-
باکتری‌های پنهان
آب دریاها و اقیانوس‌ها، به‌طور فزاینده‌ای آلوده می‌شوند، زیرا انسان‌ها آنها را سطل‌های زباله به‌شمار می‌آورند. کودکان به حال دلفین‌هائی که با خوردن کیسه‌های پلاستیکی به حالت خفگی می‌افتند و آن دسته از پرندگان دریائی که با نفت سیاه می‌شوند، تأسف می‌خورند. دانشمندان آلودگی را مشاهده و اندازه‌گیری می‌کنند و می‌گویند که نمی‌دانند تا کی اقیانوس‌ها چنین فشاری را تحمل خواهند کرد. مدافعان محیط زیست باید با خشونت اعلام کنند ”دریا سطل زباله نیست“ آسیب رساندن به آن را متوقف کنید.
هر سال، ۱ تا ۴ میلیون تن نفت به دریا ریخته می‌شود. مسلماً این آمار چشم‌گیر است. اما خطر بزرگ‌تر مربوط به هزاران تن موادی است که کشتی‌ها در مسیر حرکت به دریاها می‌ریزند.
ری گریفیتس، مسئول سابق برنامه آلودگی دریائی کمیسیون بین‌المللی اقیانوس‌شناسی یونسکو (ioc) در این باره چنین یادآوری می‌کند، (حوادثی مثل توری کنیون (۱۹۶۷) یا آموکوکادیز (۱۹۷۸) عظیم بودند، اما محیط دریاها قربانی سوء استفاده بی‌سروصدا، با عواقب بدتر در دراز مدت هستند، مثل تخلیه مواد سوختی نفتکش‌ها و نشت نفت زیاد ناشی از شستن مخازن در دریا.
به هر حال، بی‌احتیاطی صاحبان کشتی‌ها به تنهائی ۲۵ درصد از آلودگی دریا به هدروکربن‌ها را به‌دنبال دارد. به گفته تونی تاپ از ایستگاه زیست‌شناسی برمودا، این میزان رو به کاهش است. هم‌اکنون با بهتر شدن روش‌های حمل و نقل و جابه‌جائی محصولات نفتی، تجمع قیر در اقیانوس‌های آزاد رو به کاهش است از طرف دیگر، ۶۰۰ درصد چنین آلودگی‌هائی، از خشکی سرچشمه می‌گیرند که عمدتاً از طریق تخلیه روغن موتورهای مصرف شده از راه فاضلاب‌های شهری به آبها راه می‌یابند. ۱۵ درصد باقیمانده نیز از سکوهای ساحلی استخراج گاز طبیعی و نفت به‌وجود می‌آید.
● انتقال ۳ هزار جانور و گیاه
از همه بدتر اینکه انواع مسافران مخفی، بدون هیچ مانعی، از سوی کره‌زمین به سوی دیگر آن انتقال می‌یابند. این مسافران عبارت هستند از: باکتری‌ها، ویروس‌ها و دیگر موجوداتی که در آب دریا وجود دارند و با آب و ماسه به داخل کشتی انتقال می‌یابند. هنگامی که کشتی به مقصد می‌رسد، این آبها بدون اعمال می‌شوند. در نتیجه، هر روز بیش از ۳ هزار نوع از جانوران و گیاهان مختلف نقل و انتقال می‌یابند. بنا به گفته مدیر سازمان ملی اقیانوسی و جوی ایالات متحده آمریکا (noaa)، به این ترتیب، سالانه ۸۰ میلیون تن آب (بیگانه) در نواحی ساحلی آمریکا تخلیه می‌شود، او می‌گوید در ناحیه سان فرانسیسکو، ۲۱۲ نوع موجود خارجی شناسائی شده‌اند. ناحیه مدیترانه نیز چند سال گذشته حدود ۱۰۰ نوع موجود غیر بومی جدید را پذیرا شده که مشهودترین آنها جلبک کشنده است که از آکواریوهای موزه اقیانوس‌شناسی در موناکو پخش شده است. این موجودات مهاجم احتمالاً سبب نابودی بعضی از جانوران و گیاهان بومی و تخریب محیط زیست محلی می‌شوند.
به این ترتیب، پامدهای حمل و نقل فزاینده دریائی بسیار گوناگون و گاهی غیر منتظره است. با این وجود، در مورد آلودگی‌هائی مثل هیدروکربن‌ها، حمل و نقل تنها عامل آلودگی نیست. در واقع، فقط ۱۰ درصد کل آلودگی دریائی از آنها ناشی می‌شود و بیش از سه چهارم آلودگی‌ها از خشکی به‌وجود می‌آید. این آلودگی‌ها یا به‌صورت مواد زاید مستقیماً از خشکی یا از طریق رودخانه‌ها به دریا ریخته می‌شوند. همچنین گریفیتس معتقد است که این آلودگی‌ها ممکن است از طریق تخلیه مستقیم یا از راه هوا به دریا برسند. دلیل اصلی فقدان مجاری زیرزمینی فاضلاب‌ها، کشاورزی و صنعت گسترده است. به گزارش محیط زیست سازمان ملل در سال ۱۹۹۷ میلادی حدود ۷۰ درصد فاضلاب تخلیه شده در اقیانوس اطلس فاقد هرگونه تصفیه قبلی است. بنابر یکی از گزارش‌های محیط زیست سازمان ملل در مورد نواحی مدیترانه‌ای، ۷/۱ میلیارد متر مکعب فاضلاب شهری مستقیماً تخلیه می‌شود که سه چهارم آن تصفیه نشده است.
شمال و جنوب زمین هر دو شرایط مشابهی دارند، کشورهای در حال توسعه به‌دلیل افزایش شدید جمعیت و کمبود امکانات مالی و تخصص از متوقف کردن مشکل آلودگی محیط زیست باز می‌مانند. برای مثال خلیج اسکندریه در مصر، بر اثر تخلیه فاضلاب به اندازه‌ای مسموم شده است که بعضی از مکان‌های آن مثل لنگرگاه ابوکر، از نظر زیستی مرده به‌شمار می‌رود.
هرچند به‌کار بردن مواد شیمیائی نابود کننده حشرات موذی و گیاهان هرزه و سایر سم‌های کشاورزی متمرکز، باعث می‌شود بخشی از ساکنان کره‌زمین صاحب غذای کافی شوند، اما مردم از لطافت‌های خاص دریائی محروم می‌گردند.
گریفیتس معتقد است که مازاد این محصولات شیمیائی از خشکی به رودخانه‌ها و در نتیجه به دریاها سرازیر می‌شوند و ممکن است که بر رشد و نمو موجودات زنده دریائی، خصوصاً لاروهای جوان تأثیر بگذارند و نیز احتمالاً ساختمان زندگی گیاهان شناور بر سطح آب را تغییر می‌دهند و عمل فتوسنتز را مختل می‌کنند و از آن بدتر این که فسفات‌ها و نیترات‌های کودهای شیمیائی که به‌طور غیر مستقیم به دریا می‌ریزند. موجب رشد بسیار زیاد جلبک‌های تک سلولی می‌شوند.
سم درون جلبک‌ها در بدن جانورانی که از آب تغذیه می‌کنند، مانند ماهی‌های بزرگ رشد می‌کند و خوردن آنها بی‌خطر نیست. این امواج قرمز همچنین می‌توانند آن‌قدر اکسیژن محلول در آب را استفاده کنند که جانوران دریائی بومی را به حال خفگی بیاندازند. باد بسیاری از آلوده کننده‌های کشاورزی را بیش از هزاران کیلومتر با خود حمل می‌کند، حتی در نقاطی مثل قطب جنوب و شمال، میزان زیادی از این مواد شیمیائی دیده می‌شود. برای مثال این آلوده کننده‌ها در بدن اینویت‌ها که مصرف کنندگان اصلی چربی حیوان‌های دریائی در قطب شمال بوده‌اند و نیز در پنگوئن‌های آدیلی قطب جنوب دیده شده است.
● آب‌های اشباع شده
تولید کنندگان خمیر کاغذ سالانه ۳۰۰ هزار تن محصولات آغشته به کلر و جیوه را به دریای بالتیک می‌ریزند و آن را از آلودگی صنعتی اشباع می‌کنند. صنایع در همه جای دنیا فاضلاب‌هایشان را در آب و گازهایشان را در هوا تخلیه می‌کنند. برای مثال سالانه، ۶۶ میلیارد متر مکعب از فضولاب صنعتی به دریای مدیترانه تخلیه می‌شود. اقیانوس‌ها مقادیر زیادی از روغن‌های معدنی، مواد پاک کننده، فسفات‌ها و فلزات سنگین، از جمله کادمیوم، سرب، مس و روی را از فرایندهای ذوب و استخراج فلزات و نیز جیوه را از طریق استخراج معادن جذب می‌کنند.
به‌طور کلی حدود یک سوم آلوده کننده‌های جوی مستقیماً یا از طریق بارش باران وارد دریاها می‌شوند از ۷ میلیارد تن دی‌اکسید کربنی که سالانه از فعالیت‌های انسانی تولید می‌شود، حداقل دو میلیارد تن به اقیانوس‌ها می‌رسد. می‌دانیم که اقیانوس‌ها ماشین‌های هولناک بازیافت گازهائی هستند که به‌طور طبیعی در جو ظاهر می‌شوند. اما آنها تا چه اندازه می‌توانند این بار اضافی را که ما از آنها انتظار داریم، تحمل کنند.
هم‌اکنون محیط زیست سازمان ملل اخطار می‌دهد که دریای مدیترانه در معرض تغییری مشابه با دریای سیاه است که آب در عمق زیر ۱۵۰ تا ۲۰۰ متر فاقد اکسیژن محلول است و این فضای زندگی موجودات دریائی را محدود می‌کند، خصوصاً در مورد انواع ماهی‌های غواصی که رشد خفیفی دارند. به نقل از مؤسسه اقیانوس‌شناسی اسکریپس، ذخایر گیاهان شناور در آب در طول ساحل کالیفرنیا از سال ۱۹۵۱ تاکنون ۸۰ درصد کاهش یافته که احتمالاً به‌دلیل گرم شدن کره‌زمین بوده است. متأسفانه تنوع موجودات زنده رو به زوال است و ظاهراً ما آگاهی کافی برای اقدامات لازم را نداریم.
منبع: ماهنامه پیام دریا
