مهندسی علمی و کاربردی عمران دانشکده صنعت آب و برق (شهید عباسپور)
دیباچه: آب، راز ماندگاری جهان و از عناصر اصلی بقا و دوام زندگی در کره زمین است.در عصر حاضر، این ماده حیاتی در مصارف کشاورزی، خانگی و صنعتی نقش اساسی دارد و کمبود آن، مشکلاتی را در اکثر کشورها، بویژه کشورهای خشک و نیمه‌خشک به وجود آورده است.گفته می‌شود که در سال‌های آینده، جهان با بحران جدی کمبود آب روبرو می شود و حتی به گفته دانشمندان، تا سال 2025 میلادی، حدود 3 میلیارد نفر از ساکنان زمین، آب آشامیدنی نخواهند داشت.از همین رو، امروزه حفاظت از منابع آب و برنامه‌ریزی برای بهره‌برداری بهینه از این منابع، یکی از نشانه‌های بارز و کلیدی توسعه پایدار است و مدیریت منابع آب کشورهای مختلف جهان برای تأمین آب مورد نیاز، سدهای مخزنی بزرگ احداث کرده و منابع آب زیادی را از فاصله‌های دور به مراکز مصرف منتقل می‌کنند. دانشکده صنعت آب و برق شهید عباسپور بر پایه همین نیاز، درسال 1370 رشته‌های مهندسی عمران‌ـ بهره‌برداری از سه شبکه، مهندسی عمران ـ ساختمان‌های آبی و مهندسی عمران ـ بهره‌برداری ازشبکههای آب و فاضلاب را دایر کرد.
مهندسی علمی ـ کاربردی عمران ـ بهره‌برداری از سد و شبکه:
آیا می‌دانید در حالی که ما در بخش‌های وسیعی از کشور دچار خشکسالی و کمبود آب هستیم، بیش از 30 میلیارد متر مکعب آب قابل استحصال در سطح کشور هرز می‌رود؟از سوی دیگر با وجود آنکه بشر در طول تاریخ همیشه با سیلاب‌ها زندگی کرده، هیچ‌گاه اثرات مخرب سیلاب‌ها مانند امروز نبوده است. بی‌شک برای مواجهه با این مشکلات، یکی از بهترین راه‌ها، حفظ آب به یاری سدسازی و استفاده بهینه از آن است؛ کاری که در حیطه فعالیت مهندسین عمران ـ آب است. در این میان مهندسین بهره‌برداری از سد و شبکه با به کارگیری بهترین روش‌های بهره‌گیری از سد نقش موثر و بسزایی در حفظ منابع آبی دارند.به عبارت دیگر، مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی قبل از اجرا، در حین اجرا و پس از اجرا بر عهده مهندسین این رشته است و فارغ‌التحصیل این رشته باید بتواند، پروژه احداث یک سد را از زمان مطالعه تا احداث و بهره‌برداری کوتاه مدت و بلندمدت مورد بررسی قرار دهد.برای مثال، در پشت یک سد به مرور زمان رسوب جمع می‌شود. این رسوب می‌تواند تمام دریچه‌های تحتانی و میانی را ببندد و عملاً سد را به سوی تعطیل شدن بکشاند. همچنین امکان دارد رسوب وارد کانال اصلی شده و باعث نشت، ترک خوردن، واژگون شدن و شکستن کانال گردد. در این میان مهندسین بهره‌برداری ازسد و شبکه، نحوه حفظ و ترمیم سد و شبکه و جلوگیری از رسوب و فرسایش را در شبکه‌های آبیاری و زهکشی فرا می‌گیرند.در واقع حفاظت، نگهداری و کنترل رفتار سد در اثر نیروهای وارده بر آن مانند فشار آب، زیر فشار تغییرات تراز آب، اثرات محلی مانند زلزله، لغزش‌ها، جابجایی‌ها و تغییرات محیطی وظیفه اصلی مهندسین سد و شبکه است.
درس‌های این رشته در طول تحصیل :
دروس پایه و اصلی :
شیمی فیزیک آب، مقاومت مصالح، مکانیک خاک، مواد مصالح و بتن، استاتیک، هیدرولیک، هیدرولوژی، هیدرومتری، هیدروژئولوژی، اقتصاد مهندسی، تجهیزات مکانیکی و برقی در سد و شبکه، دینامیک، رسم فنی و نقشه‌کشی صنعتی، روابط آب و خاک و گیاه، زمین‌شناسی، زمین‌شناسی مهندسی، زیست محیطی در سد و شبکه، عملیات نقشه‌برداری، مکانیک سیالات، نقشه‌برداری.
دروس تخصصی:
آبخیزداری و حفاظت خاک، اجرای شبکه‌های آبیاری، اصول برنامه‌ریزی در مدیریت منابع آب، بهره‌برداری و نگهداری از سد و شبکه، پروژه کارشناسی مهندسی سد و شبکه، پمپ و طراحی ایستگاه پمپاژ، پیش‌بینی و کنترل سیلاب و عملیات، ترمیم و نگهداری از سد و شبکه، سیستم‌های انتقال آب و پروژه، شناخت و مدیریت ماشین‌آلات، طراحی شبکه‌های آبیاری، طراحی شبکه‌های زهکشی، طرح و اجرای قطعات بتنی، فرسایش و رسوب، کنترل و پایداری سد، مبانی طراحی سد و تأسیسات وابسته، متره و برآورد پروژه، نیروگاه‌‌های آبی، هیدروگرافی مخازن، کارآموزی.(بسیاری از درس‌های این رشته همراه با آزمایشگاه است)
مهندسی علمی ـ کاربردی عمران ـ ساختمان‌های آبی:
پیمانکاران خارجی هزینه اجرای طرح سد و نیروگاه کارون 3 را یک میلیارد و 600 میلیون دلار اعلام کرده بودند در حالی که هزینه ساخت و احداث این طرح توسط متخصصان داخلی، 60% کمتر از مبلغ پیشنهادی شرکت‌های خارجی است.بخش قابل توجهی از فعالیت‌های اجرایی این طرح عظیم عمرانی، بر عهده مهندسین عمران ـ عمران است؛ متخصصانی که در زمینه ساخت سازه‌های مختلف آبی و خاکی آموزش دیده‌اند. اما بدون شک مهندسین عمران ـ ساختمان‌های آبی، بهترین گزینه برای ساخت و اجرای سازه‌های آبی هستند. زیرا این دسته از مهندسین به طور تخصصی درباره سازه‌های آبی اعم از سد، سرریزها، کانال‌های آب‌رسانی، ایستگاه‌های پمپاژ و برخی از سازه‌های فولادی و بتنی مرتبط با شبکه‌های آب‌رسانی آموزش دیده‌اند.البته ساخت سد بیشتر در تخصص فارغ‌التحصیلان کارشناسی‌ارشد و دکترای این رشته است. اما فارغ‌التحصیلان کارشناسی نیز در این زمینه اطلاعاتی به دست می‌آورند و می‌توانند در زمینه ساخت سدهای کوتاه، سازه‌های انحراف آب، سرریزها، مخازن آبی، آبشارها و در کل انواع سازه‌هایی که در ارتباط با رودخانه‌ها است فعالیت نمایند.
درس‌های این رشته در طول تحصیل :
دروس پایه:
شیمی عمومی، فیزیک عمومی، ریاضی مهندسی، ریاضیات عمومی، ریاضیات کاربردی، ایمنی و بهداشت کار، آمار و احتمالات مهندسی، مبانی برنامه‌سازی کامپیوتر، محاسبات عددی، معادلات دیفرانسیل، نقشه‌کشی و نقشه‌خوانی
دروس اصلی و تخصصی:
اجرای سازه‌های بتنی ، اجرای سازه‌های خاکی ، اجرای سازه‌های فولادی ، اجرای سدهای بتنی ، بارگذاری، پروژه کارشناسی مهندسی ساختمان‌های آبی، پی‌سازی، تحلیل سازه‌ها، حفاری و اجرای تونل، راه‌سازی و کانال‌سازی، سیستم‌های انتقال آب ، شناخت و مدیریت ماشین‌آلات، طراحی سازه‌های بتن مسلح ، طراحی سازه‌های فولادی ، عملیات نقشه‌برداری (تخصصی)، عیب‌یابی و ترمیم سازه‌ها، کاربرد کامپیوتر در تحلیل سازه‌های آبی، مبانی طراحی سد و تأسیسات وابسته، متره و برآورد پروژه، مدیریت ساختمان و تجهیز کارگاه، مهندسی زلزله، نقشه‌برداری، کارآموزی.(بسیاری از درس‌های این رشته همراه با کارگاه یا پروژه است)
مهندسی علمی ـ کاربردی عمران ـ بهره‌برداری از شبکه‌های آب و فاضلاب:
در طی چند قرن اخیر، کشورهای صنعتی، سرمایه‌گذاری‌های عمده‌ای برای جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب شهری انجام داده‌اند، اما متأسفانه بیشتر کشورهای جهان سوم فاقد سیستم اصولی فاضلاب شهری هستند. این در حالی است که تأمین آب مورد نیاز برای انبوه جمعیت رو به رشد شهرهای بزرگ که تصفیه‌خانه ندارند، باعث بالا آمدن سطح آب زیرزمینی و ایجاد روا‌ن‌آب‌های بسیار آلوده و بیماری‌زا، که دارای موادی مانند سرب، جیوه، کُرم و سیانور هستند، می‌شود و در نهایت منابع آب سطحی مجاور شهرها و آب‌های زیرزمینی کم عمق را آلوده می‌کند.همچنین استفاده از این آب‌های آلوده، برای شرب، شستشو و کشت سبزیجات و نباتات سالادی، متداولترین راه شیوع بیماری‌های مسری نظیر اسهال، حصبه، یرقان و وبا است. از سوی دیگر راه یافتن فاضلاب شهری به رودخانه‌ها باعث مرگ آبزیان می‌شود. این در حالی است که می‌توان از فاضلاب شهری استفاده بهینه نمود. برای مثال می‌توان از لجن خشک شده در بهبود کیفیت کود آلی استفاده کرد. همچنین آب خروجی تصفیه‌خانه‌ها می‌تواند در توسعه کشاورزی تأثیر بسزایی داشته باشد. زیرا این آب حاوی ازت و فسفات است و زمین‌های کشاورزی که از این آب استفاده می‌کنند، از مصرف کود شیمیایی بی‌نیاز می‌شوند.تأسیس و گسترش شبکه‌های فاضلاب در کشور ما نیز اهمیت بسزایی دارد. زیرا ایران کشوری پرجمعیت و نیمه‌خشک است و باید برای حفظ و استفاده بهینه از آب، ارزش بسیار زیادی قائل شد. این در حالی است که شهر تهران به عنوان یکی از ده شهر بزرگ جهان، تنها شهری است که دارای سیستم فاضلاب شهری نیست.از همین‌جا می‌توان به نقش مهم متخصصان مهندسی عمران ـ بهره‌برداری از شبکه‌های آب و فاضلاب پی برد؛ مهندسینی که دانش و تخصص لازم را برای طراحی، ساخت و ترمیم شبکه‌های آب و فاضلاب شهری و روستایی به دست می‌آورند.
درس‌های این رشته در طول تحصیل:
دروس پایه:
ایمنی و بهداشت کار، شیمی عمومی، فیزیک عمومی، آمار و احتمالات مهندسی، ریاضیات عمومی، ریاضی مهندسی، ریاضیات کاربردی، مبانی برنامه‌سازی کامپیوتر، معادلات دیفرانسیل، محاسبات عددی، نقشه‌کشی و نقشه‌خوانی.
دروس اصلی:
عملیات نقشه‌برداری، مقاومت مصالح، مکانیک خاک، هیدرولیک، مصالح ساختمانی، ترمودینامیک و انتقال حرارت، حفاری و تجهیز و بهره‌برداری از چاه، دینامیک، رسمی فنی و نقشه‌کشی صنعتی، زمین‌شناسی مهندسی، کارگاه الکتریسیته صنعتی، مکانیک سیالات، نقشه‌برداری، هیدروژئولوژی، هیدرولوژی.
دروس تخصصی:
سیستم‌های کنترل و اندازه‌گیری، طراحی تصفیه‌خانه فاضلاب، طراحی شبکه‌های آب، طراحی شبکه های جمع‌آوری فاضلاب، فرآیندهای تصفیه، میکروبیولوژی آب و فاضلاب، آزمایشگاه آب و فاضلاب، برنامه‌ریزی و مدیریت طرح‌های آب و فاضلاب، بهره‌برداری و نگهداری از تأسیسات آب، پمپ و طراحی ایستگاه پمپاژ، تصفیه پساب‌های صنعتی، تصفیه لجن، خوردگی و رسوب‌گذاری، سیستم‌های انتقال آب و پروژه، کیفیت آب و فاضلاب، متره و برآورد پروژه، پروژه طراحی تصفیه‌خانه آب، پروژه طراحی تصفیه‌خانه فاضلاب، پروژه طراحی شبکه جمع‌آوری فاضلاب، پروژه طراحی شبکه‌های آب، کارآموزی، اجرای شبکه‌های آب و فاضلاب .(بسیاری از درس‌های این رشته همراه با آزمایشگاه است.)
توانایی‌های لازم (در هر سه رشته) :
مهندسی؛ یعنی "خلق فرآیندهای نو" و مهندس؛ یعنی کسی که به یاری دانش حرفه‌ای، قدرت تجزیه و تحلیل و عنصر خلاقیت به این توانایی دست پیدا می‌کند. البته دو رشته مهندسی عمران ـ بهره‌برداری از سد و شبکه و مهندسی عمران ـ ساختمان‌های آبی، بیشتر جنبه اجرایی دارند و فارغ‌التحصیلان این رشته‌ها در مقطع کارشناسی باید مسؤولیت‌های اجرایی را بر عهده بگیرند. از همین‌رو لازم است که دانشجویان این رشته‌ها در دوره دانشجویی برای دروس آزمایشگاهی و کارگاهی اهمیت ویژه‌ای قائل بوده و بیشترین بهره را از این دروس ببرند. همچنین دانشجویان مهندسی عمران در هر سه رشته، باید توانایی جسمی خوبی داشته باشند؛ زیرا محیط کار فارغ‌التحصیلان این رشته‌ها اکثراً خارج از شهر و در مناطق کوهستانی است. در ضمن دانشجوی این رشته باید روحیه مدیریت و کار اجرایی داشته باشد؛ زیرا همان‌طور که از عنوان رشته‌های مهندسی عمران دانشکده صنعت آب و برق پیداست، وظیفه فارغ‌التحصیلان، بهره‌برداری از سد و شبکه، بهره‌برداری از شبکه‌های آب و فاضلاب و یا مدیریت ساخت سازه‌های آبی است.در نهایت باید گفت که دروس ریاضیات و هندسه در مهندسی عمران اهمیت زیادی دارد؛ چون دانشجویان باید در نقشه‌برداری و طراحی راه مهارت داشته باشند.
موقعیت شغلی در ایران :
هدف از تأسیس دانشکده صنعت آب و برق، تأمین نیروی متخصص مورد نیاز در صنعت آب و برق است؛ چون بسیاری از درس‌هایی که در این دانشکده تدریس می‌شود، بویژه واحدهای عملی از قبیل واحدهای کارگاهی و آزمایشگاهی تخصصی، در رشته‌های خارج از این دانشکده آموزش داده نمی‌شود. برای مثال در رشته مهندسی عمران ـ نقشه‌برداری یا مهندسی عمران ـ عمران، دانشجویان به طور تخصصی و کاربردی با محیط سد یا نیروگاه آشنا نمی‌شوند؛ در نتیجه توان علمی و عملی لازم را برای کار در سازمان‌ها و صنایع مرتبط با وزارت نیرو به دست نمی‌آورند. از همین‌رو با اینکه فارغ‌التحصیلان این دانشکده بورسیه وزارت نیرو نیستند، این وزارتخانه در صورت نیاز به جذب نیروی متخصص، ابتدا سراغ فارغ‌التحصیلان دانشکده صنعت آب و برق می‌آید و در حال حاضر بیش از50% فارغ‌التحصیلان این دانشکده، جذب وزارت نیرو می‌شوند. برخی از فارغ‌التحصیلان مهندسی عمران در هر سه رشته نیز، در شرکت‌های مشاوره، شهرداری‌ها، سازمان پارک‌ها و فضای سبز فعالیت می‌کنند. در کل اگر دانشجویان این سه رشته توانایی و دانش لازم را در حال تحصیل کسب کرده باشند، فرصت‌های شغلی خوبی بویژه در شهرستان‌ها خواهند داشت.
