استان خراسان رضوی

استان خراسان رضوی
http://www.irden.com/upload/iblock/9...Iranortho2.jpg

موقعیت : شمال شرقی ایران
مجاورت : شمال شرقی: کشورترکمنستان شمال غربی:استان خراسان شمالی شرق:افغانستان غرب: سمنان جنوب غربی:یزد جنوب:خراسان جنوبی
آب و هوا: بطور كلی دارای شرایط آب و هوایی معتدل و سرد كوهستانی
وسعــــت: 128420 کیلومترمربع
جمعـیــت: 4777 هزار نفر
تقسیمات: 20 شهرستان ،65 بخش ،163 دهستان و8861 آبادی
شهرستانها: بردسکن، تایباد، تربت جام، تربت حیدریه، چناران، خلیل*آباد، خواف، درگز، رشتخوار، سبزوار، سرخس، فردوس، فریمان، قائنات، قوچان، کاشمر، کلات، گناباد، مشهد، مه ولات، نیشابور
مرکـــــز : مشهد

استان خراسان رضوی در یک نگاه

استان خراسان رضوی؛ بزرگ ترین قطب توریسم مذهبی جمهوری اسلامی ایران است که بناهای آرامگاهی، بیش ترین و مهم ترین چشم انداز معماری این منطقه را تشکیل می دهند. مجموعه های آرامگاهی؛ بناهایی هستند كه طی سالیان طولانی بر روی مدفن و مزار شخصیتهای مذهبی و محبوب شكل گرفته اند و معمولا شامل حرم، مساجد، مدارس، كتاب خانه ها، كاروان سراها، آب انبارها، خانقاه ها و فضاهایی از این قبیل می شوند. گسترش چنین مجموعه هایی، با گسترش مذهب، اعتبار و احترام صاحب مدفن و ارزش هنری و معماری بناهای ساخته شده ارتباط مستقیمی دارد. برخی از مجموعه های آرامگاهی مانند آستان قدس رضوی، در شكل گیری و پیدایش شهرها، نقش اساسی و مهمی ایفا كرده اند و به مركز فعالیت های مختلف مذهبی، سیاسی، اقتصادی و غیره تبدیل شده اند. مجموعه آستان قدس رضوی یکی از باشکوه ترین بناهای آرامگاهی سراسر جهان اسلام است که وجود مبارک حضرت امام رضا (ع) را در برگرفته و سبب شده استان خراسان رضوی به بزرگ ترین قطب توریسم مذهبی ایران تبدیل شود.

پيشينه تاريخي خراسان

استان پهناور خراسان با ساختار گونه گون و كهن زمين شناسي ، اقليم متنوع و جاذب ، موقعيت ويژه جغرافيايي ، بي گمان از قديمي ترين دوران حيات بشري ، بستر فعاليتهاي بشري ، بستر فعاليتهاي معيشتي ، بازرگاني و نظامي عمده بوده است ، به دليل همين موقعيت خاص ، كهن ترين ، معروفترين و طو لاني ترين راه ارتباطي بين شرق و غرب يعني (( جاده تاريخي ابريشم )) از طريق خراسان شرق را به غرب مرتبط مي سازد

استان پهناور خراسان با ساختار گونه گون و كهن زمين شناسي ، اقليم متنوع و جاذب ، موقعيت ويژه جغرافيايي ، بي گمان از قديمي ترين دوران حيات بشري ، بستر فعاليتهاي بشري ، بستر فعاليتهاي معيشتي ، بازرگاني و نظامي عمده بوده است ، به دليل همين موقعيت خاص ، كهن ترين ، معروفترين و طو لاني ترين راه ارتباطي بين شرق و غرب يعني (( جاده تاريخي ابريشم )) از طريق خراسان شرق را به غرب مرتبط مي سازد
تنوع جغرافيايي سرزمين خراسان با وجود آب و هواي كويري و گرم در بخش جنوبي و معتدل كوهستاني در شمال استان و به طور پراكنده در مركز ، با ارتفاعات قابل توجهي نظير بينالود ، هزار مسجد ، كپه داغ ، قهستان و… زمينه اي مناسب براي استقرار بشر از قديمي ترين ايام و جذب اقوام وطوايف متعدد در دورانهاي مختلف بوده است .، سرزميني كه نواحي مختلف آن عرصه رويش انواع نباتات مناطق سردسيري و گرمسيري از قبيل گندم ، برنج، بادام ، سيب ، انگور ، پسته ، خرما ،و… است .


مناطقي از آن استعداد پرورش انواع مختلف حيوانات اهلي و وحشي نظير پلنگ ، گرگ ، شتر . اسب ، آهو ، گوسفند . بز و … داراست .
قديمي ترين آثار حيات انساني در ايران ، شامل تعدادي ادوات و دست افزارهاي سنگي . با قدمت تخميني 800 هزار سال قبل ، متعلق به دوران پارينه سنگي قديم ، از بستر رودخانه كشف رود مشهد بدست آمده است . در حالي كه قديمي ترين مكانهاي استقرار انسان ، حداكثر با قدمت 100 هزار سال در نواحي ديگر ايران نظير آذربايجان ، لرستان و … شناسايي شده اند .
دومين مكان از نظر قدمت ، پناهگاه سنگي (غار) ((خونيك)) در نزديكي بيرجند است كه متعلق به دوره پارينه سنگي ميانه با قدمتي بين 50تا60 هزار سال مي باشد . از آن پس آثار و شواهد زندگي بيشماري از دوران نوسنگي تا آغاز دوران تاريخي در جلگه مشهد ، دره اترك عليا (قوچان) ، جلگه درگز ، بجنورد ، تربت حيدريه ، بيرجند و… شناسايي شده اند اين شواهد و آثار به اقوام و ساكنان اوليه و بوميئ خراسان مربوط مي شود كه بنا به عقيده برخي محققان به عنوان اقوام (( آسيايي ))شهرت يافته اند و سراسر آسياي غربي از مديترانه تا تركستان و دره سند را فرامي گيرد .
ولي در حقيقت مهمترين مقطع تاريخ خراسان در سرآغاز دوران تاريخي ايران با ورود اقوام ((آريايي)) به فلات ايران پيوند مي خورد . در اين واقعه كه در اغاز هزاره اول ق.م اتفاق افتاد ، آريايي ها تازه وارداز طريق خراسان به سمت نجد ايران پيش رفتند و بخش اعظم آنها آنچنان كه از توصيفات (( اوستا )) برمي آيد ، در خراسان و سيستان مستقر شدند و شايد به همين دليل است كه عمده حوادث آغاز تاريخ ايرانيان كه در دو منبع (( اوستا)) و (( شاهنامه فردوسي )) ذكر شده است در مشرق ايران و در واقع در خراسان بزرگ رخ مي دهد .
بسياري از محققان ، زادگاه ((زردشت)) را مشرق ايران و بوژه حدود خراسان مي دانند . برخي از داستانها و افسانه هاي محلي و از جمله داستان كاشتن سرو كاشمر در خراسان به ياد بود پذيرش آيين نو زردشت توسط ((ويشتاسپ)) نيز مؤيد اين نظر است . دياكونوف نيز محل پيدايش زبان اوستايي را در آسياي ميانه ، مشرق ايران ، افغانستان و خراسان كنوني مي داند

جغرافياي طبيعي

استان خراسان با مساحتی معادل 313335 کیلومتر مربع ، وسیعترین استان کشور است . این استان از شمال و شمال شرقی به جمهوری ترکمنستان ، از شرق به کشور افغانستان و از جنوب به استان سیستان و بلوچستان ، از غرب و شمال غربی به استان های یزد، اصفهان ، سمنان و گلستان محدود میشود . استان خراسان بین عرض جغرافیایی 30 درجه و 21 دقیقه تا 38 درجه و 17 دقیقه و طول جغرافیایی 55 درجه و 28 دقیقه تا 61 درجه و 20 دقیقه قرار گرفته است .

بر اساس اخرین تقسیمات کشوری ، استان خراسان دارای 23 شهرستان ، 54 شهر ، 74 بخش ، 222 دهستان و 7996 ابادی دارای سکنه است . شهرستانهای استان عبارتنداز :اسفراین ، برداسکن ، تایباد ، تربت حیدریه ، چناران ، خواف ، درگز ، سبزوار ، سرخس ، شیروان ، فردوس ، فریمان ، قوچان ، کاشمر ، گناباد ، مشهد ، نهبندان و نیشابور .

استان خراسان از نظر موقعیت طبیعی به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم بندی میشود . قسمت شمالی کوهستانی است که در دره ها و نواحی پست آن ، دشتهای حاصلخیزی وجود دارد . قسمت جنوبی از دشتهای پست و وسیع با تپه های کم ارتفاع تشکیل شده است . بلندترین نقطه استان خراسان کوه بینالود با ارتفاع 3211 متر از سطح دریا است . و پست ترین نقطه آن شمال سرخس در حاشیه مرز ایران و ترکمنستان با ارتفاع 300 متر از سطح دریا میباشد . از مهمترین ارتفاعات استان خراسان میتوان به کوههای هزار مسجد و کپه داغ در شمال و رشته ارتفاعات آلاداغ و بینالود در جنوب استان اشاره کرد . استان خراسان به لحاظ اقلیمی در ناحیه معتدل شمالی قرار گرفته است و دارای اب و هوای متنوعی میباشد . متوسط درجه حرارت هوای استان خراسان بین 6/13 و 17 درجه سلسیوس و متوسط بارندگی آن 218 میلیمتر است .

جمعيت و اهميت آن

خراسان از گدشته هاي دور يكي از مراكز پر اهميت و بزرگ جمعيتي ايران زمين محسوب مي شده است و شهرهاي بزرگ آن چون : نسا ، ابيورد ، نيشابور ، بيهق ، اسفراين و… شهرتي گسترده داشته اند .با نگاهي به تاريخ اين سرزمين پهناور پي مي بريم كه در گذشته شهرها ي مرو ، سمرقند، بخارا ، هرات ، بلخ وباميان نيز در قلمرو آن واقع بوده كه متاسفانه در طول تاريخ از آن جدا شده اند . همچنين حوادث ناگوار ودلخراشي چون حمله مغولان ، تيموريان ، ازبكها و تاتارها ، جمعيت آن را دستخوش نوسانات زيادي كرده است ، چنانكه گاه به كلي نواحي پر جمعيت و آباد آن ، جمعيت خود را از دست داده است ، ولي بنا به موقعيت خاص خود دوباره به مركز بزرگ جمعيتي تبديل شده است و همچنان پر آوازه به حيات خود ادامه داده است .
سير تكويني جمعيت براي تمامي شهرها ي خراسان يكسان نبوده است زيرا مراكز بزرگ جمعيتي چون نيشابور و سبزوار با تمام فراز و نشيبهايي كه در طول تاريخ داشته اند ، موقعيت جمعيتي خود را همواره حفظ كرده اند در حالي كه برخي شهرهاي بزرگ نظير سرخس و اسفراين كه از قدمت تاريخي برخوردارند ، نتوانسته اند موقعيت گذشته خود را حفظ كنند .
ساير شهرهاي كهنسال خراسان نيز داراي موقعيت جمعيتي خوبي بوده اند ، از جمله قوچان –كه در طول تاريخ بارها تغيير محل داده – و درگز كه در گذشته داراي موقعيت تجار ي مهم و جمعيت فراواني بوده ودر سال 1290 هجري قمري حدود 18 هزار نفر جمعيت داشته است .
بيرجند نيز در سال 1287 هجري قمري حدود 15 هزار نفر جمعيت داشته و شهر مشهد در سال 1031 هجري قمري حدود يكصد هزار نفر را در خود جاي داده بوده است كه به سبب موقعيت زيارتي –سياحتي خود به سرعت بر جمعيت آن افزوده شده است به طوري كه در سرشماري سال 1375 پس از تهران بزرگ ، دومين مقام جمعيتي كشور را به خود اختصاص داده است .

كليات جمعيت استان و نسبتهاي آن در آخرين سرشماري
سرشمار ي نفوس و مسكن سال 1375 جمعيت استان خراسان 6047169تن اعلام شد كه از تركيب 3036996مرد و3010173زن و در مجموع 1281864خانواده تشكيل شده است . بعد خانوار در اين استان 7/4 نفر ونسبت جنسي جمعيت آن 6/100 نفر مرد در برابر زن بوده است .
تعداد شهرنشينان 3434926 نفر و ساكنان روستاها 2612253نفر بوده اند . 2/37 %اين جمعيت در شهرستان مشهد ، 8/18 % در شهرستانهاي شمالي ، 5/32 % در شهرستانهاي مركزي و تنها 5/11 % در شهرستانهاي جنوبي – كه بيش از نيمي از وسعت استان را در بر گرفته –سكني گزيده اند .
همچنين 9/80 % جمعيت استان راجمعيت 6سال به بالا تشكيل داده اند كه اين نسبت در نقاط شهر ي3/88 % و در نقاط روستايي 8/70 % بوده است