ناصرالدين شاه قاجار در سال 1297 هـ.ق نصب شده است .
در طرف جنوب ايوان محراب زيبايي است كه ازاره*اش از سنگ مرمر و در بالا كاشيكاري معرق نفيسي آن را دو چندان زيبا كرده است .



نام بنا : مسجد حكيم
اسامي ديگر: مسجد رنگرزان
تاريخ ساخت : 1607 - 1073 هـ.ق
باني : حكيم محمد داوود
نشاني : خيابان سپه ، خيابان حكيم

اين مسجد در انتهاي بازار رنگرزان نزديك بازارچه نو در قرن يازدهم هجري توسط طبيب مخصوص شاه عباس دوم به نام حكيم محمد داوود در محل ويرانه*هاي مسجد جودجير يا مسجد صاحب اسماعيل بن عباد بنا شد .
مسجد جودجير در شمال غربي اين مسجد قرار دارد . مسجد حكيم داراي چهار در خروجي است . مقبره معروف به سادات در گوشه شمال غربي قرار دارد و چندين آرامگاه ديگر در مقابل درب شرقي مسجد واقفند كه همگي از رجال و دانشمندان و فقها معروف شهر اصفهان هستند .
بر كتيبه سردر شرقي مسجد به خط نستعليق سفيد بر زمينه كاشي لاجوردي اشعاري نوشته شده كه تاريخ آن 1067 تاريخ شروع بنا مي باشد .
كتيبه تاريخي سردر شمال به خط ثلث سفيد بر زمينه كاشي لاجوردي به خط خوشنويس نامدار عصر صفوي تاريخ اتمام بنا را سال 1073 هـ.ق بيان مي*كند .
در دو طرف سردر ، در لوحه كوچك با خط نستعليق سفيد بر زمينه لاجوردي نام سازنده بنا را استاد علي بيگ بناء اصفهاني معرفي مي*كند .
دو شبستان در شرق و غرب گنبد واقع شده. ايوان شمالي مسجد نيز حاوي كتيبه هاي بسيار زيباست در اطراف ايوان آيات قراني به خط محمد رضا امامي به تاريخ 1071 هـ.ق نوشته شده است .
كاشي كاريهاي زيبا و خطوط متنوع و از همه مهمتر وجود خطوط بنايي در گوشه*هاي اين اثر نفيس آنرا در شمار يكي از شاهكارهاي معماري ايراني اسلامي قرار داده است .
از مجموع مطالعات انجام شده چنين بر مي آيد كه قسمت گنبد و مقصوره و شبستانهاي مسجد حكيم را در زمانهاي مختلف ساخته*اند .


نام بنا : مسجد رحيم خان
تاريخ ساخت : 1290 - 1304 هـ.ق
باني : محمد رحيم خان بيگر بيگ
نشاني : خيابان چهارباغ خواجو

اين مسجد از بناهاي دوره قاجاريه مي باشدكه در سال هزار و دويست و نود در محله نو خواجو به همت محمد رحيم خان شروع به ساخت آن كردند .
قبل از اتمام بناي مسجد رحيم خان بيگلر بيگ درگذشت و پسر و نوه اش در سالهاي آتي اقدام به تكميل آن كردند و تا سال هزار و سيصد و چهار هـ.ق طول كشيد .
بر سردر شرقي مسجد كتيبه به خط ثلث سفيد بر زمينه كاشي لاجوردي بيان اين مطلب را تاييد مي كند . يكي از نكات جالب اين مسجد شباهت زياد معماري ، خطوط و تزئينات آن با مسجد سيد مي*باشد كه عده*اي از پژوهشگران معتقدند كه از طراحي و تزئينات مسجد اقتباس شده است .
اين مسجد سه دروازه دارد كه يكي به طرف شرق ، ديگري به جانب مغرب و سومين به طرف شمال باز مي شود . در ساختمان هاي مسجد كتيبه هاي مختلفي وجود دارد كه تاريخهاي مختلف آنها ، تكميل و يا بعضاً تعمير اين بنا را در زمانهاي مختلف نشان مي*دهد .
سقف ايوان مسجد آجري ولي داخل ايوان و گنبد كاشي كاري شده است .
سنگابي نفيس درزير ايوان جنوبي مسجد قرار دارد كه داراي كتيبه هايي با اشعاري زيبا به خط نستعليق برجسته است . در ضلع شمالي مسجد ، شبستان بزرگ و با شكوهي قرار دارد كه كاشي كاري آن در سال هزار و سيصد و هفتاد و هفت هجري قمري انجام گرفته است .




نام بنا : مسجد سرخي
اسامي ديگر: مسجد سفره چي
تاريخ ساخت : 1014 هـ.ق
باني: خلف نامي
نشاني : ميدان امام حسين ، ابتداي چهار باغ پايين ، كوچه كنسولگري

اين مسجد به همت خلف نامي ، سفره چي شاه عباس اول بنا گرديد . آجرهاي قرمز اين بنا موجب تفاوت بارز اين مسجد با مساجد ديگر دوره صفوي شده است و به مسجد سرخي معروف گرديد .
سردر و داخل مسجد با كاشي كاري تزئين گرديده و كتيبه آن به خط ثلث با كاشي سفيد معرق بر زمينه لاجوردي مطالبي بر روي آن نوشته شده است .
در قسمت غرب مسجد سنگابي قرار دارد كه مطابق كتيبه روي آن در سال 1117 هـ.ق به نيت امام حسين وقف مسجد شده است.




نام بنا : مسجد ركن الملك
تاريخ ساخت : 1321 هـ.ق
باني : سليمان خان ركن الملك
نشاني : خيابان فيض

اين مسجد زيبا كه از نظر معماري و كاشيكاري بسيار قابل توجه مي*باشد ، متصل به تكيه واله است . اين مسجد را سليمان خان ركن الملك كه از رجال معروف زمان خود بوده ، از وجوه شخصي بنا نهاده كه در سال 1321 هجري به پايان رسيده است . مرحوم حاج آقا نورالله برادر « آقا نجفي » معروف ، در تاريخ بناي اين مسجد چنين سروده است :
سر برون آورد نور و بهر تاريخش سرود از سليمان شد بناي مسجد الاقصي متين
بناي اين مسجد شامل دو قسمت است ، يكي صحن بزرگ شامل گنبد و شبستان و صحن و حوض و ديگري صحن كوجكتري است كه در گوشه*ي آن ، در كنار آب انبار قرار گرفته و سر در آن از خيابان فيض ديده مي*شود باني مسجد در اطاقي كه حد فاصل اين دو صحن مي*باشد مدفون است .




نام بنا : مسجد جارچي
تاريخ ساخت : 1019 هـ.ق
باني : ملك سلطان جارچي باشي
نشاني : بازار بزرگ اصفهان

مسجد جارچي در سال 1019 هـ.ق به دستور ملك سلطان جارچي باشي ( جارچي ) مخصوص شاه عباس اول در بازار بزرگ اصفهان ساخته شد .
اين مسجد فاقد صحن مي باشد . شبستاني دارد كه قسمتي از سقف آن خراب شد و دوباره آن را تعمير كردند . داخل و اطراف شبستان داراي تزئينات كاشي*كاري معرق بر روي زمينه*هاي لاجوردي و فيروزه مي باشد .
محراب مسجد از سنگ ساده ساخته شده و بر كتيبه سردر قديمي اين مسجد به خط ثلث برجسته بر روي سنگ نام باني آن ملك سلطان جارچي و شاه عباس اول نوشته شده است .
در مقابل در ورودي مسجد سنگابي*كوچك قرار دارد كه در سال هزار و دويست و شست و هفت وقف مسجد نموده*اند.



نام بنا : مسجد مصري
تاريخ ساخت : 1061 هـ.ق
باني : حاجي ميرزا محمد خان
نشاني : فلكه طوقچي ، نزديك خيابان هاتف

در زمان سلطنت شاه عباس دوم تاجري مصري به نام ميرزا محمدخان مصري دستور ساخت اين مسجد را داد كه در سال 1061 هـ.ق در شمال محله جويباره نزديك قبرستاني به نام شور آن را بنا كردند و به لقب باني ساخت اين مسجد هم معروف گشت .
سردر مسجد كاشي*كاري شده است و داخل آن با گچ پوشيده و فاقد تزئينات است . در محراب مسجد لوح سنگي از مرمر مزين به اشعاري زيبا به خط نستعليق به صورت برجسته*كاري به قلم محمدرضا امامي در تاريخ هزار و شست و هشت هجري قمري نصب شده .
كتيبه سردر مدرسه به خط ثلث سفيد بر زمينه كاشي خشت لاجوردي نوشته و تاريخ آن متعلق به 1116 هـ.ق است . مسجد داراي 2 سنگاب نفيس است كه يكي در خارج از مسجد قرار دارد و ديگري در داخل مسجد واقع شده است .



نام بنا : مسجد قطبيه
تاريخ ساخت :950هـ.ق
باني : قطب الدين علي باب الدشتي
نشاني : خيابان طالقاني

اين مسجد زيبا علي رغم تغييرات فراوان وآسيب ديدگيهاي زياد هنوز هم در رديف آثار با ارزش تاريخي مي باشد كه هنر هنرمندان را در اعصار گذ شته به تصوير مي كشد .
اين بناي تاريخي - مذهبي در سال(950هـ.ق ) در دوره شاه طهماسب اول به دستور قطب الدين علي باب الدشتي در خيابان شاه كه اكنون خيابان طالقاني ناميده مي*شود ساخته شد .
زمانيكه اين خيابان در حال تعريض شدن بود احتمال آسيب ديدن سر در مدرسه مي*رفت ، بنابراين آنرا به كاخ چهلستون انتقال دادند . اين كتيبه (سر در ) به خط ثلث سفيد معرق بر زمينه كاشي لا جوردي به خط ابو سعيد امامي بنام باني و تاريخ ساخت بنا را يادآوري مي*كند .
مسجد قطبيه داراي صحن كوچكي است و سنگاب درون صحن كتيبه اي با اشعاري به خط نستعليق برجسته دارد كه در سال 1307 به هنگام سلطنت ناصر الدين شاه قاجار نصب شده است .
بعد از عريض شدن خيابان از در ورودي مسجد مستقيمأ به شبستان گنبد دار مسجد وارد مي شويم . اين شبستان داراي 4 صفه است كه قبري در صفه شمالي قرار دارد .
نوشته بر روي سنگ سياه قبر گر چه نامي غير از قطب الدين باب الدشتي را نشان مي دهد اما مردم آنرا به نام باني ساخت مسجد زيارت مي كنند .





نام بنا : مسجد ذوالفقار
تاريخ ساخت : 950 هـ.ق
باني : شيخ محمد صفي
نشاني : بازار اصفهان ، محله نيم آورد

اين مسجد در محله نيم آورد ، واقع در بازار اصفهان به سال نهصد و پنجاه هجري قمري همزمان با سلطنت شاه طهماسب صفوي به همت شيخ محمد صفي ساخته شد كه داراي دو نوع كتيبه است .
قسمتي مربوط به مسجد و قسمت ديگر هيچ ارتباطي با مسجد ندارد و براي اينكه در منظر عموم باشد و كسي هم نتواند محل آن را تغيير دهد در مسجد نصب شده . اين مسجد كوچك و سردر آن كاشي*كاري مختصري دارد و بيشتر به اين دليل اهميت پيدا كرد كه در محله*اي پرجمعيت و آباد قرار داشت .
بر در قديمي اين مسجد به خط ثلث برجسته اشعاري در مدح حضرت محمد و حضرت علي كتيبه نگاري شده و بر بالاي كتيبه سردر مسجد لوح سنگي سياه رنگي نصب شده كه عباراتي مربوط به موقوفات مسجد روي آن نوشته شده است .



نام بنا : مسجد خان
تاريخ ساخت : 1090 هـ.ق
باني : شيخ علي خان زنگنه
نشاني : خيابان گلزار

اين مسجد در مقايسه با ساير آثار دوره صفويه كاشي كاري مختصري دارد . ولي تزئينات آجري داخل مسجد و كتيبه هاي آن به خط ثلث از كارهاي جالب آن دوره مي باشد.
مسجد خان از استحكام فوق العاده اي برخوردار است . اين مسجد به نام لقب باني ( خان ) معروف گشته است .

كليساي وانك

ارامنه بعد از كوچ بزرگ يعني در سال 1605 به دستور شاه عباس دوم به اصفهان آورده شدند . آنها از بدو ورود شروع به ساختن محل زندگي كردند و در وحله*ي اول كليساها را بنا كردند .
ارامنه مردماني بودند كه مذهب برايشان اهميت بسياري داشت . پس اين باعث مي*شد كه محلي براي دعا و راز و نياز با خداي خود داشته باشند . اولين كليسا وانك بود .
وانك اولين بار در سال 1604 ساخته شد كه البته اين بنا خيلي كوچكتر از بناي فعلي و با وسعت كم ساخته شد.
50 سال بعد از ساخت اوليه به خواست و تشويق خليفه*ي وقت ( خليفه شخصي است روحاني كه ازدواج نمي*كند و امور ارامنه در دست اوست اين شخص از ارمنستان و يا لبنان كه رئوس مذهبي ارامنه هستند انتخاب شده وبه نقاط مختلفي كه ارامنه ساكن هستند فرستاده مي*شود )
داويراول اين مكان ويران شده و جاي آن بنايي با طرحي شكوهمند و عظيم ساخته مي*شود .
ساخت اين مكان 9 سال به طول مي*انجامد .
و در سال 1664 در زمان سلطنت شاه عباس دوم به اتمام مي*رسد اين مكان را براي تعليم راهبان و اسكان خليفه بنا مي*كنند اين كليسا و يا دير آمناپرگيچ ( ناجي همگان ) در جنوب اصفهان در محله*ي جلفا يعني در ميدان بزرگ اين محله واقع است ، بناي عظيم و برج ساعت آن از فاصله*ي دور مشخص است با ايرن اين بنا با ذوق و سليقه*ي مردمان اين منطقه بيشتر آشنا مي*شويم مردماني كه خاك خود را رها كرده وبه سرزمين غريب آورده شدند و اثري چنين زيبا خلق كرده*اند .
اين بنا دو در ورودي دارد كه در اصلي دري چوبي بزرگ است كه مردم از آن رفت و آمد مي*كنند .
سر در اين ورودي منظره*اي از داخل دير با كاشي لاجوردي و خاكستري مزين شده بالاي تصوير به خط ارمني اين چنين نوشته شده ( دير ناجي همگان محلي براي راهبان )
بعد از ورود دالاني وجود دارد كه در دو طرف دالان دو اتاق وجود دارد كه قبلاٌ در آن اتاقها به امور مربوط به ارامنه رسيدگي مي*كردند ولي در حال حاضر يكي به عنوان مغازه*اي كوچك و ديگري به عنوان اتاق نگهباني از انها استفاده مي*شود .
دالان ما را به سمت پلكان ورودي راهنمايي مي*كند .
در سمت راست پلكان برج ناقوس واقع است در زير اين برج دو قبر وجود دارد اين قبرها مطعلق به سربازي ارمني و ديگري مطعلق به پيشواي ارمني است اين برج 38 سال بعد از بناي اصلي دير ساخته مي*شود هزينه*ي آن را تاجري ارمني به اسم هوانجان جماليان متقبل مي*شود .
در سمت راست اين بنا ( برج ناقوس ) كتيبه*اي بزرگ به رنگ آبي مشخص است و دور آن را سنگهاي صليبي احاطه كرده*اند اين سنگهاي صليبي به زبان ارمني ( خاچ كارم نام دارند يعني همان سنگ صليبي ) اين سنگها يا خاچ كارها از كليساهاي ويران شده*ي جلفا به اين مكان آورده شده و در اين ديوار نصب شده*اند .
در قسمت سمت چپ برج ناقوس بناي ياد بودي چشم بيننده را به طرف خود جلب مي*كند اين بناي ياد بود ، ياد بودي از قتل عام ارامنه است كه در سال هزار و نه صد و پانزده به دست تركان عثماني صورت گرفته هر ساله در اين مكان در روز بيست و سه آوريل مراسم برگذار مي*شود كه مردم ( ارامنه ) جمع شده و شمع روشن مي*كنند و ياد شهداي ارمني را گرامي مي*دارند .
چاپچانه
پشت اين بنا يعني در سمت چپ اين بنا چاپخانه وجود دارد كه البته چند سالي است كه به چاپخانه تبديل شده است . شايان ذكر است كه اولين چاپخانه*ي ايران و خاورميانه در اين مكان تاسيس شد .
در سال 1640 به سركردگي پيشواي مذهبي كليساي وانك خليفه خاچاطور كساراتسي چاپخانه*اي داير شد ( در كليساي وانك ) اين شخص ماشين چاپ و حروف چاپ را خود شخصاٌ ساخت و در سال 1641 كتابي با مضمون شرح حال پدران رواحاني به چاپ رساند . هنوز هم چند نسخه از اين كتاب در موزه*ي كليساي وانك وجود دارد كه البته از لحاظ چاپ و كاغذ مرقوب نيست ولي براي چاپ كنندگان آن افتخار بزرگي است .
بعد از آن پيشواي مذهبي خاچاطور شخصاٌ خليفه خوانس را به ايتاليا فرستاد تا شيوه*ي چاپ كردن را بياموزد كه خليفه هوانس به آمتسردام مي*رود و آنجا شيوه*ي چاپ را آموخته و يك ماشين چاپ نيز با خود به خلفاي اصفهان مي*آورد و در سال هزار و شش صد و چهل و هفت كتاب « تهيه و تقويم » را به چاپ مي*رسانند .
در سال 1844 بارون مانوك هورداينان جلفايي يك ماشين چاپ عالي را كه گرانقيمت نيز بوده را از اروپا به اصفهان مي*آورد كه اين ماشين چاپ در حال حاضر در موزه*ي كليساي وانك نگهداري مي*شود و اولين كتاب را كه با اين ماشين در كليساي وانك به چاپ رساندند « زبور داوود » بود كه تنها نسخه*ي باقيمانده از آن در كتابخانه*ي بولئان آكسفورد محفوظ است .
كتابخانه
در زمان كوچ بزرگ ، ارامنه همه چيز خود را جا گذاشتند و به ايران آمده*اند ولي تنها چيزي كه نتوانستند از آن چشم پوشي بكنند كتابهايي بود كه در خانه*هاي خود داشتند ارامنه با تحمل زحمات فراوان كتابهاي زيادي را با خود به ايران ( اصفهان ) آوردند اين كتابها تنها ثروتي بود كه هميشه براي ارامنه باارزش بود و هست .
البته بايد گفت در سال 1770 تا 1790 در آن هنگام كه ارمنيان و به ويژه پيشوايان مذهبي كليساي وانك مورد آزار و اذيت قرار گرفتند كتابهاي زيادي به خاطر بدست آوردن تفنگ و باروت فروخته شدند ولي بعد از گذشت سالها وقتي وضع به حالت عادي برگشت دوباره اين كتابها جمع*آوري شدند و در سال 1884 قسمتي از كليساي وانك ( محوطه*ي كليسا ) را به كتابخانه اختصاص دادند يعني كتابخانه*اي بنا كردند و گنجه*هاي چوبي براي آن ساختند تا بتوانند از كتابها نگهداري كنند كه اين كتابخانه و گنجه*هاي چوبي آن در حال حاضر وجود دارد . شايان ذكر است تمام اين كتابها كتابهاي خطي هستند كه روي پوست نوشته شده*اند .
كتابخانه*ي كليساي وانك در قسمت غربي محوطه كليسا روبروي نمازخانه واقع است .
موزه
بعد از كتابخانه موزه اين كليسا قرار دارد .
اين موزه در سال 1871 ساخته شد . اين مكان محل نگهداري اجناس گرانقيمت و نايابي است كه در دنيا نظير آنها وجود ندارد بايد گفت كه بشر اين اموال گرانقيمت و ناياب به وسيله*ي مردم هديه شده*اند كه اهداي اين اموال بيشتر براي آن بوده كه جايگاه مناسبي براي يادگارهاي گذشتگان وجود داشته باشد تا آيندگان بدانند پدرانشان كه بودند و چه كردند .
در اين مكان از انجيلهاي زيبايي نگهداري مي شوند كه يكي از آن انجيلها كوچكترين انجيل دنيا است كه با هفت زبان نوشته شده و هفت گرم وزن دارد .
اماكن اداري
در گذشته كارهاي اداري و قضايي ارامنه*ي جلفا در اين مكان صورت مي*گرفت از تنظيم قباله*ي ازدواج تا تعمير و ثبت فوت و تولد و امور قضايي مثل شكايات و رسيدگي به ان انجام مي*شد اين امر در حال حاضر ادامه دارد و ارامنه جلفا براي كارهاي خود به اين محل رفت و آمد مي*كنند . براي همين در دير آمناپرگيچ ساختماني ساخته مي*شود كه در حال حاضر نيز برپاست و خدمتگزاران مردم در اين مكان به كارهاي جامعه*ي ارمني در جلفا رسيدگي مي*كنند .
البته اين را نيز بنا به فراموش كرد كه در گذشته امور ارامنه بعضي از كشورها نيز در ديرآمناپركيج حل و فصل مي شده مثل « هنر » ولي در حال حاضر فقط به امور ارامنه*ي جنوب ايران رسيدگي مي*كنند .
اين مكان در جنوبي ترين قسمت دير واقع است و سال ساخت آن به زمان سلطنت ناصرالدين شاه باز مي*گردد .
در قسمت شرقي دير روبروي موزه محل اسكان اسقف و يا خليفه وقت ساخته شده است دو طبقه دارد كه در طبقه اول وسائل و مايحتاج ذير در آن نگهداري مي شود و طبقه دوم محل سكونت اسقف است .



كليساي بتلهم

بلندترين كليساي جلفا است و گنبد آن بزرگتر از كليساهاي ديگر است و از نظر نقاشي*هاي داخل نمازخانه بهتر از كليساي وانك است . اين كليسا در سال 1627 بنا شد .
باني اين كليسا شخصي ثروتمند بود به نام خواجه پطروس . خواجه پطرس باني ساخت ميدان بزرگ جلفا نيز هست .
گنبد كليساي بتلهم دو پوش است 8 پنجره دور گنبد دارد از داخل نمازخانه دور گنبد با نقاشي هاي زيبايي آزين يافته است و سقف آن با گلبوته*هاي زيادي زنگاري شده است . محراب آن نسبتاٌ وسيع است و دور تا دور آن 12 تصوير وجود دارد طبق روايات سال خوردگان اين كليسا از روي حسادت بنا شده است .
مي گويند باني كليساي مريم به خادم خود دستور مي*دهد كه روز هفته*ي مقدس خواجه پطروس را به كليسا راه ندهد به خاطر همين خواجه پطروس بعد از اين ماجر خود كليسايي بنا مي*كند تا به قول معروف پا در كفش آوديك باني ساختمان كليساي مريم بكند ، ولي بعضيها نيز مي گويند چون در روز هفته مقدس خواجه پطروس به كليساي مريم مي رود و جايي براي نشستن نمي*يابد بنا را بر اين مي*دارد كه خود كليسايي بسازد اين كليسا روبروي كليساي مريم واقع است .
در سال 1970 هنگام تعمير گنبد كتيبه اي يافته مي شود كه نام چند نقاش كه نقاشي ديوارهاي كليسا را به عهده داشته*اند آورده شده بود اين نقاشان عبارت بودند از ميناس - مارديروس - آسدوازادور ( ميناس يكي از نقاشان مشهور اصفهان بوده است )
اين كليسا دو انجيل خطي دارد كه بر پوست نوشته شده اند كه به سال هزار و صد و هشتاد و هفت ميلادي بوده است .
در سمت غرب محوطه ي كليسا قبر خواجه پطروس باني كليسا و خواجه غوكاس فرزندش و فرزند خواجه غوكاس قرار گرفته است .
كليساي بتلهم به خاطر داشتن جاذبه*ي توريستي و به علت فرسودگي در حال حاضر به عنوان يك موزه استفاده مي*شود و مراسم مذهبي در آن انجام نمي*شود . ولي هر ساله در آخر مرداد ماه بنا بر رسم ارامنه به 12 كليساي موجود در جلفا سر مي*زنند و در هر كدام از كليساها شمع روشن كرده دعا مي*خوانند و فقط در همين روز خاص است كه اين كليسا شاهد رفت و آمد ارامنه مي*شود .



كليساي مريم

كليساي مريم در محوطه ميدان بزرگ جلفا روبروي كليساي بتلهم ساخته شده است .
اولين ساختمان اين كليسا در سال 1610 ساخته مي شود كه بعد از آن در سال هزار و ششصد و سيزده كاملاٌ ساخته مي*شود اين كليسا در سال هزار و ششصد و شصت و شش با نقاشي مزين مي شود و كاشيهاي ديوارهاي آن بين سالهاي هزار و ششصد و پنجاه و يك و هزار و ششصد و شصت و شش به تدريج نصب مي شود اين كليسا بدون ستون برپا شده است .
اين كليسا داراي نقاشي*هاي زيبايي است كه بر ديوارهاي نمازخانه نقش بسته اند در ديوارهاي شمالي و جنوبي دو تابلوي رنگ روغن روي بوم وجود دارد اثر يك هنرمند ماهر ونيزي كه توسط آقاي گراك هديه شده است كه متعلق به سيصد سال پيش هستند .
چون اين كليسا به نام حضرت مريم نام نهاده شده زنها با علاقه*ي بيشتري به اين كليسا مي*رفتند در قديم روزهاي چهارشنبه دختران و زنها گروه گروه از محله*هاي جلفا به اين كليسا مي*رفتند و چهارشنبه قبل از عيد پاك بعضيها پابرهنه به اين كليسا مي آمدند تا با خوشحالي و شادي حضرت مريم شريك شوند و او را به خاطر قيام حضرت مسيح بشارت دهند .
در قسمت شمالي محوطه*ي كليسا كليساهاي كوچكي به نام هاكوب مقدس وجود دارد كه خيلي پيشتر از بناي اصلي كليسا ساخته شده بود تا مردم در آن محل به دعا و نيايش بپردازند .
كليساي مريم تا سال 1848 به جاي ناقوس ، تخته داشت كه از آن استفاده مي*شد ولي در همين سال يعني هزار و هشتصد و چهل و هشت كشيش بارسق گالستانيان به هنگام بازگشت از هند با خود ناقوسي به جلفا مي آورد و به جاي ناقوس تخته نصب مي كند .
محوطه اين كليسا بعد از كليساي وانك بزرگترين محوطه را داراست و مراسم بيشتري در اين كليسا برگزار مي شود .
اين كليسا داراي دو در ورودي است در شرقي و غربي كه بيشتر از در غربي آن استفاده مي*شود در غربي دقيقاٌ روبروي در شرقي كليساي بتلهم باز مي*شود .

منارها نام بنا : منارجنبان
تاريخ ساخت : قرن هشتم هجري
نشاني : خيابان آتشگاه

يكي از بناهاي تاريخي و معروف اصفهان منارجنبان مي*باشد. اين منار در مسير اصفهان به نجف آباد قرار دارد . تاريخ ساخت منارجنبان كه در واقع دو منار است دقيق مشخص نيست و تنها تاريخ قيد شده ، بر روي سنگ قبر يكي ازصالحان معروف آن دوره بنام عمو عبدالله است كه سال 716 هـ.ق را نشان مي*دهد .
آرامگاه عمو عبدالله ايوان منار نيز محسوب مي شود . اين ايوان به سبك مغولي ايراني بنا شده وتزئينات ايوان با كاشيهاي لاجوردي به شكل ستاره چهار پر و چند ضلعي به رنگ فيروزه اي انجام گرفته است .
نكته بسيار جالب و ديدني اين دو منار اين است كه با حركت دادن يكي از آنها ديگري به حركت در مي*آيد و جالب تر اينكه علاوه بر حركت دو منار كل بنا نيز به ارتعاش در مي آيد.




نام بنا : منارمسجد علي
اسامي ديگر: مناره مسجد سلطان سنجر
تاريخ ساخت : 525 - 515 هـ.ق
نشاني : ميدان قيام ( سبزه ميدان ) ابتداي كوچه مشير

منار مسجد علي جالب ترين و عظيم*ترين منار موجود در اصفهان مي باشد كه با فاصله*ي كمي از مسجد جامع عتيق در كنار مسجد علي قرار دارد .
ابتدا اين منار نزديك مسجد سلطان سنجر بوده كه به همين نام خوانده مي شد و اكنون كه مسجد علي را به جاي آن مسجد ساخته اند منار مسجد علي خوانده مي شود .
اين منار عظيم از بناهاي باشكوه دوره سلجوقي در قرن ششم هجري قمري است . ارتفاع اين منار حدود 5/51 متر مي باشد و 164 پله دارد . ارتفاع منارچه بر فراز منار 75/7 متر مي باشد .
منار مسجد علي داراي 5 كتيبه مي باشدكه 3 كتيبه اول از پايين به بالا به خط كوفي با كاشي فيروزه اي بر زمينه آجري با كلمات و عبارات مذهبي تزيين شده است .كتيبه چهارم به خط بنائي گچي بر زمينه شطرنجي در مربعهاي بزرگ با شعار مذهبي و زيبا يي آرا سته شده است . بر كتيبه پنجم به خط بنائي آجري برجسته بر زمينه گچي كه هم سطح با ، بام مسجد علي مي با شد .آيه اي از سوره آل عمران آمده است .




نام بنا : منارهاي دارالضيافه
اسامي ديگر : منارهاي دارالضيا ء
تاريخ ساخت : قرن هشتم هـ.ق
نشاني : خيابان كمال

در طرفين كوچه اي بنام حاج كاظم درمحله جويباره اصفهان دو منار مرتفع مدور معروف به منارهاي دارالضيافه قرار دارند .
سر در مجللي كه منارها بر فراز آن قرار دارند سر درمهمانسراي مشهوري بوده كه به اميران و حكمرانان حكومت سلطان محمد خدا بنده تعلق داشته است .
كتيبه منارها ريخته وتاريخ دقيق ساخت آنها معلوم نيست . تزيينات كاشيكاري آن به سبك دوره مغول است . شبها بر فراز منارها آتش مي افروختند تا مسافران از راه دور اصفهان ر ا ببينند و مسير خود را گم نكنند . بنابراين به اين دو منار زيبا دارالضياء مي گفته اند .





نام بنا : منار باقوشخانه
اسامي ديگر : منار طوقچي - منار علي بن سهل
نشاني : ميدان طوقچي ، خيابان زينبيه جنوبي

منار باقوشخانه از بناهاي قرن هشتم هجري است كه در قسمت شمال غربي محله جويباره در مجاورت باغ باقوشخانه قرار دارد . اكنون در نزديكي دروازه قديمي طوقچي قرارگرفته و به همين دليل آنرا به اسامي باقوشخانه و طوقچي نيز مي خوانند و زماني بدليل مجاورت با آرامگاه علي بن سهل منار علي بن سهل خوانده مي شد . منار باقوشخانه با قيمانده يكي از دو منار طرفين مسجد مصلي است كه اكنون اثري از آن نيست . اين منار حدود 38 متر ارتفاع دارد . تزيين آن به خط بنايي فيروزه اي بر زمينه آجري به طور مارپيچ از تكرار جمله الله اكبر تشكيل شده است.كتيبه منار شكل گردنبند است به خط ثلث سفيد معرق بر زمينه گل و برگ آجري كه قسمتهاي زيادي از آن ريخته است . با توجه به تزيينات و نحوه معماري زمان ساخت آنرا مربوط به دوران مغولها مي دانند.




نام بنا : منارهاي دردشت و بخت آغا
تاريخ ساخت : قرن هشتم هجري قمري
نشاني : خيابان عبد ا لرزاق اصفهاني

دو منار دردشت بر فراز سر در بلندي به ارتفاع حدود 15 متر قرار دارد كه با قيمانده مدرسه با شكوهي از دوره پادشاهي محمد آل مظفر مي*باشد.
منارهاي دردشت متصل به بنايي برج مانند بنام مقبره سلطان بخت آغا همسر سلطان محمد آل مظفر ميباشد كه در سال 769 به قتل رسيده است. سنگ قبر سلطان بخت آغا ، سنگ سماق قرمز بسيار نفيسي است كه كتيبه آن در سال 753 هـ.ق 15 سال قبل از به قتل رسيدن سطان بخت آغا به دستور خود وي نوشته شده است . اين آرامگاه با گنبدي كاشيكاري ، يك بناي تاريخي زيبا و ديدني است .
كتيبه منارهاي دردشت كه يكي از آنها ريخته و ديگري با قي است به خط بنائي آجري بر زمينه كاشي فيروزه اي است .
خطوط سر در مجلل آن نيز به خط بنائي با كاشي فيروزه اي به زمينه آجري است .





نام بنا : منار چهل دختران
اسامي ديگر: منار گارلنگ
تاريخ ساخت : 501 هـ.ق
باني : ابوالفتح نهوجي
نشاني : خيابان كمال

اين منار عظيم در قسمت شمال جويباره واقع شده و از نظر قدمت دومين منار تاريخي در ايران شناخته شده است . ارتفاع اين منار حدود 29متر است كه با تزيينات آجري و كتيبه*هايي به خط كوفي و نسخ قديمي آراسته شده است .
دو تا از 3 كتيبه اين منار به خط كوفي و ديگري به خط نسخ مي*باشد . در بالاي منار پنجره اي با دهانه مستطيل شكل رو به قبله ساخته شده كه محلي براي گفتن اذان بوده است . سكنه اطراف ، منار را بنام گارلنگ يا گارلند مي*ناميدند . وجود كتيبه*اي به خط نسخ بسيار زيبا و موزون منار چهل دختران ر ا منحصر به فرد كرده است .




نام بنا : منار گلدسته
تاريخ ساخت : قبل از سال 1067 هجري قمري

اين منار بر روي ميله فرو ريخته منار قديمي بنام گلدسته ساخته شده و همين نام را بر خود گرفته است . منار گلدسته در محله دردشت نزديك مدرسه شفيعيه قرار دارد .
قدمت اين منار به پيش از تاريخ ساخت مدرسه شفيعيه بر ميگردد و احتمال مي*دهند كه متعلق به مدرسه يا مسجدي بوده كه اكنون از بين رفته است .
اين منار به سبك ساختمان منار شعيا ساخته شده . اما زمان ساخت بنا بعد از دوره*اي است كه منار شعيا را ساخته اند . از وضع ظاهري ساختمان مي توان زماني حدود نيمه دوم دوره سلجوقي ر ا براي آن تعيين كرد .




نام بنا : منار ساربان
تاريخ ساخت : 525 - 550 هـ.ق
نشاني : خيابان كمال

اين منار زيبا در انتهاي شمالي محله جويباه اصفهان واقع شده است . مسجد پاي منار درحال حاضر از بين رفته است منار ساربان شباهت كلي به منار مسجد علي دارد .
از سه طبقه بدون پايه ساخته شده و ارتفاع آن حدود 48 متر مي باشد . منار ساربان با آجر چيني بر جسته ، آجرهاي تراشيده و كاشي معرق به سبك خط كوفي ريحان تزيين شده است . تاريخ ساخت اين منار دركتيبه هاي فعلي آن موجود نيست اما به دليل شبا هت زياد آن با منار مسجد يمن از نظر تزيينات و همچنين از لحاظ معماري و نحوه نگارش كتيبه ها سال ساخت منار بين 525 - 550 هـ..ق مي باشد . اين منار كمي به سمت غرب تمايل پيدا كرده است .
زير منار فضايي خالي وجود داشته كه به عنوان زيرزمين ازآن استفاده مي شده . در سال1324 شمسي اين فضاي خالي رابا دقت پر كرده و آن را بستند .

مدارس


نام بنا : مدرسه چهارباغ
اسامي ديگر : مادر شاه ، سلطاني
تاريخ ساخت : 1116 - 1126 هـ.ق
باني : شاه سلطان حسين
نشاني : چهارباغ عباسي ، بين ميدان انقلاب و ميدان امام حسين

مدرسه چهارباغ آخرين بناي تاريخي با شكوه عهد صفوي در اصفهان و از بهترين مدارس بنا شده در ايران است . مدرسه چهارباغ واقع در ضلع شرقي خيابان چهارباغ است كه به نام مدرسه سلطاني و مدرسه مادرشاه نيز ناميده مي شد .
براي تدريس و تعليم و تربيت طلاب علوم ديني در اواخر حكومت شاه سلطان حسين صفوي از سال هزار و صد و شانزده تا هزار و صد و بيست و شش هجري قمري ساخته شد .
از نظر تناسبات معماري و زيبايي*هاي كاشي*كاري ، گنبد مدرسه چهارباغ بعد از گنبد مدرسه شيخ لطف الله جاي مي گيرد . در مجلل آن كه با طلا و نقره تزئين شده است از لحاظ زرگري ، طلاكاري ، طراحي و قلمزني در نظر استادان بزرگ امروز اين فن از شاهكارهاي هنري كم*نظير است .
درخت*هاي كهنسال و جوي آبي كه در آن جريان دارد بر زيبايي تزئينات نفيس كاشي*كاري آن افزوده و بناي مزبور را بسيار فرح بخش و روح نواز كرده است .




نام بنا : مدرسه صدر بازار
باني : مرحوم حاج محمد حسين خان صدر اصفهاني
تاريخ ساخت : قبل از 1239
آدرس : خيابان چهارباغ خواجو

تاريخ قطعي ساخت بناي مدرسه صدر بازار روشن نيست . ساخت مدرسه صدر بازار به دستور مرحوم حاج محمد حسين خان صدر اصفهاني نقطه شروع مجدد عظمت اصفهان پس از حملات افغان ها به شمار مي رود و معروفيت اين مدرسه نيز بيشتر به همين دليل است .
تاريخ ساخت بنا به پيش از تاريخ وفات صدر ( 1239 هـ.ق ) برمي گردد . بعد از وفات باني تزئينات مدرسه به صورت نيمه كاره باقي ماند . حجره ها آماده براي تحصيل طلاب بود ولي ساختمان از لحاظ ترئينات كامل نبود . تا اينكه در سال 1340 شروع به ساختن و تكميل بنا كردند .
بر سردر كتابخانه نيز با خط نستعليق سفيد بر زمينه كاشي خشت لاجوردي نام باني كتابخانه آيت الله خراساني و تاريخ 1364 هجري قمري نوشته شده است .
حياط مدرسه داراي درختان كهنسال كاج و محوطه گل كاري است كه بر زيبايي اين بنا مي*افزايد . سنگ*هايي نفيس و زيبا در صحن مدرسه قرار دارد كه در تاريخ هزار و دويست و هفتاد و پنج هجري قمري وقف اين مدرسه گشته است .
كتيبه به خط نستعليق برجسته بر سنگاب نقش بسته كه نام واقف و تاريخ وقف را همراه با شعري زيبا نشان مي*دهد .




نام بنا : مدرسه نيم آورد
باني : زينب بيگم
نشاني : خيابان حكيم ، بازار بزرگ

اين مدرسه در محله نيم آورد در مجاورت بازار بزرگ واقع شده است . تاريخ ساخت بنا مشخص نيست اما باني آن زينب بيگم همسر حكيم*الملك ، باني ساخت مدرسه كاسه گران مي باشد و بر اين اساس تاريخي بعد از تاريخ ساخت مدرسه كاسه*گران را به آن نسبت مي دهند .
اين مدرسه دو طبقه دارد و داراي چهار ايوان ، براي نماز و تدريس مي باشد . روبروي در ورودي كلاس براي تدريس قرار دارد كه مّدرس ناميده مي*شود . مدرسه داراي تزئينات كاشيكاري و گچبري فراوان است و نكته جالب توجه اينكه هنرمندان بوسيله گچ هاي رنگي نوع مخصوصي معرق ترتيب داده*اند كه در ساير بناهاي دوره صفويه به چشم نمي خورد .
چهار باغچه براي گلكاري و درختكاري دارد و در وسط مدرسه حوضي بزرگ ساخته شده است . چهار سمت مدرسه بالا و پايين مشتمل بر 78 حجره چهار ايوان مي*باشد .
كتيبه اطراف سردر مدرسه به خط ثلث سفيد بر زمينه كاشي لاجوردي شامل آيات قرآني مي*باشد . تاريخ آن به سال 1349 هـ.ق است و به نظر محققين آن را از بنايي ديگر به اين مدرسه انتقال داده اند .
در داخل مدرسه نيز قطارهاي گچبري به خط نستعليق مشكي اشعاري گچبري شده است . اين مدرسه علاوه بر شهرتي كه از لحاظ تزئينات دارد در طول ده*ها سال پيوسته مركز تعليم و تربيت طلبه ها بوده است .




نام بنا : مدرسه باباقاسم
نام ديگر : اماميه
تاريخ ساخت : 725 هـ.ق
باني : به دستور سليمان ابي الحسن طالوت دامغاني
آدرس : خيابان هاتف ، كوچه باباقاسم ، كنار مقبره باباقاسم

مدرسه باباقاسم از مدارس بسيار قديمي و زيبا و معروف اصفهان است كه سليمان ابي*الحسن طالوت دامغاني در سال هفتصدوبيست و پنج هجري قمري براي مراد و مرشد خود باباقاسم از عارفان و زاهدان معروف اصفهان ساخت . پس از وفات باباقاسم در سال 748 در مجاورت مدرسه وي آرامگاه او را بنا كردند .
اين بناي زيباي دو طبقه با نقشه چهار ايواني همراه با اطاقهايي در اطراف حياطي در وسط براي سكونت و درس طلا ب علوم ديني ساخته شده است . مدرسه امامي داراي تزئينات كاشيكاري بسيار زيبا مي باشد .
قسمت*هايي از ايوان و طاق هاي آن با كاشي هايي معرق و هفت رنگ پوشانده شده است كه برخي جنبه تزئيناتي دارد و برخي با خطوط كوفي و ثلث تزئين شده است .
مهمترين بخش اين مدرسه از نظر كاشيكاري ، ايوان و گنبد جنوبي آن است . محراب مدرسه زيباترين بخش اين بنا را تشكيل مي*داده كه با كاشي*هاي رنگين تزئين شده بود و در حال حاضر در مدرسه نيست .
ساختمان اين مدرسه از قديميترين مدارس موجود طلبه نشين اصفهان مي*باشد.





نام بنا : مدرسه جده بزرگ
تاريخ : 1058
باني : جده شاه عباس دوم
نشاني : ميدان نقش جهان ، در نزديكي بازار زرگرها

مدرسه جده بزرگ در دو طبقه ساخته شده و نهر آبي از وسط آن مي گذرد . از كتيبه سردر مدرسه معلوم مي گردد كه مدرسه را جده شاه عباس دوم در سال هزار و پنجاه و هشت هجري قمري بنا نموده و وقف طلبه هاي علوم ديني كرده است .
اين كتيبه به خط ثلث سفيد با كاشي معرق بر زمينه لاجوردي رنگ با خط هنرمند خوشنويس عصر صفوي محمدرضا امامي نگاشته شده است . تزئينات داخلي مدرسه منحصر به كاشي*كاري اطراف است . در ضلع شرقي صحن مدرسه لوحه كوچكي با خط نستعليق مشكي بر زمينه كاشي خشت زردرنگ تعمير مدرسه را در سال 1334 يادآوري مي*كند .



نام بنا : مدرسه جده كوچك
تاريخ ساخت : مشخص نيست
باني : جده شاه عباس دوم
نشاني : ميدان نقش جهان نزديك بازار زرگرها

مدرسه جده كوچك از مدارس بسيار نفيس اصفهان است كه مساحت آن از مدرسه جده بزرگ بيشتر است و تاريخ ساخت آن نيز به قبل از تاريخ ساخت مدرسه جده بزرگ برمي گردد . عمارت مدرسه دو طبقه ، داراي حجره هايي براي طلبه هاي علوم ديني است . كتيبه كه بر زمينه كاشي لاجوردي رنگ به خط ثلث سفيد معرق*كاري شده به شاه عباس دوم و پدر او شاه صفي اشاره كرده است . در يكي از غرفه*هاي شمالي مدرسه لوحي از سنگ مرمر با خط ثلث برجسته نصب شده كه ساخت اين مدرسه را به دلارام جده شاه عباس دوم نسبت مي دهد .




نام بنا : مدرسه ناصري
اسامي ديگر: مدرسه عباسي
تاريخ ساخت : 1077 هـ.ق
نشاني : ضلع شرقي مسجد جامع عباسي

اين مدرسه در گوشه جنوب شرقي صحن مسجد امام واقع شده است . بناي نخست آن مربوط به زمان شاه عباس اول مي باشد و در دوره شاه سليمان تكميل شده است .
اين مدرسه داراي دو ايوان در شمال شرقي و جنوب غربي است . در ضلع شرقي مدرسه چند اتاق براي سكونت طلاب ساخته شده است . كتيبه دور محراب ايوان نيز به خط ثلث سفيد بر زمينه كاشي خشت لاجوردي رنگ سوره اخلاص قرآن را مي توان خواند كه به قلم خوشنويس بنام محمدرضا امامي نوشته شده است .
كتيبه داخل محراب به خط ثلث سفيد بر زمينه كاشي لاجوردي رنگ رواياتي از حضرت محمد را بيان مي*كند كه مربوط به زمان شاه سليمان صفوي در سال هزار و نود و پنج هجري قمري است . اين مدرسه چون در زمان ناصرالدين شاه قاجار مرمت شد به مدرسه ناصري معروف گشت .



نام بنا : مدرسه شمس آباد
باني : ميرزا محمد مهدي
تاريخ : 1125 هـ.ق
نشاني : خيابان شمس آبادي

اين مدرسه در سال 1125 هـ.ق توسط يكي از ساكنان خير محله عباس آباد به نام ميرزا محمد مهدي ساخته شده است . از آنجايي كه تزيينات ساختماني داخل مدرسه مشابه تزيينات مسجد شيخ عليخان است مورد توجه دوستداران و علاقه مندان آثار تاريخي است . كتيبه سردر مدرسه به خط ثلث سفيد بر زمينه كاشي خشت لاجوردي رنگ است .



نام بنا : مدرسه كاسه گران
اسامي ديگر : حكيميه ، شمسيه
باني : امير محمدمهدي حكيم اردستاني
تاريخ ساخت: 1103 - 1105 هـ.ق
نشاني : خيابان عبد ا لرزاق

اين مدرسه در محله كاسه گران در بازار ريسمان منشعب از بازار عرب*ها و ميدان كهنه نزديك مسجد جامع اصفهان قرار دارد .
در محل مدرسه كاسه*گران ابتدا خرابه*اي از يك مدرسه قديمي به نام شمسيه وجود داشته كه در آخرين سال سلطنت شاه سليمان صفوي و آغاز حكومت شاه سلطان حسين صفوي به دستور حكيمي فاضل به نام اميرمحمدمهدي حكيم اردستاني بناي مدرسه امروزي را بر روي آن ساختندكه نام حكيميه را به خود گرفت ولي چون در محله كاسه گران قرار داشت به تدريج آن را مدرسه كاسه گران ناميدند .
مدرسه كاسه گران داراي سردر كاشيكاري شده قابل توجهي است و از بهترين كارهاي اواخر دوره صفويه محسوب مي*گردد . اين مدرسه داراي اطاق*ها و حجره*هاي دو طبقه است . حجره*ها در يك حياط مركزي به صورت هشت ضلعي نامنظم ساخته شده*اند .
كتيبه سردر ورودي مدرسه مقابل بازار ريسمان به خط ثلث با كاشي سفيد معرق بر زمينه لاجوردي رنگ نام شاه سليمان و باني آن را به تصوير مي كشد . مدرسه كاسه گران به دليل داشتن تزئينات گچ بري و خطوط بنايي و ثلث در شمار آثار بسيار نفيس و با ارزش صفوي قرار دارد .



نام بنا : مدرسه جلاليه
باني : جلال الدين محمد حكيم
تاريخ ساخت: 1114 - 1115 هـ.ق
نشاني : خيابان احمد آباد

مدرسه جلاليه در محله احمدآباد اصفهان از آثار تاريخي جالب دوره سلطنت شاه سلطان حسين است كه به دستور جلال الدين محمد حكيم ( طبيب مخصوص حرم شاه ) ساخته شده است . مدرسه جلاليه با دو ايوان شمالي و جنوبي و حجره*هايي كه در جناحهاي ساختمان همراه با كتيبه هايي با خط ثلث و كوفي و تزيينات كاشيكاري و مقرنس كاري و گچ بري از آثار ارزشمند اواخر دوره صفويه به حساب مي*آيد .
كتيبه سردر مدرسه به خط ثلث سفيد بر زمينه كاشي لاجوردي رنگ تاريخ ساخت بنا را به سال 1114 هـ.ق نشان مي*دهد . در يكي از حجره*هاي ايوان شمالي مدرسه آرامگاه باني ساختمان قرار دارد .




نام بنا : مدرسه ميرزا حسين
تاريخ ساخت : 1099 هـ.ق
نشاني : خيابان مسجد سيد

مدرسه ميرزا حسين يكي از مدارس قديمي طلبه نشين است . اين مدرسه داراي چهار ايوان مي باشد كه حجره هاي طلاب در آن ساخته شده اند . مدرسه در محله بيدآباد واقع است و با مسجد سيدرشتي مجاورت دارد. كتيبه سردر مدرسه به خط نستعليق سفيد بر زمينه كاشي خشت لاجوردي به صورت منظوم نگاشته شده كه در اين اشعار ، تاريخ ساخت بنا 1099 هـ.ق ذكر شده است .
مدرسه ميرزا حسين سنگاب نفيسي دارد كه داراي كتيبه به خط نستعليق برجسته بر سنگ پارسي است و اين سنگاب متعلق به دوره سلطنت ناصرالدين شاه قاجار مي*باشد .




نام بنا : مدرسه سليمانيه
تاريخ ساخت : 1078 هـ.ق
نشاني : ميدان نقش جهان غرب حياط مسجد جامع عباسي

اين مدرسه در گوشه جنوب غربي مسجد جامع عباسي قرار دارد و قرينه مدرسه ناصري است . بر خلاف مدرسه ناصري فاقد حجره اي براي طلاب مي*باشد و داراي غرفه*هايي در اطراف صحن مدرسه است . ديوار اين غرفه ها از پايين با سنگ مرمر و گاه سنگ پارسي و از بالا به وسيله كاشي خشت هفت رنگ آراسته شده است .
ايـن مدرسه به وسيله دو مـدخل بزرگ به صحن مسجـد و سه مدخل بزرگ ديگر به محوطه زيـر گنبد غربـي ارتباط دارد . در يكـي از دو مدخل بزرگي كه بـه صحن مسجد راه مـي يابد دو لـوح سنگي از زمـانهاي فتحعلـي شاه قاجـار ( 1212 ) و ناصرالدين شاه قاجار ( 1268 ) قرار دارد .
اين مدرسه يك در دارد كه به خارج از مدرسه راه دارد و وارد كوچه پشت مسجد مي*شود .
كتيبه موجود بر روي سردر مدرسه متعلق به سال 1078 هـ.ق است كه به خط ثلث سفيد بر زمينه كاشي لاجوردي نوشته شده و در آن به سلطنت شاه سليمان صفوي اشاره شده است . سنگ شاخص منسوب به شيخ بهايي ( دانشمند بزرگ عصر صفويه ) در قسمت زيرين يكي از جرزهاي ضلع شمالي صحن نصب شده است كه ساعت 12 ( ظهر حقيقي اصفهان ) را در چهار فصل نشان مي دهد .



نام بنا : مدرسه ملا عبدالله
تاريخ ساخت : دقيق مشخص نيست
باني : شاه عباس اول
نشاني : ميدان نقش جهان ، بازار قيصريه ، چهار سوي شاه

مدرسه ملاعبدالله در ابتداي بازار قيصريه در زير چهارسوي زيبايي كه در دوران صفويه چهارسوي شاه ناميده مي شد قرار دارد . اين مدرسه به دستور شاه عباس اول صفوي ساخته شد و به تدريس حاج ملا عبدالله شوشتري اختصاص يافت .
مدرسه ملاعبدالله در دو طبقه ساخته شده كه در هر دو طبقه حجره هاي طلاب واقع شده اند . داخل مدرسه با تزيينات كاشيكاري معرق به طرز زيبايي آراسته شده اند . در ايوان جنوبي مدرسه لوحي از سنگ پارسي نصب شده كه به خط نستعليق برجسته به تاريخ 1088 حاكي از اين است كه شخص نيكوكاري موقوفاتي براي مدرسه تعيين كرده است .
كتيبه سردر مدرسه كه مربوط به دوره سلطنت فتحعلي شاه قاجار و حكومت صدراصفهاني است به خط ثلث سفيد بر زمينه كاشي خشت لاجوردي حاكي از آن است كه مدرسه و بازار نزديك مدرسه و هم سقاخانه بيرون مدرسه را تعمير كرده اند .
اين مدرسه در زمان شاه عباس اول از مدارس پر رونق اصفهان بوده كه بسياري از روحانيون برجسته اصفهان از آنجا فارغ التحصيل شده اند . با شروع قرن چهاردهم روز به روز بر خرابي آن افزوده شد و اطاقها نم آورده و در دالان مدرسه ، قهوه خانه داير شد و محل انبار كسبه بازار و جايي براي اقامت فقرا و بينوايان شد .
در سال*هاي اخير مورد توجه انجمن آثار ملي قرارگرفته و تعميراتي بر روي آن انجام گرفته است .
__________________

باغهای استان اصفهان

باغ نقش جهان: اين باغ در مشرق و شمال كاخ چهلستون قرار داشته كه از باغهاي سلطنتي محسوب مي‌شده و به دستور شاه اسماعيل صفوي ساخته شده است.
باغ بادامستان:اين باغ كه عمارت هشت بهشت در آن قرار داشته، به مساحت 25 هزار متر مربع بوده است. اين باغ سلطنتي بسيار زيبا، با كاخ مجلل آن ابتدا به بختياري‌ها و سپس به جلال‌السلطنه واگذار گرديده بود.
باغ بهشت آيين: از باغهاي زمان صفويه است كه در جوار هشت بهشت قرار داشته و خيابان فتحيه كنوني و دبيرستان دخترانة معروف و قديمي «بهشت آيين» جزئي از آن باغ به شمار مي‌آيد.
باغ انگورستان: اين باغ سلطنتي متصل به كاخ چهلستون بوده و قسمت اندروني كاخهاي سلطنتي را تشكيل مي‌داده است. افغانها به طمع استخراج دفينه اين باغ را خراب كردند.
باغ كجاوه خانه: اين باغ نزديك بازار صباغان بوده و 45 هزار زرع وسعت داشته است.
باغ احمد سياه: اين باغ در قرن سوم هجري ساخته شده كه در زمان مكشاه سلجوقي اقامتگاه تركان خاتون بوده و در عمارت زيباي آن آثار هنري بي‌نظيري وجود داشته است. اين باغ در كنار زاينده‌رود بوده است.
باغ كاران: اين باغ بسيار زيبا كه بعضي از شعرا آن را توصيف نموده‌اند، از بناهاي ملكشاه سلجوقي بوده و در محلّه خواجو و كنار زاينده‌رود قرار داشته است و خواجه حافظ شيرازي چندي در اين باغ مهمان بوده و در غزلي آن را چنين توصيف مي‌كند:
روز وصــل دوستداران يـاد بــاد يــاد بـاد آن روزگاران يـاد بـاد
گرچه صد رود است در چشمم مدام زنـده رود بــاغ كـاران يـاد بـاد
باغ تاج آباد: اين باغ به فرمان شاه عباس در محل كنوني خيابان نظر واقع در جلفا ساخته شده بود. شاه هنگام شكار در اين باغ اقامت مي‌نموده است.
باغ تخت:اين باغ بزرگ از بناهاي دوران صفويه و در مغرب چهارباغ قرار داشته. مساحت آن چهل هزار زرع بوده است. در اين باغ دو قصر سلطنتي بوده كه درب يكي رو به چهارباغ و درب ديگري رو به خيابان شيخ بهايي باز مي‌شده.
باغ طاوس خانه: اين باغ سلطنتي از بناهاي شاه عباس دوم بوده و در مشرق چهارباغ قرار دارد. مساحت آن چهل هزار زرع بوده و مادي نياصرم از وسط آن عبور مي‌كرده است.
باغ نسترن: اين باغ در زمان صفويه ساخته شده و در كنار مادي نياصرم و متّصل به رودخانه زاينده رود بوده است. اين باغ زيبا به امين الشريعة اصفهاني تعلق داشته است.
باغ ميرزا مهديخان: اين باغ از آثار صفويه بوده و در تلواسكان (تل واژگون) قرار داشته است. مساحت آن 27 هزار زرع و از آثار ميرزا مهديخان بوده است.
باغ بابا امير: اين باغ در دوران صفويه در چهارباغ احداث شده. مساحت آن سي هزار زرع بوده و عمارت زيبايي در وسط آن قرار داشته است. اين باغ در زمان ناصرالدين شاه به ملكيت صارم الدوله درآمده است.
باغ نظر: اين باغ مربوط به دوران صفويه بوده. چهل و پنج هزار متر مربع مساحت داشته است و مادي نياصرم از وسط آن مي‌گذشته، اين باغ متعلّق به شيخ العراقين بوده است.
باغ كَل عنايت: اين باغ مربوط به زمان صفويه و متعلق به كَل عنايت، دلقك معروف شاه عباس بوده است ه در محل خيابان ابن سيناي كنوني بوده و اكنون كوچة باغ عنايت در آنجا مشهور است.
باغ قوشخانه: اين باغ كه محل نگاهداري قوشهاي سلطنتي بوده، در محل طوقچي و در مسير زينبيه قرار داشته است.
باغ شاه: اين باغ متّصل به دربار شاهي و در حوالي ميدان نقش جهان بوده و شاه پس از تماشاي بازي چوگان ر اين باغ استراحت مي‌كرده است.
باغ زرشك: اين باغ معروف در جنوب زاينده‌رود و محل فعلي كارخانة صنايع پشم – واقع در چهارباغ بالا – قرار داشته است. داراي عمارت و درياچه و آبشار بوده و هشتاد هزار متر مربع وسعت داشته و به جلفا و زاينده‌رود مسلّط بوده است.
باغ منوچهرخان معتمدالدوله: اين باغ در دوران صفويه احداث شده و در محل پشت مطبخ قرار داشته است. باغي وسيع و زيبا و در آن عمارتي دو طبقه، به شكل كلاه فرنگي بوده است.
باغ داروغه:اين باغ به مساحت پانزده هزار زرع و باغ وقايع‌نويس به مساحت
باغ چيني خانه: اين باغ مقابل كاخ چهلستون قرار داشته و در زمان صفويه ساخته شده است28 هزار زرع و باغ ديوان بيگي به مساحت 25 هزار زرع و باغ تفنگچي آغاسي به مساحت سي هزار زرع، در كنار يكديگر قرار داشته و متعلّق به آقا كمال‌الدّين شريعتمدار اصفهاني بوده است.
باغ فرح آباد: اين باغ بسيار مصفّا و بزرگ كه در جنوب اصفهان قرار داشته، مورد توجّه و علاقه شاه سلطان حسين صفوي بوده كه به دستور او در دامنه كوه صفه ساخته شده بود. طول آن يك فرسنگ و عرض آن نيم فرسنگ بوده و شاه سلطان حسين ماهها در آن به عيش و عشرت مي‌پرداخته است. در اين باغ، واقعة ننگين تاريخ ايران اتفاق افتاد و شاه سلطان حسين، باغ و مملكت را يكجا به محمود افغان تسليم نمود.
باغ هزار جريب: اين باغ كه در انتهاي چهارباغ بالا قرار داشته، از بناهاي صفويه بوده كه در آن عمارتي زيبا و آبشاري با صفا ساخته بودند. متأسفانه همه آنها به دست ظل السلطان پسر ناصرالدين شاه، همراه بسياري از آثار ديگر اصفهان به ويراني كشيده شد.
باغ كومه: از باغهاي بيرون شهر اصفهان است كه در بلوك لنجان واقع شده و متعلق به زمان صفوي است. اين باغ شكارگاه شاه عباس بوده و در كنار آن نهر آب بزرگي وجود داشته كه در حوالي آن پرندگان زيادي در پرواز بوده‌اند. در اين باغ بزرگ درياچه‌اي ساخته شده بود. و جزيره‌اي در وسط آن قرار داشته كه به وسيله پل متحرّكي به آن جزيره مي‌رفتند و چون پل را بر مي‌داشتند رابطة باغ با جزيره قطع مي‌شده است. در اين باغ انواع گلها و درختان زينتي و عمارات زيبا وجود داشته و به نام باغ كام و يا باغ كومة «سگِ علي» - كلبِ‌علي لقبي كه شاه عباس به خود داده بود – شهرت داشته است.
باغ حاجي: اين باغ در چهارباغ پايين و جهت اقامت «همايون شاه» پادشاه هندوستان ساخته شده بود كه به نام باغ همايون ناميده مي‌شد. زماني كه آغا محمدخان از طرف كريم‌خان مأمور تعمير آن گرديد، به نام باغ حاجي شهرت يافت. اين باغ متعلق به دوران صفوي است. امروز قسمتي از آن،جزو ورزشگاه معروف تختي است كه به پاس بزرگداشت زنده‌ياد غلامرضا تختي، پهلوان نامي ايران و قهرمان كشتي جهان به اين اسم ناميده مي‌شود.
باغ خلفا: اين باغ در جنوب غربي ميدان نقش جهان قرار داشته و داراي وسعت زياد و عمارت سلطنتي بوده است.
باغ عدن: اين باغ كه كاخهاي آن از بناهاي مهمّ و زيباي اصفهان به شمار مي‌آمده، مربوط به دوران سلجوقيان بوده و به دالان هشت بهشت هم شهرت داشته و به شش باغ كوچك مصّفا تقسيم مي‌شده است ملكشاه سلجوقي اين باغ را جهت حرمسرا انتخاب نموده بود و شش سوگلي شاه با نديمه‌ها و خدمة آنها در اين باغها زندگي مي‌كردند.
باغ كاج: در جنوب شرقي پل خواجو قرار داشته و قصري زيبا مشرف به رودخانه زاينده‌رود در آن ساخته شده بود. اين باغ در فتنة افغان محل سكونت و زندگي محمود غلجايي بود كه از بيم اهالي پايتخت در آن مخفي شده بود. به همين مناسبت به باغ محمود نيز شهرت داشت.
باغ مستوفي: مقابل باغ كاج و در قسمت غرب خيابان فيض كنوني قرار داشت و داراي عمارت زيبايي بود. اين باغ مشجّر و پرگل به باغ گلستان – در كنار تالار آينه‌خانه و مشرف به زاينده‌رود – متّصل مي‌شد.
باغ انارستان: در مشرق خيابان فيض كنوني قرار داشته كه هم‌اكنون نيز كوچه‌اي به همين نام در اين منطقه وجود دارد.
باغ نگارستان: اين باغ زيبا و بزرگ داراي ساختمان و قصر زيبايي بود و درياچه‌اي بزرگ وسط آن ساخته شده بود. باغ نگارستان در جانب غرب خيابان فيض قرار داشت و مانند بسياري از قصرها و كاخهاي ديگر در حملة افغان از سكنه، خالي و به ويراني كشيده شد، ولي هنوز در اسناد تاريخي و در نزد سالمندان به همان نام باقي است.
باغ غدير: اين باغ در مشرق اصفهان قرار دارد و داراي فضايي وسيع و سالنهاي متعددي است. اين باغ مشجر داراي گل و چمن و حوض و فواره و تأسيسات ورزشي و سالن كتابخانه بوده و براي برگزاري نمايشگاههاي هنري و صنعتي و جلسات سخنراني از سالنهاي آن استفاده مي‌شود. اين باغ در سالهاي اخير به شكل آبرومندي درآمده و محل گردش و تفريحات سالم ورزشي و مطالعة علاقمندان است.
علاوه بر باغهاي ذكر شده حدود يكصد و ده باغ مصفّاي ديگر در گوشه و كنار اصفهان وجود داشته كه با توسعه يافتن شهر و احداث خيابانها و ساختمانهاي متعدّد اكثر آنها معدوم شده، فقط آثار و نام برخي از آنها باقي مانده است.

آتشگاها

نام اثر : آتشگاه
تاريخ ساخت : دوره ساساني
نشاني : مغرب اصفهان ، جاده اصفهان نجف آباد

در غرب اصفهان واقع در جاده نجف آباد ، نزديكي منارجنبان قديمي ترين ميراث از گذشته*هاي دور موسوم به بناي آتشگاه در كوه سنگي به ارتفاع 1680 متر قرار دارد .
بناي آتشگاه آتشداني بزرگ و مدور است با دريچه هاي متعدد . اين ساختمان از خشتهاي گلي خام به طول و عرض 40 سانتيمتر و قطر 14 سانتيمتر ساخته شده و مصالح خشتها ، گل و سنگ ريزه و ني هاي ساحل زاينده رود است . در آثار باستاني كمتر خشت خام بدين بزرگي و با اين مصالح ديده مي شود.
در اطراف اين آتشدان در سطحي پايين تر اتاقهاي زيادي ساخته بودند كه به علت خام بودن خشتها در مجاورت باد و باران به مرور زمان از بين رفته اند . بقاياي اين اتاقها در شمال و شمال شرقي بر جاي مانده است .
برخي قدمت بناي آشتگاه را به دوره ساسانيان و هخامنشيان نسبت مي دهند .
ولي محققين با مطالعات تخصصي بر روي ني هاي موجود در ملات خشتهاي بنا ( كربن 14 ) طول عمر مصالح به كار رفته را بيش از 2500 سال تخمين زده*اند و اين بنا را به تمدن عيلامي نسبت مي*دهند .