کم خونی فقر آهن در شیر خواران

کم خونی فقر آهن در شیر خواران :

فقر اهن شایعترین بیماری خونی در دوره شیرخوارگی و نوزادی است. این نوع کم خونی ناشی از کمبود آهن برای ساخت هموگلوبین در گلبولهای قرمزخون می باشد.خوشبختانه این مشکل قابل درمان است و به درمان به خوبی پاسخ میدهد.
آهن در ابتدای روده باریک و دوازدهه جذب میشود و از انجاییکه حدود ۱۰ درصد آهن رژیم غذایی جذب میشود. در رژیم غذایی روزانه حدود ۸-۱۰ میلیگرم آ هن باید وجود داشته باشد.باید توجه داشت که آهن شیر انسان۲ تا ۳ بار آهن شیر گاو جذب میشود . در صورت کمبود آهن تولید هموگلوبین در گلبول قرمز کاهش یافته ودر نهایت گلبول قرمز کوچک( میکروسیتیک) و کم رنگ (هیپوکروم ) میشود . از طرف دیگر کمبود هموگلوبین منجر به کم شدن ظرفیت خون در حمل اکسیژن به بافتها میگردد در نتیجه اغلب این کودکان رنگ پریده اند .

دلایل ایجاد کم خونی فقر آهن :
_ ذخیره کم آهن بدن در نوزادان نارس یا کمبود ذخیره آهن مادر در دوران بارداری
_ کمبود تغذ یه ای آهن
_ از دست دادن خون با منشا گوارشی ( الودگی انگلی/ زخم معده و روده/ حساسیت به پروتیین شیر گاو
_ اختلال در جذب آهن در اسهال مزمن و یا در بیماری سلیاک
_ مصرف زیاد شیر گاو و غذاهای فاقد اهن
سن شیوع کم خونی فقر آهن :
ذخایر اهن بدن نوزاد که از مادر خود در یافت کرده است تنها برای ۴ تا ۶ ماه اول تولد در نوزادان ترم(رسیده) و در نوزادان نارس تا ۲ ماه اول تولد کافی می باشد .بعد از این سنین در صورت عدم در یافت اهن کافی علایم کم خونی ظاهر می شود . در کل میتوان گفت سن شیوع کم خونی فقر اهن در کودکان ۹ تا ۲۴ ماهگی است.
علایم بالینی کم خونی فقر آهن :
رنگ پریدگی/ تحریک پذیری/ بی اشتهایی/ یبوست/ ضعف عضلات/خستگی زودرس/ تاخیر در رشد وتکامل/ استعداد ابتلا به عفونت و ادم اندامها به دلیل کاهش پروتیین پلاسما / چاق و رنگ پریده به دلیل در یافت شیرزیاد و عدم در یافت مواد غذایی حاوی آهن/ تند شدن ضربان قلب و تنفس/ بزرگ شدن طحال/ کاهش میزان هوش و توجه و کاهش یادگیری
علایم آزمایشگاهی شایع در کم خونی شامل:
کاهش سطح آهن سرم /کاهش سطح فریتین سرم /افت هموگلوبین خون /میکروسیتوز هیپوکرومیا و الکتروفورز هموگلوبین مشخص میشود و تست گایاک مثبت( احتمال دیده شدن خون مخفی یا واضح در مدفوع) CBCdiff/TIBC که با انجام فریتین پروتیین ذخیره کننده آهن در بدن است که اندازه گیری آن در سرم تخمین نسبتا دقیقی از ذخایر آهن بدست می دهد) .)
نکته:
پزشک با بررسی نتایج آزمایشگاهی باید بین این بیماری و مسمومیت با سرب / تالاسمی/ کمبود مس/کم خونی همولیتیک مزمن وبیماری مغزاستخوان و یا بیماریهای مزمن دیگر افتراق قایل شود.
درمان و پرستاری:
بیشترین مقدار آهن در اوایل دوران شیردهی (حدود ۱تا ۳ هفته اول ) میباشد که ۹۷/. میلیگرم در یک لیتر شیر است اما به طور مداوم در طی شیردهی این مقدار کاهش یافته و در ۵ ماهگی به حدود ۳/. میلیگرم در یک لیتر میرسد .بنا براین وقتی پزشک مطمئن شد کم خونی کودک به دلیل کمبود آهن و نه به دلیل بیماری زمینه ای خاصی است معمولا توصیه به مصرف قطره آهن میکند .
آهن به صورت قطره خوراکی/ قرص/ شربت ویا به صورت تزریقی مصرف میشود.در صورت عدم تحمل آهن خوراکی ویا سوء جذب گوارشی از فرم تزریقی استفاده میشود .گاهی در آنمی خیلی شدید از تزریق خون نیز ا ستفاده میشود.
اگر در عرض۲ هفته بعد از شروع درمان خوراکی آهن افزایش آهن دیده نشد پزشک به این موارد شک میکند: وجود یک منبع مخفی خونریزی دربدن / وجود عفونت / عدم مصرف صحیح آهن توصیه شده توسط بیمار ویا وجود بیماری مزمن دیگر…
پیشگیری از بروز کم خونی فقر آهن در کودکان همیشه در اولویت می باشد بنا براین والدین به توصیه های زیر توجه نمایند:
۱ ) برای شیر خواران شیر مادراز ۶ ماهگی و برای شیر خشک خواران از ۴ ماهگی قطره خوراکی سولفات آهن به مقدار ۱ تا ۲ قطره به ازای
هر کیلوگرم وزن بدن شیرخوار داده شود .
اگر وزن تولد شیرخوار از۲۵۰۰گرم کمتر باشد پس از اینکه وزن او به ۲ برابر وزن موقع تولد رسید ( حدود ۶ هفتگی ) قطره آهن شروع میشود.
۲) در سال اول تولد شیر گاو به کودک داده نشود زیرا احتمال حساسیت مخاط روده ها به پروتیین شیر گاو وجود داردوممکن است سبب دفع خون به صورت مخفی از طریق روده ومدفوع گردد.
۳) اضافه کردن مواد حاوی ویتامین ث مثل آب میوه جذب آهن را بیشتر میکند. قطره آهن با کلسیم مصرف نشود زیرا جذب آن کاهش می یابد
۴) اگر قطره آهن نیم ساعت قبل از شیر یا غذا داده شود بهتر جذب میشود .
۵) مصرف شیر خشک باید محدود به ۵۰۰ تا ۱۰۰۰سی سی در ۲۴ ساعت شود ومیزان مصرف غذاهای غنی از آهن افزایش یابد.
۶) گاهی شیرخوار ممکن است قطره آهن را تحمل نکرده و استفراغ کند در این صورت باید تعداد قطرات آهن را کم ولی در ۲ تا ۳ وعده در روز به او داد.(در مجموع آهن مورد نیاز را باید دریافت کند
۷) عوارض جانبی مصرف ترکیبات آهن را باید به والدین آموزش داد:
تهوع/ استفراغ و بی اشتهایی / مدفوع تیره رنگ / یبوست / رنگی شدن دندانها
۸) برای پیشگیری از رنگی شدن غیر قابل برگشت دندانها باید قطره آهن را عقب زبان شیر خوارچکانده شود
تا با دندانها تماس پیدا نکند و بعد از مصرف آهن دندانها یا لثه های کودک را با مسواک یا پارچه تمییز و پاک کرد ویا بعد از مصرف آهن به کودک آب خوراند.
۹) منابع مهم آهن گوشتها ( قرمز و سفید ) جگر/ ماهی /تخم مرغ /حبوبات ( عد س لوبیا نخود ) / سبزیجات و میوه های خشک مثل برگه ها/ کشمش و خرما می باشد
۱۰) مصرف چای به ویژه چای پر رنگ باید محدود شود به خصوص بعد از صرف غذا.
۱۱) تدابیر دراز مدت شامل : غنی کردن خوراکیها مثل غنی کردن نمک طعام با آهن /آموزش تغذیه صحیح / بهسازی توالت و مبارزه با کرم قلابدار
: منبع
*اعضای هیات علمی دانشکده پرستاری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی .کودک سالم . نشرنور دانش. ۱۳۸۰
*فصلنامه شیر مادر . شماره ۹ بهار۱۳۸۱