-
صاحارا داغ ترين كويرجهان
كوير صحرا در ناحيه وسيعى از شمال آفريقا از سواحل درياى سرخ تا كرانه هاى اقيانوس آتلانتيك گسترده شده است.مرزهاى اين كوير به رشته كوه هاى اطلس،درياى مديترانه، مصر،سودان و دره رودخانه نيجر منتهى مى شود. اين كوير به سه بخش صحراى غربى،رشته كوه هاى مركزى آهاگار(Ahaggar) و رشته كوه هاى«تيبتسى» (Tibesti)تقسيم مى شود كه «امى كوسى»(Emi Koussi)،بلندترين قله رشته كوه هاى تيبتسى بلندترين نقطه صحراست كه ارتفاع آن به ۳هزار و ۴۱۵ متر مى رسد.
كوير «صحرا» كه به گرمترين و وسيع ترين صحراى جهان شهرت دارد،به علت دارا بودن شرايط حاد جوى، مكانى پر از انواع چالش هاست.
مسافت هايى بسيار طولانى آكنده از ريگ روان، تپه هاى شنى و گرماى سوزان./.اين شايد تصويرى است كه با شنيدن نام «كوير» در ذهن هر انسانى نقش مى بندد. براى كسانى كه در جست وجوى زندگى در طبيعت وحشى هستند، نام كوير همواره تداعى گر رويارويى با انواع چالش ها بوده است ، با وجود اين در سال هاى اخير، با انجام مطالعات وسيعتر و كسب اطلاعات بيشتر،بسيارى از ابعاد اين تفكرات تغيير يافته است.كوير صحرا، يكى از شگفتى هاى طبيعت به شمار مى رود كه با گستره هاى شنى بيكرانش همواره ذهن انسانها را در شگفتى فرو برده است. اين كوير همچنين موطن گونه هاى متعددى از گياهان و حيواناتى است كه به واسطه ويژگى هاى طبيعى شان با حدود حاد اين منطقه خو گرفته اند.
ويژگى هاى كوير صحرا
كوير صحرا ، سرزمينى به مساحت ۹ هزار كيلومتر مربع را در بر گرفته كه در حدود ۴۸۰۰كيلومتر از شرق به غرب كشيده شده است و مساحت كل آن معادل وسعت قاره امريكاست. اين كوير به عنوان بزرگترين و داغ ترين كوير جهان شهرت دارد و تاريخ ادوارى آن به سه ميليون سال پيش برمى گردد. شكل طبيعى زمين در اين منطقه همواره دستخوش تغييرات مداومى است كه در نتيجه جهت وزش بادهاى كويرى و باران هاى اتفاقى نادر حاصل مى شود. در كوير صحرا به علت كمى رطوبت تخريب شيميايى به ندرت انجام مى گيرد. بر همين اساس، بيشتر قطعات و ذرات كانى ها و همچنين سنگ ها در آن دستخوش تغييرات شيميايى نشده اند، اما تخريب هاى فيزيكى در صحراها اجتناب ناپذيرند، براى مثال مى توان عمل نيروى ثقل (گرانشى)، انرژى باد و تغييرات درجه حرارت را نام برد كه از جمله عوامل مؤثر در تخريب مكانيكى هستند. تغييرات درجه حرارت در كوير موجب انبساط و انقباض سنگ ها شده و در نهايت آنها را تخريب مى كند. نبود پوشش هاى گياهى در صحراها موجب مى شود كه مواد حاصل از تخريب از طريق باد به سهولت جابه جا و پراكنده شود.
با وجود اينكه اين گستره پهناور،منطقه اى كويرى به شمار مى رود،اما در بسيارى از مناطق آن بارش باران هاى ساليانه اى نيز به چشم مى خورد.در حقيقت قسمت هاى مختلف اين منطقه داراى شرايط جوى متفاوتى است.در برخى از زمين هاى شمالى آن شرايط جوى نيمه استوايى به چشم مى خورد.اين در حالى است كه در زمينهاى جنوبى آن تا حدودى جو استوايى حاكم است. در سال هاى متمادى آب و هواى كوير صحرا همواره دستخوش تغييرات متعددى بوده است.بنابراين ويژگى بارز اين كوير شرايط جوى خشن آن است كه اين در واقع ويژگى مشترك همه كويرهاست.
http://pic.azardl.com/images/32813777334469009571.jpg
دماى متوسط سالانه اين كوير داغ حدود 30 درجه سانتيگراد است كه در برخى از ماه هاى گرم سال اين دما ممكن است از ۵۰ درجه هم ***** كند. اين در حالى است كه در زمستان دماى هوا گاهى به پائين تر از درجه انجماد مى رسد. اين مسئله، تنوع شرايط جوى حاكم بر اين كوير داغ را به خوبى نمايان مى كند.
نتايج مطالعات انجام شده حاكى از آن است كه تغييرات،نه فقط در شرايط آب و هوايى اين منطقه بلكه در اندازه و وسعت آن نيز ديده مى شود.
مشاهدات حاصل از عكس هاى ماهواره اى ، انقباض اين بخش از زمين و حتى رشد آن را در شرايط خاص به وضوح ثابت مى كند. براساس گزارش ها كوير صحرا به طور متوسط هر سال ۳۰ مايل به سمت جنوب پيشروى مى كند. در اوايل دهه ۱۹۸۰ضلع جنوبى صحرا كمى به طرف «ساحل» پيش رفت و منطقه خشك وسيعى در حد فاصل كوير و «ساوانا» به وجود آمد ، اما در اواسط دهه ۱۹۸۰ اين منطقه به تدريج سرسبزى و رطوبت خود را بازيافت.نظريه پيشروى درباره همه كويرها نشان مى دهد سرانجام روزى كوير صحرا سراسر آفريقا را در بر خواهد گرفت!
تعداد محدودى از گونه هاى حيوانى در كوير صحرا وجود دارند.شترها و بزها فقط حيوانات اهلى اين منطقه هستند.علاوه بر آن حيات وحش نيز با وجود گونه هايى از چيتاى صحرايى، مار افعى،عقرب و سوسمار در اين سرزمين جريان دارد.
اين كوير داراى بلندترين تپه هاى شنى است كه ارتفاع آنها گاهى به ۱۸۹مترهم مى رسد. در سطوح هموار آن نيز فلات هاى سنگى، دشت هاى وسيع آكنده از شن ،دره هاى خشك، و حتى زمين هاى پست شنى است.
خاك كوير صحرا مستعد پرورش حدود ۵۰۰گونه گياهى است كه عمدتاً گياهانى يك روزه هستند و در زبان محلى «اكب»(Acheb) ناميده مى شوند. در برخى آبادى هاى مجاور دره نيل،چند درخت زيتون نيز به صورت پراكنده به چشم مى خورد. پوشش هاى گياهى فقط در مناطقى ديده مى شوند كه ارتفاع سطح آب زيرزمينى به سطح خاك مى رسد.
تحقيقات نشان مى دهند كه هزاران سال پيش،پس از وقوع آخرين عصر يخى ، در بيرونى ترين نواحى كوير مردمانى مى زيسته اند و در آن دوران اين منطقه داراى شرايط آب و هوايى بسيار مرطوب ترى بوده است. امروزه فقط ساكنان اين منطقه مردم عشايرى هستند كه به صورت فصلى از يك ناحيه به ناحيه ديگر كوچ مى كنند. اين كوچ نشينان روسرى هاى مخصوصى به نام هولى دور سرهايشان مى پيچند و از راه تجارت و شكار امرار معاش مى كنند. به علت شرايط دشوار زندگى در اين منطقه تعداد ساكنان آن بسيار محدود است.
در نواحى ويژه اى از كوير صحرا با استفاده از گياهان مقاوم به خشكى به كشت و زرع پرداخته مى شود و در برخى مناطق تغيير شكل هايى براى پيشگيرى از فرسايش خاك به چشم مى خورد.اين منطقه پهناور و اسرار انگيز يكى از شگفت انگيزترين مناظر طبيعى جهان به شمار مى رود و باوجود آب و هواى نامساعدى كه دارد، همواره ميزبان گردشگران و محققان بسيارى است كه مى خواهند هر چه بيشتر به جزئيات مرتبط با آن پى ببرند. در حقيقت توصيف اين كوير صحرا فقط به گرم و خشك بودن آن منتهى نمى شود، بلكه مى توان از آن به عنوان يكى از برجسته ترين شگفتى هاى طبيعت ياد كرد كه بشر تا به امروز ديده است.
[ مريم ذوالفقارى ]
