تاريخچه ساختمان و نصب مجمسه فردوسي

تاريخچه ساختمان و نصب مجمسه فردوسي

در همان اوقاتيكه جشن هزارمين سال ولادت فردوسي در ايران برگزار گرديد و از دانشمندان كشورهاي گوناگون كه نسبت به اين شاعر عالي مقام و زنده كننده تاريخ و ادبيات ايران٬ علاقه مخصوصي داشتند دعوت بعمل آمده بود سه تن از پارسيان هندوستان بنام آقايان :"دستور نوشيروان خانصاب (رئيس پارسيان دكن ) ٬ "جمشيد جي اون والا " و "بهرام گورانكلساريا" در اين جشن دعوت داشتند. در اين هنگام علاوه بر سه نفر فوق الذكر٬ عده ديگري از پارسيان نيز به رياست آقاي پشوتن جي ماركار كه ار نيكمردان و خير انديشان پارسي است به ايران آمدند وسعي داشتند كه براي تجليل مقام اين شاعر بزرگوار آثاري بتام او بر پا سازند واز جمله برج ساعتي در يزد توسط پشوتن جي ماركار ساخته شد كه بنام فردوسي موسوم و به شهرداري يزد اهدا گرديد و همچنين بفكر افتادند كه مجسمه اي نيز از اين شخصيت بزرگ و احيا كننده زبان فارسي در پايتخت يعني در تهران نصب نمايند لذا فكر خود را بوسيله شادروان ارباب كيخسروشاهرخ به مقامات مربوطه ابراز و پس از جلب موافقت ٬نمونه هاي مختلفي از عكس هاي فردوسي٬ ارائه نمودند تا بالاخره يكي از آنها مورد تصويب قرار گرفت و به انجمن ايران ليك كه در اين كار خير٬ پيش قدم و ساختمان آنرا بعهده گرفته بود ابلاغ شده كه جريان ساختمان و حمل آن به ايران در سخنراني آقاي ارباب رستم گيو رئيس انجمن زرتشتيان تهران و نماينده زرتشتيان در همين مجموعه خواهد آمد. خلاصه در 10 بهمن ماه سال 1322 اولين كلنك بناي پايه مجسمه با حضور عده زيادي از محترمين و نمايندگان مجلس و كارمندان انجمن زرتشتيان تهران به دست نخست وزير وقت زده شد و در 10 مهرماه 1323 (جشن مهرگان) ٬ جشن پرده برداري از روي مجسمه برگزار گرديد و در روز جشن ميدان فردوسي از پرچم سه رنگ ايران مزين شده و گروه بي شماري از اهالي پايتخت و علاقمندان به اين شاعر ملي در اطراف ميدان گرد آمده بودند.

از ساعت 16 مدعوين كه عبارت بودند از نخست وزير وقت و نمايندگان مجلس و كارمندان انجمن زرتشتيان تهران و كارمندان انجمن ايران شناسي و عده اي از دانشمندان و محترمين پايتخت در محل نصب مجسمه گرد آمدند و در ساعت پنج بعداز ظهر پس از سخنراني هاي آقايان : ارباب رستم گيو و شادروان غلامحسين رهنما (وزير فرهنگ وقت ) و مهندس جهانگيربادني (نماينده انجمن ايران ليك ) و جناب آقاي ملك الشعراي بهار بنام اعليحضرت همايون شاهنشاه و بدست نخست وزير وقت ٬ پرده از روي مجسمه بر داشته شد .

مجسمه فردوسي در وسط ميدان فردوسي كه در انتهاي شمالي خيابان مزبور واقع شده نصب گرديده و روي او متوجه جنوب خيابان مي باشد و به طوري كه در گزارش ارباب رستم گيو خواهد آمد به وسيله آفاي" راس بهادرماترا " مجسمه ساز معروف هندي ساخته شده است .

هر آن كس كه جويد همي برتري
هر آن كس كه جويد همي برتري هنر هاش بايد در اين داوري
يكي راي و فرهنك بايد نخست دوم آزمايش ببايد درست
سوم يار بايدت هنگام كار ز هر نيك و بد بر گرفتن شمار
وزان پس كه يارت بود نيكسار بروز و بهنگامت آيد به كار
چهارم خرد بايد و راستي بشستن دل از كژي كاستي
متن بيانات آقاي رستم گيو رئيس انجمن زرتشتيان تهران و نماينده مجلس در روز دهم 1323 به مناسبت تشريفات اولين سنگ بناي مجسمه فردوسي درميدان فردوسي تهران

به نام خداوند جان و خرد كزين برتر انديشه بر نگذرد

توانا بود هر كه دانا بود ز دانش دل پير برنا بود

جناب آقاي نخست وزير آقايان عظام٬

نخست از طرف پارسيان هندوستان٬ انجمن ايران ليك و انجمن زرتشتيان تهران از ذوات معظمي كه قبول زحمت وبذل مرحمت فرموده و در اين روز خجسته كه جشن سده ايرانيان باستان است٬ به منظور تشريفات اولين سنگ بنا براي نصب مجسمه يكي از بزرگترين مفاخر ايرانيان (حكيم ابوالقاسم فردوسي ) در اين مكان تشريف حضور ارزاني فرموده اند٬ عرض تشكر و سپاسگزاري مي نمايم.

نمايندگان پارسيان هندوستان كه در موقع جشن افتتاح آرامگاه حكيم ابوالقا سم فردوسي افتخار حضور داشتند پس از مراجعات به هندوستان و بيان گزارش زيارت آرامگاه فردوسي به راهنمائي انجمن ايران ليك به پارسيان هندوستان پيشنهاد نمودند كه به پاس احساسات ايرانيت و به منظور ياد بود شاعر عالي مقام ايراني مجسمه حكيم ابوالقاسم فردوسي را از برنز ساخته و مفتخرانه به ملت ايران و شهر تهران اعطا نمايند كه در محل مناسبي نصب شود و هزنيه حمل و نقل و ساختمان پايه و بناي آن را از هر حيث قبول نمودهاند كه بر طبق دستور و نظر شهرداري تهران توسط انجمن زرتشتيان تهران و آقاي مهندس جهانگير بادني نماينده انجمن ايران ليك اقدام شود.

خوش وقتانه استدعاي پارسيان هندوستان كه در آن موقع به وسيله شادروان ارباب كيخسرو شاهرخ به عرض مقامات عاليه رسيده و مورد قبول واقع و مجسمه مطابق نمونه كه مورد پسند و تصويب مقامات مربوطه واقع و عكس آن به نظر آقايان معظم مي رسد به وزن تقريبا سه تن و با ارتفاع دو متر توسط مجسمه ساز معروف آقاي راس بهادرماترا ساخته و در سال 1319 به پايان رسيد.

ولي متاسفانه به واسطه اشكالات وارده٬ در اثر حدوث جنگ جهاني و صادر نشدن پروانه تا كنون حمل آن به تاخير افتاده و خوش وقتانه در اثر اقداماتي كه شده و اخيرا هم جناب آقاي علي اصغر حكمت در مسافرت هيئت اعزامي فرهنگي به هندوستان٬ مجسمه را در محل مشاهده نموده و براي حمل و مقدمات نصب آن اقدامات شايان كرده اند٬ موجب سپاسگزاري است و اميد است كه مجسمه به زودي به ايران حمل و در اين مكان نصب شود.

اكنون به نام اعليحضرت همايون شاهنشاهي در اين جشن بزرگ٬ سنگ بناي مجسمه گذاره مي شود و از جناب آقاي نخست وزير٬ هيئت محترم وزيران انجمن آثار ملي ايران٬ انجمن شهر و شهرداري تهران كه در انتخاب بهترين محل براي نصب مجسمه و فراهم نمدن موجبات پيشرفت كار بذل توجه ومساعدت فرموده ٬عرض تشكر و سپاسگزاري مي نمايم٬ همچنين از آقاي مهندس جهانگير بادني نماينده انجمن ايران ليك كه از اقدامات ممكنه براي انجام اين منظور دريغ نداشته اند٬ امتنان حاصل است.

اميدوارم اين هديه از طرف پارسيان هندوستان كه هنوز مهر ومحبت به ميهن نياكان خود٬ يعني ايران عزيز را در خزينه دلهاي خود ذخيره دارند٬ مورد قبول واقع و بقدر مقدور بنام بلند فردوسي كه زنده كننده ايران است٬ خدمتي كرده باشند.

پند انوشيروان به هرمز

بپرسيدم از مرد نيكو سخن كسي كو بسال و خرد بد كهن
كه از ما بيزدان كه نزديكتر كرا نزد او راه باريكتر
چنان داد پاسخ كه دانش گزين چو خواهي كه برتر كنند آفرين
كه نادان فزوني ندارد ز خاك بدانش پسنديده كن جان پاك
سخنراني آقاي ارباب رستم گيو در روز دهم مهر (مهرگان 1324) به مناسبت پرده برداري از روي مجسمه فردوسي در ميدان فردوسي

جناب آقاي نخست وزير٬ آقايان عظام

نخست از طرف پارسيان هندوستان٬ انجمن ايران ليك و انجمن زرتشتيان تهران از ذوات معظمي كه قبول زحمت و بذل مرحمت فرموده٬ در اين روز خجسته كه مصادف با جشن مهرگان است٬ بپاس قدرداني از بزرگترين شاعر ملي ايران حكيم ابوالقاسم فردوسي و براي افتخار پارسيان هندوستان بمنظور پرده برداشتن از مجسمه فردوسي در اين مكان تشريف حضور ارزاني فرموده اند٬ عرض تشكر و سپاسگزاري نموده و مختصر تاريخچه مجسمه فردوسي را به اطلا ع آقايان عظام ميرساند:

پارسيان هندوستان كه ايران دوستي و ميهن پرستي٬ از وظايف و فرائض ملي و مذهبي و عشق و محبت به ايران عزيز را از اجداد و نياكان نامدار خود به ارث برده و در خزينه دلهاي خود ذخيره نموده اند٬ مدتها بود در نظر داشتند مجسمه فردوسي شاعر بزرگ نامي و زنده كننده تاريخ درخشان ايران را در تهران بر پا كنند؛ تا نماينده احساسات پاك وعلامت عشق بي آلايش ايشان به اين آب و خاك باشد.تا اينكه در موقع مسافرت آقاي پشوتن ماركار و همراهان به ايران در سال 1305 به وسيله روانشاد ارباب كيخسرو شاهرخ با مشورت انجمن آثار ملي ايران استدعاي پارسيان هندوستان به عرض اولياي دولت شاهنشاهي رسيده بحسن قبول تلقي گرديد. آنگاه مجسمه فردوسي مطابق نمونه كه مورد پسند و تصويب واقع گرديد٬ توسط مجسمه ساز معروف هندي آقاي راس بهادرماترا در سال 1319 به پايان رسيد. ولي متاسفانه به واسطه اشكالات وارده در اثر حدوث جنگ جهاني و صادر نشدن پروانه تا آخر سال 1323 اهدا آن به تاخير انجامید.

جاي تشكر است كه در موقع مسافرت هيئت اعزامي فرهنگي ايران به هندوستان جناب آفاي علي اصغر حكمت در سال 1323 در موقع ورود به بمبئي مجسمه را بازديد و با راهنمائيهاي ممكنه براي حمل آن بذل توجه فرمودند تا اينكه خوشبختانه در آغاز امسال به مساعدت انجمن روابط فرهنگي ايران و هند و زحمات خاص "كلنل كسترل" موجبات حمل مجسمه از بمبئي به تهران فراهم و بنا به دستور دولت شاهنشاهي از پرداخت گمرك و تاكس راه نيز معاف و شهرداري تهران زيباترين ميدان شهر را براي نصب آن تعيين نمودند و در روز دهم بهمن ماه 1323 كه مصادف با جشن سدره بود بنام مبارك اعليحضرت همايون شاهنشاهي٬ اولين سنگ بناي آن گذارده و بر طبق نقشه ترسيمي آقاي "ويكاجي تارپوروالا"(معاون ايران ليك ) كه مورد موافقت انجمن شهر و شهرداري تهران و آقاي "گدار" (مدير كل باستان شناسي ) واقع گرديده بود شروع به ساختمان پايه مجسمه گرديد و با حسن مساعدت آقاي "ابتهاج" (شهردار تهران) و جديت آقاي "مهندس جهانگير بادني" كه موردتشكر و سپاسگزاريست پايه مجسمه نيز آماده گرديد ولي متاسفانه به واسطه اشكالات جنگ ٬كتيبه هاي برنزي و فروهر هاي چهار طرف پايه كه قرار بود بر طبق نقشه در بمبئي تهيه شود٬ به موقع حاضر نگرديد و فعلا علي البدل آن بطور موقت بقسمتي كه بنظر مبارك آقايان عظام مي رسد٬ تهيه و اصل آن كه مطابق نمونه فعلي است٬ در بمبئي در دست تهيه است كه پس از رسيدن بجاي لوحه هاي موقتي نصب خواهد گرديد.
اينك بار ديگر از آقايان حضار محترم عرض تشكر و سپاسگزاري نموده و از جناب آقاي نخست وزير استدعا دارم بنام مبارك اعليحضرت همايون شاهنشاهي پرده از روي مجسمه فردوسي برداشته و روح بزرگ شاعر عاليقدر ايران را كه با آثار جاودان خود درس ايران دوستي و شاه پرستي به ايرانيان آموخته و مشعل دانش و هنر را در قلوب ايرانيان افروخته٬ ياد و شاد فرمايند
مبادا كه باشي تو پيمان شكن
مبادا كه باشي تو پيمان شكن كه خاك است پيمان شكن را كفن
بباده فره بيگناهان مكوش بگفتار بد گوي مسپار گوش
بهر كار فرمان مكن جز بداد كه از داد باشد روان تو شاد
بنا به گفته دوستان مجسمه ابوالقاسم فردوسي جابجا شده و مجسمه آورده شده از هند بوسيله انجمن ايران ليك در دانشگاه تهران نگهداري مي شود.
تهيه و تنظيم : خداداد ظهرابی علی آبادی

منبع : سر چشمه : فردوسي نامه مزديسنان ص45 -52 ٬ مهرگان 1325 خورشيدي- نشريه شماره 1 ٬ باشگاه مزديسنان تهران