-
بخور نخورهاي تب
شايد يكي از سوال‌هاي اكثر ما اين باشد كه وقتي تب كرديم چه بخوريم تا تب پايين بيايد و چه نخوريم! باورهاي درست و غلط بسياري از گذشتگان به ما رسيده كه بسياري از آنها هنوز هم مورد استفاده قرار مي‌گيرد...
در گفت‌وگويي با دكتر تيرنگ نيستاني، متخصص تغذيه و رژيم درماني و دانشيار انستيتو تحقيقات تغذيه كشور و دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي، به موضوع تب و تغذيه مناسب در زمان وقوع آن پرداختيم كه اهميت زيادي دارد!
سلامت: دكتر! لطفا بفرماييد چرا تب مي‌كنيم؟
افزايش دماي بدن از حد نرمال خود را كه حول 37 درجه سانتي‌گراد است، تب مي‌ناميم و در واقع تب، يك سازوكار دفاعي بدن در برابر عوامل عفوني و بيماري‌زاست. بدن سعي مي‌كند به واسطه ترشح ميانجي‌هايي كه به آنها مواد تب‌زا مي‌گوييم، دماي خود را افزايش دهد تا شرايط رشد و تكثير را براي ميكروب‌ها نامساعد كند.
سلامت: براي كنترل تب چه كارهايي مي‌توانيم انجام دهيم؟
اولين اقدامي كه بايد بكنيم اين است كه عامل اصلي را بشناسيم و سعي در درمان آن داشته باشيم. بعد از اين كار به عنوان يك درمان نگهدارنده سعي مي‌شود سريعا دماي بدن پايين آورده شود. زيرا افزايش دماي بدن كه با افزايش متابوليسم همراه است، اگر از يك حدي بالاتر رود به ويژه در افرادي كه ايمني ضعيف‌تري دارند، مانند كودكان و سالمندان مي‌تواند به دستگاه عصبي مركزي آسيب بسيار برساند. يك درمان سنتي كه در ايران و بسياري از نقاط جهان مرسوم بود، پاشويه است. اين درمان هنوز هم ارزش خود را حفظ كرده و حتي در كلينيك‌ها و بيمارستان‌ها استفاده مي‌شود.
سلامت: آيا اين موضوع صحت دارد كه حين تب نبايد به بيمار چيزي داد تا بخورد؟
خير. در واقع در گذشته‌اي نه چندان دور به عنوان نمونه 3 دهه پيش اعتقاد بر اين بود كه وقتي شخص به ويژه كودكي تب مي‌كند نبايد به او غذايي داد زيرا دماي بدن بالاتر مي‌رود. مادربزرگ‌ها مي‌گفتند بچه سنگين مي‌شود و حال او بدتر خواهد شد. اين موضوع از نظر علمي پذيرفته نيست و دقيقا عكس قضيه مطرح است.
سلامت: پس يعني بايد بيمار تب‌دار را خوب تغذيه كنيم!
بله. وقتي دماي بدن بالا مي‌رود، متابوليسم و سوخت‌وساز هم افزايش پيدا مي‌كند. در اين حالت بدن كه سعي مي‌كند با عوامل بيگانه مبارزه كند به سرعت مي‌خواهد ميانجي‌هاي ايمني توليد كند. در اين ميان سلول‌هاي ايمني فعال مي‌شود، كبد فعال مي‌شود و برخي پروتئين‌ها را توليد مي‌كند كه براي محافظت از بدن و مبارزه با شرايط ناخواسته لازم است. مواد اوليه و اصطلاحا اسيدهاي آمينه موردنياز بدن در اين شرايط از ماهيچه اسكلتي برداشت مي‌شود و مغز مانند يك مدير مدبر براساس برآورد اطلاعات، تصميم‌گيري و براي بقاي فرد به صورت موقت پروتئين‌هاي محيطي را با سيستمي بسيار هماهنگ تجزيه مي‌كند. اسيدهاي‌آمينه آزاد شده وارد سلول‌هاي ايمني مي‌شوند و توليد آنتي‌بادي مي‌كنند يا وارد كبد مي‌شوند و آنتي‌ژن‌هاي ديگر توليد مي‌كنند و... تا بدن با بيماري مقابله كند. در واقع نياز فرد به مواد مغذي حين تب نه تنها كم نمي‌شود بلكه افزايش هم مي‌يابد.
سلامت: پس چرا قديمي‌ها مي‌گفتند خوردن غذا براي فرد تب‌دار خوب نيست؟
تب باعث افزايش متابوليسم بدن مي‌شود. اينكه قديمي‌ها مي‌گفتند كسي كه تب دارد اگر غذا بخورد سنگين و حالش بد مي‌شود، نادرست نيست زيرا به دليل ترشحات گوارشي، متابوليسم بدن افزايش مي‌يابد اما آثار مثبت غذا خوردن بيش از نخوردن حين تب است.
سلامت: بيمار تب‌دار معمولا اشتها ندارد، با بي‌اشتهايي او چه بايد كرد؟
اشتهاي بيمار حين تب به شدت سركوب مي‌شود. ما بايد اين تصور را از ذهنمان دور كنيم كه بيمار 3 وعده هر وعده يك بشقاب غذا بخورد. درست است كه بيمار بايد در هر وعده يك بشقاب غذا مصرف كند اما ممكن است يک ساعت طول بكشد تا بيمار غذا بخورد. بنابراين بايد با صبر و حوصله و با محبت قاشق به قاشق غذا را به او بدهيم تا انرژي و مواد مغذي موردنيازش فراهم شود.
سلامت: اگر تب با تهوع و استفراغ همراه بود چه كنيم؟
در پاره‌اي موارد ممكن است تب با تهوع همراه باشد. اين حالت بايد حتما زيرنظر پزشك باشد.
سلامت: مهم‌ترين ماده غذايي كه لازم است به فرد تب‌دار داده شود چيست؟
در درجه اول مايعات. افزايش دماي بدن با كاهش ميزان آب بدن همراه است زيرا هنگام تنفس و با عرق كردن ميزان آبي كه از سطح بدن تبخير مي‌شود، بالا مي‌رود. پس حين تب نياز به مايعات افزايش مي‌يابد. از نظر تغذيه بهترين كار اين است كه مايعات كافي به بدن بيمار برسانيم. حتي اگر بيمار احساس تشنگي نمي‌كند و ميل ندارد، نبايد خيلي به حس بيمار اكتفا كنيم. چه بسا امكان دارد بيمار آنقدر بدحال باشد كه به‌هوش نباشد يا نفهمد در چه وضعيتي است پس بايد به اندازه كافي مايعات به بدن بيمار برسانيم. اگر بيماري بي‌هوش باشد هم بايد مايعات را از طريق وريدي به وي برسانيم.
سلامت: اين مايعات بايد از چه نوعي باشد؟
بهترين مايع اول آب است. در كنار آن همه نوع آب‌ميوه (از نوع خانگي) مي‌توان به بيمار تب‌دار داد چون هم منبع خوب ويتامين c و كربوهيدرات است و هم مي‌تواند اندكي از كالري بيمار را تأمين كند در ضمن محرك ترشح هورمون انسولين است و به ورود اسيدهاي آمينه به بافت‌هاي ماهيچه‌اي كمك مي‌كند. شير هم از آن دست مايعاتي است كه قديم‌ها مصرف آن را براي بيمار تب‌دار، منع مي‌كردند. اتفاقا دادن شير به بيمار چون هم از نظر پروتئين و تا حدودي از نظر كالري غني است و كلسيم بالايي نيز دارد، توصيه مي‌شود.
سلامت: غير از مايعات، بيمار تب‌دار به چه موادغذايي ديگري نياز دارد؟
نيازهاي تغذيه‌اي بيمار بايد برطرف شود، كربوهيدرات و پروتئين دو نياز عمده بيمار هستند كه بخش مهمي از كالري دريافتي وي را تشكيل مي‌دهند. مصرف كربوهيدرات از آنجا كه محرك ترشح هورمون انسولين است و به ورود اسيدهاي آمينه به بافت‌هاي ماهيچه‌اي كمك مي‌كند، مفيد خواهد بود. مصرف پروتئين هم از اهميت زيادي دارد زيرا پروتئين‌هايي كه تجزيه مي‌شوند به سرعت مي‌توانند سبب نحيف شدن فرد شوند. زماني كه توده ماهيچه‌اي بيمار كاهش يابد، مي‌تواند روي بسياري از جنبه‌هاي سلامت او تاثير بگذارد و حتي پاسخ به درمان را كاهش دهد. تمام تلاش ما بايد اين باشد كه توده ماهيچه‌اي بيمار را حفظ كنيم. داشتن يك برنامه غذايي منظم مي‌تواند در اين شرايط بسيار مفيد باشد. يك سوپ رقيق حاوي مواد غذايي مانند انواع سبزي‌ها، گوشت‌ها، مواد نشاسته‌اي، مانند سيب‌زميني و حتي لبنيات مي‌تواند تا حد زيادي به بيمار كمك كند.
سلامت: به‌نظر شما بين ميوه و سبزيجات، كدام بهتر است يا باتوجه به نظر عامه مردم، خوردن ليموشيرين براي کاهش تب مفيد است؟
بين ميوه و سبزي‌ها انواعي را نداريم كه براي كاهش تب بهتر از باقي باشند. دليل اينكه به بيمار تب‌دار بيشتر ليموشيرين مي‌دهند، يك باور اشتباه است كه فكر مي‌كنند ليمو ويتامين c بالايي دارد و ايمني بدن را تقويت مي‌كند. در صورتي كه برخي سبزي‌ها ويتامين c بسيار بالاتري نسبت به ليمو دارند. به عنوان نمونه ويتامين c بروكلي و كلم سفيد يا توت‌فرنگي بسيار بيشتر از ليموشيرين است. بنابراين خوردن يك سوپ رقيق كلم بيشتر از ليمو به فرد تب‌دار کمک مي‌کند.
